Γράφει ο Πασχάλης Μπάνδας
Είναι γνωστό πως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διατηρεί αμιγώς Ευρωπαϊκό στράτευμα, παρά τις διάφορες φωνές που εδώ και δεκαετίες καλούν για την ίδρυσή του. Προκειμένου ωστόσο να μπορεί η Ε.Ε. να πραγματοποιεί αποστολές ανθρωπιστικού ή ειρηνευτικού ενδιαφέροντος και αντιμετώπισης κρίσεων, σε συντονισμό πάντα με τα Ηνωμένα Έθνη, διατηρούνται από το 2004 ορισμένοι σχηματισμοί, οι λεγόμενοι «Σχηματισμοί Μάχης» (EU Battlegroups – EU BG), οι οποίοι είναι προϊόν της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, χωρίς ωστόσο να έχει γίνει χρήση τους από την ίδρυσή τους το 2004. Αυτά εξάλλου λειτουργούν περιοδικά, υπό την ηγεσία ενός κράτους-μέλους και δεν προορίζονται για μακροχρόνιες αποστολές (Xavier, 2013). Το δε Ευρωπαϊκό Σώμα Στρατού (Eurocorps), αποτελεί μία κυρίως διοικητική και υποστηρικτική οντότητα, που προορίζεται να συντονίσει επιχειρήσεις της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ. Τα πρόσφατα γεγονότα στην περιφέρεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συγκεκριμένα η Ρωσική Εισβολή στην Ουκρανία, ήδη από το 2022 δημιούργησαν αμφιβολίες για την ετοιμότητα της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει μια εξωτερική απειλή με αυτονομία. Ωστόσο, τους τελευταίους μήνες οι επανειλημμένες δηλώσεις του Προέδρου Trump σχετικά με την ενόχλησή των ΗΠΑ για την δυσανάλογη οικονομική συνεισφορά των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών στο ΝΑΤΟ, έχουν αναμφίβολα δημιουργήσει ένα αίσθημα αβεβαιότητας για την προθυμία υποστήριξης της Ευρώπης από αμερικανικής πλευράς.
Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν στο πρόγραμμα “ReArm Europe”, το οποίο ανακοίνωσε η Πρόεδρος Von der Leyen στις 4 Μαρτίου του 2025, και που το οποίο έχει διάφορες πτυχές που ξεπερνούν ένα απλό εξοπλιστικό πρόγραμμα (Press Statement by President Von der Leyen on the Defence Package, 2025). Ένα πρόγραμμα που στην ουσία έχει σκοπό την εύρεση και δημιουργία πόρων που θα αναλωθούν για τις εξοπλιστικές ανάγκες των κρατών-μελών. Συγκεκριμένα, αφενός προβλέπει την ενεργοποίηση της «ρήτρας διαφυγής» των κρατών μελών της Ένωσης, όπως προβλέπεται στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης για περιστάσεις που ενέχουν κίνδυνο για την – οικονομική συνήθως – ασφάλειά της. Με τη ρήτρα διαφυγής τα κράτη μέλη θα απελευθερωθούν από τα όρια των δημοσιονομικών που θέτει το ΣΣΑ και θα μπορέσουν να αξιοποιήσουν σημαντικά περισσότερα ποσά για τις ανάγκες του επανεξοπλισμού, χωρίς να εκκινηθεί η Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος, που προβλέπει από συστάσεις έως και κυρώσεις στα κράτη-μέλη που δεν συμμορφώνονται με τις οδηγίες περί εθνικών προϋπολογισμών της Ε.Ε. Σε δεύτερη φάση, προβλέπεται η δημιουργία νέων μηχανισμών που θα επιτρέψουν από κοινού δανεισμό κεφαλαίων αξίας έως και 150 δισεκατομμυρίων ευρώ, με σκοπό τον εξοπλισμό τον κρατών μελών με ίδιου τύπου οπλικών συστημάτων. Εάν πρέπει να αναγνωριστούν οι αδυναμίες της ανεπαρκώς ενοποιημένης άμυνας της Ε.Ε., τότε δύο είναι πιο φανερές. Αφενός, η ύπαρξη δεκάδων διαφορετικών τύπων συστημάτων ανά κατηγορία, από πληθώρα κατασκευαστών και με ποικίλα έτη κατασκευής ή/και σχεδιασμού και αφετέρου η έλλειψη ταχύτητας στις αποφάσεις. Το πρώτο πρόβλημα επηρεάζει κυρίως την ομαλή λειτουργία ενός στρατεύματος, αφού η πολυτυπία δυσχεραίνει την επιμελητεία (logistics), την ροή ανταλλακτικών, τις επισκευές και γενικότερα την αποστολή και συντήρηση δυνάμεων σε ένα μέτωπο. Την τελευταία δεκαετία, η πιο ισχυρή φωνή υπέρ της αύξησης των δαπανών για την άμυνα αλλά και την εξοπλιστική συμπόρευση των χωρών, ήταν ο Πρόεδρος Μακρόν. Η Γαλλία εξακολουθεί να είναι η μόνη χώρα της Ε.Ε. που τον 21ο αιώνα σχεδίασε και υλοποίησε επιχειρήσεις (Serval και Barkhane στη Δυτική Αφρική για την ανάσχεση τρομοκρατικών ομάδων) σε αντίπαλο έδαφος, χωρίς να αποτελεί μέρος μεγαλύτερης επέμβασης, όπως π.χ. στο Αφγανιστάν. Ωστόσο, ακόμα και αυτές οι επιχειρήσεις επέδειξαν τις αδυναμίες του τρόπου με τον οποίο είναι δομημένοι και εξοπλισμένοι οι στρατοί των κρατών-μελών της Ε.Ε., στους οποίους υπάρχει έλλειψη όλων των υποστηρικτικών παραγόντων που χρησιμεύουν στο σύγχρονο πεδίο μάχης. Αυτό φανερώνει η συνδρομή της αμερικανικής αεροπορίας, η οποία ήταν ζωτικής σημασίας: μεταγωγικά αεροσκάφη, αεροπλάνα εναέριου ανεφοδιασμού και αεροσκάφη και Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών επιτήρησης, τα οποία υποστήριζαν τις επιχειρήσεις των γαλλικών δυνάμεων σε έδαφος και αέρα και των οποίων η ύπαρξη ήταν προϋπόθεση για την επιτυχία των χερσαίων δυνάμεων (Schroeder, 2020).
Αναφορικά με την παραγωγή αμυντικού υλικού των κρατών μελών της Ε.Ε. , οι τρεις χώρες που ξεχώρισαν το 2024 είναι η Γαλλία, με 40,487,635,970 ευρώ σε πωλήσεις και 199 εταιρείες δηλωμένες στο εσωτερικό της, η Ιταλία, με 17,481,485,558 ευρώ και 208 εταιρείες και η Γερμανία, με 11,440,823,591 ευρώ και 214 εταιρείες (Volkova, 2024). Παρά την ύπαρξη μιας εξαιρετικά ώριμης και κερδοφόρας αμυντικής βιομηχανίας σε πληθώρα ευρωπαϊκών κρατών, οι ΗΠΑ εξακολούθησαν να αποτελούν το διάστημα 2020 με 2024 τον μεγαλύτερο εισαγωγέα οπλικών συστημάτων στην Ευρώπη με μερίδιο άνω του 50% (Gonultas, Yilmaz, 2025). Πέρα από τη Γαλλία, φαίνεται να υπάρχει γενικότερη υποστήριξη για τον επανεξοπλισμό των κρατών – μελών συνολικά. Η Γερμανία ήδη το 2022 έθεσε 100 δισεκατομμύρια ευρώ προς αμυντικές δαπάνες και ασχέτως με την κατάληξη των πόρων αυτών, η Χριστιανοδημοκρατική Ένωση επίσης υποστηρίζει τόσο την αύξηση των αμυντικών δαπανών όσο και τη δημιουργία ενός «Ευρωστρατού» (Kinkartz, 2025:Ripper, 2025). Λίγο πιο διστακτικοί προς τις προοπτικές του «ReArm Europe» είναι η Ισπανία και η Ιταλία, με τους Πέδρο Σάντσεθ και Τζιόρτζια Μελόνι να διαφωνούν με την ταύτιση του όρου ασφάλεια με την αγορά οπλικών συστημάτων και να ζητούν οι πόροι να διατεθούν σε ζητήματα όπως είναι η ενεργειακή ασφάλεια, η κυβερνοασφάλεια, η τεχνητή νοημοσύνη αλλά και η αντιτρομοκρατία. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφερθεί και μια από τις δυσκολίες εφαρμογής του προγράμματος όσον αφορά χώρες που δεν σχετίζονται άμεσα με την φαινομενική απειλή της Ρωσίας και που αντιμετωπίζουν διαφορετικούς κινδύνους σε σχέση με τα κράτη της Κεντρικής Ευρώπης (Liboreiro, 2025). Ιδιαίτερα η Ισπανία ήδη δεν πληροί το ετήσιο ποσοστό του 2% του προϋπολογισμού προς την άμυνα που έχουν θέσει τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ ως ελάχιστο. Η Ισπανία επομένως, μαζί με την επιβαρυμένη από χρέη Ιταλία διστάζουν να συμμετέχουν στις δανειοληψίες για εξοπλιστικά προγράμματα, παρόλο που η πρώτη έκανε λόγο για δημιουργία ενός σώματος Ευρωστρατού (Sorgi, Faggionato, 2025). Παράλληλα με τα υλικοτεχνικά ζητήματα, η δεύτερη μεγάλη δυσκολία που αντιμετωπίζει η Ευρώπη τη δεδομένη στιγμή είναι η έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού, μια συνιστώσα που σχετίζεται με τη δημιουργία του Ευρωστρατού. Παρόλο που η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας έχει τη δυνατότητα να συγκροτεί αποστολές, ένοπλες και μη, για ανθρωπιστικές και ειρηνευτικές επεμβάσεις σε τρίτες χώρες, οι αποστολές αυτές συνίστανται από υπάρχουσες μονάδες των εθνικών στρατών των κρατών – μελών, ενώ αντιστοίχως, ο σχεδιασμός και η ηγεσία της επιχείρησης ανατίθεται σε κάποιο κράτος – μέλος και όχι σε κάποια κεντρική διοίκηση, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Allied Command Operations του ΝΑΤΟ. Επιπλέον, ο στρατός κάθε κράτους-μέλους της Ε.Ε. είναι φτιαγμένος ώστε να αντιμετωπίσει απειλές προς το έδαφός του και όχι να εμπλέκεται σε διαμάχες σε εντελώς ξένες περιοχές. Όποιος επανεξοπλισμός πραγματοποιηθεί θα είναι άστοχος χωρίς περαιτέρω αμυντική ενοποίηση και κάποια υπερεθνική διοίκηση που υπάγεται άμεσα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και η οποία μπορεί να διευθύνει τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, είτε αυτές συνεχίσουν να είναι εθνικές, είτε συσταθεί ένας καθαρά ευρωπαϊκός στρατός. Μια πρακτική ανάγκη, ιδιαίτερα σε μια περίοδο προκλήσεων στις σχέσεις Ευρώπης – ΗΠΑ και επομένως ρήξης στο εσωτερικό του ΝΑΤΟ (Bergmann, 2025:Burilkov, Wolff, 2025).
Όσον αφορά την θέση και τη σημασία της Ελλάδας για την ευρωπαϊκή άμυνα, σε γενικές γραμμές επενδύει σημαντικά ποσοστά σε αμυντικούς σκοπούς, περίπου το 3% του ΑΕΠ, ποσοστό ανώτερο του συμφωνημένου 2% των κρατών – μελών του ΝΑΤΟ και η μόνη που επενδύει άνω του 3%, μαζί με την Πολωνία και τις ΗΠΑ. Σε αυτό ευθύνεται κυρίως η τεταμένη σχέση με την Τουρκία που ουκ ολίγες φορές έχει δημιουργήσει συνθήκες θερμού επεισοδίου. Επιπλέον, η Ελλάδα δείχνει να εμπιστεύεται την ευρωπαϊκή αγορά, όπως φανερώνουν οι αγορές των πολλαπλού ρόλου αεροσκαφών «Rafale» αλλά και των φρεγατών «FDI» στο πλαίσιο της Ελληνογαλλικής Αμυντικής Συμφωνίας του 2021. Φυσικά, λόγω των εκσυγχρονιστικών προσπαθειών του Νίκου Δένδια ως Υπουργού Άμυνας και της ατζέντας για το 2030, ήδη η Ελλάδα σχεδίαζε αυξημένες αμυντικές δαπάνες για τα επόμενα τουλάχιστον 12 έτη. Αυτό επιβεβαιώνει και ο «Μακροπρόθεσμος Προγραμματισμός Αμυντικών Εξοπλισμών», ο οποίος αφορά τις αμυντικές δαπάνες από το 2025 έως και το 2037, συνολικού ύψους 28 δισεκατομμυρίων ευρώ. Τα προγράμματα που αναμένεται να υλοποιηθούν αφορούν την αγορά σημαντικού αριθμού F45, τη συμπλήρωση αριθμού Rafale προς δημιουργία και δεύτερης μοίρας, τον αντι-αεροπορικό εκσυγχρονισμό και την επέκτασή της αεράμυνας, καθώς και διάφορα προγράμματα που αφορούν θαλάσσιες μονάδες ή μονάδες τεθωρακισμένων (τα λεγόμενα πλοία ενδιάμεσου τύπου και Τεθωρακισμένα Οχήματα Μάχης αντίστοιχα) (Nikitas, 2025:Haldoupis, 2025). Ο τομέας στον οποίο η Ελλάδα υστερεί, αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης και της έλλειψης μακροπρόθεσμου σχεδιασμού προς τον τομέα αυτό, δεν είναι σαφώς η αγορά εξοπλισμού, αλλά η εξαρχής δυνατότητα παραγωγής του. Προς το παρόν, η ελληνική αμυντική βιομηχανία δεν δύναται να συμμετέχει στα περισσότερα εξοπλιστικά προγράμματα που αφορούν την χώρα, παρόλο που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια βήματα για τη δημιουργία και τη στήριξη ενός ελληνικής παραγωγής και σχεδίασης αριθμού οπλικών συστημάτων (κυρίως με την ίδρυση του Ελληνικού Κέντρου Αμυντικής Καινοτομίας). Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα αναγκάζεται να ξοδεύει αρκετούς παραπάνω πόρους σε σχέση με την εγχώρια παραγωγή, αλλά και, σχετικότερα με την παρούσα ανάλυση, βλέπει μια ευκαιρία να ενισχύσει τις εξαγωγές της στη διεθνή αγορά να χάνεται. Οι εκτιμήσεις της Von der Leyen αφορούν επενδύσεις ύψους 800 δισεκατομμυρίων με μια ιδανική εκτίμηση, οι οποίες θα αφορούν εισαγωγείς προερχόμενους κυρίως από την Ευρώπη. Υπό άλλες συνθήκες, η Ελλάδα θα είχε την ευκαιρία να αποκτήσει σημαντικά έσοδα τα οποία θα οδηγούσαν στην περαιτέρω ανάπτυξη της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας και την συνεπαγόμενη απόκτηση τεχνογνωσίας και δημιουργίας θέσεων εργασίας.
Με τις πρόσφατες εξελίξεις στην περιφέρεια της Ε.Ε. αλλά και τη διαφαινόμενη ρήξη των σχέσεων ΗΠΑ – Ευρώπης, η τελευταία αναγκάζεται να αναθεωρήσει τον αμυντικό της προσανατολισμό και να ενισχύσει την ισχύ της σε κρατικό επίπεδο. Ωστόσο, για να μπορέσει να είναι έτοιμη για το μέλλον, δεν αρκεί μόνο ο επανεξοπλισμός. Σίγουρα τα οπλικά συστήματα αποτελούν σημαντικό κομμάτι ενός πολέμου, αλλά η προβολή ισχύος απαιτεί και άλλους παράγοντες, όπως η σωστή πληροφόρηση, η ύπαρξη ενός αποτελεσματικού συστήματος logistics και η κυβερνοασφάλεια, τα οποία εάν κρίνουμε από την περίπτωση των επιχειρήσεων της Γαλλίας, δεν έχουν αναπτυχθεί σε βαθμό ώστε τα ευρωπαϊκά κράτη να είναι αυτάρκη. Επιπλέον, εάν ο επανεξοπλισμός είναι το πρώτο βήμα, το δεύτερο είναι η ενοποίηση και σε στρατιωτικό επίπεδο, ώστε να διασφαλίζεται η συμμετοχή και συνεισφορά όλων των κρατών – μελών στην ασφάλεια της Ηπείρου, αλλά και η έγκαιρη παρέμβαση σε θέματα ασφαλείας (Meijer, Klein, 2025). Η Ελλάδα, αν και διατηρεί ικανοποιητικά ποσοστά δαπανών στην άμυνα, ταλανίζεται από την αργοπορία της στο βιομηχανικό κομμάτι της άμυνας και δεν θα μπορέσει, σε πρώτο τουλάχιστον στάδιο, να συμμετέχει ενεργά και με οικονομικό όφελος στον επανεξοπλισμό, αρκούμενη στην αγορά οπλικών συστημάτων από ξένες εταιρείες.
Πηγές:
Schroeder, J., (2020), “U.S. support to French operations in the Sahel”, FAO Journal of International Affairs”. Διαθέσιμο σε: https://faoajournal.substack.com/p/us-support-to-french-operations-in
Von der Leyen, U., (2025), “Press Statement by President Von der Leyen on the Defence Package”. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/sv/statement_25_673
Pugnet, A., (2025), “Von der Leyen’s “ReArm EUrope” plan and the holes in it”. Euractiv. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/defence/news/von-der-leyens-rearm-europe-plan-and-the-holes-in-it/
Volkova, K., (2024), “Arms and Defence Industry in Europe: Key Players”. Διαθέσιμο σε: https://www.hithorizons.com/eu/insights/arms-and-defense-industry-in-europe
Gonultas, B., Yilmaz A., (2025), “Europe’s arms imports surge by 155% in last 5 years: Report”. Διαθέσιμο σε: https://www.aa.com.tr/en/europe/europes-arms-imports-surge-by-155-in-last-5-years-report/3505187#
Kinkartz, S., (2025), “Germany set to spend big on army and infrastructure”, Deutsche Welle. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/germany-set-to-spend-big-on-army-and-infrastructure/a-71834527
Ripper, K., Euronews, (2025), “CDU’s Friedrich Merz secures billion-euro deal for Germany’s military and infrastructure”, Euronews. Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/my-europe/2025/03/04/cdus-friedrich-merz-secures-billion-euro-deal-for-germanys-military-and-infrastructure
Liboreiro, J., (2025), “Brussels rebrands ‘Rearm Europe’ plan after backlash from leaders of Italy and Spain”, Euronews. Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/my-europe/2025/03/21/brussels-confirms-rearm-europe-rebrand-after-backlash-from-italy-and-spain
Sorgi, G., Faggionato, G., (2025), “Southern Europe rebuffs von der Leyen’s debt-based defense plan”, Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/southern-europe-ursula-von-der-leyen-defense-plan-debt-france-italy-spain/
Bergmann, M., (2025), “Why It’s Time to Reconsider a European Army”, Center for Strategic and International Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.csis.org/analysis/why-its-time-reconsider-european-army
Burilkov, A., Wolff, Guntram, (2025), “Defending Europe without the US: first estimates of what “is needed”. Διαθέσιμο σε: https://www.bruegel.org/analysis/defending-europe-without-us-first-estimates-what-needed
Haldoupis, N. , (2025), “Έτοιμη για το ReArm Europe η Ελλάδα χωρίς ανησυχίες για το δημόσιο χρέος’. Business Daily. Διαθέσιμο σε: https://www.businessdaily.gr/oikonomia/140488_etoimi-gia-rearm-europe-i-ellada-horis-anisyhies-gia-dimosio-hreos
Nikitas, G. , (2025), “Ιδού το νέο εξοπλιστικό-Στις 18 Μαρτίου οι επίσημες ανακοινώσεις για το νέο εξοπλιστικό πρόγραμμα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων”. Defence Review. Διαθέσιμο σε: https://defencereview.gr/new-12-years-armament-planning-of-hellenic-armed-forces
Meijer, K., Klein, A., (2025), “A European Army and Three Difficult Choices”. Διαθέσιμο σε: https://verfassungsblog.de/a-european-army-and-difficult-choices/
Πηγή εικόνας: https://www.eppgroup.eu/newsroom/a-europe-that-protects-and-that-stands-for-true-peace-building-a-european-defence-union