Γράφει η Σίλβα Αρμάτσι
Μια παγκόσμια ανθρωπιστική κρίση ξέσπασε το 2023 στο Σουδάν, όταν οι συγκρούσεις μεταξύ των Σουδανικών Ενόπλων Δυνάμεων (Sudanese Armed Forces – SAF) και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (Rapid Support Forces – RSF) κλιμακώθηκαν σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο που συνεχίζεται και σήμερα. O πόλεμος αυτός προκάλεσε σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ, περίπου 25 εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν από λιμό και έχουν ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας. Ο αριθμός αυτός είναι μεγαλύτερος από τον πληθυσμό του προπολεμικού Σουδάν. Ταυτόχρονα, παραπάνω από το μισό του πληθυσμού, δεν έχει πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη καθώς επίσης πολλά εκατομμύρια παιδιών δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Δολοφονίες, επιθέσεις, βιασμοί και απαγωγές έχουν γίνει τραγικά συνηθισμένες καταστάσεις στη χώρα. (NATIONS, 2024) Η κατάσταση αυτή χρήζει άμεσης διεθνούς παρέμβασης και υποστήριξης.
Στην παρούσα ανάλυση θα εξεταστεί το ιστορικό πλαίσιο των εμφυλίων πολέμων στο Σουδάν, καθώς η χώρα αυτή έχει περισσότερα χρόνια σε κατάσταση πολέμου και πολιτικής αστάθειας παρά σε κατάσταση ειρήνης. Η ανάλυση, θα εστιάσει στην Αγγλοαιγυπτιακή αποικιοκρατία της χώρας και πώς αυτή συνέβαλε στο διαχωρισμό του Βορρά και του Νότου, και, συνακόλουθα, στη σύγκρουση που γίνεται σήμερα. Επιπλέον, θα εξεταστεί η κατάσταση που επικρατεί σε ένα κομβικό σημείο της χώρας, το Νταρφούρ. Τέλος θα αναφερθούν οι αντιδράσεις ορισμένων κρατών, καθώς και οι διπλωματικές κινήσεις που υιοθετούν σε αυτόν τον εμφύλιο.
Μια ιστορική αναδρομή στη πολιτική ιστορία της χώρας μας φανερώνει ότι η Αγγλοαιγυπτιακή αποικιοκρατία το 1899-1956, επέτεινε τον διαχωρισμό της χώρας σε Βορρά και Νότο. Όταν ο Βρετανός στρατάρχης Λόρδος Κίτσενερ αντιλήφθηκε τις προκλήσεις του πλήρους ελέγχου της χώρας, εφάρμοσε μια στρατηγική διοίκησης βασισμένη στην έμμεση διακυβέρνηση, χρησιμοποιώντας τοπικούς ηγέτες ως ενδιάμεσoυς, ενώ διατηρούσε την κεντρική εξουσία υπό βρετανική επίβλεψη. (Abushouk, 2010, p. 209) H στρατηγική αυτή ενίσχυσε την πολιτική και θρησκευτική διαίρεση καθώς ο Βορράς και ο Νότος αντιμετωπίζoνταν ως δύο εντελώς διαφορετικά αποικιακά κράτη με διαφορετική πολιτική προσέγγιση στo καθένα.
Συγκεκριμένα, στον Βορρά, οι Βρετανοί επέτρεψαν τη διατήρηση της μουσουλμανικής και αραβικής πολιτισμικής κυριαρχίας, οι oπoίoι συνεργάζονταν με τις τοπικές ελίτ, οδηγώντας σε μεγαλύτερη συμμετοχή του στην κεντρική εξουσία. Ενώ, στoν Νότο, o οποίος ήταν αφρικανικός και χριστιανικός με παραδοσιακές θρησκείες, η βρετανική διοίκηση ακολούθησε μια πολιτική απομόνωσης, περιορίζοντας τις αλληλεπιδράσεις με τον Βορρά. Όταν η χώρα, απέκτησε την ανεξαρτησία της, το 1956, η διαίρεση εξακoλουθούσε να υπάρχει με τους Άραβες Μουσουλμάνους στο Βορρά να κυριαρχούν στη χώρα, παραμερίζοντας τους Αφρικανούς Χριστιανούς και άλλες ομάδες στο Νότο και τη Δύση. (Myre, 2023)
Το σύνταγμα του 1956, που θεσπίστηκε μετά την ανεξαρτησία της χώρας, ωστόσο, δεν αντιμετώπισε δύο κρίσιμα ζητήματα: το ζήτημα της θρησκείας και του κράτους, δηλαδή ποια θρησκεία θα υιοθετούσε η χώρα καθώς το βόρειο τμήμα ήταν μουσουλμανικό, ενώ το νότιο είχε πλειοψηφία χριστιανικού και ανιμιστικού πληθυσμού, και την ομοσπονδιακή δομή της χώρας, καθώς ο Νότος ζήταγε την αυτονομία του. Η υπό την ηγεσία των Αράβων, κυβέρνηση του Σουδάν, με έδρα στην πρωτεύουσα Χαρτούμ, αρνήθηκε στους Νότιους να δημιουργήσει ένα ομοσπονδιακό σύστημα, κάτι που οδήγησε στην ανταρσία των αξιωματικών του Νότιου στρατού, και εν συνέχεια στον πρώτο εμφύλιο πόλεμο από το 1955 έως τη συμφωνία Αντίς Αμπέμπα το 1972. (Zapata, 2011)
Παρόλο που η συμφωνία είχε μια σειρά από πολιτικές που προωθούσαν την αυτονομία του Νότου, χαρακτηριζόταν ανεπαρκής καθώς δεν αντιμετώπισε σε ικανοποιητικό βαθμό τα βαθύτερα αίτια του πρώτου πολέμου, με αποτέλεσμα οι εντάσεις να υπάρχουν ακόμα, και η ειρήνη να είναι εύθραυστη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με νέες προκλήσεις όπως η επιβολή του ισλαμικού νόμου το 1983, ο οποίος χαρακτηρίστηκε ως προσπάθεια καταπίεσης του Νότου, η παραβίαση της Συμφωνίας Αντί Αμπέμπα από τον Πρόεδρο Gaafar Nimeiry και η προσπάθεια ελέγχου των πλούσιων κοιτασμάτων πετρελαίου στο Νότιο Σουδάν, οδήγησαν στον δεύτερο εμφύλιο πόλεμο που ξεκίνησε το 1983 και έληξε το 2005. Η λήξη του προήλθε από τη Συνολική Συμφωνία Ειρήνης. (Hamzawy, 2011)
Η κατάσταση εξελίχθηκε με την Συμφωνία να εξασφαλίζει σχετική αυτονομία στο Νότιο Σουδάν. Μετά από χρόνια σχεδιασμού και προσμονής, έγινε δημοψήφισμα, στις 9 Ιανουαρίου 2011, για την ανεξαρτησία της περιοχής, με ποσοστό σχεδόν 99% να δηλώνουν υπέρ. Έτσι, στις 9 Ιουλίου 2011, το Νότιο Σουδάν έγινε ανεξάρτητη χώρα. (Mohy el Din Sabr, 2024) Η αποκοπή του Νότιου τμήματος επηρέασε σημαντικά την εναπομείνασα χώρα του Σουδάν. Μαζί με το Νότιο τμήμα χάθηκαν επίσης και 75% πετρελαϊκά κοιτάσματα που βρίσκονταν εκεί. Έτσι, το Σουδάν βρέθηκε σε πραγματική οικονομική κρίση, πράγμα που επηρέασε και την πολιτική ισχύ του τότε Προέδρου Ομάρ ελ Μπασίρ. (stiftung, 2024, p. 37)
Ο Ομάρ ελ Μπασίρ, χαρακτηρίστηκε ως ένας πολιτικός που κατείχε έναν επιδέξιο συνδυασμό εσωτερικών και εξωτερικών ενεργειών εξισορρόπησης, αδίστακτης πολιτικής καθώς, και μια διχασμένη αντιπολίτευση. Αυτοί είναι ορισμένοι παράγοντες που συνέβαλαν στην διατήρηση του στην εξουσία για περίπου τρείς δεκαετίες, από το 1993 μέχρι το 2019. Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, μετά την ανεξαρτησία του Νότιου τμήματος και την απώλεια των πετρελαϊκών κοιτασμάτων, η οικονομία του Σουδάν βυθίστηκε σε μία συνεχή καθοδική πορεία.
Προκειμένου να αντιμετωπίσει την μείωση εσόδων από το πετρέλαιο, η κυβέρνηση εφάρμοσε αυστηρά μέτρα λιτότητας. Καθώς ο πληθωρισμός έφτανε το 70% και η σουδανική λίρα έπεφτε κατακόρυφα σε αξία, η κυβέρνηση μείωσε τις επιδοτήσεις στα καύσιμα και το ψωμί. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα τις μαζικές διαδηλώσεις των πολιτών, αρχικά για το κόστος διαβίωσης και έπειτα, απαιτούσαν την παραίτηση του Μπασίρ, ο οποίος κήρυξε εθνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, απέλυσε την ομοσπονδιακή κυβέρνηση και αντικατέστησε όλους τους κυβερνήτες των πολιτειών με μέλη των δυνάμεων ασφαλείας. (BBC NEWS, 2019)
H κυβέρνηση του Μπασίρ ανετράπη με στρατιωτικό πραξικόπημα, με τη συνεργασία του στρατηγού των SAF, Άμπντελ Φάταχ αλ Μπουρχάν, και, του επικεφαλή των RSF, Χεμεντί, και ο Μπασίρ τέθηκε υπό κράτηση στις 11 Απριλίου 2019. Στις δίκες του, ο Μπασίρ, κατηγορήθηκε για διαφθορά, υποκίνηση και συμμετοχή στη δολοφονία διαδηλωτών καθώς και για τον ρόλο του στο πραξικόπημα του 1989 που τον έφερε στην εξουσία. (Ingham, 2024)
Έπειτα από την δίωξη του δικτάτορα του, το Σουδάν, έδειχνε να βρίσκεται στον δρόμο της δημοκρατίας, και ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους επικρατούσε ελπίδα. Οι δύο άντρες που συνεργάστηκαν για την πτώση του Μπασίρ απέκτησαν σημαντική ισχύ στη χώρα. Ο Μπουρχάν ανέλαβε την ηγεσία του Μεταβατικού Κυβερνητικού Συμβουλίου, το οποίο σχηματίστηκε τον Αύγουστο του 2019 και συνδύαζε την συνεργασία του στρατού και των πολιτικών ηγετών, μια συνεργασία όχι και τόσο επιτυχημένη, καθώς, ο στρατός κατέλαβε, το 2021, εξ ολοκλήρου την ηγεσία με στρατιωτικό πραξικόπημα από τον τότε ηγέτη Χάμντοκ. Αν και ο Χάμντοκ επανήλθε στην εξουσία για ένα σύντομο διάστημα 2 μηνών, εν τέλη, παραιτήθηκε, και την εξουσία ανέλαβε ο Μπουρχάν.
Ο Χεμεντί, ο οποίος, αν και προερχόταν από την παραστρατιωτική πλευρά, έγινε ένας από τους πιο ισχυρούς άνδρες του Σουδάν με σημαντική επιρροή. Οι δύο αυτοί άντρες, ο Μπουρχάν και ο Χεμεντί, έδειχναν να έχουν διαφορετική βάση εξουσίας, με τον έναν να στηρίζεται στις ένοπλες δυνάμεις και τον άλλον στις παραστρατιωτικές. Αυτό, είχε ως συνέπεια την όξυνση του ανταγωνισμού μεταξύ τους. Οι διαφορές τους σχετικά με τον τρόπο ηγεσίας δημιούργησαν αστάθεια στη χώρα και την εμπόδισαν να μεταβεί σε μία δημοκρατική κυβέρνηση.
Ο ανταγωνισμός των δύο ανδρών κορυφώθηκε στις 15 Απριλίου 2023, με μια ανοιχτή ένοπλη διένεξη για την διεκδίκηση της ηγεσίας του Σουδάν. Στην αντιπαράθεση, οι SAF ελέγχουν βασικά τμήματα της Ανατολής και του Βορρά του Σουδάν, ενώ το RSF έχει το μεγαλύτερο μέρος του Δυτικού Σουδάν, αλλά και της πρωτεύουσας Χαρτούμ. Αυτή η κατάσταση μας φέρνει σε αυτό που συμβαίνει στο Νταρφούρ, μια διοικητική περιοχή του Σουδάν που έχει περίπου την έκταση της Ισπανίας. Η περιοχή αυτή, χωρίζεται σε πέντε ομοσπονδιακά κράτη και το RSF έχει τον έλεγχο τεσσάρων από αυτά, του Κεντρικού, του Ανατολικού, του Νότιου και του Δυτικού Νταρφούρ.
Η μάχη αφορά τώρα το Βόρειο Νταρφούρ, συγκεκριμένα τη πρωτεύουσα του, το Ελ Φάσερ. Αν και στη περιοχή αυτή, οι τοπικές ένοπλες δυνάμεις, είχαν συνάψει συμφωνίες να κρατήσουν την ουδετερότητα τους στον πόλεμο και να λειτουργήσουν ως ρυθμιστές μεταξύ SAF και RSF, ωστόσο, η τελευταία εκεχειρία φάνηκε να καταρρέει τον Απρίλιο του 2024, όταν αρκετές ομάδες της περιοχής φάνηκαν να επιστρατεύονται με τις SAF για να πολεμήσουν ενάντια του RSF. (Sudan War Monitor, 2024)
Οι δράσεις του RSF στη περιοχή του Ελ Φάσερ, έχουν οδηγήσει στη δημιουργία ανθρωπιστικής κρίσης. Διεθνείς οργανισμοί και ανθρωπιστικές ομάδες έχουν καταγγείλει το RSF για βία κατά αμάχων, βιασμoύς, βασανιστήρια και εξωδικαστικές εκτελέσεις. Η πόλη έχει υποστεί εκτεταμένες ζημιές, και οι κάτοικοι αντιμετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις σε τρόφιμα, φάρμακα και άλλες βασικές ανάγκες.
Η κατάληψη του Ελ Φάσερ, και γενικότερα του Νταρφούρ, κρύβει μια στρατηγική λογική. Η περιοχή αυτή βρίσκεται σε κομβικό σημείο που επιτρέπει τον έλεγχο των διαδρομών μέσα και έξω από το Νταρφούρ, καθώς και τη πρόσβαση στα σύνορα με το Τσαντ, τη Λιβύη και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, χώρες με αδύναμα σύνορα, γεγονός που το RSF μπορεί να εκμεταλλευτεί για να εξαπλώσει τη σύγκρουση. Ταυτόχρονα, στο σημείο αυτό το RSF, μπορεί να αποτρέψει την είσοδο των πόρων και της ανθρωπιστικής βοήθειας που διανέμεται στη περιοχή, με αποτέλεσμα να επιδεινώσει ακόμα περισσότερο τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτόν τον πόλεμο, το RSF και οι SAF τροφοδοτούνται από την υποστήριξη άλλων χωρών. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κατηγορήθηκαν ότι προμήθευσαν όπλα στο RSF, ισχυρισμούς που μια ομάδα του ΟΗΕ χαρακτήρισε «αξιόπιστους» με βάση τις δικές της έρευνες. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αρνούνται τις κατηγορίες αυτές και τις χαρακτηρίζουν ως «προπαγάνδα». (Nichols, 2024) Επιπλέον, έχουμε και τη Ρωσία η οποία φαίνεται να υποστηρίζει και τις δύο πλευρές. Συγκεκριμένα, μια ομάδα μισθοφόρων, που συνδέεται με τη ρωσική κυβέρνηση, κατηγορείται ότι προμηθεύει το RSF με όπλα. (Jeremy Howell, 2023) Ενώ, η Ρωσία φαίνεται να υποστηρίζει τις SAF, πράγμα που θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας τρόπος για να εξασφαλίσει την πρόσβαση στην ακτή της Ερυθράς Θάλασσας, όπου οι SAF έχουν τον έλεγχο. Άλλωστε, είναι γνωστό το σχέδιο, της Ρωσίας, να κατασκευάσει ένα κέντρο υλικοτεχνικής υποστήριξης στην ακτή αυτή, προκειμένου να δημιουργήσει μια ρωσική ναυτική βάση στο Σουδάν. (Karr, 2024)
Η κρισιμότητα της κατάστασης οδήγησε τις ΗΠΑ να πραγματοποιήσουν συνομιλίες μεταξύ των αντίπαλων στρατοπέδων, του Σουδάν, για κατάπαυση του πυρός, στη Γενεύη. Ωστόσο, οι SAF αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, καθώς δεν ήθελαν να υπογράψουν κι άλλη συμφωνία με το RSF, και έτσι, αποφάσισαν να στείλουν αντιπροσωπεία στο Κάιρο για να συζητήσουν για τον πόλεμο. Αυτό που τους ενδιέφερε ήταν να επιστρέψουν στη Συνθήκη της Τζέντα, που είχαν υπογράψει το 2023 με το RSF, και στην οποία δεσμεύονταν για τη διατήρηση της ενότητας τους και της εδαφικής ακεραιότητας. (Tabikha, 2024) Αυτό το γεγονός ίσως οφείλεται στη σκέψη τους ότι αυτή η Διακήρυξη είναι πιο ευέλικτη ή ότι προσφέρει πιο θετικές προοπτικές για τους στρατιωτικούς τους στόχους.
Η θέση της Αιγύπτου μπορούμε να πούμε ότι είναι υπέρ τις SAF. Η χώρα ενδιαφέρεται να διατηρήσει τη σταθερότητα στα νότια σύνορα της και να αποτρέψει την ενδυνάμωση ισλαμιστικών ή άλλων ανταγωνιστικών δυνάμεων που θα μπορούσαν να απειλήσουν την περιφερειακή της επιρροή. Αν το SAF καταφέρει να επικρατήσει, η Αίγυπτος θα μπορεί να έχει έναν σύμμαχο που να μπορεί να ελέγξει την ασφάλεια στην περιοχή.
Μια χώρα η οποία έχει προσφέρει ανθρωπιστική βοήθεια και έχει παροτρύνει για τον τερματισμό της βίας μέσω διαλόγου, είναι η Τουρκία. (Crescent, 17) Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί ότι η αδυναμία του Σουδάν, μπορεί να της επιτρέψει να ενισχύσει την παρουσία της στη περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας και της Ανατολικής Αφρικής. Η Άγκυρα, μπορεί να προσπαθήσει να επωφεληθεί από τις αναταραχές για να ενισχύσει οικονομικές και στρατιωτικές συμφωνίες με τον νέο ηγέτη του Σουδάν, όποιος κι αν είναι αυτός.
Συνοψίζοντας, το Σουδάν είναι μια χώρα η οποία έχει υποστεί σοβαρές συγκρούσεις από την ανεξαρτησία της από τον Αγγλοαιγυπτιακή αποικιοκρατία ως και σήμερα. Ο τρίτος εμφύλιος πόλεμος της χώρας, που ξεκίνησε το 2023, αποτελεί μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση. Πέρα από τις διπλωματικές κινήσεις ορισμένων κρατών, τα οποία προσπαθούν να επωφεληθούν, η κατάσταση στη χώρα δημιουργεί καταστροφικές συνέπειες για τον πληθυσμό. Η ανάγκη για τη διάσωση και την αποκατάσταση της γίνεται κάθε μέρα όλο και πιο σημαντική. Είναι σημαντικό τα μέσα μαζικής ενημέρωσης καθώς και οι διπλωμάτες να αφιερώσουν χρόνο στον πόλεμο αυτό.
Βιβλιογραφία:
Abushouk, A. (2010, May 12). The Anglo-Egyptian Sudan: From Collaboration Mechanism to Party Politics, 1898-1956. Journal of Imperial and Commonwealth History. doi:http:/ / dx.doi.org/ 10.1080/ 0308653100374392
BBC NEWS. (2019, April 11). Omar al-Bashir ousted: How Sudan got here. Ανάκτηση από https://www.bbc.com/news/world-africa-47892742
Crescent, T. R. (17, July 2024). Turkish Red Crescent: Sudan Humanitarian Aid Operation 2024. Ανάκτηση από https://reliefweb.int/report/sudan/turkish-red-crescent-sudan-humanitarian-aid-operation-2024#:~:text=Turkish%20Red%20Crescent%20responded%20to%20the%20ongoing%20conflict,been%20planned%20on%20the%20Mersin-%20Port%20Sudan%20route.
Hamzawy, M. O. (2011, January 4). The Comprehensive Peace Agreement. Ανάκτηση από https://carnegieendowment.org/research/2011/01/the-comprehensive-peace-agreement?lang=en
Ingham, K. (2024, August 31). Omar al-Bashir. Encyclopedia Britannica. Ανάκτηση από https://www.britannica.com/biography/Omar-Hassan-Ahmad-al-Bashir
Jeremy Howell, P. M. (2023, April 24). Wagner in Sudan: What have Russian mercenaries been up to? Ανάκτηση από https://www.bbc.com/news/world-africa-65328165
Karr, i. (2024, May 31). Africa File, May 31, 2024: Russian Red Sea Logistics Center in Sudan. Ανάκτηση από https://www.understandingwar.org/backgrounder/africa-file-may-31-2024-russian-red-sea-logistics-center-sudan
Mohy el Din Sabr, J. L. (2024, August 30). The 2005 Comprehensive Peace Agreement. Encyclopedia Britannica. Ανάκτηση από https://www.britannica.com/place/South-Sudan
Myre, G. (2023, May 10). Why is Sudan so prone to civil war? Ανάκτηση από https://www.npr.org/2023/05/09/1175155164/why-is-sudan-so-prone-to-civil-war
NATIONS, U. (2024, February 5). Sudan: 25 million people in dire humanitarian need, say UN experts. Ανάκτηση από https://www.ohchr.org/en/press-releases/2024/02/sudan-25-million-people-dire-humanitarian-need-say-un-experts
Nichols, M. (2024, June 18). Sudan and UAE clash at UN Security Council over Sudan civil war. Ανάκτηση από https://www.reuters.com/world/africa/sudan-uae-clash-un-security-council-over-sudan-civil-war-2024-06-18/
stiftung, S. a.-H. (2024, August 31). Sudan after Separation. Ανάκτηση από https://us.boell.org/sites/default/files/sudan_after_separation_kommentierbar.pdf
Sudan War Monitor. (2024, May 24). Understanding the fighting in El Fasher. Ανάκτηση από https://sudanwarmonitor.com/p/understanding-el-fasher-battle
Tabikha, K. (2024, August 18). Sudan’s Al Burhan to send delegation to Cairo for peace talks. Ανάκτηση από https://www.thenationalnews.com/news/mena/2024/08/18/sudans-al-burhan-to-send-delegation-to-cairo-for-peace-talks/
Zapata, M. (2011, December 13). Sudan: Independence through Civil Wars, 1956-2005. Ανάκτηση από https://enoughproject.org/blog/sudan-brief-history-1956
Πηγή εικόνας: