Γράφει η Αναστασία Αικατερίνη Βοσκοπούλου
Οι κοινωνικές ανισότητες και η ενεργειακή φτώχεια αποτελούν κρίσιμα ζητήματα που απειλούν να πλήξουν τις ευρωπαϊκές χώρες. Έχουν προκαλέσει μεγάλη ανησυχία, δεδομένου ότι επηρεάζουν τις χώρες άμεσα τόσο σε κοινωνικό όσο και σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Η κατανόηση του φαινομένου των κοινωνικών ανισοτήτων αποτελεί μείζονος σημασίας προτεραιότητα, καθώς απαιτεί τη λήψη συγκεκριμένων πολιτικών από την πλευρά των ευρωπαϊκών χωρών. Πρόκειται για ένα πολυδιάστατο φαινόμενο καθώς συνδιαμορφώνεται από πολλούς παράγοντες και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο και με άλλα κοινωνικά φαινόμενα, όπως είναι για παράδειγμα η ανεργία, η φτώχεια, η οικονομική και ενεργειακή κρίση (Παπαδοπούλου Δ., Κουραχάνης Ν., 2017). Η ενεργειακή φτώχεια και οι κοινωνικές ανισότητες πλήττουν πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεδομένου ότι έχει παρατηρηθεί αύξηση των ποσοστών εμφάνισης των φαινομένων και συνεπώς θέτουν σε κίνδυνο την ανάπτυξη της κοινωνικής πολιτικής των κρατών.
Στις σύγχρονες κοινωνίες, οι κοινωνικές ανισότητες προκύπτουν, μεταξύ άλλων, από το ξέσπασμα των οικονομικών κρίσεων και επιφέρουν άμεσες επιπτώσεις στην καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής των πολιτών. Οι κρίσεις έχουν ως αποτέλεσμα την όξυνση των ανισοτήτων, πράγμα που στερεί σε πολλούς ανθρώπους το δικαίωμα της πρόσβασης σε πολύτιμα αγαθά, όπως είναι για παράδειγμα το δικαίωμα στην υγεία, στην εκπαίδευση και στην ενέργεια (Ligenzowska J., 2015). Παρατηρούνται, επίσης, έντονες διακρίσεις ανάμεσα στους πολίτες που διαμένουν στις βόρειες χώρες και στους πολίτες που κατοικούν στις νότιες. Επιπροσθέτως, οι ανισότητες αυτές αφορούν συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού. Οι μισθοί και το εισόδημα διαφέρει από οικογένεια σε οικογένεια. Το χαμηλό εισόδημα οδηγεί στην αύξηση των ποσοστών των φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού (Thomson et al, 2013). Συνεπώς, δεν έχουν όλοι οι πολίτες ίσα δικαιώματα συμμετοχής στα κοινά, καθώς δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους για την εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, το φαινόμενο των κοινωνικών ανισοτήτων συνδέεται άμεσα με το ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο όρος «ενεργειακή φτώχεια» αφορά κοινωνικές ομάδες και άτομα τα οποία αντιμετωπίζουν αλληλένδετα προβλήματα τα οποία δεν τους επιτρέπουν να κάνουν χρήση της ενέργειας με όρους ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση η κατάσταση αυτή για τα ευάλωτα νοικοκυριά προκύπτει από την ύπαρξη τριών παραγόντων. Πρώτον, από την ύπαρξη χαμηλών εισοδημάτων, δεύτερον, από το μεγάλο μέρος του εισοδήματος που διατίθεται για να καλυφθούν ενεργειακές ανάγκες και τρίτον την ενεργειακή ανεπάρκεια των κτιρίων (Pye S., Dobbins A., 2015). Οι ευπαθείς και ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού βιώνουν πιο έντονα την ενεργειακή φτώχεια. Έτσι, γίνεται πιο έντονη η κοινωνική διαστρωμάτωση. Η πρόσβαση των πολιτών στις ενεργειακές πηγές και τους πόρους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική δυνατότητα που διαθέτουν, ώστε να την εξασφαλίσουν (Bambra et al, 2018). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πυροδότηση της ενεργειακής φτώχειας και αυτή με τη σειρά της οδηγεί στην απομάκρυνση των ευάλωτων ομάδων από την ισότιμη πρόσβαση στους ενεργειακούς πόρους και στην αδυναμία κάλυψης των αναγκών τους. Η περιορισμένη πρόσβαση αυτών των ομάδων στις πηγές ενέργειας οδηγεί στην αύξηση των προβλημάτων που σχετίζονται με την υγεία, την ευημερία και την κάλυψη της ευρύτερης υγειονομικής τους περίθαλψης.
Το ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας προσελκύει το ενδιαφέρον πολλών ακαδημαϊκών και επιστημόνων εξαιτίας της πολυπλοκότητάς του. Η ενεργειακή φτώχεια αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα που χρήζει αντιμετώπισης και τονίζει την ανάγκη δημιουργίας ενός ουσιαστικού σχεδίου το οποίο θα προάγει την κοινωνική πολιτική. Η άνιση κατανομή των φυσικών πόρων είναι πιθανό να προκαλέσει οικονομικές ανισορροπίες στην οικονομία των κρατών, καθώς επίσης και πολιτική αστάθεια στις κυβερνήσεις αλλά και οικονομική αστάθεια στον τομέα των βιομηχανιών (Heinberg R., 2006). Παρατηρείται διαφορά μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών του Βορρά και του Νότου όσον αφορά την πρόσβαση στις προσιτές ενεργειακές πηγές. Ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη ανήκουν στην κατηγορία των κρατών που διαθέτουν ενεργειακό πλεόνασμα και κάποια άλλα ανήκουν στην κατηγορία των κρατών που παρουσιάζουν ενεργειακό έλλειμμα. Οι χώρες της βόρειας Ευρώπης, όπως είναι για παράδειγμα η Νορβηγία και η Φινλανδία, έχουν υιοθετήσει μεθόδους και σχέδια που προωθούν τη βιώσιμη ανάπτυξη και κατανάλωση. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις χώρες τις νότιας Ευρώπης οι οποίες φαίνεται να εξαρτώνται οικονομικά από τις άλλες, εφόσον εμφανίζουν λιγότερα ποσοστά ενεργειακής κατανάλωσης εξαιτίας της ενεργειακής φτώχειας (Farantouris N.E., 2015). Η συνεχής και υπερβολική κατανάλωση των φυσικών πόρων και πρώτων υλών έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση των αποθεμάτων των πηγών, όπως αποτελεί για παράδειγμα το πετρέλαιο.
Το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχειας δεν θα ήταν δυνατόν να μην έχει άμεση σύνδεση με το φαινόμενο της ανεργίας και των χαμηλών μισθών και κατ’ επέκταση των εισοδημάτων. Οι χαμηλοί μισθοί που λαμβάνουν αρκετοί άνθρωποι οδηγούν στην περιορισμένη πρόσβαση τους σε ενεργειακούς πόρους. Η δυσκολία που βιώνουν πολλά νοικοκυριά στην αποπληρωμή των λογαριασμών παροχής ενέργειας είναι έντονη με αποτέλεσμα να προκαλούνται επιπτώσεις τόσο στην υγεία τους όσο και στην ευημερία και στη διαβίωσή τους (Κρεμλής Γ., 2009). Μεταξύ των επιπτώσεων περιλαμβάνονται τα συνεχώς αυξανόμενα προβλήματα υγείας των πολιτών, οι φόβοι και η ανασφάλεια που νιώθουν οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν δυσκολία με την κάλυψη της θέρμανσης των σπιτιών τους καλοκαιρινούς και χειμερινούς μήνες, καθώς επίσης και ότι το προσδόκιμο ζωής μειώνεται σταδιακά. Η αύξηση των ποσοστών ανεργίας σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό έχουν εκτοξεύσει την ενεργειακή φτώχεια. Η ενεργειακή κρίση έχει ως αποτέλεσμα την ραγδαία επιδείνωση του πληθωρισμού αλλά και των τιμών των αγαθών και των τροφίμων που ολοένα και αυξάνονται. Ακόμα, είναι πλέον φανερή και η αύξηση των τιμών των ενοικίων, των καυσίμων και του ηλεκτρικού ρεύματος (Robinson et al., 2018).
Το 2024 εκτιμήθηκε ότι 35 με 72 εκκατομύρια πολίτες της Ένωσης βρίσκονταν αντιμέτωποι με το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπάθησε να αντιμετωπίσει αυτό το κοινωνικό φαινόμενο με μία σειρά μέτρων, αφού οι πολίτες αυτοί αναλογούσαν σε ποσοστό που κυμαινόταν μεταξύ 8 και 16% του πληθυσμού της Ένωσης (Cornelis M., 2024).
H έρευνα του EU Science Hub το Σεπτέμβριο του 2024 έδειξε ότι σημαντικό μέρους των πολιτών (30%) που αντιμετώπιζαν το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας αφορούσε χαμηλά αμειβόμενους εργαζόμενους ή/και πολίτες με περιορισμένη μόρφωση. Αυτοί αποτελούσαν τη μεγαλύτερη δεξαμενή ευάλωτων πολιτών που θα έπρεπε να προστατευθούν. Ωστόσο η έρευνα κατέδειξε ότι ακόμα και νοικοκυριά με μεσαία εισοδήματα αντιμετώπιζαν το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας. Το γεγονός αυτό διεύρυνε τη δεξαμενή των κοινωνικών ομάδων που αντιμετώπιζαν το πρόβλημα. Ήδη από τα τέλη του 2023 είχε ενεργοποιηθεί μία σειρά δομικών μέτρων προκειμένου να αντιμετωπίζει το φλέγον κοινωνικό ζήτημα (European Commission, 2023).
Εν κατακλείδι, οι κοινωνικές ανισότητες και η ενεργειακή φτώχεια αναδεικνύονται ως φλέγοντα ζητήματα που απειλούν και επηρεάζουν την ευημερία αλλά και την εξέλιξη της κοινωνικής πολιτικής της Ένωσης. Το σχέδιο δράσης και οι στρατηγικές που καλούνται να εφαρμόσουν οι ευρωπαϊκές χώρες προάγουν τη βιώσιμη κατανάλωση, την πράσινη ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη, η πολιτική ενέργειας που επιλέγουν τα κράτη μέλη να διαμορφώνεται στη βάση της προστασίας του περιβάλλοντος και της διασφάλισης του ενεργειακού εφοδιασμού όπου θα υλοποιηθούν λαμβάνοντας υπόψιν την προώθηση, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών (Papada L., Kaliampakos D., 2019). Είναι απαραίτητη η ομαλή συνεργασία μεταξύ των κρατών και η δημοκρατική ανταλλαγή ιδεών και απόψεων προκειμένου να μειωθούν οι ανισότητες. Επιπλέον, αναγκαία κρίνεται και η βοήθεια προς τα άτομα που βιώνουν σε μεγάλο βαθμό συνθήκες φτώχειας, αδυνατούν να καλύψουν τις βιοποριστικές τους ανάγκες και πλήττονται από κοινωνικές ανισότητες με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να βρεθούν σε καταστάσεις ενεργειακής φτώχειας (Borg et al., 2013). Αξίζει ακόμη να αναφερθεί ότι στο πλαίσιο ανάπτυξης της ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής χρειάζεται να ενσωματωθεί και η παροχή εκπαίδευσης και κατάρτισης που αφορά την κατανόηση του ζητήματος της ενεργειακής φτώχειας. Η πολιτική που θα εφαρμόσει στο μέλλον η Ευρώπη θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψιν τις επιπτώσεις της ενεργειακής φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων στις χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Βιβλιογραφία
Κρεμλής Γ., (2009). Η ενέργεια και το περιβάλλον. Εκδόσεις: Ευρωπαίων Πολιτεία.
Παπαδοπούλου Δ., Κουραχάνης Ν., (2017). Άστεγοι και Κοινωνικός Αποκλεισμός στην Ελλάδα της Κρίσης. Εκδόσεις: Τόπος.
Bambra C., Kentikelenis A., Forster T., (2018). Health Inequalities in Europe: Setting the Stage for Progressive Policy Action. FEPS, TASC.
Farantouris N.E., (2015). Liquidity problems of the Greek energy market and State Aids. European State Aid Law Quarterly.
Heinberg R., (2006). The Oil Depletion Protocol: A plan to Avert Oil Wars, Terrorism and Economic Collapse. New Society Publishers.
Papada L., Kaliampakos D., (2019). Development of vulnerability index for energy poverty. Energy and Buildings.
Πηγές
Borg C., Formosa M., (2013). Active citizenship and late-life learning in the community. LLine: Lifelong learning in Europe.
Cornelis M., (2024). «What is the status of energy poverty in the European Union? Heinrich Boll Stiftung, 20-11-2024, https://eu.boell.org/en/2024/11/20/what-status-energy-poverty-european-union.
European Commission, 2023. Commission Recommendation on Energy Poverty- Questions and Answers, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ:L_202302407
Ligenzowska J., (2015). A Comparison of sustainable development consumption and production in the countries of southern and northern Europe based on selected indicators. International Economics, University Of Lodz, Faculty of Economics and Sociology.
Pye S., Dobbins A., (2015). Energy poverty and vulnerable consumers in the energy sector across the EU: analysis of policies and measures. INSIGHT_E.
Robinson C., Bouzarovski S., Lindley S., (2018). Underrepresenting neighborhood vulnerabilities? The measurement of fuel poverty in England. Environment and Planning A: Economy and Space.
Thomson H., Thomas S., Sellstrom E., Petticrew M., (2013). Housing Improvements for Health and Associated Socio-Economic Outcomes: A Systematic Review. Campbell Systematic Reviews.
Πηγή εικόνας
Energy Poverty Advisory Hub, Publications., European Commission
Διαθέσιμη στο: poverty.ec.europa.eu/observatory/publications