Γράφει ο Μιχάλης Σοφικίτης
Για πολλά χρόνια το φαινόμενο της διαφθοράς βρίσκεται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Ένα φαινόμενο που διαβρώνει τα θεμέλια της δημοκρατίας, υπονομεύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και θέτει προσκόμματα στην οικονομική ανάπτυξη του κράτους. Τα πολιτικά σκάνδαλα συνιστούν μια αναπόφευκτη πραγματικότητα για κάθε δημοκρατικό σύστημα και έχουν τη δύναμη να εκτρέπουν την πορεία ενός έθνους. Στη χώρα μας έχουν συντελεστεί πολύκροτα σκάνδαλα με εμπλοκή της πολιτικής εξουσίας.
Λίστα Λαγκάρντ
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση της «λίστας Λαγκάρντ», του καταλόγου με τα ονόματα των 130.000 καταθετών μαύρου χρήματος εκ των οποίων 2059 Ελλήνων στην ελβετική τράπεζα HSBC (Inefan Team, 2021). Ο κατάλογος αυτός βρέθηκε από έναν υπάλληλο της τράπεζας, τον Ερβέ Φαλτσιανί, και τον Οκτώβριο του 2010 το αρχείο σε μορφή CD διαβιβάστηκε από την τότε υπουργό Οικονομικών της Γαλλίας, Κριστίν Λαγκάρντ στην Ελληνίδα πρέσβειρα στο Παρίσι, φτάνοντας εντέλει στα χέρια του τότε υπουργού Οικονομικών Γιώργου Παπακωνσταντίνου. Τον Ιανουάριο του 2011, ο ίδιος επέλεξε από τη λίστα περίπου 20 ονόματα καταθετών και εν συνεχεία τα παρέδωσε στον Ιωάννη Καπελέρη, ειδικό γραμματέα του Σώματος Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος, προς περαιτέρω έρευνα. Αργότερα, διαπιστώθηκε ότι στο αρχείο δεν υπήρχαν γνωστά ονόματα από τον πολιτικό και επιχειρηματικό χώρο (CNN, 2012). Ωστόσο, η λίστα αξιοποιήθηκε ελάχιστα για φορολογικούς ελέγχους και αποτέλεσε κυρίως αντικείμενο πολιτικών αντιπαραθέσεων. Μάλιστα, 21 φυσικά πρόσωπα που βρίσκονταν στη λίστα είχαν εκμεταλλευτεί την ευεργετική νομοθεσία που είχε εισαχθεί και ψηφισθεί από τον κ. Παπακωνσταντίνου για επαναπατρισμό κεφαλαίων από το εξωτερικό με ευνοϊκούς όρους (Inefan Team, 2021).
Mέχρι το 2012, το θέμα της Λίστας Λαγκάρντ δεν είχε απασχολήσει εκ νέου την κοινή γνώμη. Ωστόσο τότε, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, τότε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, γνωστοποιεί στα μέσα ενημέρωσης και στην ελληνική κοινωνία ότι η λίστα βρίσκεται στην κατοχή του (Viner, 2015). Σχεδόν ένα μήνα αργότερα, ο δημοσιογράφος Κώστας Βαξεβάνης δημοσιεύει στο περιοδικό Hot Doc τον κατάλογο με τα ονόματα των καταθετών, με αποτέλεσμα 2 ημέρες μετά να συλληφθεί από την ελληνική αστυνομία για παραβίαση του νόμου περί προσωπικών δεδομένων (Inefan Team, 2021). Το γεγονός αυτό αποτέλεσε θρυαλλίδα πολιτικών εξελίξεων και σφοδρών αντιδράσεων τόσο από τα ελληνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης όσο και από την διεθνή κοινή γνώμη. Ο κ. Βαξεβάνης αθωώθηκε σε πρώτο βαθμό και κατόπιν έφεσης που ασκήθηκε από την εισαγγελία, το Τριμελές Πλημμελειοδικείο αποφάσισε την εκ νέου αθώωση του δημοσιογράφου με ομοφωνία στις 27 Νοεμβρίου του 2013.
Η εμπλοκή του κ. Παπακωνσταντίνου στην υπόθεση προκύπτει από το γεγονός ότι όταν ζητήθηκε η λίστα το 2012, διαπιστώθηκε ότι έλειπαν τα ονόματα τριών συγγενών του (Inefan Team, 2021). Επιπλέον, αποκαλύφθηκε ότι η λίστα είχε υποστεί αλλοίωση και η αρχική έκδοση τελικά βρέθηκε στα γαλλικά αρχεία. Μεγάλες αμερικανικές και ευρωπαϊκές εφημερίδες καθώς και πρακτορεία ειδήσεων παγκόσμιας εμβέλειας έκαναν λόγο για «βόμβα» στο πολιτικό σκηνικό της Ελλάδας (The Guardian, 2015). Η υπόθεση αυτή προκάλεσε την οργή και αγανάκτηση των Ελλήνων φορολογουμένων, που βρίσκονταν σε πολύ δύσκολη θέση εξαιτίας των πολιτικών λιτότητας, αλλά και για την αναποτελεσματικότητα της τότε κυβέρνησης να πατάξει τη φοροδιαφυγή. Το 2015 ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης με αναστολή, για νόθευση εγγράφου και παράβαση καθήκοντος, ενώ αθωώθηκε για τις κατηγορίες περί απιστίας (New York Times, 2015). Η υπόθεση αυτή, όμως, αντί να αποτελέσει αφορμή για ουσιαστική μεταρρύθμιση, κατέληξε να γίνει μία ακόμη ιστορία χαμένων ευκαιριών. Η αποκάλυψη του σκανδάλου ανέδειξε τις διαχρονικές παθογένειες του ελληνικού κράτους και έφερε στο φως τους μηχανισμούς της οικονομικής αδιαφάνειας. Αποδείχθηκε ότι το φαινόμενο της φοροδιαφυγής δεν ήταν απλώς αποτέλεσμα ατομικών συμπεριφορών, αλλά συστημικό πρόβλημα (CNN, 2012). Το κράτος οφείλει να ενισχύσει τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και να διασφαλίσει ότι παρόμοιες λίστες θα αξιοποιηθούν άμεσα. Επιπλέον, η ίδια η πολιτική ηγεσία έχει την υποχρέωση να συγκρουστεί με ισχυρά συμφέροντα, ώστε να καταπολεμήσει την φοροδιαφυγή. Τέλος, πρέπει να επισημανθεί και η κοινωνική διάσταση της διαφθοράς, καθώς όταν οι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι οι πιο ισχυροί και πλούσιοι μπορούν να φοροδιαφεύγουν χωρίς συνέπειες, τότε μειώνεται η διάθεση συμμόρφωσης και η εμπιστοσύνη στους θεσμούς (Πρόντζας, 2023).
Σκάνδαλο των Υποκλοπών
Ένα ακόμη σκάνδαλο που αποτέλεσε όχι απλώς ένα πολιτικό ζήτημα, αλλά μια κρίσιμη δοκιμασία για την ελευθεροτυπία και την ευρύτερη λειτουργία των θεσμών του κράτους ήταν η υπόθεση των υποκλοπών, γνωστό και ως Predatorgate. Μάλιστα στον διεθνή τύπο χαρακτηρίστηκε και ως ελληνικό Watergate (Politico,2023). Το σκάνδαλο αυτό έλαβε χώρα επί κυβερνήσεως Κυριάκου Μητσοτάκη, ο οποίος από το 2019 που εκλέχτηκε, αποφάσισε να θέσει υπό τον πλήρη έλεγχό του, καθώς και υπό την ευθύνη του γενικού του γραμματέα και ανιψιού του Γρηγόρη Δημητριάδη, την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (Politico, 2023). Στη θέση του διοικητή της ΕΥΠ διόρισε τον Παναγιώτη Κοντολέων. Το 2020 η εταιρεία Intellexa αρχίζει να δραστηριοποιείται στην Ελλάδα. Πρόκειται για την εταιρεία που εμπορευόταν το παράνομο κατασκοπευτικό λογισμικό, στην οποία το Υπουργείο Εξωτερικών χορήγησε άδεια εξαγωγής spyware σε δύο κράτη της Αφρικής, την Μαδαγασκάρη και το Σουδάν (Politico, 2024).
Το 2020 η ΕΥΠ ζητά επίσημα την άρση του απορρήτου του τηλεφώνου του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, επικαλούμενη λόγους εθνικής ασφάλειας. Εν συνεχεία, ο κ. Κουκάκης προβαίνει σε καταγγελία αξιώνοντας να μάθει αν παρακολουθούνται οι επικοινωνίες του. Τότε η κυβέρνηση ψήφισε τροπολογία, αλλάζοντας έτσι τον υφιστάμενο νόμο για την άρση του απορρήτου, εμποδίζοντας την Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών να γνωστοποιεί την άρση του απορρήτου αν επρόκειτο για λόγους εθνικής ασφάλειας (Euractiv, 2025). Το γεγονός αυτό δρομολόγησε μείζονες εξελίξεις, καθώς ο τότε πρόεδρος της ΑΔΑΕ, Χρήστος Ράμμος, αντιτάχθηκε στην τροπολογία του Υπουργού Δικαιοσύνης, με βάση την οποία ένας πολίτης δεν θα είχε την δυνατότητα να λάβει γνώση της άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών του ακόμα και σε περίπτωση που δεν υφίσταντο οι λόγοι για τους οποίους συντελέστηκε η άρση.
Τον Αύγουστο του 2022 αποκαλύπτεται η παρακολούθηση του τότε υποψηφίου προέδρου του ΠΑΣΟΚ, Νίκου Ανδρουλάκη, για την οποία μάλιστα συστάθηκε και η ad hoc εξεταστική επιτροπή του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου, καθώς τέτοιες πρακτικές δεν συνάδουν με την ευρωπαϊκή νομοθεσία περί προσωπικών δεδομένων (Politico, 2024). Τα γεγονότα αυτά δρομολόγησαν τις παραιτήσεις του γενικού γραμματέα του Πρωθυπουργού κ. Δημητριάδη και του διοικητή της ΕΥΠ κ. Κοντολέων. Τον Ιανουάριο του 2023 η ΑΔΑΕ επιβεβαιώνει την παρακολούθηση και άλλων θεσμικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων του αρχηγού ΓΕΕΘΑ Κωνσταντίνου Φλώρου καθώς και του υπουργού της κυβέρνησης Κωστή Χατζηδάκη. Εντέλει, η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Γεωργία Αδειλίνη, αποφασίζει να θέσει στο αρχείο την υπόθεση των υποκλοπών (Ναυτεμπορική, 2024), έπειτα από το πόρισμα του αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Αχιλλέα Ζήση, στον οποίο είχε αναθέσει την δικαστική διερεύνηση του σκανδάλου.
Η υπόθεση έφερε στην επιφάνεια ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο των μυστικών υπηρεσιών, τις θεσμικές εγγυήσεις προστασίας της ιδιωτικότητας και την πολιτική λογοδοσία. Το σκάνδαλο, μάλιστα, συνέβαλε στη διεθνή υποβάθμιση της χώρας στους δείκτες ελευθερίας του Τύπου(Ναυτεμπορική, 2024). Συνεπώς, για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς και την λειτουργία του κράτους απαιτείται μεγαλύτερη διαφάνεια στις διαδικασίες άρσης του απορρήτου, αυστηρότερη νομοθεσία για τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού και ισχυρότερος θεσμικός έλεγχος των μυστικών υπηρεσιών. Η διαχείριση τέτοιων ζητημάτων θα κρίνει εν πολλοίς το μέλλον της δημοκρατικής διακυβέρνησης στην Ελλάδα.
Και τα δύο σκάνδαλα ανέδειξαν τη διαφθορά, την κατάχρηση εξουσίας και τις θεσμικές δυσλειτουργίες της Ελλάδας, προκαλώντας πολιτικές αναταράξεις αλλά και μια αίσθηση ατιμωρησίας. Δύο υποθέσεις που αποδεικνύουν πως στην Ελλάδα, το παιχνίδι εξουσίας συχνά κρύβεται πίσω από λίστες και αρχεία .Ωστόσο, τα σκάνδαλα δεν γεννιούνται τυχαία. Πολλές φορές είναι το αποτέλεσμα ενός αδιαφανούς συστήματος εξουσίας που ενισχύει τη διαπλοκή. Όταν οι θεσμοί δεν λειτουργούν ως αντίβαρο στην αυθαιρεσία, τότε η διαφθορά γίνεται όχι η εξαίρεση, αλλά ο κανόνας. Η ουσία, λοιπόν, δεν βρίσκεται στην ύπαρξη των σκανδάλων, αλλά στον τρόπο που τα πολιτικά συστήματα τα διαχειρίζονται. Εκεί κρίνεται η υγεία μιας δημοκρατίας.
Βιβλιογραφία:
Πρόντζας Δ. (2023): Το φαινόμενο της διαφθοράς. Εκδόσεις Παπαζήση.
Hope K. (2012): Lagarde list editor attacks ‘sick’ Greek system. CNN. Διαθέσιμο σε: https://edition.cnn.com/2012/10/30/business/greek-tax-evaders/index.html
Inefan Team (2021): Η Λίστα Λαγκάρντ από την «ελληνική ματιά». Inefan. Διαθέσιμο σε: https://inefan.gr/%CE%B7-%CE%BB%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B1-%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CE%AC%CF%81%CE%BD%CF%84-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BC%CE%B1%CF%84/
Kitsantonis N. (2015): Ex-Finance Chief Pleads Not Guilty to Altering List of Greeks with Swiss Accounts. New York Times. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2015/02/26/business/greece-george-papaconstantinou-finance-minister-lagarde-list-swiss-accounts.html
Panagiotopoulos V. (2025): Predatorgate: Commission flags rule of law concerns over Greece fining broadcaster. Euractiv. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/politics/news/predatorgate-commission-flags-rule-of-law-concerns-over-greece-fining-a-broadcaster/
Stamouli N. (2023): Greek government accused of defanging probe into its wiretapping scandal. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/greek-government-spying-regulators-wiretapping-predatorgate-scandal/
Stamouli N. (2024): Greece leaves spy services unchecked on Predator hacks. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/greek-spyware-predatorgate-government-court-report-telephone/
Viner K. (2015): Former Greek finance minister given suspended sentence over ‘Lagarde list. The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2015/mar/24/greek-finance-minister-suspended-sentence-lagarde-list
Χατζηκωνσταντίνου Μ. (2024): Υποκλοπές: Πώς είδε ο ξένος Τύπος την αρχειοθέτηση της υπόθεσης. Ναυτεμπορική. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/politics/1731441/ypoklopes-pos-eide-o-xenos-typos-tin-archeiothetisi-tis-ypothesis/
Πηγή εικόνας:
Primeminister.gr. Το Μέγαρο Μαξίμου. Διαθέσιμο σε: https://www.primeminister.gr/wp-content/uploads/2009/11/DSF5833-Edit-1024×683.jpg