Γράφει ο Πασχάλης Μπανδάς
Η ιστορία της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας ξεπερνά χρονικά και την ίδρυση του ίδιου του ελληνικού κράτους, αφού με το «Οπλοστάσιο Ναυπλίου» κατασκευάζονται ήδη από το 1825 τυφέκια και πυρομαχικά για την Επανάσταση. Κάτι παραπάνω από έναν αιώνα μετά, στις παραμονές του Β’ΠΠ, η ελληνική αμυντική βιομηχανία μετουσιώνεται σε ένα υποσχόμενο σύμπλεγμα, το οποίο παρήγαγε πυρομαχικά όλων των τύπων, μέσω της ΠΥΡΚΑΛ και έναν περιορισμένο αριθμό πολεμικών αεροσκαφών στο Κρατικό Εργοστάσιο Αεροσκαφών, με τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά να μην προλαβαίνουν να κατασκευάσουν τις παραγγελίες που τους είχαν ανατεθεί προτού ξεκινήσει ο πόλεμος. Έτσι, όποια κίνηση υπήρχε προπολεμικά διεκόπη απότομα, αφού η πλειοψηφία των εγκαταστάσεων καταστράφηκε προτού πέσει στα χέρια του εχθρού.
Μετά τη λήξη του πολέμου, η έλλειψη αυτή τεχνικών υποδομών εμπόδισε τονωτικές επενδύσεις από το ΝΑΤΟ, με αποτέλεσμα να μην προκύψει κάποια εξέλιξη στον τομέα μέχρι και την δεκαετία του 1970. Οι ελληνικές αρχές, ιδίως μετά την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, έθεσαν ψηλά την ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας στο πλαίσιο της αύξησης αποτρεπτικής ισχύος της χώρας. Οι σχεδιασμοί πάνω στον τομέα αυτό απέφεραν την ίδρυση της ΕΒΟ (Ελληνική Βιομηχανία Όπλων) για ατομικό οπλισμό, της ΕΒΑΥ (Ελληνική Βιομηχανία Αεροπορικού Υλικού, μετέπειτα Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία) για την συντήρηση και επισκευή αεροσκαφών και της ΕΛΒΟ (Ελληνική Βιομηχανία Οχημάτων, τότε STEYR HELLAS) για την συντήρηση και μετέπειτα κατασκευή τροχοφόρων οχημάτων. Επίσης δόθηκε έμφαση στην επέκταση των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά και Ελευσίνας και της ΠΥΡΚΑΛ. Αλλά και στην ίδρυση ερευνητικών κέντρων που θα υποστήριζαν την βιομηχανία. Το δόγμα της αμυντικής βιομηχανίας στάθηκε στην συνεχή λειτουργία των γραμμών παραγωγής, με σκοπό να ανανεώνεται ο εξοπλισμός των Ε.Δ. σε τακτά χρονικά διαστήματα, γεγονός που θα παρήγαγε παράλληλα υψηλή εξειδίκευση στο προσωπικό των εργοστασίων. Σήμερα, το 2024, η αμυντική βιομηχανία της Ελλάδας αν και έχει καταφέρει σημαντικά βήματα προς την σωστή κατεύθυνση, καταβάλλεται από λειτουργικά ζητήματα και από τις επιπτώσεις της έλλειψης επενδύσεων κατά τη δεκαετία της κρίσης. Ωστόσο, για τις αποτελεσματικές Ε.Δ. που ονειρεύεται να έχει δημιουργήσει το 2030, το Υπουργείο Άμυνας, θα χρειαστεί σημαντική υπέρβαση, αφού η συνεχής κάλυψη των αναγκών του στρατεύματος από ξένους προμηθευτές είναι πολύ πιο ακριβή από ότι θα ήταν η μακροπρόθεσμη κάλυψή τους από την εγχώρια βιομηχανία (Ροζολής, 2024).
Για τις ανάγκες της ανάλυσης, η αποτίμηση της κατάστασης της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας θα εστιάσει στους ίδιους τομείς που εστίασε και ο αρχικός σχεδιασμός της δεκαετίας του 1970, με την προσθήκη ωστόσο του τομέα των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και σκαφών επιφανείας (UAV και USV αντίστοιχα). Για αρχή, η -μετονομασμένη σε Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ)- ΕΒΟ, μετά τη συγχώνευσή της με την ΠΥΡΚΑΛ, βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση (Data Journalists, 2024). Παρά την ύπαρξη κάποιων προγραμμάτων πυρομαχικών (όπως φυσιγγίων 30 χιλιοστών και βομβίδων 40 χιλιοστών) και φορητών όπλων και εκτοξευτών (όπως πολυβόλων FN MINIMI και αντιαρματικών εκτοξευτών Carl Gustav) για τις ανάγκες των ελληνικών Ε.Δ., τα ΕΑΣ υποφέρουν εδώ και δύο σχεδόν δεκαετίες από έλλειψη χρηματοδότησης και ανάθεσης συμβάσεων, σταδιακή μείωση του ειδικευμένου προσωπικού και μη αντικατάστασή του αλλά και μια αδιαφορία των αρχών για την ουσιαστική λήξη της κρίσης που διαπερνά την εταιρεία. Αντίθετα, το 2021 ανακοινώθηκε από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη η ανακαίνιση του χώρου του εργοστασίου της πρώην ΠΥΡΚΑΛ στον Υμηττό (και μία εκ των τεσσάρων ενεργών γραμμών παραγωγής των ΕΑΣ) και η μετατροπή του σε ένα «κυβερνητικό πάρκο», όπου θα στεγάζεται η πλειοψηφία των Υπουργείων και των κυβερνητικών υπηρεσιών. Η ανακοίνωση προκάλεσε εύλογες αντιδράσεις, καθώς η γραμμή λειτουργούσε και παρήγαγε μικρό αλλά σημαντικό αριθμό πυρομαχικών (Data Journalists, 2024).
Παράλληλα, παρά την εξαγγελία για μεταφορά της γραμμής παραγωγής στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ στο Λαύριο (που μετέπειτα άλλαξε στη Μάνδρα), η κυβέρνηση δεν έχει έκτοτε προχωρήσει σε κάποια πράξη. Μια κατάσταση που φαίνεται να συνεχίζεται για αρκετά χρόνια, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία και η αυξημένη ζήτηση σε πυρομαχικά, ώθησε την Ε.Ε. στην έναρξη του προγράμματος “ASAP” (Act in Support of Ammunition Production) τον Μάιο του 2024, με το οποίο ανέθεσε σε διάφορες κρατικές βιομηχανίες κρατών-μελών την παραγωγή διαφόρων τύπων πυρομαχικών, συμπεριλαμβανομένων και των ΕΑΣ, στα οποία χορηγήθηκαν κονδύλια ύψους 33 εκατ. με σκοπό την αναζωογόνηση της γραμμής παραγωγής τους. Η παραγωγή αυτή, η οποία προβλέπει και επέκταση και αναβάθμιση των υφιστάμενων υποδομών, θα ολοκληρωθεί με τη συμμετοχή της CSG (Czechoslovak Group), η οποία κάλυψε το 49 τοις εκατό της εταιρείας, ως στρατηγικός επενδυτής. Μια κίνηση που προκάλεσε αντιδράσεις της αντιπολίτευσης, λόγω της έλλειψης ενημέρωσης από την πλευρά της κυβέρνησης αλλά και της μη διατήρησης των γραμμών παραγωγής σε ελληνικά χέρια.
Ένα ακόμα πρόγραμμα που αναμένεται να δοθεί στα ΕΑΣ είναι η αναβάθμιση του συνόλου των τυφεκίων G3 (100.000 στον αριθμό), που χρησιμοποιούνται από όλα τα Σώματα, πρόγραμμα το οποίο αναμένει την υπογραφή της σύμβασης. Η δε δήλωση ωστόσο του Υπουργού Άμυνας κ. Νίκου Δένδια, πως έχει μεγαλύτερο ρόλο το Υπουργείο Οικονομικών από ό,τι έχουμε εμείς, ως μέτοχος και Γίνεται μία προσπάθεια, δεν έχουν (τα ΕΑΣ) την ίδια σημασία για τη χώρα (με την ΕΑΒ), αλλά έχουν μια μεγάλη σημασία (Δένδιας, 2024) , δημιουργεί δυσοίωνες σκέψεις για το μέλλον και την στάση των αρχών προς τα ΕΑΣ, παρά την ένεση επιβίωσης της Ε.Ε. και των Τσέχων.
Μια πιο θετική εικόνα δημιουργείται όσον αφορά τις εταιρείες που ασχολούνται με την κατασκευή και συντήρηση τροχοφόρων και ερπυστριοφόρων οχημάτων, την ΕΛΒΟ και την ιδιόκτητη EODH. Η πρώτη, που ξεκίνησε τη λειτουργία της ως κατάστημα της Steyr και εξειδικεύτηκε αρχικά στην συντήρηση γεωργικών οχημάτων και φορτηγών, έχει να επιδείξει μεγάλη λίστα με σχεδιασμένα και παραγμένα οχήματα, με πιο χαρακτηριστικά μοντέλα να είναι τα -αμερικανικού σχεδιασμού- τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς HMMWV, τα φορτηγά μεταφοράς Steyr 680M, το ΤΟΜΑ (Τεθωρακισμένο Όχημα Μάχης) «Κένταυρος», το οποίο σχεδιάστηκε από την ΕΛΒΟ αλλά δεν βγήκε ποτέ από φάση πρωτοτύπου, το ΤΟΜΠ (Τεθωρακισμένο Όχημα Μεταφοράς Προσωπικού) «Λεωνίδας», σχεδιασμένο από την ΕΛΒΟ και την Steyr, το οποίο χρησιμοποιείται από Ελλάδα, Κύπρο και Β. Μακεδονία, και τέλος, τα γερμανικά άρματα μάχης “Leopard 2” -έκδοση A6HEL- (Car and Motor Team, 2022). Η ΕΛΒΟ έχει κατασκευάσει συνολικά πάνω από 25.000 οχήματα από την στιγμή που ιδρύθηκε. Ωστόσο κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, η εταιρεία υπέφερε από μειώσεις προσωπικού και έλλειψη αναθέσεων έργων από τις διάφορες κυβερνήσεις, με αποτέλεσμα το 2015 να καταγράψει ζημίες 170 εκατομμυρίων ευρώ ενώ είχε χάσει περισσότερους από 600 υπαλλήλους από το 2009. Έτσι τα επόμενα χρόνια δρομολογήθηκε η ιδιωτικοποίηση της εταιρείας, αφού έληξε η διαδικασία ειδικής εκκαθάρισης που ξεκίνησε το 2014 και εν τέλει εξαγοράστηκε από μια κοινοπραξία των Plasan και SK Group (αμφότερες από το Ισραήλ) το 2020. Από το έτος εκείνο έως και σήμερα δεν έχει υπάρξει κάποια ενεργοποίηση των γραμμών παραγωγής της. Μια συμφωνία κατασκευής ισραηλινών οχημάτων και αντιαρματικών πυραύλων SPIKE NLOS δεν ευδοκίμησε ποτέ, με αποτέλεσμα η εταιρεία να είναι στην ουσία ανενεργή, πέρα από την πώληση ανταλλακτικών και τη βαφή υφιστάμενων οχημάτων.
Από την άλλη, πραγματικά αισιόδοξη εικόνα παρουσιάζει η EODH. Μια εταιρεία η οποία έχει αναπτύξει σοβαρή εικόνα στην διεθνή αγορά και η οποία ασχολείται με την θωράκιση οχημάτων. Είναι χαρακτηριστικό πως για κάθε όχημα του Ε.Σ., έχει παρουσιάσει σχέδια αναβάθμισης της θωράκισης, του οπλισμού και των ηλεκτρονικών συστημάτων. Σχέδια που δεν βρήκαν ανταπόκριση στην «εγχώρια αγορά» (και δη στο Υπουργείο Άμυνας), αλλά έχουν αναγνωριστεί διεθνώς, με την EODH να έχει υπογράψει με την Krauss – Maffei Wegmann, σύμβαση κατασκευής πακέτων θωράκισης για τα οχήματα Leopard 2 και Puma. Ειδικά για το Leopard 2, προσφέρει το πακέτο «ΑΣΠΙΣ», το οποίο προσθέτει στο άρμα μάχης reactive armor {πλάκες που ανατινάζονται και απορροφούν την ισχύ του βλήματος} (Βλάσσης, 2024). Επιπλέον, η EODH έχει σχεδιάσει και δημιουργήσει πρωτότυπο ενός Τροχοφόρου Τεθωρακισμένου Οχήματος Πολλαπλών Ρόλων με ονομασία «Οπλίτης», όχημα που πέρασε τις δοκιμές του ελληνικού στρατού και εξετάστηκε από χώρες του εξωτερικού αλλά στο οποίο ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε παραγγελία. Η EODH έχει γίνει εγχώριος συνεργάτης της Rheinmetall AG για την παραγωγή του νέου ελαφρού άρματος του γερμανικού κολοσσού “Lynx”. Η δε ΕΛΒΟ βρίσκεται εκ νέου σε δημοπρασία (Πιπεροπούλου, 2023), με την EODH να έχει καταθέσει στην κυβέρνηση πρόταση εξαγοράς (Νικήτας, 2024). Πάντως για άλλη μια φορά η αναποφασιστικότητα των αρχών έχουν οδηγήσει σε ύφεση τον τομέα, ο οποίος στην ουσία βασίζεται στην ατομική προσπάθεια της EODH. Η Rheinmetall AG πρότεινε στην ελληνική κυβέρνηση, ανά διαστήματα, την ίδρυση γραμμής παραγωγής των Lynx, παράλληλα με την αγορά 200 εξ αυτών από τον Ε.Σ., ωστόσο η ελληνική πλευρά δεν προχώρησε σε συμφωνία με το εργοστάσιο να εγκαθίσταται εν τέλει στην Ουγγαρία.
Η ΕΑΒ έχει επίσης ταλαιπωρηθεί από υποστελέχωση και από διαμάχες της διοίκησης και του συνδικαλιστικού προσωπικού. Ωστόσο, οι εργασίες της έχουν διατηρηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό, με την εταιρεία να αποτελεί αποκλειστικό συνεργάτη κατασκευής ανταλλακτικών μερών αεροσκαφών για πολλές εταιρείες. Όπως και με τις υπόλοιπες εταιρείες αμυντικού υλικού στην Ελλάδα, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού έχει περιορίσει την δυνατότητα παραγωγής ανταλλακτικών για τα συμμετέχοντα προγράμματα της ΕΑΒ, με αποκορύφωμα την αποχώρηση από την σύμβαση με την εταιρεία AMS AERO, που αφορούσε τη συντήρηση μεταγωγικών αεροσκαφών C130. Η δε ανάθεση της αναβάθμισης των αεροσκαφών F16 Block 52+ σε F16 Viper το 2022 αποτέλεσε σημαντικό έργο, αφού αφορά τη συνεχή λειτουργία της ΕΑΒ σε υψηλούς ρυθμούς, για διάστημα τουλάχιστον επτά χρόνων, ενώ αναβαθμίζει συνολικά την ισχύ της Ελληνικής Αεροπορίας. Η υποστελέχωση της ΕΑΒ που αναφέρθηκε έχει ωστόσο οδηγήσει και σε αυτήν την περίπτωση, σε καθυστερήσεις στις παραδόσεις των αεροσκαφών.
Σημαντικά βήματα έχουν γίνει τελευταία και στον χώρο των Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών. Ένας τομέας στον οποίο παλιότερα η ΕΑΒ πρωτοστάτησε (ΠΗΓΑΣΟΣ 1,2), αλλά την δεκαετία της κρίσης έμεινε τραγικά πίσω, με την βιομηχανία ΜΕΑ της Τουρκίας να ξεφεύγει από την ελληνική και να γίνεται μεγάλος προμηθευτής στον χώρο (τουρκικά ΜΕΑ χρησιμοποιήθηκαν, με υψηλό ποσοστό επιτυχίας, από τις ουκρανικές Ε.Δ. ενάντια ρωσικών στόχων). Η συνεργασία διαφόρων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων με την ΕΑΒ απέφερε το υποσχόμενο πρόγραμμα «ΑΡΧΥΤΑΣ», ενός ΜΕΑ σταθερής πτέρυγας, μεγάλου εκπετάσματος, με ικανότητα κάθετης από/προσγείωσης, το οποίο το Υπουργείο Άμυνας οραματίζεται να γίνει η βάση για ένα μεγαλύτερο project ΜΕΑ, συμπεριλαμβανομένων και οπλισμένων (Γαβριήλ, 2024). To drone “SARISA SRS-1X” αποτελεί μια μικρότερη λύση, σχεδιασμένο και ελεγμένο από την εταιρεία S.A.S. Technology, ενώ υπάρχουν πολλά project ακόμα σε σχεδιαστικό στάδιο. Η περίπτωση των drones, είναι η πρώτη -μέχρι και σήμερα- όπου σε επίπεδο κυβέρνησης έχει πραγματοποιηθεί σοβαρή προσπάθεια υποστήριξης και εξέλιξης του κλάδου.
Η ακμάζουσα πριν την κρίση, ναυτική αμυντική βιομηχανία, που ανέλαβε σε μια 15ετια την ναυπήγηση 4 φρεγατών (τύπου ΜΕΚΟ), 3 υποβρυχίων (τύπου «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ») και 7 πυραυλακάτων (τύπου Ρουσσέν) οδηγήθηκε σε αναστολή. Τα τρία κύρια ναυπηγεία, αυτά του Σκαραμαγκά, της Σύρου και της Ελευσίνας, πέρασαν δύσκολα χρόνια κατά την οικονομική κρίση, ωστόσο πλέον λειτουργούν με υγιή διαχείριση και επενδυτικά σχήματα (Ματσίγκος, 2024), επισκευάζοντας πάνω από 500 πλοία, ενώ έχει αρχίσει και η δρομολόγηση κατασκευής πλοίων εξ’ ολοκλήρου (Στεφανής, 2024). Τα Ναυπηγεία Ελευσίνας διεκδικούν επίσης και την αναβάθμιση των φρεγατών ΜΕΚΟ του Π.Ν.. H συμφωνία προμήθειας φρεγατών FDI από τη γαλλική Naval Group περιλαμβάνει και την χρήση εγχώριων εταιρειών στην εφοδιαστική αλυσίδα της NG, όπως θα προβλεφθεί και για το πρόγραμμα κορβετών του Π.Ν. (Μιχαηλάρης, 2023).
Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στις εταιρείες Intracom Defence και Theon Sensors. Η πρώτη έχει εξελιχθεί σε ηγέτιδα εταιρεία στον χώρο των ηλεκτρονικών συστημάτων και των τηλεπικοινωνιών, έχοντας συμμετάσχει στην κατασκευή του αντιαεροπορικού συστήματος Patriot PAC 3 (RTX) και του πυραύλου IRIS-T (σύμπραξη 6 χωρών), παρέχοντας ζωτικά εξαρτήματά τους. Αν και η εταιρεία πουλήθηκε στην ΙΑΙ (Israel Aerospace Industries) τον Μάιο του 2023, σημαντικό έργο επιτεύχθηκε επί ελληνικής διοικήσεως, ενώ οι εγκαταστάσεις της αποτελούν σημαντική προσθήκη στην αμυντική βιομηχανία της Ελλάδας. Η Theon έχει αποκτήσει φήμη στην κατασκευή κιαλιών και διοπτρών νυχτερινής όρασης ενώ στο πελατολόγιό της έχει μέχρι και τις Ε.Δ. των ΗΠΑ.
Παράλληλα, τον Μάιο του 2024 ο Υπ.Αμ. κ. Δένδιας μοιράστηκε το όραμά του για τις Ένοπλες Δυνάμεις του 2030. Προανήγγειλε, μεταξύ άλλων, την αύξηση των μαχητικών αεροσκαφών σε 200 τω αριθμώ, την μετατροπή της θητείας σε μια διαδικασία που περιλαμβάνει δεξιότητες που μεταφράζονται και στην αγορά εργασίας, την αναβάθμιση στο σύνολο του Σ.Ξ. και την υιοθέτηση του φινλανδικού μοντέλου στράτευσης. Εξελίξεις που σίγουρα αναβαθμίζουν την ποιότητα και ισχύ των Ε.Δ., ωστόσο η σύγχρονη στρατιωτική και πολιτική σκηνή έχει επιδείξει πως μια χώρα χωρίς ισχυρή αμυντική βιομηχανία είναι ανίσχυρη να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Η γείτονα Τουρκία για παράδειγμα, έχει επενδύσει στον αμυντικό τομέα και απολαμβάνει τα αποτελέσματα του εγχειρήματος αυτού. Μέσα σε μια δεκαετία δημιούργησε μια βιομηχανία που της απέδωσε κέρδη 5,5 δισεκατομμυρίων μόνο για το 2023 (Πετανίδου, 2024).
Φυσικά, η ανοδική αυτή τάση δημιουργεί θέσεις εργασίας και χώρο για μελλοντικές επενδύσεις, σε μια αγορά που μόλις κερδίσει έδαφος, δύσκολα θα υποχωρήσει, στο σύγχρονο περιβάλλον. Ωστόσο, πέρα από τις εξαγωγές, έχει προσδώσει στην Τουρκία μια αναβάθμιση του “brand name” των προϊόντων της. Η παρουσία τουρκικών Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών στα πεδία του Καραμπάχ και της Ουκρανίας, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν με συνταρακτικό αποτέλεσμα για την αντίπαλη πλευρά, ισχυροποιεί τη θέση της Τουρκίας ως μεγάλο αμυντικό εξαγωγέα και επομένως ως πρωταγωνιστή στα πεπραγμένα της περιφέρειάς της. Επίσης, μειώνει την εξάρτησή της από άλλες χώρες σε έναν κοστοβόρο τομέα ενώ μακροπρόθεσμα μειώνει τις δαπάνες της κυβέρνησής της σε αμυντικό υλικό. Σαφώς ο στόχος της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας δεν θα πρέπει να είναι η χρήση τους σε ξένα πεδία μαχών, αλλά στον πολλαπλασιασμό της αποτρεπτικής της ισχύος και της δυνατότητας παρέμβασής της Ελλάδας σε ζητήματα που την αφορούν ως ακρογωνιαίο λίθο της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ. Τέλος, μία καταχρεωμένη και δυσλειτουργική αμυντική βιομηχανία που βασίζεται σε «ενέσεις ζωής» από την Ε.Ε. και ιδιωτικές πρωτοβουλίες δεν αποτελεί παρά εμπόδιο στην μετατροπή της Ελλάδας σε πρωταγωνιστή της διεθνούς σκηνής.
Πηγές
Βusinessnews.gr, (2024) «Υπογραφή συμβολαίου μεταξύ Intracom Defence και Israel Aerospace Industries». Διαθέσιμο σε: https://www.businessnews.gr/epixeiriseis/item/284145-ypografi-symvolaiou-metaksy-intracom-defence-kai-israel-aerospace-industries
Capital.gr, (2023) «Η Theon Sensors υποκατασκευαστής σε σύμβαση-πλαίσιο $500 εκατ. για τον στρατό των ΗΠΑ». Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/epixeiriseis/3754611/i-theon-sensors-upokataskeuastis-se-sumbasi-plaisio-500-ekat-gia-ton-strato-ton-ipa/
Car and Motor Team, (2022) «EΛΒΟ: Ποια είναι τα οχήματα – διαμάντια που έχει παρουσιάσει» carandmotor.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.carandmotor.gr/nea/elbo-poia-einai-ta-diamantia-tis-ellinikis-biomihanias-oplon
Data Journalists, (2024) «ΕΑΣ: «Βόμβα» για την Άμυνα της χώρας». Διαθέσιμο σε: https://www.datajournalists.co.uk/2024/04/08/eas-vomva-gia-tin-amyna-tis-choras/
Data Journalists, (2024) «ΠΥΡΚΑΛ τρία χρόνια μετά: Κυβερνητικό πάρκο ή κυβερνητικό κόλπο;». Διαθέσιμο σε: https://www.datajournalists.co.uk/2024/04/03/pyrkal-tria-chronia-meta-kyvernitiko-parko-i-kyvernitiko-kolpo/
fpress.gr (2021) «DEFEA 2021: 10ετη σύμβαση 100 εκ. ευρώ της ελληνικής EODH SA με την Krauss-Maffei Wegmann». Διαθέσιμο σε: https://www.fpress.gr/epixeiriseis/story/75239/defea-2021-10eti-symvasi-100-ek-eyro-tis-ellinikis-eodh-sa-me-tin-krauss-maffei-wegmann
liberal.gr, (2024) «Ν. Δένδιας: Η «Ατζέντα 2030» έχει ένα πολύ στέρεο θεμέλιο, το ανθρώπινο δυναμικό των Ενόπλων Δυνάμεων». Διαθέσιμο σε: https://www.liberal.gr/politiki/n-dendias-i-atzenta-2030-ehei-ena-poly-stereo-themelio-anthropino-dynamiko-ton-enoplon
Βλάσσης Σ., (2023) «Ερωτηματικά για την παραγωγή πυρομαχικών στα ΕΑΣ στο πλαίσιο της ΕΕ» Δούρειος Ίππος. Διαθέσιμο σε: https://doureios.com/erotimatika-gia-tin-paragogi-pyromahikon-sta-eas-sto-plaisio-tis-ee
Βλάσσης, Σ. (2024) «Συμφωνία EODH με KNDS για ενσωμάτωση του ASPIS NG στο Leopard 2A8» Δούρειος Ίππος. Διαθέσιμο σε: https://doureios.com/symfonia-eodh-me-knds-gia-ensomatosi-tou-aspis-ng-sto-leopard-2a8/
Γαβριήλ, Ε., (2024) «Ανοίγει φτερά το πρώτο ελληνικό drone: Δοκιμή πτήσης για τον Αρχύτα» Business Daily. Διαθέσιμο σε: https://www.businessdaily.gr/oikonomia/112721_anoigei-ftera-proto-elliniko-drone-dokimi-ptisis-gia-ton-arhyta
Γαβριήλ, Ε., (2024) «Προχωρά η εξυγίανση της ΕΑΣ, προσδοκίες από τη συνεργασία με τους Τσέχους» Business Daily. Διαθέσιμο σε: https://www.businessdaily.gr/epiheiriseis/117159_prohora-i-exygiansi-tis-eas-prosdokies-apo-ti-synergasia-me-toys-tsehoys
Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, (2022) «Η διαχείριση στην «Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα» στο μικροσκόπιο της Ν.Δ». Διαθέσιμο σε:https://www.naftemporiki.gr/politics/1039074/i-diacheirisi-stin-ellinika-amyntika-systimata-sto-mikroskopio-tis-n-d/
Κελεπούρης, Δ., (2022) «ΕΑΣ: Παραμένουν οι σημαντικές καθυστερήσεις στις παραδόσεις όπλων στις Ένοπλες Δυνάμεις, σε αναμονή νέων προγραμμάτων», Πτήση. Διαθέσιμο σε: https://flight.com.gr/eas-paramenoun-oi-simantikes-kathysteriseis-stis-paradoseis-oplon/
Ματσίγκος, Μ., (2024) «Ελληνικά ναυπηγεία: Η μεγάλη επιστροφή», Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ. Διαθέσιμο σε: https://www-naftemporiki-gr.translate.goog/maritime/1636532/ellinika-naypigeia-i-megali-epistrofi/?_x_tr_sl=el&_x_tr_tl=en&_x_tr_hl=en&_x_tr_pto=sc
Μιχαηλάρης, Γ., (2023) «Η πρώτη ελληνική Belharra, η συμμετοχή εγχώριων εταιρειών και οι κορβέτες», PowerGame. Διαθέσιμο σε: https://www.powergame.gr/epichirisis/521016/i-proti-elliniki-belharra-i-symmetochi-egchorion-etaireion-kai-oi-korvetes/
Νικήτας, Γ., (2024) «Επίσημο ενδιαφέρον για την εξαγορά της Ελληνικής Βιομηχανίας Οχημάτων από την EODH», Defence Review. Διαθέσιμο σε: https://defencereview.gr/episimo-endiaferon-gia-tin-exagora-ti/
Πετανίδου, Ν., (2024) «Η Τουρκία μεταξύ των χωρών με τις υψηλότερες στρατιωτικές δαπάνες, σύμφωνα με έκθεση», Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/kosmos/1644998/i-toyrkia-metaxy-ton-choron-poy-xodeyoyn-ta-perissotera-gia-stratiotikes-dapanes-symfona-me-ekthesi/
Πιπεροπούλου, Ε., (2023) «ΕΛΒΟ: Η ιστορική βιομηχανία οδεύει προς νέο αδιέξοδο», Forbes. Διαθέσιμο σε: https://www.forbesgreece.gr/forbes-elliniki-ekdosi/3727972
Ροζολής, Τ., (2024) «Αναγκαίος ο εκσυγχρονισμός και η ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας», Business Daily. Διαθέσιμο σε: https://www.businessdaily.gr/apopseis/110639_anagkaios-o-eksyghronismos-kai-i-anaptyxi-tis-amyntikis-biomihanias
Στεφανής, Π., (2024) «Τα ναυπηγεία Ελευσίνας θέτουν ψηλά τον πήχη», Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/maritime/1616928/ta-naypigeia-eleysinas-thetoyn-psila-ton-pichi/
Πηγή εικόνας
Σταράτα Λόγια, (2022) «Τελετή παράδοσης δύο εκσυγχρονισμένων μαχητικών αεροσκαφών F-16 Viper στην ΕΑΒ». Διαθέσιμο σε: https://www.staratalogia.gr/2022/09/f-16-viper_12.html