Γράφει ο Κωνσταντίνος Αναγνωστάκης
Ήταν Μάιος του 2014 όταν οι εθνικές εκλογές της Ινδίας ανέδειξαν για πρώτη φορά τον Ναρέντρα Μόντι πρωθυπουργό της χώρας με συντριπτική, μάλιστα, πλειοψηφία. Μία δεκαετία αργότερα, οι κάλπες έδωσαν για τρίτη συνεχόμενη φορά το χρίσμα στο κόμμα του, Μπαρατίγια Τζανάτα και τον ίδιο, αυτή τη φορά όμως με την ανάγκη σχηματισμού μίας κυβέρνησης συνασπισμού. Η παρούσα ανάλυση αποσκοπεί σε μία κριτική ανασκόπηση της έως τώρα πρωθυπουργίας του Μόντι υπό το πρίσμα της εθνικής εξωτερικής πολιτικής. Αρχικά, στο πρώτο μέρος της ανάλυσης που ακολουθεί, γίνεται μία συνοπτική ιστορική αναδρομή στην εξωτερική πολιτική που ακολούθησαν οι προκάτοχοι του, ώστε να κατανοηθεί ευκολότερα η Ινδία όπως την παρέλαβε ο τωρινός πρωθυπουργός. Στη συνέχεια, αναφέρονται και αναλύονται ξεχωριστά οι σχέσεις της Ινδίας με τις γείτονες χώρες, καθώς και οι πολιτικές που υιοθετήθηκαν για την βελτίωση των σχέσεων αυτών.
Από την διακήρυξη της ανεξαρτησίας της το 1947 και καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα, το στρατηγικό δόγμα της χώρας διαμορφώθηκε πάνω στις αρχές και τις κατευθύνσεις του πρώτου Πρωθυπουργού της, του Τζαβαχαρλάλ Νέχρου. Αυτές μπορούν να συνοψιστούν σε τρεις κύριους πυλώνες: ουδετερότητα στη διεθνή πολιτική σκηνή, διατήρηση της αυτονομίας στο εσωτερικό της χώρας, και ευρεία πολιτική υποστήριξη στις αναπτυσσόμενες χώρες, ειδικά στις πρώην αποικιοκρατίες (Younus, 2019). Παρά την αρχική παθητική στάση στα τεκταινόμενα της Νότιο-Ανατολικής Ασίας, δύο ήταν τα κύρια γεγονότα που ανάγκασαν την χώρα να υιοθετήσει μία πιο επιθετική προσέγγιση στην εξωτερική της πολιτική. Πρώτον, η Σινο-Ινδική σύγκρουση για την περιοχή Ακσάι Τσιν, της οποίας τον έλεγχο κατέλαβε τελικά η Κίνα, με τον Νέχρου να δέχεται επικριτικά σχόλια στο εσωτερικό της χώρας για την αδυναμία αντιμετώπισης του Κινεζικού επεκτατισμού. Δεύτερον, ο Ινδό-Πακιστανικός πόλεμος του 1965 για το Καζμίρ, όπου η Ινδία έδειξε για ακόμα μία φορά απροετοίμαστη να υπερασπιστεί τα εθνικά της συμφέροντα δεχόμενη μεγάλες απώλειες. Έτσι, λίγα χρόνια αργότερα, με αφορμή τις προσπάθειες Μπαγκλαντεσιανών εθνικιστικών κινημάτων για ανεξαρτητοποίηση από το Πακιστάν, η Ινδία άδραξε την ευκαιρία να αλλάξει τα ισχύοντα έως τότε δεδομένα. Με τη στρατιωτική και πολιτική συμβολή τόσο της ίδιας όσο και της ΕΣΣΔ, το Ανατολικό Πακιστάν τελικά αποσχίστηκε το 1971 ως ανεξάρτητο κράτος του Μπαγκλαντές, αποδυναμώνοντας έτσι σημαντικά τον βασικό ανταγωνιστή της στην περιοχή. Η εξέλιξη αυτή την αναβάθμισε άμεσα ως μία σημαντική περιφερειακή δύναμη στην περιοχή της Νότιας και Ανατολικής Ασίας (Singh et al., 1999).
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Ινδία αποτέλεσε την βασική χώρα του κινήματος των Αδεσμεύτων, τηρώντας την παραδοσιακή στάση της «μη ευθυγράμμισης» ανάμεσα στα δύο υπάρχοντα στρατόπεδα. Παράλληλα, η Ινδία ανακοίνωσε το Σχέδιο Πυρηνικού Δόγματος τον Αύγουστο του 1999, για την επιδίωξη των στρατηγικών της στόχων, στοχεύοντας στην αποτροπή πυρηνικής χρήσης από το Πακιστάν (Rajagopalan 2008). Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και οι δραματικές αλλαγές στο διεθνές περιβάλλον ανάγκασαν την Ινδία να επανεξετάσει την εξωτερική της πολιτική. Έτσι, με την κατάρρευση του διπολισμού και την ραγδαία εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης, η Ινδία υιοθέτησε μία νέα προσέγγιση στις διεθνείς της σχέσεις, αυτή της «στρατηγικής αυτονομίας», η οποία, όπως θα αναλυθεί και παρακάτω, είχε ως στόχο μία εξωτερική πολιτική «πολλαπλών κατευθύνσεων», αναπτύσσοντας εμπορικές, διπλωματικές και ενεργειακές σχέσεις με χώρες τόσο εντός όσο και εκτός τη εγγύς της γειτονίας (Gupta & Chatterjee 2015). Αυτό το δόγμα έχει εντόνως ακολουθηθεί και από τον Πρωθυπουργού Μόντι, ο οποίος ήδη από την προεκλογική του εκστρατεία έδινε μεγάλη βάση στην χάραξη μίας πιο ενεργής εξωτερικής πολιτικής, κάτι αρκετά ασυνήθιστο για τα έως τότε εθνικά δεδομένα. Μάλιστα, όντας στην εξουσία, ο Μόντι έχει πραγματοποιήσει 35 ταξίδια στο εξωτερικό και έχει επισκεφτεί 53 χώρες. Από την εποχή του Τζαβαχαρλάλ Νέχρου, κανένας Ινδός πρωθυπουργός δεν ήταν τόσο πολυταξιδεμένος (Ganguly, 2018).
Η πολιτική «Πρώτα η Γειτονιά» (Neighborhood First Policy), έχει καθιερωθεί ως στρατηγική της Ινδικής εξωτερικής πολιτικής εδώ και αρκετές δεκαετίες, περνώντας από διαφορετικά στάδια ανάλογα με τον εκάστοτε αρχηγό του κράτους και τα γεωπολιτικά δεδομένα. Η λογική πίσω από το παραπάνω εγχείρημα έγκειται στην αδυναμία της Ινδίας να προβάλλει ισχύ παγκόσμιας δύναμης εάν πρώτα δεν έχει αποτυπώσει την κυριαρχία της στην Νότιο-Ανατολική Ασία (Chand 2017). Για να γίνει αυτό, η Ινδία ακολούθησε μια πολιτική γειτονίας που βασιζόταν στην προϋπόθεση ότι «η υποήπειρος είναι η αποκλειστική σφαίρα επιρροής της Ινδίας και το Νέο Δελχί πρέπει να προσπαθήσει να αποτρέψει την επέμβαση μεγάλων δυνάμεων στις υποθέσεις της περιοχής» (Pye & Mohan 2004). Εκμεταλλευόμενη λοιπόν, την ασυμμετρία σε έκταση, πληθυσμό, οικονομική και στρατιωτική ισχύ έναντι των χερσαίων και θαλασσίων γειτόνων της, έχει προωθήσει την διακρατική συνεργασία μέσω της δημιουργίας περιφερειακών οργανισμών, όπως ο Οργανισμός για την Περιφερειακή Συνεργασία της Νότιας Ασίας (Τhe South Asian Association for Regional Cooperation), αναλαμβάνοντας μάλιστα ηγετική θέση. Η απόφαση του Μόντι να προσκαλέσει όλους τους ηγέτες του SAARC στην τελετή ανάληψης των καθηκόντων του τον Μαΐο του 2014, καταδεικνύει τη δέσμευσή του να ενισχύσει τις γειτονικές συνδέσεις της Ινδίας πριν επικεντρωθεί στον υπόλοιπο κόσμο (Aryal 2021). Αυτό φάνηκε πρωτίστως στην χορήγηση άμεσης ανθρωπιστικής βοήθειας στο Νεπάλ μετά τον σεισμό του 2015 που προκάλεσε τεράστιες ζημιές (Agrawal, 2015).
Επιπλέον, μέσα σε λίγους μήνες από την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Ινδός Πρωθυπουργός επέλυσε επιδέξια μια ιδιαίτερα αμφισβητούμενη και μακρόχρονη συνοριακή διαμάχη με το Μπαγκλαντές, μια διευθέτηση που ξέφευγε από τις προηγούμενες κυβερνήσεις εδώ και δεκαετίες (Ayres, 2014). Σήμερα, η προσέγγιση αυτή έχει οδηγήσει στην βελτίωση των υποδομών, την αύξηση των εμπορικών και ενεργειακών συναλλαγών και την περαιτέρω ανάπτυξη στρατηγικών σχέσεων μεταξύ της Ινδίας και των γειτόνων της. Βέβαια, οι πολιτικές, ιστορικές και θρησκευτικές διαφορές μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν, που συχνά έχουν καταλήξει σε διασυνοριακές συγκρούσεις, περιορίζουν τις βλέψεις για την εξασφάλιση περιφερειακής ασφάλειας και την υιοθέτηση μίας κοινής περιφερειακής πολιτικής. Για παράδειγμα, το ζήτημα της διαφιλονικούμενης περιοχής του Κασμίρ αποτελεί ένα διαρκές πεδίο αντιπαράθεσης, με τις δύο πλευρές να κρατούν μία αδιάλλακτη στάση εδώ και δεκαετίες (Χαραλάμπης, 2022). Πέραν αυτού, η κατοχή πυρηνικής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας από αμφότερα τα κράτη δημιουργεί ένα κλίμα συνεχούς ανασφάλειας στην περιοχή, ειδικά μετά και την άνοδο Ισλαμιστικών οργανώσεων στο εσωτερικό του Πακιστάν.
Μία ακόμη σημαντική αλλαγή που οφείλεται να πιστωθεί στον τωρινό πρωθυπουργό είναι η αλλαγή της εθνικής στρατηγικής «Βλέπουμε Ανατολικά» (Look East Policy) σε «Πράττουμε Ανατολικά» (Act East Policy). Η πρώτη, υιοθετήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 90’ και είχε ως στόχο την ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας με τις μεγάλες χώρες του Ειρηνικού, όπως η Ιαπωνία και η Νότιος Κορέα. Ωστόσο, εξαιτίας της στρατιωτικής, πολιτικής και οικονομικής ανάδυσης της Κίνας, κρίθηκε αναγκαίο να ακολουθηθεί μία πιο δραστήρια περιφερειακή εξωτερική πολιτική. Έτσι, η πολιτική «Act East» υιοθετήθηκε για την προώθηση των εμπορικών, οικονομικών δεσμών και την ανάπτυξη στρατηγικών σχέσεων με τις παραπάνω χώρες μέσω επενδύσεων, καλύτερων υποδομών σύνδεσης και εμπορίου.
Όσον αφορά την Ιαπωνία, έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια ως ο πέμπτος μεγαλύτερος επενδυτής στην Ινδική οικονομία, σημειώνοντας μάλιστα ένα εμπορικό ισοζύγιο αξίας 21 δισεκατομμυρίων δολαρίων για το 2022 (Invest India, n.d.). Επιπλέον, κατά την επίσημη επίσκεψη του Πρωθυπουργού Κισίντα στην Ινδία στη διάρκεια της 14ης ετήσιας σύσκεψης μεταξύ Ινδίας-Ιαπωνίας, οι δύο πλευρές κοινοποίησαν τις προθέσεις τους για μία σειρά επενδύσεων δημοσίου και ιδιωτικού χαρακτήρα αξίας 42 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε βάθος πενταετίας (Ministry of External Affairs, 2023). Παράλληλα, μετά από πολύχρονες διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν το 2006, η κυβέρνηση Μόντι ήταν εκείνη που τελικά παρουσίασε την Κοινή Συμφωνία για Καθαρή Ενέργεια το 2022 θέτοντας ακόμα ισχυρότερες βάσεις στις μεταξύ τους εμπορικές σχέσεις (Embassy of India, 2024).
Αντίστοιχα, οι διμερείς σχέσεις με τη Ν. Κορέα βελτιώθηκαν σημαντικά από την επίσκεψη του Πρωθυπουργού Μόντι στην χώρα του Ειρηνικού το 2015. Έκτοτε, υπάρχει μία αυξανόμενη εμπορική συνεργασία κυρίως σε ενεργειακό και τεχνολογικό επίπεδο. Ενδεικτικά, οι εμπορικές τους συναλλαγές ξεπέρασαν τα 27 δισεκατομμύρια δολάρια για το 2022 σημειώνοντας ρεκόρ, ενώ μάλιστα αναμένεται να φτάσει κοντά στα 50 δισεκατομμύρια έως το 2030 (IBEF, 2024). Παράλληλα, συνεχίζονται αδιάκοπα οι συζητήσεις γύρω από το Σύμφωνο Οικονομικής Συνεργασίας (Comprehensive Economic Partnership Agreement (CEPA)) που επιδιώκει την περαιτέρω διεύρυνση των μεταξύ του σχέσεων με κοινό στόχο την οικονομική ανάσχεση της Κίνας. Τέλος, η ασφάλεια των θαλασσίων συνόρων κατέχει εξέχουσα θέση στις σχέσεις Ινδίας-Κορέας. Η υπογραφή στρατιωτικών συμφωνιών και η διεξαγωγή κοινών ασκήσεων στον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό τα τελευταία χρόνια αναδεικνύουν τα κοινά στρατηγικά συμφέροντα και την αυξανόμενη μεταξύ τους συνεργασία (John, 2020). Όπως φαίνεται λοιπόν, οι σχέσεις της Ινδίας με την Ιαπωνία έχουν ενισχυθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία, με την έντονη διπλωματική δραστηριότητα του Πρωθυπουργού Μόντι να χρήζει καθοριστικής σημασίας για την βελτίωση αυτή.
Έπειτα από την εφαρμογή της παραπάνω πολιτικής που αφορά τις χώρες της Ανατολικής Ασίας, ο Μόντι υιοθέτησε και ένα παρόμοιο πρόγραμμα που επικεντρώνεται στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Εκτός από την ζωτική ανάγκη ανάπτυξης ενεργειακών δεσμών με τις χώρες-πετρελαιοπαραγωγούς του Κόλπου, η περιοχή αυτή φιλοξενεί και πάνω από 4 εκατομμύρια Ινδούς της διασποράς. Εκμεταλλευόμενος το έντονο αντί-δυτικό συναίσθημα και το κοινό αποικιοκρατικό παρελθόν, o Ινδός Πρωθυπουργός έχει επισκεφτεί τα τελευταία χρόνια αρκετά κράτη της Μέσης Ανατολής, με πιο σημαντική την επίσκεψη του λίγους μήνες πριν στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, όπου συνυπογράφει το Μνημόνιο Κατανόησης για τον ενεργειακό διάδρομο Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης. Ο παραπάνω διάδρομος επικεντρώνεται στη δημιουργία ενός δικτύου θαλασσίων και σιδηροδρομικών μεταφορών τελευταίας τεχνολογίας, που θα δώσει τη δυνατότητα μείωσης του χρόνου διέλευσης των εμπορευμάτων, επιταχύνοντας έτσι το εμπόριο μεταξύ των τριών εταίρων και αναβαθμίζοντας τις μεταξύ τους σχέσεις (Debroy & Sinha, 2024). Η εξέλιξη αυτή αποτελεί και την απόδειξη της ισχυρής δυναμικής που έχει αποκτήσει η Ινδική εξωτερική πολιτική υπό την πρωθυπουργία του Ναρέντρα Μόντι, ιδιαίτερα όσον αφορά τη συνεργασία με τις χώρες του Κόλπου.
Βιβλιογραφία
Ελληνικές πηγές:
Χαραλάμπης, Γεώργιος. (2022). “Εξωτερική πολιτική και διεθνείς σχέσεις χωρών του παγκόσμιου νότου: Ινδία.” Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Διαθέσιμο σε: https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/28461/1/CharalampisGeorgiosMsc2022.pdf
Ganguly S. (2018). Είναι επαναστατική η εξωτερική πολιτική του Modi;. Foreign Affairs the Hellenic Edition. Διαθέσιμο σε: https://www.foreignaffairs.gr/articles/71687/sumit-ganguly/einai-epanastatiki-i-eksoteriki-politiki-toy-modi?page=show
Ξένες πηγές:
Aryal, S. K. (2021). India’s ‘Neighbourhood First’ policy and the Belt & Road Initiative (BRI). Asian Journal of Comparative Politics, 20578911211014282. https://doi.org/10.1177/20578911211014282
Chand, B. (2017). Paper Title: Assessing Modi’s Neighbourhood First Policy: The China Factor in Indo-Nepalese Relations.
Gupta S. & Chatterjee S. (2015). Indian Foreign Policy and Coexistence: Continuity and Change in the Post-Cold War Era in Cedric de Coning, Thomas Mandrup, and Liselotte Odgaard, eds, The BRICS and Coexistence: An Alternative Vision of World Order. Oxon: Routledge.
Singh J. & Institute for Defence Studies and Analyses. (1999). Asian security in the 21st century / [edited by] Jasjit Singh. New Delhi : Knowledge World in association with Institute for Defence Studies and Analyses.
John, J. V. (2020). India–South Korea Relations Under ‘Special Strategic Partnership’: ‘Act East Policy’ Meets ‘New Southern Policy’. India Quarterly, 76(2), 207-225. https://doi.org/10.1177/0974928420917798
Pye, L. & Mohan, R. (2004). Crossing the Rubicon: The Shaping of India’s New Foreign Policy. Foreign Affairs. 83. 182. 10.2307/20034119.
Rajagopalan, R. (2008). India: the logic of assured retaliation. The Long Shadow: Nuclear Weapons and Security in 21st Century Asia, 202.
Ayres A. (2014). India and Bangladesh poised to resolve border dispute. Council on Foreign Relations. Available at: https://www.cfr.org/blog/india-and-bangladesh-poised-resolve-border-dispute
Agrawal R. (2015). Nepal earthquake: India leads massive aid effort to help survivors. CNN World. Available at: https://edition.cnn.com/2015/04/27/asia/nepal-quake-india-aid/index.html
Debroy B. & Sinha A. (2024). The IMEC as a Catalyst for Global Prosperity. Platform Africa. Available at: https://platformafrica.com/2024/01/26/opinion-the-imec-as-a-catalyst-for-global-prosperity/
Embassy of India (2024). India-Japan Commercial Relations . Available at: https://www.indembassy-tokyo.gov.in/eoityo_pages/NjA,
Indian Ministry of External Affairs (2023). India-Japan Bilateral Relations. Available at: https://www.mea.gov.in/Portal/ForeignRelation/Japan_-_Bilateral_Brief_MEA_Website_Oct_2023.pdf
India Brand Equity Foundation (Last updated: March 2024). India-Korea Trade. Available at: https://www.ibef.org/indian-exports/india-korea-trade
Invest India. (n.d.). Japan Plus. Available at: https://www.investindia.gov.in/country/japan-plus
Younus, U. (2019). India’s Foreign Policy Evolution. The Diplomat. Available at: https://thediplomat.com/2019/03/indias-foreign-policy-evolution/
Πηγή εικόνας:
India News (2024). Chinese state media praises India’s economic growth, foreign policy under PM Modi. Available at: https://www.ndtv.com/india-news/chinese-state-media-praises-indias-economic-growth-foreign-policy-under-pm-narendra-modi-4798678