Γράφει η Ελευθερία Παπαδοπούλου
Ποιος μπορεί να φανταστεί σήμερα τη ζωή του χωρίς τα social media;
Υπολογίζεται ότι εντός του 2023, 4,9 δισεκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με τον αριθμό χρηστών ολοένα να αυξάνεται μέχρι σήμερα. Για το ηλικιακό επίπεδο 18-64 ετών, ο μέσος χρήστης διαθέτει το 32,5% του χρόνου του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με τις εφαρμογές Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp) να είναι στην κορυφή της λίστας (Καϊμάς Δ., 2024). Σε καθημερινή βάση, ο μέσος χρήστης μοιράζεται συνήθειες της καθημερινότητας του, λόγου χάριν μέσω αναρτήσεων, προχωράει σε ηλεκτρονικές αγορές, παρέχει πληροφορίες σχετικά με τον τόπο κατοικίας του σε διάφορες σελίδες – πολλές φορές αμφιβόλου προελεύσεως, προγραμματίζει ταξίδια, αποδέχεται όρους και προϋποθέσεις χρήσης ψηφιακών υπηρεσιών – τις περισσότερες φορές, μάλιστα, χωρίς καν να τις διαβάσει αναλυτικά.
Είναι, ωστόσο, οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πλήρως ενήμεροι για τις ψηφιακές υπηρεσίες που προσφέρονται από όλες αυτές οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης και τον τρόπο που αυτές πράγματι λειτουργούν;
Σε αυτό το σημείο έρχεται να αναλάβει δράση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Τον Οκτώβριο του 2022 δημοσιεύτηκε ο Κανονισμός (ΕΕ) 2022/2065 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Οκτωβρίου 2022 σχετικά με την ενιαία αγορά ψηφιακών υπηρεσιών και την τροποποίηση της οδηγίας 2000/31/ΕΚ (πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες). Από τις 17 Φεβρουαρίου 2024, η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες εφαρμόζεται σε όλες τις πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων, ανταλλαγών περιεχομένου, καταστημάτων, ταξιδιωτικών υπηρεσιών και υπηρεσιών διαμονής (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2022). Στην Ελλάδα ο εν λόγω Κανονισμός εφαρμόστηκε με τον Νόμο 5099/2024 (ΦΕΚ Α’ 48/05.04.2024).
Όπως ορίζεται στον Κανονισμό, οι ψηφιακές υπηρεσίες των πληροφοριών λαμβάνουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς αυτοί τις χρησιμοποιούν ως μέσο μετάδοσης πληροφοριών και πρόσβασης σε αυτές, αλλά και ως μέσο συναλλαγών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2024). Κατ’ επέκταση, οι κοινωνικές υπηρεσίες των πληροφοριών – και ιδίως οι ενδιάμεσες υπηρεσίες – κατέχουν σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθίσταται, συνεπώς, αναγκαία η επιμελής συμπεριφορά των παρόχων ενδιάμεσων υπηρεσιών, προκειμένου να διασφαλισθεί η εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, η προστασία των καταναλωτών και η βελτιστοποίηση των ευκαιριών αξιοποίησης των οφελών της εσωτερικής αγοράς.
Οι στόχοι της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες είναι πολύπλευροι. Απευθύνονται, πρωτίστως, στους πολίτες, θεσπίζοντας καλύτερες συνθήκες προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους. Επιπλέον, ενισχύουν την προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο και προβάλλουν την ανάγκη μικρότερης έκθεσης των χρηστών σε παράνομο περιεχόμενο. Παράλληλα, προσφέρουν μεγαλύτερο έλεγχο και παρέχουν περισσότερες επιλογές για τις ηλεκτρονικές τους συναλλαγές. Αντιστοίχως, απευθύνονται σε επιχειρηματικούς χρήστες ψηφιακών υπηρεσιών διασφαλίζοντας ισότιμους όρους ανταγωνισμού, ευκολότερη πρόσβαση σε αγορές και ασφαλέστερο εμπόριο αγαθών τόσο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και παγκοσμίως. Ως εκ τούτου, οι στόχοι της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες απευθύνονται στους ίδιους τους παρόχους ψηφιακών υπηρεσιών μέσα από τη στενή συνεργασία για την ασφάλεια δικαίου.
Σαφέστερα, μέσα από ένα ενιαίο σύνολο κανόνων, η Ευρωπαϊκή Ένωση στοχεύει στην αύξηση έως και κατά 2% του διασυνοριακού ψηφιακού εμπορίου, καθώς και στην προστασία αυτού (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2024). Από τη μία πλευρά, καθιστούν υπεύθυνους τους παρόχους ψηφιακών υπηρεσιών να διασφαλίζουν ότι οι χρήστες έχουν πρόσβαση σε επαληθευμένες πληροφορίες για τη φύση και την πώληση των προϊόντων και υπηρεσιών τους. Από την άλλη πλευρά, προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες σε αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις στην Ευρώπη. Ειδικότερα, διασφαλίζεται ότι οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που διαθέτουν διαδικτυακές πλατφόρμες και οι οποίες ξεπερνούν το 90% του συνόλου των πλατφορμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση απαλλάσσονται από δαπανηρές υποχρεώσεις και δεν επηρεάζονται πλέον δυσανάλογα από τις μεγάλες επιχειρήσεις (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2024). Τέλος, απευθύνονται στο σύνολο της κοινωνίας, θέτοντας τις βάσεις για δημοκρατικό έλεγχο και εποπτεία των συστημικών πλατφορμών, αλλά και για περιορισμό των συστημικών κινδύνων.
Φτάνοντας στο σήμερα…
Σε λιγότερο από τρεις μήνες μετά την έναρξη ισχύος του Κανονισμού για τις ψηφιακές υπηρεσίες, μόλις την 30η Απριλίου 2024, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε απόφαση για την έναρξη επίσημης διαδικασίας αξιολόγησης της εταιρείας Meta, λόγω πιθανής παραβίασης του νέου Κανονισμού. Συγκεκριμένα, οι έρευνες περιορίζονται στο περιεχόμενο που αφορά παραπλανητική διαφήμιση και την προβολή πολιτικού περιεχομένου, κατά το διάστημα πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2024). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκκίνησε, λοιπόν, διαδικασίες διερεύνησης του κατά πόσο οι εφαρμογές της εταιρείας Meta, Facebook και Instagram, διέθεταν αποτελεσματικά εργαλεία πολιτικού διαλόγου και εργαλεία πληροφόρησης, προκειμένου να είναι δυνατή η παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο τόσο από δημοσιογράφους όσο και από την κοινωνία των πολιτών της εκλογικής διαδικασίας. Δεδομένης της εμβέλειας των πλατφορμών και της επίδρασής τους στην καθημερινότητα των πολιτών, θεωρήθηκε ότι με την υποβάθμιση του πολιτικού περιεχομένου προωθήθηκε η παραπληροφόρηση, η μη αποτελεσματική ενημέρωση του συνόλου της κοινωνίας και η εσφαλμένη προώθηση συγκεκριμένων πολιτικών μηνυμάτων.
Συνεχίζοντας, στις 16 Μαΐου 2024, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε επιπλέον διαδικασίες κατά της Meta, αυτή τη φορά επικεντρωμένη σε τομείς που συνδέονται με την προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2024). Η εταιρεία καλείται, λοιπόν, να απαντήσει και να συμμορφωθεί με τους όρους που έχουν τεθεί αναφορικά με τις αποτελεσματικές μεθόδους επαλήθευσης της ηλικίας των χρηστών της, το παρεχόμενο επίπεδο ιδιωτικότητας, καθώς και τον συμπεριφορικό εθισμό που υποκινεί ο τρόπος με τον οποίο οι εφαρμογές της εταιρείας είναι δομημένες. Μάλιστα, ο Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, κ. Thierry Breton, έκανε λόγο για την προώθηση του φαινομένου της «λαγουδότρυπας» ή διαφορετικά «Brainrot» (Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, 2024). Το εν λόγω φαινόμενο σχετίζεται με τη μεγιστοποίηση της παρέμβασης του διαδικτύου στις ζωές των πολιτών, ενηλίκων και ανηλίκων (Chan K., 2024). Με αυτό τον τρόπο, εθίζονται στη συνεχή έκθεση αρνητικών ειδήσεων, στην προβολή και υπερβολική χρήση των λεγόμενων memes – στη διακωμώδηση, δηλαδή, της καθημερινότητας και των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, σε τέτοιο βαθμό που να τα μειώνουν αντί να τα προβάλλουν. Ιδιαίτερα επιρρεπείς είναι οι ανήλικοι, οι οποίοι υιοθετούν πρότυπα, συμπεριφορές και την αργκό του διαδικτύου που προβάλλονται στις εν λόγω εφαρμογές.
Η διαδικασία βρίσκεται, σήμερα, σε προανακριτικό επίπεδο και για τα δύο ζητήματα που αναλύθηκαν παραπάνω. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει το δικαίωμα να επιβάλει πρόστιμα και αποφάσεις μη συμμόρφωσης τόσο στην περίπτωση κατά την οποία δεν λάβει απαντήσεις ως προς τα παραπάνω ζητήματα, όσο και στην περίπτωση κατά την οποία τα ληφθέντα εκ μέρους της εταιρείας μέτρα δεν επαρκούν και δεν συμμορφώνονται με την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες.
Αναμένονται, λοιπόν, σε πρώτο χρόνο οι σχετικές αποφάσεις από μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον τρόπο που αυτές θα επηρεάσουν τον τρόπο λειτουργίας των εν μέσων κοινωνικής δικτύωσης που ανήκουν στην εταιρεία Meta. Ίσως, όμως, μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πιθανή επίδραση που θα έχουν οι σχετικές αποφάσεις στον τρόπο χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τον εκάστοτε πολίτη. Θα προσπαθήσουν οι πολίτες να χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη σύνεση και προσοχή τα social media ή θα συνεχίσουν αυτά να αποτελούν κύριο χαρακτηριστικό της καθημερινότητάς τους;
Βιβλιογραφία:
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2022). Κανονισμός (ΕΕ) 2022/2065 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Οκτωβρίου 2022 σχετικά με την ενιαία αγορά ψηφιακών υπηρεσιών και την τροποποίηση της οδηγίας 2000/31/ΕΚ (πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες) (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ). Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/ALL/?uri=CELEX%3A32022R2065
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (n.d.). Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/digital-services-act_el
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (n.d.). Δέσμη μέτρων για τον νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες. Διαθέσιμο σε: https://digital-strategy.ec.europa.eu/el/policies/digital-services-act-package
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2024). Η Επιτροπή κινεί επίσημες διαδικασίες κατά του Facebook και του Instagram βάσει του νόμου για τις ψηφιακές υπηρεσίες. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_24_2373
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2024). Ο αντίκτυπος του νόμου για τις ψηφιακές υπηρεσίες στις ψηφιακές πλατφόρμες. Διαθέσιμο σε: https://digital-strategy.ec.europa.eu/el/policies/dsa-impact-platforms
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2024). Μια Ευρώπη έτοιμη για την ψηφιακή εποχή: νέοι κανόνες για τις διαδικτυακές πλατφόρμες. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/digital-services-act/europe-fit-digital-age-new-online-rules-platforms_el
Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα. (2024). Η Επιτροπή κινεί επίσημη διαδικασία κατά της Meta βάσει της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες όσον αφορά την προστασία των ανηλίκων στο Facebook και στο Instagram. Διαθέσιμο σε: https://greece.representation.ec.europa.eu/news/i-epitropi-kinei-episimi-diadikasia-kata-tis-meta-basei-tis-praxis-gia-tis-psifiakes-ypiresies-oson-2024-05-16_el
Chan K. (2024). Is Social Media Giving You Brainrot? Verywell. Διαθέσιμο σε: https://www.verywellmind.com/brainrot-8677487
Καϊμάς Δ. (2024). Έρευνα για τα social media: Οι δημοφιλέστερες πλατφόρμες – Η συμπεριφορά των Ελλήνων σε Facebook, WhatsApp και Instagram. Newpost. Διαθέσιμο σε: https://newpost.gr/eidiseis/ereyna-gia-ta-social-media-oi-dimofilesteres-platformes-i-symperifora-ton-ellinon-se-facebook-whatsapp-kai-instagram/
Πηγή εικόνας: Hern A. (2022). Facebook owner Meta to sack 11,000 workers after revenue collapse. The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/technology/2022/nov/09/mark-zuckerberg-meta-to-sack-11000-workers-after-revenue-collapse-facebook-instagram