Γράφει ο Αντρέας Στρατουδάκης
Η Συνθήκη του Δουβλίνου ΙΙΙ τέθηκε σε ισχύ το 2013 και αποτελεί δεύτερη τροποποίηση του Ευρωπαϊκού Κανονισμού Δουβλίνου. Καθορίζει το κατά περίπτωση υπεύθυνο κράτος-μέλος για την εξέταση αιτήσεων ασύλου εντός της Ένωσης. Η συνθήκη αυτή, ενώ έχει ως στόχο την εξασφάλιση της ισομερούς κατανομής της ευθύνης μεταξύ των κρατών-μελών, έχει εκτενώς συζητηθεί, ιδιαίτερα όσον αφορά την Ελλάδα. Η χώρα, με ρόλο κράτους υποδοχής πρώτης γραμμής εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης, βρέθηκε στο επίκεντρο της μεταναστευτικής κρίσης του 2015, ενώ μέχρι σήμερα οι σχετικές με το ζήτημα εξελίξεις πολλές φορές έχουν εγείρει το ερώτημα κατά πόσον τελικά η Ελλάδα, αλλά και η ευρωπαϊκή συνοχή, ευνοείται από τη συγκεκριμένη Συνθήκη.
Κατά το Άρθρο 3(1) του Κανονισμού (ΕΕ) 604/2013, (Συνθήκη του Δουβλίνου ΙΙΙ) , “Το κράτος-μέλος που είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης διεθνούς προστασίας είναι εκείνο το οποίο αρχικά διαπιστώνει την είσοδο του αιτούντος στο έδαφός του.” Παράλληλα, το Άρθρο 13(1) επισημαίνει ότι το υπεύθυνο κράτος είναι εκείνο της πρώτης εισόδου, ανεξάρτητα από την επιθυμία του αιτούντος να υποβάλει αίτηση ασύλου σε άλλο κράτος-μέλος. Αυτές οι διατάξεις επιφέρουν πρακτικά μια ασύμμετρη κατανομή της ευθύνης μεταξύ των κρατών-μελών, δεδομένου ότι κράτη υποδοχής πρώτης γραμμής στον Ευρωπαϊκό Νότο, όπως η Ελλάδα, επωμίζονται το βάρος της συντριπτικής πλειοψηφίας των αιτήσεων, ιδιαίτερα κατά τις περιόδους οξυμένης μεταναστευτικής κρίσης. Η εφαρμογή της Συνθήκης στην ελληνική πραγματικότητα κατέστησε σαφή τον άνισο χαρακτήρα της διανομής του μεταναστευτικού βάρους σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Μειονεκτήματα της συνθήκης επισημάνθηκαν από τον Δημήτρη Αβραμόπουλο, πρώην Επίτροπο Μετανάστευσης της ΕΕ, ο οποίος υποστήριξε ότι η Συνθήκη του Δουβλίνου III πρέπει να αναθεωρηθεί ώστε να αντανακλά την αρχή της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής του βάρους μεταξύ των κρατών-μελών (Καθημερινή 2016, ΚΕΔΕ 2017) . Ως υπουργός μετανάστευσης και ασύλου, ο Νότης Μηταράκης επίσης έχει θίξει το ζήτημα της αποτελεσματικότητας του κανονισμού, λαμβάνοντας υπόψιν την συμφόρηση στα ελληνικά νησιά, ήδη έξι χρόνια μετά την έναρξη της μεταναστευτικής κρίσης του 2015. Ο ίδιος υπουργός, έθιξε το ζήτημα στο φόρουμ των Δελφών το 2023, και αναφέρθηκε στην άρση των μέτρων της συνθήκης όσον αφορά την περίπτωση των προσφύγων του Ρώσο-Ουκρανικού πολέμου (Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου 2023). Επιπλέον, H Sylvie Guillaume συνιστά παράδειγμα ευρωβουλευτού που εκφράζει τη θέση ότι η Συνθήκη του Δουβλίνου πρέπει να αναδιαμορφωθεί με στόχο την αποφυγή της υπερβολικής επιβάρυνσης χωρών πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα, προτείνοντας μια πιο δίκαιη κατανομή των αιτούντων άσυλο εντός της ΕΕ, ώστε να μην επαναληφθούν φαινόμενα πίεσης και κρίσεων στις χώρες των εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης. Η κριτική της συνθήκης και οι προτάσεις τροποποίησης της σε γενικές γραμμές προτάσσουν την ισορροπία και την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών (Guillaume 2023, Καθημερινή 2016)
Αν και η Συνθήκη Δουβλίνου ΙΙΙ παρέχει ένα ενιαίο νομικό πλαίσιο για την εξέταση των αιτήσεων ασύλου, η εφαρμογή της για την Ελλάδα ενέχει αρνητικές επιπτώσεις σε πρακτικό επίπεδο. Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα είναι η δυνατότητα της χώρας να επιστρέφει αιτούντες ασύλου σε άλλα κράτη-μέλη, εφόσον υπάρχουν αποδείξεις ότι έχουν περάσει από αυτά πριν φτάσουν στην Ελλάδα (Άρθρο 18). Ωστόσο, λόγω των προβλημάτων στην καταγραφή και την ταυτοποίηση των αιτούντων, αυτή η δυνατότητα είναι περιορισμένη και δύσκολη στην εφαρμογή. Στην Ελλάδα η εφαρμογή της Συνθήκης είχε ως αποτέλεσμα τον υπερκορεσμό των κέντρων υποδοχής και φιλοξενίας στα νησιά του Αιγαίου, όπου οι συνθήκες διαβίωσης χαρακτηρίζονται συχνά ως απάνθρωπες και υποτιμητικές. Το γεγονός αυτό οδήγησε το 2016 στην προσωρινή αναστολή της επιστροφής αιτούντων ασύλου στην Ελλάδα, καθώς το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάνθηκε ότι οι συνθήκες αυτές παραβιάζουν το Άρθρο 3 της ΕΣΔΑ, το οποίο απαγορεύει την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση (ECtHR 2011, HRW 2016)
Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα σημεία της Συνθήκης του Δουβλίνου ΙΙΙ είναι η δυνατότητα των κρατών-μελών να ενεργοποιούν τη διάταξη για την επιστροφή αιτούντων άσυλο στο κράτος-μέλος της πρώτης εισόδου. Σύμφωνα με το Άρθρο 18(1), “το υπεύθυνο κράτος-μέλος, υπό την έννοια της Συνθήκης, είναι υποχρεωμένο να παραλάβει εκ νέου έναν αιτούντα άσυλο του οποίου η αίτηση βρίσκεται υπό εξέταση και ο οποίος βρίσκεται στο έδαφος άλλου κράτους-μέλους χωρίς να πληροί τους όρους διαμονής”. Η συγκεκριμένη διάταξη, γνωστή και ως “ρήτρα επανεισδοχής”, δυνατόν να χρησιμοποιηθεί από χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης για την επαναπροώθηση όσων έλαβαν άσυλο στις χώρες υποδοχής της νότιας Ευρώπης, σε περίπτωση που κριθεί αναγκαίο (Hemelaar 2020). Προσφάτως, η Γερμανική κυβέρνηση υπό τον Όλαφ Σολτς, ανακοίνωσε την έναρξη ελέγχων στα χερσαία σύνορα της Γερμανίας για την αποτροπή περαιτέρω εισροών παράτυπων μεταναστών, μια κίνηση που από πολλούς ερμηνεύθηκε ως προσπάθεια ανάσχεσης της αυξητικής τάσης που παρατηρείται και στην Γερμανική ακροδεξιά, φαινόμενο κοινό πλέον σε πολλές χώρες της γηραιάς Ηπείρου. Η μεταναστευτική κρίση του 2015 επανέφερε στο προσκήνιο την πρακτική των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα κλονίζοντας την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών-μελών επί της οποίας θεμελιώθηκε ο κώδικας Σένγκεν, και προκαλώντας την δεύτερη κρίση του συγκεκριμένου θεσμού μετά το 2011 (Παπακωσταντής, 2020, Τσούκαλης 2023, Καθημερινή, 2024).
Η ενδεχόμενη ενεργοποίηση συγκεκριμένων διατάξεων της συνθήκης από χώρες που δεν έχουν πρωτίστως χαρακτήρα κράτους υποδοχής αλλά κυρίως τελικού προορισμού, είναι δυνατόν να επιφέρει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω επιβάρυνση των ήδη πιεσμένων συστημάτων υποδοχής των χωρών πρώτης γραμμής. Αυτό το σενάριο εντείνει την ανισομερή διάχυση των αιτούντων άσυλο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς τα βόρεια και ανεπτυγμένα κράτη-μέλη, όπως η Γερμανία, η Σουηδία και η Ολλανδία, αποφεύγουν την εξέταση αιτήσεων που κατά κύριο λόγο καταλήγουν να αντιμετωπίζουν οι χώρες πρώτης εισόδου. Παράλληλα, σύμφωνα με το Άρθρο 23 του κανονισμού, “σε περίπτωση επανεισδοχής, η μεταφορά του αιτούντος στο υπεύθυνο κράτος-μέλος πρέπει να ολοκληρώνεται το αργότερο εντός έξι μηνών από την ημερομηνία αποδοχής του αιτήματος επανεισδοχής”. Η αυστηρή αυτή προθεσμία, σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκούς στήριξης από την ΕΕ, οδηγεί τις χώρες υποδοχής σε υπερκορεσμό των υποδομών, με κίνδυνο να παραβιαστούν θεμελιώδη δικαιώματα των αιτούντων (Brady 2021, Carassava 2023).
Το σενάριο αυτό έχει σοβαρές πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Η περαιτέρω επιβάρυνση των νοτίων χωρών ενισχύει τα αισθήματα δυσαρέσκειας και αδικίας, καθώς οι πολίτες των χωρών αυτών αντιλαμβάνονται την κατάσταση ως δείγμα μη τήρησης της αρχή της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής της ευθύνης από την Ένωση. Αυτό, με τη σειρά του, συνιστά παράγοντα που συνδράμει στην άνοδο ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων, τα οποία εκμεταλλεύονται το αίσθημα αδικίας που γεννά η άνιση εφαρμογή της Συνθήκης του Δουβλίνου III. Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει προσπάθειες για την αναθεώρηση της Συνθήκης, με στόχο την ελάφρυνση της Ελλάδας και άλλων χωρών πρώτης γραμμής. Η συζήτηση για την αναθεώρηση του Κανονισμού του Δουβλίνου III, μετά το 2016 επικεντρώνεται σε τέσσερις κύριους άξονες: την καθιέρωση ενός βιώσιμου και δίκαιου μηχανισμού κατανομής των αιτήσεων ασύλου, την αποτροπή δευτερογενών μετακινήσεων μέσω μεγαλύτερης εναρμόνισης των συστημάτων ασύλου και κυρώσεων στους αιτούντες που επιχειρούν δευτερογενείς μετακινήσεις, τη διευκόλυνση της επιστροφής και την καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης μέσω της ενίσχυσης του συστήματος Eurodac, καθώς και την αναβάθμιση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο (Malingre 2020).
Προτάσεις, όπως η εισαγωγή ενός μηχανισμού υποχρεωτικής μετεγκατάστασης των αιτούντων άσυλο, με στόχο την αναλογική κατανομή τους στα κράτη-μέλη βάσει κριτηρίων, όπως το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) και ο πληθυσμός κάθε χώρας συνέστησαν την κριτική επί της οποίας διαμορφώθηκε το Νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου. Το τελευταίο, συνιστά απόρροια της κριτικής συζήτησης που αναδείκνυε αμφιλεγόμενες πλευρές του Δουβλίνου III, όπως την άνιση κατανομή βαρών και την υπερβολική πίεση στα κράτη πρώτης γραμμής. Κλήθηκε ουσιαστικά, να καλύψει συγκεκριμένα κενά, προτείνοντας μια πιο δίκαιη κατανομή του βάρους, με κοινή διαχείριση και συντονισμό από ευρωπαϊκό όργανο, καθώς και ενίσχυση των ταμείων για τη βελτίωση των υποδομών και των συνθηκών υποδοχής.
Ο Κανονισμός Ελέγχου του Συμφώνου εισάγει μια προκαταρκτική διαδικασία για την ταχεία αξιολόγηση του προφίλ των αιτούντων άσυλο, περιλαμβάνοντας τη συλλογή βασικών πληροφοριών, όπως η εθνικότητα, η ηλικία, τα δακτυλικά αποτυπώματα και η εικόνα του προσώπου, ενώ παράλληλα διεξάγονται έλεγχοι υγείας και ασφάλειας. Επιπλέον, ο τροποποιημένος Κανονισμός Eurodac θα λειτουργεί ως μεγάλη βάση δεδομένων βιομετρικών στοιχείων, μειώνοντας την ελάχιστη ηλικία συλλογής δακτυλικών αποτυπωμάτων από τα 14 στα 6 έτη και μετατοπίζοντας την καταμέτρηση από τις αιτήσεις στους αιτούντες, με στόχο την αποτροπή πολλαπλών αξιώσεων από το ίδιο άτομο. Επιδιώκεται με αυτόν τον τρόπο αυξημένη αποτελεσματικότητα και ακρίβεια στην παρακολούθηση της μεταναστευτικής ροής. Παράλληλα, τα υφιστάμενα κριτήρια καθορισμού της ευθύνης παραμένουν αναλλοίωτα, με προσθήκη νέων υποχρεώσεων, όπως η υποβολή της αίτησης στο κράτος πρώτης εισόδου, όπου ο αιτών υποχρεούται να παραμείνει μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Οι παραπάνω μεταρρυθμίσεις παρ’ όλα αυτά προκάλεσαν αντιδράσεις. Υποστηρίχθηκε πως το νέο σύστημα αντί να επιφέρει την εξαγγελθείσα αναδιάρθρωση του συστήματος ασύλου, φαίνεται να ενισχύει τον υφιστάμενο επιμερισμό της ευθύνης, περιορίζοντας τη δυνατότητα των κρατών να αντιμετωπίσουν τις ανισορροπίες στην κατανομή των αιτήσεων (Demerouti 2020).
Η επανεξέταση της Συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας ή η σύναψη νέων Συμφωνιών συνεργασίας με τρίτες χώρες προέλευσης και διέλευσης έχει προταθεί ως τρόπος που θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση της πίεσης στα νότια σύνορα της Ευρώπης. Μία προοπτική είναι η εισαγωγή μιας πιο ενεργητικής στρατηγικής από την πλευρά της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, με στόχο την προώθηση της αναθεώρησης του Κανονισμού και την ενσωμάτωση ρητρών αναλογικής κατανομής του βάρους, στη βάση των αρχών της αλληλεγγύης και της κοινής ευθύνης. Οι συμφωνίες αυτές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τη μετεγκατάσταση προσφύγων απευθείας από τρίτες χώρες, αποτρέποντας την ανεξέλεγκτη ροή αιτούντων στις χώρες πρώτης υποδοχής και εξισορροπώντας την κατανομή τους σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Με αυτόν τον τρόπο, θα επιτευχθεί ένα πιο βιώσιμο και δίκαιο σύστημα ασύλου εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περιορίζοντας τις ανισότητες που προκύπτουν από την υφιστάμενη λειτουργία του Κανονισμού του Δουβλίνου ΙΙΙ (Κνάους 2023). Παρ’ όλα αυτά, η ενίσχυση της συνεργασίας με την Τουρκία, όπως προβλέπεται στη Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας του 2016, η οποία θεσπίζει την επιστροφή των αιτούντων άσυλο που δεν πληρούν τα κριτήρια απευθείας στην Τουρκία, παραμένει εξαρτημένη από τις εύθραυστες γεωπολιτικές ισορροπίες και τις μεταβαλλόμενες συνθήκες, γεγονός που καθιστά τη βιωσιμότητα αυτής της προσέγγισης, αμφίβολη.
Συνολικά, η Ελλάδα βρίσκεται σε δυσχερή θέση εντός του πλαισίου του Κανονισμού του Δουβλίνου ΙΙΙ. Παρά τα πλεονεκτήματα που προσφέρει το ενιαίο νομικό πλαίσιο του Κανονισμού, η ασύμμετρη κατανομή του βάρους και οι ελλείψεις στους μηχανισμούς υποστήριξης και ανακατανομής δημιουργούν σοβαρές περιπλοκές στη διαχείριση των αιτούντων άσυλο, άρα και σε μια από τις κρισιμότερες προκλήσεις της Ένωσης. Η ενωσιακή μεταναστευτική πολιτική εμφανίζεται να λαμβάνει υπόψιν τις ανάγκες των κρατών πρώτης γραμμής σε πρώτο βαθμό με το νέο σύμφωνο μετανάστευσης και ασύλου. Προωθώντας ένα σύστημα μετεγκατάστασης και αλληλεγγύης, ικανό να αντιμετωπίσει τις μεταναστευτικές προκλήσεις με τη μικρότερη δυνατή επιβάρυνση για τις χώρες που βρίσκονται αντιμέτωπες με τις πιο έντονες ροές προσφύγων και μεταναστών, η Ένωση θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις πολύπλευρες επιπτώσεις της μετανάστευσης.
Πηγές
Παπαγεωργίου Γ. (2017). «Νομικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ένωση μετά την προσφυγική κρίση του 2015» Στο «Πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο: Παγκόσμια, Ευρωπαϊκή και Ελληνική διάταση» επιμ. Νάσκου-Περράκη Π. εκδ. Σακκουλά.
Παπακωσταντής Μ. (2020) «Η διακυβέρνηση του χώρου Σένγκεν» Στο «Σύστημα διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης» επιμ. Κ. Στεφάνου εκδ. Νομική βιβλιοθήκη.
Τσούκαλης, Λ. (2023). «Η ενηλικίωση της Ευρώπης» εκδ. Αλεξάνδρεια.
Anthee Carassava, voanews (2023), «Greece Wants EU to Slap Sanctions on Countries That Won’t Accept Return of Illegal migrants» Διαθέσιμο σε: https://www.google.com/amp/s/www.voanews.com/amp/greece-wants-eu-to-slap-sanctions-on-countries-that-won-t-accept-return-of-illegal-migrants/7297844.html
Antonio Tajani, to the European Council, (2018) Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/former_ep_presidents/president-tajani/en/newsroom/speech-by-the-president-of-the-european-parliament-antonio-tajani-at-the-european-council.html
Brady Η, groupe d’études géopolitiques (2021) «Openness versus helplessness: Europe’ s 2015-2017 border crisis» Διαθέσιμο σε: https://geopolitique.eu/en/2021/06/28/openness-versus-helplessness-europes-2015-2017-border-crisis/
Caroline Vinet, Le Monde (2018) «Immigration : comprendre le règlement de Dublin en 3 questions: La question de l’asile fait débat au sein de l ’Union Européenne, qui prévoit de réformer le dispositif existant.» Διαθέσιμο σε: https://www.lemonde.fr/europe/article/2018/06/07/comprendre-le-reglement-dublin-en-3-questions_5311223_3214.html
Demerouti S. (2020), «The Dublin Regulation: Dimensions, Problems and Perspectives» Διαθέσιμο σε: https://www.academia.edu/65314235/The_Dublin_Regulation_Dimensions_Problems_and_Perspectives
European Database for Asylum Law, Regulation (EU) No 604/2013 Διαθέσιμο σε: https://www.asylumlawdatabase.eu/el/content/gr-%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B4%CE%BF%CF%85%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CE%B9%CE%B9-%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CE%B5%CE%B5-%CE%B1%CF%81%CE%B9%CE%B8%CE%BC-6042013-%CF%84%CE%B7%CF%82-26%CE%B7%CF%82-%CE%B9%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%AF%CE%BF%CF%85-2013
European Court of Auditors (2019) «Asylum, relocation and return of migrants: Time to step up action to address disparities between objectives and results» Διαθέσιμο σε: https://op.europa.eu/webpub/eca/special-reports/migration-24-2019/en/#:~:text=By%20contrast%2C%20following%20the%20EU,the%20entire%20asylum%20procedure%2C%20including
Human Rights Watch (2016), «EU: Returns to Greece Put Refugees at Risk» Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/news/2016/12/10/eu-returns-greece-put-refugees-risk
Jos Hemelaar, Hommes & Migrations (2020) « En règle générale, la régularisation des immigrants illégaux n’est pas rapide aux Pays-Bas» Διαθέσιμο σε: https://journals.openedition.org/hommesmigrations/10696?lang=en
Liberal (2016), «Ο γερμανικός τύπος για την ενεργοποίηση της συνθήκης του Δουβλίνου για την Ελλάδα» Διαθέσιμο σε: https://www.google.com/amp/s/www.liberal.gr/epikairotita/o-germanikos-typos-gia-tin-energopoiisi-tis-synthikis-toy-doyblinoy-gia-tin-ellada%3famp
Sylvie Guillaume, confrontations europe, (2023) «LE PACTE MIGRATION ET ASILE – Comment repenser le pacte européen sur la migration et l’asile ?» Διαθέσιμο σε: https://confrontations.org/le-pacte-migration-et-asile-comment-repenser-le-pacte-europeen-sur-la-migration-et-lasile/
Virginie Malingre, Le Monde (2020), «Immigration : Ursula von der Leyen veut « abolir » le règlement de Dublin qui cristallise les tensions» Διαθέσιμο σε: https://www.lemonde.fr/international/article/2020/09/17/immigration-ursula-von-der-leyen-veut-abolir-le-reglement-de-dublin-qui-cristallise-les-tensions_6052507_3210.html
Επίσημος ισότοπος της ΕΕ, Σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο (2024) Διαθέσιμο σε: https://home-affairs.ec.europa.eu/policies/migration-and-asylum/pact-migration-and-asylum_el
Καθημερινή, 2024 «Μεταναστευτικό: Σκληρή δοκιμασία για τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης» Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/563223481/metanasteytiko-skliri-dokimasia-gia-ti-synochi-tis-eyropaikis-enosis/
Καθημερινή (2016), «Αβραμόπουλος: Σημαντική πρόοδος στις συζητήσεις για την αναθεώρηση του Δουβλίνου» Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/politics/887208/avramopoylos-simantiki-proodos-stis-syzitiseis-gia-tin-anatheorisi-toy-doyvlinoy/
ΚΕΔΕ (2017), «Αβραμόπουλος: Σημαντική πρόοδος στις συζητήσεις για την αναθεώρηση του Δουβλίνου», Διαθέσιμο σε: https://kede.gr/d-avramopoulos-to-douvlino-opos-to-xerame-pethane/
Κνάους, Γκ. Liberal (2023), «Γιατί επείγει μια νέα συμφωνία με την Τουρκία στο μεταναστευτικό» Διαθέσιμο σε: https://www.google.com/amp/s/www.liberal.gr/synenteyxeis/giati-epeigei-mia-nea-symfonia-me-tin-toyrkia-sto-metanasteytiko%3famp
Παπαγιαννάκης, Λ. (2024), «Οι πολλές διαστάσεις των πολιτικών ασύλου στην ΕΕ» Διαθέσιμο σε: https://eteron.org/oi-polles-diastaseis-ton-politikon-asyloy-stin-ee
Παπαδόπουλος Π. ertnews (2015), «Αλήθειες και μύθοι για το Δουβλίνο ΙΙ και III» Διαθέσιμο σε: https://www.ertnews.gr/eidiseis/mono-sto-ertgr/alithies-ke-mithi-gia-to-douvlino-ii-ke-iii/
Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, διαδικασίες καθορισμένες από τον κανονισμού Δουβλίνου ΙΙΙ, Διαθέσιμο σε: https://migration.gov.gr/gas/diadikasies/doyvlino-iii/
Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου (2023), «Νότης Μηταράκης: Η Ευρώπη είναι αυτή που θα πρέπει να επιλέγει ποιος εισέρχεται, με δικούς μας κανόνες και δικές μας διαδικασίες » Διαθέσιμο σε: https://migration.gov.gr/notis-mitarakis-i-eyropi-einai-ayti-poy-tha-prepei-na-epilegei-poios-eiserchetai-me-dikoys-mas-kanones-kai-dikes-mas-diadikasies/