Γράφει η Αγγελική Γκαραβέλη
Η ανεργία αποτελεί κρίσιμο οικονομικό και κοινωνικό ζήτημα, ιδίως στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2010-2022, όταν η χώρα ήρθε αντιμέτωπη με μία οικονομική και μία υγειονομική κρίση. Ορίζεται ως η κατάσταση ενός ατόµου, που ενώ είναι ικανό, πρόθυµο και διαθέσιµο για εργασία, δεν μπορεί να βρει απασχόληση, γεγονός που συνδέεται µε την έλλειψη µισθωτής εργασίας και ευκαιριών απασχόλησης (Πιντέρης, 2013). Το φαινόμενο της ανεργίας, είτε αντιμετωπίζεται ως προσωρινή κατάσταση, είτε ως σύμπτωμα μιας κρίσης, αποτελεί αντικείμενο ερευνητικής μελέτης. Αν και σήμερα η ανεργία συνδέεται άμεσα με τις δομές του οικονομικού συστήματος και αποτελεί αντικείμενο κοινωνικής και μακροοικονομικής πολιτικής, στο παρελθόν η αποχή από την εργασία ερμηνευόταν διαφορετικά. Συγκεκριμένα, αποδιδόταν είτε σε φυσικά φαινόμενα που επηρέαζαν την παραγωγή είτε σε προβλήματα υγείας, σωματικής ή ψυχικής (Δεδουσόπουλος, 2004, σσ. 38-52). Στο πλαίσιο του σύγχρονου καπιταλιστικού μοντέλου, η ανεργία θεωρείται αποτέλεσμα της αδυναμίας του συστήματος να απορροφήσει τον αυξανόμενο εργατικό πληθυσμό, όταν οι ρυθμοί συσσώρευσης κεφαλαίου είναι ανεπαρκείς (Δεδουσόπουλος, 2004). Έτσι, το φαινόμενο δεν εκλαμβάνεται πλέον ως προσωρινή απόκλιση, αλλά ως διαρθρωτικό και μόνιμο χαρακτηριστικό του οικονομικού μοντέλου.
Εκτός από τη διαρθρωτική προσέγγιση, σημαντική είναι και η συμβολή επιμέρους θεωριών στην ερμηνεία της ανεργίας. Ο οικονομολόγος Keynes, για παράδειγμα, ισχυρίζεται ότι ένα άτομο είναι ακούσια άνεργο όταν δεν βρίσκει εργασία, ακόμη κι αν αποδέχεται χαμηλότερο μισθό από τον ισχύοντα. Σύμφωνα με τον ίδιο, η ισορροπία αποκαθίσταται μόνο εάν η μείωση των τιμών είναι ανάλογη με τη μείωση των μισθών (Παλυβός, 2006, σσ. 27-29). Επιπλέον, ορισμένες σύγχρονες θεωρίες προσφέρουν πρόσθετα ερμηνευτικά εργαλεία. Ενδεικτικά, η θεωρία των άτυπων συμβάσεων εξετάζει την ακαμψία των χρηματικών μισθών και τον ρόλο της στη διατήρηση της ανεργίας και η θεωρία των διαπραγματεύσεων εστιάζει στην κατανόηση της λειτουργίας της αγοράς εργασίας στο πλαίσιο της ανταγωνιστικότητας (Παλυβός, 2006, σσ. 1-34).
Η ανεργία μπορεί να ταξινομηθεί με βάση διάφορα κριτήρια, όπως τα αίτια που την προκαλούν, τη διάρκεια της, τη διάρθρωση της ή τις πολιτικές αντιμετώπισης της. Μια ουσιώδης διάκριση είναι εκείνη μεταξύ της ηθελημένης και της αθέλητης ανεργίας. Ένας ακόμη οικονομολόγος, ο Rees, αναφέρει ότι ένα άτομο είναι εκούσια άνεργο όταν του έχει προσφερθεί εργασία που θα μπορούσε να κάνει, αλλά συνεχίζει να αναζητά άλλη με υψηλότερο μισθό. Αντίθετα, θεωρείται ακούσια άνεργο όταν θα ήθελε να εργαστεί με τον τρέχοντα ή και χαμηλότερο μισθό, αλλά δεν του προσφέρεται κατάλληλη εργασία (Παλυβός, 2006, σσ. 57-60).
Εκτός από την παραπάνω διάκριση της ανεργίας, με βάση τα αίτια που την προκαλούν, διακρίνεται σε ανεργία τριβής, διαρθρωτική, εποχική, ελλιπούς ζήτησης και τεχνολογική. Ειδικότερα, η ανεργία τριβής προκαλείται από το χρονικό διάστημα που απαιτείται για τη μετάβαση ενός εργαζομένου από μία θέση εργασίας σε μια άλλη. Σύμφωνα με τη νεότερη οικονομική σκέψη, παράγοντες όπως η πρόσβαση σε πληροφορίες για διαθέσιμες θέσεις, το κόστος απόκτησης αυτών των πληροφοριών και η ύπαρξη επιδομάτων ή άλλης οικονομικής στήριξης επηρεάζουν τη διάρκεια της αναζήτησης. Νεότερες προσεγγίσεις θεωρούν ότι η αναζήτηση εργασίας εξαρτάται περισσότερο από την πρωτοβουλία του ανέργου, καθώς η αξιοποίηση μέσων όπως η ενημέρωση για διαθέσιμες θέσεις παίζει καθοριστικό ρόλο στη διάρκειά της (Παλυβός, 2006, σσ. 60-62).
Εκτός από την ανεργίας τριβής, μια άλλη μορφή, η διαρθρωτική, προκύπτει όταν υπάρχει αναντιστοιχία ανάμεσα στις δεξιότητες των ανέργων και στις ανάγκες των εργοδοτών. Εμφανίζεται κυρίως σε ομάδες πληθυσμού που δεν ανταποκρίνονται στα νέα επαγγελματικά δεδομένα και συνδέεται με αλλαγές στη δομή της οικονομίας. Νεότερες θεωρήσεις επισημαίνουν πως η αναντιστοιχία αυτή εντείνεται από την είσοδο νέων κοινωνικών ομάδων, όπως γυναίκες, νέοι και μετανάστες στην αγορά εργασίας, καθώς και από την επιμήκυνση του εργασιακού βίου (Παλυβός, 2006, σσ. 63-69). Η εποχική ανεργία εμφανίζεται σε κλάδους που εξαρτώνται από συγκεκριμένες περιόδους του χρόνου ή από καιρικές συνθήκες, όπως ο τουρισμός, η γεωργία και η εκπαίδευση (Δεδουσόπουλος, 2004, σ. 69). Ακόμη, η ανεργία ελλιπούς ζήτησης, ή κυκλική, οφείλεται στη μειωμένη συνολική ζήτηση στην οικονομία (Δεδουσόπουλος, 2004, σ.70) και η τεχνολογική ανεργία προκαλείται από την άμεση αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από μηχανές (Δεδουσόπουλος, 2004, σσ.71-73).
Επιπλέον, η ανεργία ταξινομείται ανάλογα με τη διάρκεια της σε βραχυχρόνια (έως 6 μήνες), μέσης διάρκειας (6 με 12 μήνες), μακροχρόνια (πάνω από 12 μήνες) και μεγάλη μακροχρόνια (πάνω από 24 μήνες) (Δεδουσόπουλος, 2004, σσ. 76-80). Παράλληλα, η ανάλυση της διάρθρωσης της ανεργίας επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο η ανεργία κατανέμεται ανάμεσα σε διακριτές κοινωνικές ομάδες. Τα κριτήρια αυτής της διάρθρωσης περιλαμβάνουν προσωπικά χαρακτηριστικά όπως το φύλο, η φυλή, η εθνικότητα, η ηλικία, η οικογενειακή κατάσταση, η εκπαίδευση, καθώς και εργασιακά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με το περιβάλλον εργασίας ή την περιοχή (Δεδουσόπουλος, 2004, σσ. 80-83).
Δεδομένου, λοιπόν, του πολύπλοκου χαρακτήρα της ανεργίας και για την αποτελεσματική διαχείριση της, τα κράτη υιοθετούν διάφορες πολιτικές απασχόλησης. Με τον όρο αυτό, εννοούμε όλες τις παρεμβάσεις του κράτους που στοχεύουν άμεσα ή έμμεσα στη μείωση της ανεργίας και στην αύξηση της απασχόλησης (Παλυβός, 2006, σ. 9). Ακόμα, η καταπολέμηση της ανεργίας νοείται ως η πολιτική που έχει στόχο την αποτροπή του κινδύνου επέλευσης της ανεργίας ή, πιο σωστά, τον περιορισμό της σε φυσιολογικά επίπεδα, καθώς και την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών της (Κωνσταντινόπουλος, 1993, σ. 7). Οι στόχοι και η λογική αυτών των πολιτικών διαμορφώνονται ανάλογα με τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, καθώς και με τα συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζει κάθε χώρα σε μια δεδομένη χρονική περίοδο (Καραμεσίνη et al, 2005, σσ. 21-28).
Οι πολιτικές απασχόλησης περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα παρεμβάσεων που αποσκοπούν στη μείωση της ανεργίας και τη στήριξη της απασχόλησης. Ειδικότερα, ένας βασικός άξονας αφορά την εισοδηματική ενίσχυση των ανέργων μέσω επιδομάτων, κοινωνικών παροχών και βοηθημάτων. Παράλληλα, ορισμένες πολιτικές στοχεύουν στη μείωση της προσφοράς εργασίας, με μέτρα όπως οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, η μείωση του χρόνου εργασίας και η κατανομή των διαθέσιμων θέσεων. Ακόμα, σημαντικές είναι οι οι πολιτικές που στοχεύουν στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων και στην ενίσχυση της επαγγελματικής και γεωγραφικής κινητικότητας τους, μέσω προγραμμάτων κατάρτισης και κινήτρων μετεγκατάστασης. Τέλος, κρίσιμο ρόλο διαδραματίζουν οι πολιτικές που διευκολύνουν τη σύζευξη προσφοράς και ζήτησης εργασίας, κυρίως μέσα από τις υπηρεσίες απασχόλησης, δημόσιες ή ιδιωτικές (Καραμεσίνη et al, 2005, σσ. 28-30)
Οι παραπάνω πολιτικές διακρίνονται σε παθητικές πολιτικές απασχόλησης (εφεξής ΠΠΑ) και σε ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης (εφεξής ΕΠΑ). Οι ενεργητικές επηρεάζουν το συνολικό ύψος της απασχόλησης, ενώ ορισμένες παθητικές, όπως οι κοινωνικές παροχές, παρεμποδίζουν τη διεύρυνση της απασχόλησης (Καραμεσίνη et al, 2005, σσ. 30-32). Η έμφαση που δίνεται σε κάθε τύπο πολιτικής εξαρτάται από τις ιδιαίτερες συνθήκες της ανεργίας και της αγοράς εργασίας, τη δημοσιονομική δυνατότητα του κράτους και τα χαρακτηριστικά των ομάδων ανέργων (Ωρολογά, 2004, σ. 13). Μερικά μέτρα που περιλαμβάνονται στις ΕΠΑ είναι η κυκλική εναλλαγή και η μερική απασχόληση, τα κίνητρα πρόσληψης ανέργων, η επιδοτούμενη εργασία και επανένταξη, η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας καθώς και η άμεση δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (Μητροπούλου et al, 2016, σ. 32-33). Αξιοσημείωτο είναι ότι το ύψος και η διάρκεια των επιδομάτων ανεργίας μπορούν να επηρεάσουν τη διάρκεια της, καθώς ενδέχεται να μειώνουν την πίεση για άμεση εύρεση εργασίας. Ωστόσο, το ίδιο αυτό χρονικό διάστημα μπορεί να αξιοποιηθεί δημιουργικά, εφόσον ο άνεργος συμμετέχει σε προγράμματα κατάρτισης, ενισχύοντας τις δεξιότητές του και αυξάνοντας τις πιθανότητες για ποιοτικότερη επαγγελματική αποκατάσταση (Παλυβός, 2006, σσ. 54-56).
Η αξιολόγηση των πολιτικών απασχόλησης αποτελεί θεμελιώδες εργαλείο για την επιτυχή υλοποίηση των στόχων τους και απαιτεί σαφή οριοθέτηση των στόχων και άμεση σύνδεση αυτών με τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την επίτευξή τους (Παλυβός, 2006, σ. 68). Ακόμα, η αξιολόγηση βασίζεται στην αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων, που μετράται μέσω της επίτευξης των στόχων τους, καθώς και στην αποδοτικότητά τους, δηλαδή στη σχέση ανάμεσα στα αποτελέσματα και τους πόρους που έχουν αξιοποιηθεί (Παλυβός, 2006, σ. 72).
Τονίζεται ότι την περίοδο 2010-2022 κυριαρχούν δύο κρίσεις, η οικονομική κρίση και η πανδημία COVID-19. Ειδικότερα, στην Ελλάδα η οικονομική κρίση προκάλεσε απώλεια θέσεων εργασίας και είχε σημαντικό αντίκτυπο στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα το 2010-2012, για την αντιμετώπιση του φαινομένου, υιοθετήθηκαν πολιτικές που στόχευαν στη συγκράτηση των απολύσεων με μέτρα που οδηγούν στην ευελιξία της αγοράς εργασίας και των εργασιακών σχέσεων και την περίοδο του 2012 μέχρι τα τέλη του 2015 υιοθετήθηκαν προγράμματα διαχείρισης της ανεργίας (Παπαδοπούλου, 2017, σσ. 377-380).
Η ανάλυση των ποσοτικών στοιχείων για την ανεργία την περίοδο 2010–2022 αναδεικνύει την επίδραση των διαδοχικών κρίσεων και των πολιτικών που εφαρμόστηκαν στην αγορά εργασίας. Συγκεκριμένα, το 2010-2015, το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας παρουσιάζεται σε γυναίκες (ΙΝΕ ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ, 2010, σ. 199), μακροχρόνια ανέργους (ΙΝΕ ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ, 2011, σ. 226) και άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου (ΙΝΕ ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ, 2015, σ. 73). Παράλληλα, λόγω της οικονομικής κρίσης, σημειώνεται μείωση της ανεργίας κυρίως στους νέους, ενδεχομένως ως αποτέλεσμα της μετανάστευσης, της στροφής σε ευέλικτες μορφές απασχόλησης ή της απόσυρσης από την ενεργή αναζήτηση εργασίας (ΙΝΕ ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ, 2014, σ. 198). Από το 2018, παρατηρείται γενική πτώση του ποσοστού ανεργίας (ΙΝΕ ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ, 2019, σσ. 66-67), ενώ με την έναρξη του lockdown, που επιβλήθηκε λόγω της πανδημίας COVID-19, καταγράφεται αύξηση των οικονομικά μη ενεργών (ΙΝΕ ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ, 2020, σσ. 78-80) και μείωση των κενών θέσεων εργασίας (ΙΝΕ ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ, 2021, σσ. 71-79). Το 2021 παρατηρείται μείωση της ανεργίας, ενώ το 2022 εμφανίζονται αυξομειώσεις (ΙΝΕ ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ, 2022, σσ. 126-129), επιβεβαιώνοντας ότι η απασχόληση επηρεάζεται άμεσα από τις ευρύτερες οικονομικές εξελίξεις, όπως η ύφεση ή η οικονομική μεγέθυνση (Παλυβός, 2006, σ. 19).
Η καταγραφή των ποσοτικών μεταβολών στην ανεργία αναδεικνύει τις συνέπειες των διαδοχικών κρίσεων και των πολιτικών παρεμβάσεων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και μέτρα λιτότητας, όπως η περικοπή των κοινωνικών επιδομάτων (Καβουνίδη, 2014, σσ. 44-45). Αξιοσημείωτη είναι η συμβολή Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), ο οποίος από το 2022 μετονομάστηκε σε Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (ΔΥΠΑ), στην προσπάθεια ενίσχυσης της απασχόλησης μέσω της δημιουργίας νέων εργαλείων και της αναβάθμισης του συστήματος κατάρτισης και διάγνωσης αναγκών της αγοράς εργασίας. Η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων αυτών προϋποθέτει, ωστόσο, τον σχεδιασμό κατάλληλης και στοχευμένης πολιτικής.
Συγκεκριμένα, η διαμόρφωση αυτής της πολιτικής, περιλαμβάνει μερικές από τις ΕΠΑ, όπως υπηρεσίες Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού, συνεργασία με κοινωνικούς φορείς, υποστήριξη εργασιακών συμβούλων και σύνδεση με το ευρωπαϊκά προγράμματα. Παράλληλα, εφαρμόστηκαν παθητικά μέτρα, όπως η επιδότηση της ανεργίας και η στήριξη των μακροχρόνια ανέργων (ΔΥΠΑ, n.d.; Ρομποτή & Φερώνας, 2017, σ. 12). Βασικές προτεραιότητες για την αντιμετώπιση της ανεργίας αποτελούν η διευκόλυνση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας, η κατάρτιση και η ανάπτυξη δεξιοτήτων, η ενίσχυση της διάγνωσης των αναγκών της αγοράς, καθώς και η στήριξη της αυτοαπασχόλησης (Υπουργείο Εργασίας, n.d.). Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής είναι ο Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π.), που υλοποιεί ένα ολοκληρωμένο, εθνικό σύστημα πιστοποίησης μη τυπικής εκπαίδευσης και υπηρεσίες δια βίου μάθησης, ενισχύοντας τα επαγγελματικά προσόντα και τις δυνατότητες απασχόλησης (Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π., n.d.).
Συμπερασματικά, την περίοδο 2010–2022, η ανεργία στην Ελλάδα επηρεάστηκε καθοριστικά από τις διαδοχικές κρίσεις και τις πολιτικές λιτότητας, με σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες. Οι παρεμβάσεις που εφαρμόστηκαν, τόσο ενεργητικές όσο και παθητικές, με διαφορετική οπτική, δεν κατάφεραν πάντοτε να περιορίσουν την ανεργία ουσιαστικά, ενώ η αποτελεσματικότητά τους εξαρτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από το ευρύτερο οικονομικό πλαίσιο. Παρά τις μεταρρυθμίσεις και την προσπάθεια εκσυγχρονισμού των πολιτικών απασχόλησης τα τελευταία χρόνια, η ανεργία παραμένει μια σύνθετη πρόκληση που απαιτεί στοχευμένες, μακροπρόθεσμες αποτελεσματικές λύσεις και ισχυρή σύνδεση με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας.
Βιβλιογραφία
Δεδουσόπουλος Α. (2004). Η κρίση στην Αγορά Εργασίας, Θεωρίες της ανεργίας: Ρύθμιση – Ευελιξίες – Απορρύθμιση. Εκδόσεις Τυπωθήτω.
Καραμεσίνη M. & Κουζής Γ. (2005). Πολιτική Απασχόλησης, Πεδίο σύζευξης της οικονομικής και της κοινωνικής πολιτικής. Εκδόσεις Gutenberg.
Κωνσταντινόπουλος Χ. (1993). Θεσμοί και φορείς καταπολέμησης της ανεργίας στην Ελλάδα (1920-1992). Εκδόσεις ΟΑΕΔ.
Παλυβός Θ. (2006). Πολιτικές απασχόλησης και ανεργία. Εκδόσεις Παρατηρητήριο Απασχόλησης Ερευνητική-Πληροφορική Α.Ε.
Παπαδοπούλου Δ. (2017). Διάρρηξη του κοινωνικού δεσμού και στρατηγικές επιβίωσης των μακροχρόνια ανέργων και των άπορων εργαζόμενων σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Στο Χ. Καρακιουλάφη , Μ. Σπυριδάκης (Επιμ.), Κοινωνία, Ανεργία και Κοινωνική αναπαραγωγή. Εκδόσεις Gutenberg.
Πιντέρης Γ .(2013). Αντιµετωπίζοντας την ανεργία (Α’ εκδ.). Εκδόσεις Ιβίσκος.
Ρομποτή Ε., & Φερώνας Α. (2017). Οι Επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην Αγορά Εργασίας των Χωρών υπό το Καθεστώς Δημοσιονομικής Προσαρμογής: Μια Συγκριτική Ανάλυση. Κοινωνική Πολιτική.
Ωρολογά Α. (2004). Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης: μέτρα και δράσεις στα κράτη μέλη της Ε.Ε. και εφαρμογές τους στην Ελλάδα. Εκδόσεις Παρατηρητήριο Απασχόλησης Ερευνητική Πληροφορική ΑΕ.
Διαδικτυακές πηγές
ΔΥΠΑ. Ο ρόλος της ΔΥΠΑ. n.d. Διαθέσιμο σε: https://www.dypa.gov.gr/o-rolos-tis-dypa?tab=o-rolos-tis-dypa
ΕΟΠΠΕΠ. n.d. Ταυτότητα. Διαθέσιμο σε: https://www.eoppep.gr/index.php/el/eoppep-gr/identity
ΙΝΕ ΓΣΕΕ–ΑΔΕΔΥ. (2010). Ετήσια Έκθεση. Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Διαθέσιμο σε: https://www.kepea.gr/uplds1/File/etisiaektsesi.pdf
ΙΝΕ ΓΣΕΕ–ΑΔΕΔΥ. (2011). Ετήσια Έκθεση. Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Διαθέσιμο σε: https://www.inegsee.gr/ekdosi/Ethsia-Ekthesh-2011-H-ellhnikh-oikonomia-kai-h-apasxolhsh/
ΙΝΕ ΓΣΕΕ–ΑΔΕΔΥ. (2014). Ετήσια Έκθεση. Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Διαθέσιμο σε: https://www.inegsee.gr/ekdosi/etisia-ekthesi-2014-i-elliniki-ikonomia-ke-i-apascholisi/
ΙΝΕ ΓΣΕΕ–ΑΔΕΔΥ. (2015). Ετήσια Έκθεση. Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Διαθέσιμο σε: https://www.inegsee.gr/ekdosi/etisia-ekthesi-2015-i-elliniki-ikonomia-ke-i-apascholisi/
ΙΝΕ ΓΣΕΕ–ΑΔΕΔΥ. (2019). Ετήσια Έκθεση. Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Διαθέσιμο σε: https://www.inegsee.gr/ekdosi/etisia-ekthesi-2019-ine-gsee-i-elliniki-ikonomia-ke-i-apascholisi/
ΙΝΕ ΓΣΕΕ–ΑΔΕΔΥ. (2020). Ετήσια Έκθεση. Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Διαθέσιμο σε: https://www.inegsee.gr/ekdosi/etisia-ekthesi-2020-ine-gsee-i-elliniki-ikonomia-ke-i-apascholisi/
ΙΝΕ ΓΣΕΕ–ΑΔΕΔΥ. (2021). Ετήσια Έκθεση. Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Διαθέσιμο σε: https://www.inegsee.gr/ekdosi/etisia-ekthesi-2021-ine-gsee-i-elliniki-ikonomia-ke-i-apascholisi/
ΙΝΕ ΓΣΕΕ–ΑΔΕΔΥ. (2022). Ετήσια Έκθεση. Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Διαθέσιμο σε: https://www.inegsee.gr/ekdosi/etisia-ekthesi-2022-ine-gsee-i-elliniki-ikonomia-ke-i-apascholisi/
Καβουνίδη Τ. (2014). Κοινωνική Συνοχή και Οικονομική κρίση: Δεδομένα, Μαθήματα και Προοπτικές ανάπτυξης. Εκδόσεις ΚΕΠΕ. Διαθέσιμο σε: https://www.kepe.gr/prosfates-dimosieyseis/eidikes-ekdoseis/koinonikh_synoxh_kaboynidi/
Μητροπούλου & Φερώνας. (2016). Νέοι και ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. Ο Κόσμος της εργασίας. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/301621549_Neoi_kai_energetikes_politikes_apascholeses
Υπουργείο Εργασίας. n.d. Βασικές προτεραιότητες και χρηματοδοτικά εργαλεία. Διαθέσιμο σε: https://ypergasias.gov.gr/apascholisi/vasikes-proteraiotites-kai-hrimatodotika-ergaleia
Πηγή της εικόνας
Shutterstock. (2012). Διαθέσιμο σε: https://www.shutterstock.com/el/image-illustration/3d-people-wait-line-holding-puzzle-94810591?consentChanged=true