Loading...
Πρόσφατες αναλύσεις
Ευρωεκλογές και Ε.Ε.

Ευρωπαϊκή Κρίση αλά Ιταλικά

γράφει η Όλγα Τσουκαλά
Μετά το πέρας των ιταλικών εκλογών του Μαρτίου 2018 αναδείχθηκαν νικητές το «Κίνημα των 5 Αστέρων» και η Λίγκα του Βορρά στην γείτονα Ιταλία. Το γεγονός αυτό ήρθε να προκαλέσει τόσο πολιτική όσο και δημοσιονομική αναταραχή στην εσωτερική δομή αλλά και εξωτερική εικόνα της Ιταλίας τόσο στην ΕΕ όσο και στις αγορές. Η λαϊκίστικη κυβέρνηση Κόντε από κοινού με τον αναπληρωτή πρωθυπουργό Luigi Di Maio αποτέλεσαν για την Ιταλία επιπρόσθετη ρωγμή σε μια οικονομία που μαστίζεται από τη δίνη εξωτερικού χρέους και αστάθειας στις ευρωπαϊκές και διεθνείς αγορές. Στο σημείο αυτό πρέπει να αποσαφηνιστεί το γεγονός πως το Κίνημα των 5 Αστέρων (εφεξής 5Α) είναι ένα κόμμα που στηρίζει την άμεση δημοκρατία, χαρακτηρίζεται από πολλούς αντισυστημικό και η Λίγκα είναι ένα κόμμα κεντροδεξιό με έντονο το ύφος του λαϊκισμού με μεγάλη απήχηση στους επιχειρηματίες και βιομήχανους του Βορρά. Η ισχνή πολιτική δυναμική του τέως πρωθυπουργού Ματέο Ρέντζι οδήγησε στην αύξηση ευρωσκεπτικιστικών φρονήματων . Μια πιθανή έξοδος από το Ευρώ είχε αρχίσει να γίνεται οικεία στον Ιταλικό Λαό ο οποίος φάνηκε απογοητευμένος στις πρόσφατες εκλογές καταφεύγοντας στην ανάδειξη της λαϊκίστικής και εθνικιστικής συγκυβέρνησης 5Α/Λίγκα με 32.66% και 17.37% αντίστοιχα. Είναι γεγονός πως ύστερα από την τραπεζική κρίση του 2008, η εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς και στην Ευρωπαϊκή Ένωση ολοένα και κλονιζόταν για τους Ιταλούς κατάσταση η οποία οδήγησε στην ανάδειξη εκ νέου στον Ευρωπαϊκό Νότο μιας λαϊκίστικης κυβέρνησης αλά Ελληνικά.
Το φαινόμενο Matteo Salvini
Στους κόλπους του Ιταλικού Κοινοβουλίου εκείνος που συγκέντρωσε τις περισσότερες ψήφους στις εκλογές του Μαρτίου ήταν ο Ματέο Σαλβίνι, ο ηγέτης  του δεξιού κέντρου. Τόσο ο Σαλβινι όσο και ο Ντι Μάιο, ο ηγέτης του Κινήματος 5Α, αναδείχθηκαν οι περισσότερο εκλεγμένοι και μπορεί να ειπωθεί ότι οι συσσωρευμένες ψήφοι στα πρόσωπα τους διαμόρφωσαν και έκριναν το τελικό αποτέλεσμα. 37% και 33% είναι τα νούμερα που σύμφωνα με τους Financial Times χώρισαν την Ιταλία σε κεντροδεξιούς υποστηρικτές και σε υποστηρικτές του κινήματος 5Α, αντίστοιχα. Ο Ματέο Σαλβίνι, ως Υπουργός Εσωτερικών της νέας ιταλικής κυβέρνησης έχει απασχολήσει ιδιαιτέρως τα μέσα ενημέρωσης κυρίως λόγω του αντιευρωπαϊκού του πολιτικού ύφους και των αντιμεταναστευτικών μέτρων τα οποία έχει εισάγει στο ιταλικό κοινοβούλιο κατόπιν εκλογής του. Μαζί με τον Ντι Μάιο σχηματίζουν την αντιπροεδρία παρά τω πρωθυπουργώ ενώ ο ίδιος ο Σαλβίνι διατελεί χρέη Υπουργού Εσωτερικών της Κυβέρνησης Τζιουζεπε Κόντε. Πρόσφατα η Κάτω Βουλή της Ιταλίας ενέκρινε το κείμενο του αντιμεταναστευτικων σχεδίου νομού  — όπως είχε ήδη κάνει η Γερουσία στις αρχές του Νοεμβρίου — με 396 ναι, έναντι 99 όχι. Στο παρόν κείμενο οι αιτήσεις ασύλου διάρκειας 2 ετών αντικαθίστανται από βραχύτερες αδεείς παραμονής «ειδικής προστασίας» διάρκειας 6 μηνών έως 1 έτους. Ο ίδιος ο Ματέο Σαλβίνι φιλοδοξεί να προωθήσει ένα κίνημα και ένα ρεύμα πανευρωπαϊκού λαϊκισμού όπως δήλωσε σε συνέντευξη τύπου στην περιοχή Cernobbio, στην επαρχία του Κόμο μετά τη συνάντηση του με τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας Viktor Orban ο οποίος είναι γνωστός για τις αντιευρωπαϊκές και αυστηρές μεταναστευτικές του απόψεις και πολιτικές επιλογές μετά τα πρόσφατα γεγονότα με την ενεργοποίηση του Άρθρου 7 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το οποίο επιβάλλονται κυρώσεις για την παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων και αρχών της Ε.Ε.
Πως έφτασε η Ιταλία αντιμέτωπη με υψηλό δημοσιονομικό έλλειμα;
Το πρόβλημα έχει τις ρίζες του στο 2008, ένα έτος που έχει στιγματίσει τους Ιταλούς από τότε που προσχωρήσαν στην ενιαία νομισματική επικράτεια του Ευρώ. Εκείνο το έτος η Ιταλία ήρθε αντιμέτωπη με την τραπεζική κρίση η οποία αποτέλεσε σημείο καμπής για την πορεία της Ιταλικής οικονομίας.  Ως γνωστόν ο Ευρωπαϊκός Νότος μαστίζεται από πληθώρα δημοσιονομικών και μακροοικονομικών φαινομένων όπως η ανεργία , η υψηλή φορολόγηση κ.α. Παρόλο που η Ιταλική Οικονομία είναι μια από τις ισχυρότερες στη ευρωπαϊκή ήπειρο και την ευρωπαϊκή ένωση έχει τοποθετηθεί και εκείνη στο χάρτη με τις οικονομίες που έχουν υψηλό εξωτερικό χρέος. Το εξωτερικό της χρέος κατατάσσεται ως το 4ο μεγαλύτερο στον κόσμο και ανέρχεται στα 2.6 τρις δολάρια. Αυτό μεταφράζεται σε 132.6% ως ποσοστό του ΑΕΠ. Για τους Ευρωσκεπτικιστές αυτό γεννά αμφιβολίες και ενδυναμώνει τη φωνή του ευρωσκεπτικιστικού κινήματος, του οποίου φορέας είναι επι του παρόντος η νέα κυβέρνηση Τζιουζεπε Κοντε. Πως η 3η μεγαλύτερη οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατέληξε με ένα τόσο μεγάλο εξωτερικό χρέος; Η απάντηση αποκαλύπτεται στα εξής γεγονότα που πλήττουν κάθε οικονομία: διαφθορά, πολίτικος παρεμβατισμός , ασταθές ισοζύγιο πληρωμών και το οργανωμένο έγκλημα. Σε κάθε περίπτωση εκτιμάται πως η ανεργία θα παραμείνει σε διψήφια νούμερα έως το 2020 για την Ιταλία. Επιπλέον, η υψηλή φορολογία θα παραμείνει ένα δημοσιονομικό αγκάθι για τους Ιταλούς καθώς το σύνολο των φορολογικών εισφορών αποτελεί το 44% του εγχωρίου εισοδήματος.
Αποκωδικοποιώντας ένα ενδεχόμενο bailout (=πρόγραμμα διάσωσης)
Όπως ήδη αναφέρθηκε η ιταλική οικονομία είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στην Ευρωζώνη, στην οποία είναι ιδρυτικό κράτος-μέλος όπως και στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Μολαταύτα, οι ιταλικές τράπεζες επιβαρύνονται από μη εκπληρώσιμα δάνεια συνολικού ύψους 286 δις Ευρώ γεγονός που αποτελεί βάρος στην «ανάσα» του ιταλικού τραπεζικού συστήματος. Συνάμα με το αμφισβητούμενο επενδυτικό πεδίο στην Ιταλία, τα εσωτερικά δάνεια οδηγούν σταδιακά τις συζητήσεις για ένα πρόγραμμα διάσωσης στην Ιταλία κατά τα πρότυπα του Ελληνικού με τη μόνη διαφορά ότι δεν θα μιλούμε για ένα πρόγραμμα διάσωσης μια οικονομίας με το ΑΕΠ της να μετράται σε δις αλλά με ένα ΑΕΠ 1,935 τρις δολάρια (USD). Το γεγονός αυτό δεν μπορεί παρά να δημιουργεί μια οικονομική «ταχυπαλμία» στην καρδιά του Ευρώ και της Ε.Ε. Για το 2019 υπολογίζεται αύξηση του ΑΕΠ στο 1,8% ενώ για το 2018 στο 1.1%.Εκτιμάται πως η περαιτέρω κρίση στα δημοσιονομικά της Ιταλίας και του τραπεζικού της αδιεξόδου μετα τα μη εκπληρώσιμα δάνεια θα οδηγήσει σε κίνδυνο τη νομισματική επικράτεια του Ευρώ καθώς ένα ενδεχόμενο bailout σε μια οικονομία 1.9 τρις θα αποτελέσει “δαμόκλειο σπάθη” για τον ESM και τα κράτη που συμμετέχουν σε αυτόν  . Συνεπώς, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα όπως έχει πολλάκις τονίσει θα είναι παρούσα να διασώσει το Ευρώ χωρίς όμως να εισβάλλει στα κυριαρχικά δικαιώματα της Ιταλίας. Ως εκ τούτου καταλήγουμε ότι η Ιταλία μπορεί να οδηγηθεί σε ένα πρόγραμμα διάσωσης στα επόμενα έτη αν δεν επικρατήσει ορθή δημοσιονομική πολιτική έναντι της έξαρσης του λαϊκισμού της κυβέρνησης Κόντε. Αυτό μπορεί μάλιστα να επιβεβαιωθεί και με αριθμούς. Είναι πλέον γεγονός πως το 2018 η σχέση των Ιταλικών τραπεζών με την Γερμανική Τράπεζα (Deutsche Bank) έχουν υποβαθμιστεί έντονα. Η σχέση των δυο εν λόγω αγορών έχει πέσει από το 5%  που ηταν το 2011-12 κάτω από το 2%. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2011-12 η Ιταλία είχε το υψηλότερο ποσοστό χρέους το οποίο διατηρήθηκε έως τώρα. Επομένως, η αστάθεια στις αγορές και η υποβάθμιση της αξιοπιστίας της Ιταλίας στις αγορές υφίσταται με εντόνους ρυθμούς.
Κίνηση ΜΑΤαρέλλα
Ο Ιταλός Προέδρος την Κυριακή 27 Μαΐου 2018, χρησιμοποιώντας για πολλούς με αριστοτεχνικό τρόπο το Ιταλικό Σύνταγμα, έθεσε βέτο κατά του εκλεγμένου Υπουργού Οικονομικών Paolo Slavonia ο οποίος είναι γνωστός για τις αντιευρωπαϊκές του πεποιθήσεις. Με φόντο ένα επερχόμενο δημοψήφισμα, κατά τα πρότυπα του Brexit , στο οποίο θα τεθεί υπό ψήφιση η παραμονή ή όχι στο Ευρώ και κατ’ επέκτασιν στην ΕΕ η κίνηση αυτή του Προέδρου της Ιταλίας χαρακτηρίστηκε από αμφιθυμικά σχόλια. Αφενός θεωρήθηκε κίνηση ματ για τους υποστηρικτές του καθώς έτσι η νέα κυβέρνηση χάνει την αυτοδυναμία της. Αφετέρου οι υποστηρικτές της εκλεγμένης κυβέρνησης καθώς και τα ιδιά τα μέλη της μιλούν για μια αντιδημοκρατική κίνηση εναντίον μιας νομιμά εκλεγμένης κυβέρνησης. Αυτό ως επι το πλείστον οδηγεί την Ιταλία στην σκέψη μιας οικουμενικής κυβέρνησης ή την διεξαγωγή νέας εκλογικής αναμέτρησης. Ενόψει της αντίθεσης Ρώμης- Βρυξελλών για τον Ιταλικό προϋπολογισμό, μια οικουμενική-τεχνοκρατική κυβέρνηση θα απέτρεπε έναν δημοσιονομικό εκτροχιασμό. Αξίζει να σημειωθεί πως η κυβέρνηση Κόντε κατέθεσε έναν υπέρογκο προϋπολογισμό που είχε ως στόχο την μείωση φορών , την αύξηση συντάξεων και την καταπολέμηση της ανεργίας που αγγίζει το 6% επι του ΑΕΠ , διπλάσιο ποσοστό από το προβλεπόμενο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απόρριψη του από το Εurogroup στις Βρυξέλλες ήρθε να ενισχύσει το επιχείρημα του Σέρτζιο Ματαρέλλα για οικουμενική κυβέρνηση με γνώμονα την ψήφιση ενός ορθού προϋπολογισμού τον Δεκέμβριο του παρόντος έτους.
ItalEXIT or Not?

Όπως προαναφέρθηκε το βέτο Ματαρέλλα έγινε από τον ίδιο καθώς η παραμονή του Paolo Slavonia στη θέση του Υπουργού Οικονομικών θα οδηγούσε με μεγάλες πιθανότητες σε ένα δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι στο Ευρώ και κατ’ επέκτασιν στην ΕΕ. Στο παραπάνω γράφημα απεικονίζονται τα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ τα οποία απαντούν στην ερώτηση «Αν ένα δημοψήφισμα λάμβανε χώρα αύριο σχετικά με την ιδιότητα της χώρας σας ως μέλος της ΕΕ, τι θα ψηφίζατε?». Σε ποσοστό 44% η Ιταλία απάντησε θετικά στην παραμονή της στην ΕΕ ενώ μόλις το 24% δήλωσε τη βούληση του προς αποχώρηση. Στο 32% παραμένουν οι αναποφάσιστοι. Ρίχνοντας μια ματιά και στα βρετανικά ποσοστά το 35% των Βρετανών αντιτίθεται στην παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ ενώ το αντίστοιχο ιταλικό το πλησιάζει σε ποσοστό 24%. Υπενθυμίζεται ότι η Βρετανία βρίσκεται στην οδό BrEXIT. Τα στοιχεία προέρχονται από το Parlemeter 2018 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μια έρευνα κοινής γνώμης 27.474 πολιτών της ΕΕ, περίπου 1.000 από κάθε κράτος μέλος. Κλείνοντας, επιβεβαιώνεται και με αριθμούς η ακμάζουσα αντιευρωπαϊκή τάση των Ιταλών γεγονός που προσυπογράφει την ανάδειξη της συγκυβέρνησης των 5Α/Λίγκας του Κόντε όπου η αντισυστημική φωνή χρωματίστηκε με λαϊκίστικό τόνο δημιουργώντας μια νέα εικόνα κρίσης αλά ιταλικά.
Στον ρυθμό των Ευρωεκλογών
Στις 23-26 Μαΐου 2019 θα λάβουν χώρα στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι Ευρωεκλογές για την ανάδειξη ευρωβουλευτών από κάθε κράτος-μέλος. Ενόψει του επερχόμενου Brexit τον Φεβρουάριο του 2018, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε ώστε να μειωθεί ο αριθμός των μελών του από 751 σε 705. Η Ιταλία επι του παρόντος έχει 73 αιρετούς ευρωβουλευτές από όλα τα κόμματα ενώ για το 2019 οι έδρες των Ιταλών ευρωβουλευτών ανέρχονται σε 79 από τις οποίες οι 29 ανήκουν στην Λίγκα του Βορρά και οι 24 στο Κίνημα των 5Α. Λαμβάνοντας υπόψιν το πολιτικό χάσμα της κυβέρνησης Κόντε, το βέτο Ματαρέλλα , τον ογκώδη ιταλικό προϋπολογισμό και το δημοσιονομικό ρίσκο γίνεται αντιληπτό ότι οι ευρωεκλογές του Μαΐου θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς για την πορεία της γείτονος χώρας. Οι φωνές ολοένα και πληθαίνουν τόσο από τα κυβερνητικά μέλη όσο και από αντιπάλους. Πιο συγκεκριμένα, ο αντιπρόεδρος του κινήματος των 5Α Λουίτζι Ντι Μάιο με ισχυρή πεποίθηση δήλωσε πως αναμένει να εκλεγούν περισσότεροι ευρωβουλευτές από κόμματα κατά της λιτότητας και υπερ. της διαγράφης εξωτερικών δημοσίων χρεών. Κατά τον ίδιο αυτό θα εξομαλύνει την αντιπαλότητα Ρώμης- Βρυξελλών ενώ ο ίδιος  φάνηκε ιδιαίτερα αποφασιστικός στην γραμμή του κόμματος του για τον προϋπολογισμό και το δημοσιονομικό έλλειμα.
Για τον έτερο αντιπρόεδρο και Υπουργό Εσωτερικών Ματέο Σαλβίνι οι ευρωεκλογές θα αποτελέσουν μια κρίσιμη μάχη στην αρένα του Ευρωκοινοβουλίου μεταξύ των υποστηρικτών της ελίτ και των τραπεζών και των υποστηρικτών των εργατών και λαών. Από τα λόγια του επιβεβαιώνεται για ακόμη μια φορά ότι στις μέρες μας υπάρχουν φωνές που διατρανώνουν το φαινόμενο της Ευρώπης των δυο ταχυτήτων. Στον αντίποδα, ανήσυχος και επιφυλακτικός απέναντι στην τροπή που έχουν πάρει τα γεγονότα στην Ιταλία εμφανίζεται ο ιταλικής καταγωγής πρόεδρος των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών Ούντο Μπούλμαν. Ο τελευταίος αναφέρθηκε με ιδιαίτερη ανησυχία και με τόνο προειδοποιητικό ότι οι ακραίες τάσεις που διέπουν την ιταλική πολιτική σκηνή πρέπει να αντικατασταθούν από πιο μετριοπαθείς ώστε η ιταλικά να ενστερνιστεί εκ νέου το ευρωπαϊκό όραμα της στο οποίο  η ιδιά είναι ιδρυτικό μέλος από το 1993.
Συνοψίζοντας, οι Ευρωεκλογές του 2019 επιφυλάσσουν για κάθε κράτος μέλος μια σειρά από εξελίξεις. Ίσως για μερικά κράτη μέλη να επιβεβαιώσει τις πολιτικές τους ίσως για κάποια αλλά να δημιουργήσει απρόσφορο έδαφος στις πολίτικες τους επιδιώξεις. Το μόνο σίγουρο είναι πως από το 2015 έχουν συμβεί πολλά γεγονότα στην Ευρωπαϊκή οικογένεια. Την ατζέντα των Ευρωεκλογών μπορούμε να συνοψίσουμε σε 3 καίρια ζητήματα: μεταναστευτικό, λιτότητα, λαϊκισμός (είτε από την αριστερή είτε από τη δεξιά πλευρά του κοινοβουλίου). Εν κατακλείδι, τόσο η Ιταλία όσο και τα υπόλοιπα 27 κράτη μέλη δεν πρέπει να ξεχνούν το ευρωπαϊκό ιδεώδες το οποίο εδώ και δεκαετίες προσπαθεί να τα ενσωματώσει σε μια συχνότητα ώστε να εκπέμπουν όλα μαζί το ευρωπαϊκό όραμα μακριά από πρόσκαιρες και εφήμερες ακραίες φωνές που καιροσκοπικά δημιουργούν εντάσεις στην συχνότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
ΠΗΓΕΣ
Silvia Amaro, Political instability drags in Italy with populist parties split on key issues, CNBC, Published on 6:08 AM ET Tue, 15 May 2018 Updated 6:38 AM ET Tue, 15 May 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.cnbc.com/2018/05/15/political-instability-drags-in-italy-with-populist-parties-split-on-key-issues.html
Gaia Pianigiani and Elisabetta Povoledo, Why Italy’s Political Turmoil Is Causing Financial Angst Elsewhere,  The New York Times, Published on May 29, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2018/05/29/world/why-italys-political-turmoil-is-causing-financial-angst-elsewhere.html
What is Italy’s political crisis all about?, BBC, Published on 29 May 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-44277888
Sean O’Grady, Italy crisis: What triggered the political turmoil and how can it be solved?, Independent, Published on Wednesday 30 May 2018 17:13. Διαθέσιμο σε: https://www.independent.co.uk/news/world/europe/italy-latest-government-politics-five-star-league-why-markets-cottarelli-a8376481.html
James McBride,Council on Foreign Relations. Does Italy Threaten a New European Debt Crisis? Published October 18, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/article/does-italy-threaten-new-european-debt-crisis
Κόντε: Εντός λίγων ωρών η νέα πρόταση για τον ιταλικό προϋπολογισμό, Reader, Δημοσιεύθηκε την Τρί, 04/12/2018 – 11:44. Διαθέσιμο σε: https://www.reader.gr/news/oikonomia/konte-entos-ligon-oron-i-nea-protasi-gia-ton-italiko-proypologismo
Di Maio: Οι ευρωεκλογές του 2019 θα βοηθήσουν την Ιταλία στις δημοσιονομικές μάχες με την ΕΕ, Banking News, Δημοσιεύθηκε την Κυριακή 18/11/2018 – 15:20. Διαθέσιμο σε: http://www.bankingnews.gr/index.php?id=394515
Konstantinos Tsellos, Ιταλία : Οικουμενική ή νέες κάλπες, Euronews, Δημοσιεύθηκε την 07/05/2018. Διαθέσιμο σε:                                            https://gr.euronews.com/2018/05/07/italia-protash-matarela-gia-ton-sxhmatismo-oikoymenikhs-kybernhshs
Ο Ματέο Σαλβίνι “νίκησε”: Εγκρίθηκε ο αμφιλεγόμενος αντιμεταναστευτικός νόμος που ήθελε, Hellas Journal by mignatiou.com, Δημοσιεύθηκε την 29/11/2018. Διαθέσιμο σε:  https://hellasjournal.com/2018/11/o-mateo-salvini-quot-nikise-quot-egkrithike-o-amfilegomenos-antimetanasteytikos-nomos-poy-ithele/
Martin Baccardax, Italy’s Political Crisis Could Put Eurozone Bailout Plans to a $3 Trillion Test, The Street, Updated on May 29, 2018 10:00 PM EDT. Διαθέσιμο σε:  https://www.thestreet.com/markets/italy-s-political-crisis-could-put-eurozone-bailout-plans-to-a-3-trillion-test-14599419
Alessandro Speciale, ECB Readies for Italy Standoff With Populists Close to Power, Bloomberg, Δημοσιεύθηκε την 24‎ ‎Μαΐου‎ ‎2018‎ ‎2‎:‎00‎ ‎EEST Updated on ‎24‎ ‎Μαΐου‎ ‎2018‎ ‎11‎:‎07‎ ‎EESΤ. Διαθέσιμο σε:                                                                                        https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-05-23/ecb-prepares-for-italy-standoff-with-populists-on-brink-of-power
Σαλβίνι: Οι ευρωεκλογές θα είναι δημοψήφισμα ανάμεσα στην Ευρώπη των ελίτ και των λαών, iefimerida.gr, Δημοσιεύθηκε την 1/7/2018 13:50. Διαθέσιμο σε: https://www.iefimerida.gr/news/427772/salvini-oi-eyroekloges-tha-einai-dimopsifisma-anamesa-stin-eyropi-ton-elit-kai-ton-laon
Ανησυχία σοσιαλιστών για την ακροδεξιά πορεία της ιταλικής κυβέρνησης,CNN Greece, Δημοσιεύθηκε την Δευτέρα, 08 Οκτωβρίου 2018 19:45. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/149942/anisyxia-sosialiston-gia-tin-akrodexia-poreia-tis-italikis-kyvernisis
European Elections- Italy, Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/2019-european elections/italy/
Giselda Vagnoni, Riccardo Bastianello, Italy’s League leader faces friendly fire over budget, Published on December 9, 2018 / 12:54 PM. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/article/us-italy-league/italys-league-leader-faces-friendly-fire-over-budget-idUSKBN1O80AQ
Italy GDP, Trading Economics. Διαθέσιμο σε:
https://tradingeconomics.com/italy/gdp
Istituto Nazionale di Statistica. Διαθέσιμο σε:
https://www.istat.it/en/archive/GDP
AFP, After Bannon talks, Italy’s Salvini announces plan to ‘save Europe’, The Times of Israel, Published on 8 September 2018, 10:31 pm, Διαθέσιμο σε: https://www.timesofisrael.com/after-bannon-talks-italys-salvini-announces-plan-to-save-europe/
Jessica Phelan, Less than half of Italians would vote to stay in the EU: survey, The Local, Published on 17 October 2018 13:09 CEST+02:00. Διαθέσιμο σε: https://www.thelocal.it/20181017/italy-eu-eurosceptic-italexit-brexit
Πηγή Φωτογραφίας: Φωτογραφικό Αρχείο της Όλγας Τσουκαλά, Ρώμη, Ιούνιος 2015