Γράφει ο Μιλτιάδης Λαπατσάνης
Ο ψηφιακός κόσμος φαντάζει στο μέσο νου ένας καθαρά τεχνικός τομέας, ο οποίος αποτελείται από υλικές υποδομές και άυλα προγράμματα, που αντιλαμβάνονται τον κόσμο δυαδικά, σε 0 και 1. Όλα αυτά παγερά και άψυχα. Στην αντίπερα όχθη, ωστόσο, τα αποτελέσματα των διεργασιών των υπολογιστικών συστημάτων έχουν υπαρκτά αποτελέσματα στον πραγματικό κόσμο (Boeken, 2024, σελ. 153). Η διαμόρφωσή τους ή o προγραμματισμός τους, οι διεργασίες και τα τελικά αποτελέσματα, που αυτά παράγουν, δεν μπορεί να θεωρηθούν ως δυαδικά ή άψυχα (Katharine Millar, James Shires, & Tatiana Tropina, 2021, σελ. 49). Μια τέτοια θεώρηση σε πολιτική κυβερνοασφάλειας θα ήταν μάλλον επιφανειακή και με σοβαρό αρνητικό κοινωνικό αντίκτυπο.
Το συγκεκριμένο άρθρο προσπαθεί να αναδείξει την έννοια του φύλου ως έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες στην διαμόρφωση πολιτικής κυβερνοασφάλειας. Συνάμα διερευνά και ερωτάται το κατά πόσο η ΕΕ, η οποία επιδιώκει να αναδειχθεί ως ηγέτης στην ψηφιακή διακυβέρνηση, ενσωματώνει στην ψηφιακή της πολιτική τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνικά κατασκευασμένη έννοια του φύλου.
Το φύλο, λοιπόν, αναφέρεται στους «κοινωνικά και πολιτισμικά κατασκευασμένους ρόλους, συμπεριφορές και χαρακτηριστικά που συνδέονται με την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα σε δεδομένο χρόνο και τόπο. Το φύλο συχνά γίνεται κοινωνικά κατανοητό ως έκφραση προσδοκιών σχετικά με την κατάλληλη συμπεριφορά για τους άνδρες και τις γυναίκες. Επιπλέον, δεν θεωρείται δυαδικό αλλά ενέχει ποικιλόμορφες εκφράσεις» (Katharine Millar et al., 2021, σελ. 7). Αν και εμφανίζεται μία αλλαγή παραδείγματος τουλάχιστον στη Δύση σχετικά με την αντιμετώπιση των ρόλων των φύλων (van Ham, 2025, σελ. 19–20), οι συστηματοποιημένες προκαταλήψεις βάσει φύλου δεν γίνεται να εξαλειφθούν άμεσα, όντας βαθιά ριζωμένες στις κατά τόπους κοινωνικές αντιλήψεις (Steans, 2016, σελ. 295). Η περίπτωση του ψηφιακού κόσμου δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από τα εγγενή χαρακτηριστικά του πραγματικού κόσμου.
Η ΕΕ στη βάση των θεμελιωδών αξιών της αναγνωρίζει και προασπίζει τις διαφορετικές σεξουαλικές ταυτότητες σε πραγματικό και ψηφιακό κόσμο. Στην κυβερνοασφάλεια το φύλο κατέχει κρίσιμο ρόλο, και όχι επειδή ο ψηφιακός κόσμος ενέχει εγγενώς έμφυλες απειλές, αλλά επειδή οι επιπτώσεις διαφέρουν ανάλογα με την κοινωνική ομάδα. Οι γυναίκες και τα άτομα LGBTQI+ είναι συνήθως περισσότερο εκτεθειμένα π.χ. σε διαδικτυακή παρενόχληση (West, 2023, σελ. 316). Αναγνωρίζοντας αυτά τα διαφοροποιημένα, πλέον, προβλήματα του κυβερνοχώρου η ΕΕ εντείνει τις προσπάθειες της να παρουσιαστεί ως μία «μετροσεξουαλική» κυβερνοδύναμη στην ψηφιακή διακυβέρνηση. Αρχικά προασπιζόμενη τις ευαλωτότητες των συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων στο εσωτερικό της και μεταδίδοντας το καλό παράδειγμα σε τρίτες χώρες.
Ο όρος ‘metrosexual’ εμφανίστηκε αρχικά το 1994, για να περιγράψει το πώς η αστικοποίηση οδήγησε τους άνδρες να απομακρυνθούν από τα στενά περιχαρακωμένα αντρικά πρότυπα που διέτρεχαν την συμπεριφορά τους μέχρι εκείνη την εποχή (Simpson, 1994). Πλέον οι άντρες -κάτοικοι μεγάλων αστικών κέντρων- έχουν ευαίσθητη πλευρά και περιποιούνται τους εαυτούς τους, και αυτό αλλάζει το αφήγημα του τί καθιστά κάποιον «άντρα» ποικιλοτρόπως (Hall, 2015). Πλέον, η έννοια της μετροσεξουαλικότητας, όταν αναφέρεται σε θέματα δημόσιας πολιτικής αφορά την συνεχή προσοχή σε ζητήματα συμπερίληψης της διαφορετικότητας από τα προκαταρτικά στάδια διαμόρφωσης μίας πολιτικής μέχρι την εφαρμογή της. Αποτελεί μία μεταστροφή αφηγήματος η οποία επιδιώκει με ήπια μέτρα να αλλάξει παγιωμένους ρόλους στη διαμόρφωση της δημόσιας πολιτικής (Shugart, 2008, σελ. 295). Για παράδειγμα, να μην βρίσκονται κατ’ αποκλειστικότητα οι λευκοί, ετεροφυλόφιλοι άντρες στο προσκήνιο της διαμόρφωσης οποιασδήποτε πολιτικής, διότι, αν και κοινωνικά ευαίσθητοι, δεν μπορούν να αντιληφθούν πλήρως την έκταση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες (Shugart, 2008, σελ. 296).
Χαρακτηριστικά, η ΕΕ αναγνωρίζει αυτές τις ευαλωτότητες και έχει ενσωματώσει την οπτική του φύλου στις κυβερνοπολιτικές της. Για παράδειγμα, η Στρατηγική Ισότητας των Φύλων 2020-2025 συνδέει άμεσα την ισότητα των φύλων με την κυβερνοασφάλεια, προτείνοντας αυστηρότερη προστασία κατά της διαδικτυακής βίας (Ευρωπαική Επιτροπή, 2020, σελ. 5). Επιπλέον, νομοθετικές πρωτοβουλίες όπως η Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες επιβάλλουν ευθύνες στις τεχνολογικές εταιρείες για την αντιμετώπιση της ψηφιακής παρενόχλησης (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο & Συμβούλιο της ΕΕ, 2022, παρ. 40). Κατά αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται μία εξίσωση της θέσης των μειονοτήτων για μια ασφαλέστερη συνύπαρξη όλων των κοινωνικών ομάδων επί ίσων όρων, κατά το δυνατόν, στον ψηφιακό κόσμο. Αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί, αν δεν συνυπολογίζονται οι μειονότητες από τα πολύ προκαταρτικά στάδια διαμόρφωσης της δημόσιας πολιτικής με την συμπερίληψη μειονοτήτων βάσει ποσοστώσεων.
Πιο συγκεκριμένα, ο όρος ‘metrosexual’ προσδίδει στην ΕΕ μια επιπλέον ιδιότητα αναφορικά με την ήπια της δύναμη στη διαμόρφωση μιας διεθνούς διακυβέρνησης στον κυβερνοχώρο, με χαρακτηριστικά συμπερίληψης που σέβονται τις ευρωπαϊκές θεμελιώδεις αξίες (Khanna, 2004, σελ. 67). Η ήπια δύναμη της ΕΕ -όπως έχει αναφερθεί και σε άλλα άρθρα, ως επίδραση των Βρυξελλών (εδώ)- εκφράζεται μέσω τους εξευρωπαϊσμού του παγκόσμιου εμπορίου και τις προστασίας της ενοποιημένης ευρωπαϊκής αγοράς (Bradford, 2020, σελ. 14). Η οποιαδήποτε συναλλαγή με την ΕΕ συνεπάγεται μία κοινή αντίληψη στον τρόπο διακυβέρνησης και την περίπτωση του κυβερνοχώρου, που αν διαπιστωθούν παρεκκλίσεις οι συναλλασσόμενοι αποκλείονται από την εσωτερική της αγορά (Bradford, 2020, σελ. 15). Αυτή η προσπάθεια της ΕΕ αποσκοπεί στον εκπολιτισμό τρίτων χωρών χωρίς κάποιον εμφανή καταναγκασμό, καθώς χρησιμοποιούνται οικονομικά μέσα με πλήρη απουσία εξαναγκαστικών μέσων από την στιγμή που αυτή δεν έχει τέτοια μέσα, όπως π.χ. έναν ευρωπαϊκό στρατό (Hettne & Söderbaum, 2005, σελ. 10–17).
Ο χαρακτηρισμός της ΕΕ ως μετροσεξουαλική κυβερνοδύναμη αφορά μία πολύ περιορισμένη και συγκεκριμένη έκφανση των προσπαθειών της ΕΕ στην διαμόρφωση των ψηφιακών διεθνών σχέσεων. Η εμπειρία μέχρι στιγμής δείχνει πως αυτή η προσπάθεια υφίσταται και αποτελεί ένα σχετικά νέο αφήγημα, που, ωστόσο, το κατά πόσο μπορεί να εκπολιτίσει τρίτες χώρες, αμφισβητείται (Dunn Cavelty, 2018, σελ. 17). Αρχικά, διότι το κριτήριο του εκπολιτισμού αποτελεί μία νεοαποικιοκρατική αντίληψη (Steans, 2016, σελ. 129), στην οποία πολλές τρίτες χώρες εμφανίζουν αντίσταση και κατά δεύτερον την αδυναμία της ΕΕ να επηρεάσει πιο άμεσα την παγκόσμια διακυβέρνηση εν απουσία σκληρής ισχύος (van Ham, 2025, σελ. 22). Συνεπώς, στη βάση των χαρακτηριστικών που αναφέρθηκαν για την ΕΕ, ως μετροσεξουαλική κυβερνοδύναμη, η ΕΕ μπορεί να χαρακτηριστεί ως τέτοια, καθώς αναγνωρίζει στον εαυτό της αυτή την ταυτότητα (Khanna, 2004, σελ. 68). Αυτό που, είτε αμφισβητείται, είτε μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο περαιτέρω έρευνας, αποτελεί το κριτήριο της κυβερνοδύναμης, καθώς, αν και φαίνεται, πως η ΕΕ δίνει έμφαση στην δημιουργία μιας διεθνούς κοινής αντίληψης μέσω πολιτικών σύγκλισης, η δυνατότητα της να επηρεάσει ουσιαστικά τις ψηφιακές διεθνείς σχέσεις είναι μάλλον περιορισμένη.
Βιβλιογραφία/Πηγές
1.Βιβλία
Bradford, Anu (2020): The Brussels Effect: Oxford University PressNew York.
Steans, Jill (2016): Φυλο και Διεθνείς Σχέσεις. Αθήνα: Πεδίο.
2.Άρθρα από ακαδημαϊκές πηγές
Boeken, Jasmijn (2024): In Between Digital War and Peace. In Journal of military ethics 23 (2), pp. 152–161. DOI: 10.1080/15027570.2024.2415201.
Dunn Cavelty, Myriam (2018): Europe’s cyber-power. In European Politics and Society 19 (3), pp. 304–320. DOI: 10.1080/23745118.2018.1430718.
Hall, Matthew (2015): Masculinities: Before and After. In Matthew Hall (Ed.): Metrosexual Masculinities. London: Palgrave Macmillan UK, pp. 32–46.
Hall, Matthew (Ed.) (2015): Metrosexual Masculinities. London: Palgrave Macmillan UK.
Hettne, Björn; Söderbaum, Fredrik (2005): Civilian Power or Soft Imperialism? The EU as a Global Actor and the Role of Interregionalism. In EERR 10 (Issue 4), pp. 535–552. DOI: 10.54648/EERR2005036.
Katharine Millar; James Shires; Tatiana Tropina (2021): Gender Approaches to Cybersecurity. Available online at https://unidir.org/publication/gender-approaches-to-cybersecurity/.
Khanna, Parag (2004): The Metrosexual Superpower. The stylish European Union struts past the bumbling United States on the catwalk of global diplomacy. In Foreign Policy, pp. 76–79.
Shugart, Helene (2008): Managing Masculinities: The Metrosexual Moment. In Communication and Critical/Cultural Studies 5 (3), pp. 280–300. DOI: 10.1080/14791420802206833.
Simpson, Mark (1994): Here Come the Mirror Men: Why the Future is Metrosexual. Available online at https://marksimpson.com/here-come-the-mirror-men/, checked on 2/10/2025.
van Ham, Peter (2025): The European Union’s Metrosexuality. Clingendael Institute (The Power of War). Available online at http://www.jstor.org/stable/resrep05567.6.
West, Jessica L. (2023): Lost in space: feminist considerations of space security. In Z Friedens und Konflforsch 12 (2), pp. 307–323. DOI: 10.1007/s42597-023-00107-w.
3.Πρωτογενενείς πηγές
Ευρωπαική Επιτροπή (2020): Μια Ένωση Ισότητας. Στρατιγική για την ισότητα των φύλων 2020-2025, pp. 1–22. Available online at chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0152.
Ευρωπαικό Κοινοβούλιο & Συμβούλιο της ΕΕ (2022): Πράξη για την ενιαία Αγορά Ψηφιακών Υπηρεσιών, pp. 1–102. Available online at chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32022R2065.
Πηγή εικόνας: Khanna, Parag (2004): The Metrosexual Superpower. The stylish European Union struts past the bumbling United States on the catwalk of global diplomacy. In Foreign Policy, pp. 76–79.