Γράφει ο Τιμόθεος Παπαθανασίου
Η Νορβηγία βρίσκεται στο βόρειο άκρο της Ευρώπης, στη δυτική πλευρά της Σκανδιναβικής Χερσονήσου και αποτελεί κράτος του Αρκτικού Κύκλου. Έχει πρόσβαση στη Θάλασσα του Μπάρεντς στα βόρεια, στη Νορβηγική και τη Βόρεια Θάλασσα στα δυτικά, καθώς και στο Στενό του Σκάγκερακ στα νότια. Παρά τις αντίξοες κλιματικές συνθήκες και τις εκτεταμένες δασικές και ορεινές περιοχές, η χώρα έχει αναπτύξει μια ισχυρή οικονομία, κυρίως μέσω της αλιείας, της ξυλείας και αργότερα του τομέα των υδρογονανθράκων. Η ανακάλυψη πλούσιων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, καθώς και η παραγωγή πράσινης ενέργειας, έκαναν τη Νορβηγία έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς υδρογονανθράκων και πράσινης ενέργειας στον κόσμο (Encyclopedia Britannica, 2024).
Η ιστορία του πετρελαίου στη Νορβηγία ξεκινά τον Οκτώβριο του 1962, με την έλευση αντιπροσώπων της Phillips Petroleum Company, οι οποίοι ζήτησαν άδειες και αποκλειστικά δικαιώματα για την έρευνα και την εκμετάλλευση πετρελαίου σε θαλάσσιες περιοχές της Νορβηγίας. Παρά τις αρχικά χαμηλές προσδοκίες, η ανακάλυψη φυσικού αερίου στο κοίτασμα Groningen της Ολλανδίας, το 1959, είχε στρέψει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας στη Βόρεια Θάλασσα. Το έτος 1963, η Νορβηγία διακήρυξε τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας της και ξεκίνησε να διευθετεί θαλάσσιες διαφορές με τα γειτονικά κράτη (Βρετανία, Γροιλανδία, Δανία, Ισλανδία και Σοβιετική Ένωση), με στόχο την εξερεύνηση και εκμετάλλευση του υπεδάφους του βυθού της. Τον Απρίλιο του 1965, η Νορβηγία έθεσε σε ισχύ, μέσω υπουργικού διατάγματος, το νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο για την έρευνα και εκμετάλλευση πετρελαίου και φυσικού αερίου στα ύδατα της. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη του κλάδου, σηματοδοτώντας το πρώτο επίσημο βήμα για την οργάνωση της πετρελαϊκής βιομηχανίας στη χώρα. Επιπλέον, λίγο πριν από τον πρώτο γύρο αδειοδοτήσεων, η Νορβηγία μείωσε τη φορολογία στις πετρελαϊκές εταιρείες, στοχεύοντας στην προσέλκυση επενδύσεων. Ο πρώτος γύρος αδειοδοτήσεων πραγματοποιήθηκε το 1965 και περιλάμβανε 79 θαλάσσια τεμάχια, με τη συμμετοχή σχεδόν όλων των μεγάλων διεθνών πετρελαϊκών εταιρειών (Ryggvik, 2015, σελ. 5-7).
Οι πρώτες γεωτρήσεις πραγματοποιήθηκαν το 1966, δείχνοντας ενθαρρυντικά στοιχεία για την ύπαρξη υδρογονανθράκων. Η πρώτη ανακάλυψη πετρελαίου έγινε το 1967 με το κοίτασμα Balder, ωστόσο η εκμετάλλευσή του εκείνη τη χρονική στιγμή δεν ήταν οικονομικά βιώσιμη. Το 1969, όμως, η Phillips Petroleum πραγματοποίησε μια σπουδαία ανακάλυψη στη Βόρεια Θάλασσα στο κοίτασμα Ekofisk και το 1971 ξεκίνησε η εκμετάλλευσή του. Η αρχική δυναμικότητα του κοιτάσματος υπολογίστηκε στα 3,36 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και 5,58 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, καθιστώντας το ένα από τα μεγαλύτερα υπεράκτια κοιτάσματα πετρελαίου παγκοσμίως (Norwegian Petroleum, 2024). Σύντομα έγινε σαφές ότι υπήρχαν και άλλα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου σε περιοχές βορειότερα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, οι έρευνες επικεντρώθηκαν στις νότιες περιοχές της υφαλοκρηπίδας. Ωστόσο, η ανάγκη για τη σύσταση μιας μεγάλης κρατικής εταιρείας πετρελαίου έγινε ολοένα και πιο εμφανής. Το νορβηγικό Κοινοβούλιο αναγνώρισε αυτήν την ανάγκη και, τον Ιούνιο του 1972, συμφώνησε στην ίδρυση μιας κρατικής εταιρείας πετρελαίου. Λίγους μήνες αργότερα ιδρύθηκε η Statoil, σημερινή Equinor, με κύριες επιδιώξεις: τον έλεγχο της παραγωγής, τη διασφάλιση των νορβηγικών προτύπων εργασίας και ασφάλειας, την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάπτυξη ισχυρής τεχνογνωσίας στον πετρελαϊκό κλάδο (Ryggvik, 2015, σελ. 8-10).
Ακολούθησαν αξιοσημείωτες ανακαλύψεις κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στη νορβηγική ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα. Η Βόρεια Θάλασσα φιλοξενεί τα μεγαλύτερα κοιτάσματα υδρογονανθράκων της Νορβηγίας. Ενδεικτικά, το 1971 εντοπίστηκε το κοίτασμα Frigg, το 1974 το κοίτασμα Statfjord, το 1978 το Gullfaks, το 1979 το Oseberg, ενώ το 2010 ανακαλύφθηκε το κοίτασμα Johan Sverdrup. Συμπληρωματικά, το 1983 ανακαλύφθηκαν σημαντικές ποσότητες πετρελαίου και κυρίως φυσικού αερίου στο κοίτασμα Troll, στη Βόρεια Θάλασσα (Norwegian Petroleum, 2024). Oι τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου που διαθέτει το κοίτασμα Troll το καθιστούν ένα από τα μεγαλύτερα υπεράκτια κοιτάσματα παγκοσμίως. Αντιπροσωπεύει το 40% των αποθεμάτων φυσικού αερίου της Νορβηγίας και έχει αναπτυχθεί σε τρία στάδια. Σημειώνεται ότι η πλατφόρμα του κοιτάσματος Troll αποτελεί την υψηλότερη κατασκευή από σκυρόδεμα που έχει ποτέ μετακινηθεί, φτάνοντας σε βάθος 472 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η αρχική εκτίμηση αποθεμάτων ήταν 1,3 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου και 2,2 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου (Encyclopedia Britannica, 2024). Ιδιαίτερη σημασία έχει και η Θάλασσα Μπάρεντς, η οποία αποτελεί μέρος του Αρκτικού Κύκλου. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι η περιοχή αυτή κρύβει σημαντικά αποθέματα υδρογονανθράκων. Εικάζεται ότι ο Αρκτικός Κύκλος περιέχει περίπου 90 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και 47 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου (Marshall, 2015, σελ. 342). Η Νορβηγία αξιοποιεί στην περιοχή τα κοιτάσματα Snøhvit, από το 2007, και το Goliat, από το 2016. Εικάζεται πως το ήμισυ των ανεκμετάλλευτων αποθεμάτων υδρογονανθράκων της Νορβηγίας βρίσκεται στη Θάλασσα Μπάρεντς. Η Νορβηγία διεξάγει τακτικά έρευνες στην περιοχή, με στόχο την περαιτέρω εκμετάλλευση του πλούτου της. Ενδεικτικά, στις αρχές του 2024, χορήγησε 62 υπεράκτιες άδειες εξερεύνησης πετρελαίου και φυσικού αερίου σε 24 ενεργειακές εταιρείες, καλύπτοντας περιοχές τόσο στη Νορβηγική Θάλασσα όσο και στη Θάλασσα Μπάρεντς (Adomaitis & Buli, 2024).
Η ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων έθεσε τη Νορβηγία στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη. Είναι χαρακτηριστικό πως οι ρυθμοί έρευνας στη Νορβηγία υπερκέρασαν εκείνους της παραγωγής. Μέχρι σήμερα, η χώρα εκμεταλλεύεται συνολικά 67 κοιτάσματα υδρογονανθράκων στη Βόρεια Θάλασσα, 23 στη Νορβηγική Θάλασσα και 2 στη Θάλασσα Μπάρεντς. Τα επιβεβαιωμένα αποθέματα ανέρχονται σε 7 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και 48,2 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου (U.S. Energy Information Administration, 2024).
Μέχρι τη δεκαετία του 1990, η Νορβηγία είχε καταστεί ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου παγκοσμίως, μετά τη Σαουδική Αραβία. Από το 1993, η χώρα στράφηκε και στην εκμετάλλευση φυσικού αερίου, αναγνωρίζοντας τη στρατηγική σημασία του. Ως εκ τούτου, ο ρόλος της Νορβηγίας στην ενεργειακά στερημένη Ευρώπη έγινε κρίσιμος. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2000, οι υδρογονάνθρακες αντιπροσώπευαν το 20% των συνολικών κρατικών εσόδων. Το 2001, η νορβηγική παραγωγή πετρελαίου έφτασε στο απόγειό της, με ημερήσια παραγωγή 3,4 εκατομμυρίων βαρελιών. Έκτοτε, παρατηρήθηκε σταδιακή μείωση, κατά μέσο όρο 5% ετησίως (Encyclopedia Britannica, 2024). Το 2023, η ημερήσια παραγωγή πετρελαίου της χώρας ανήλθε σε περίπου 2 εκατομμύρια βαρέλια, καλύπτοντας το 2% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου και καθιστώντας τη Νορβηγία τον 12ο μεγαλύτερο παραγωγό παγκοσμίως. Το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών πετρελαίου της Νορβηγίας κατευθύνεται προς την Ευρώπη. Παράλληλα, η χώρα έχει αναπτύξει ένα εκτεταμένο δίκτυο αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, συνδέοντας τα κοιτάσματά της με τις αγορές της Βρετανίας, της Γερμανίας, της Γαλλίας και του Βελγίου. Η συνολική έκταση των αγωγών ανέρχεται σε 8.800 χιλιόμετρα, ενώ έχει επίσης επενδύσει σημαντικά στον τομέα του LNG. Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 και τη διακοπή της ρωσικής τροφοδοσίας φυσικού αερίου στην ΕΕ, η σημασία της Νορβηγίας κορυφώθηκε. Η χώρα κάλυψε το 3% της παγκόσμιας κατανάλωσης φυσικού αερίου το 2023, αποτελώντας τον 4ο μεγαλύτερο εξαγωγέα, μετά τις ΗΠΑ, το Κατάρ και τη Ρωσία. Ειδικά για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Βρετανία, η Νορβηγία κάλυψε περίπου το 30% της συνολικής κατανάλωσης φυσικού αερίου, ενισχύοντας τον στρατηγικό της ρόλο (Norwegian Petroleum, 2024).
Η εκμετάλλευση υδρογονανθράκων και οι αυξημένες εξαγωγές απέφεραν υψηλά κέρδη στη Νορβηγία. Από το 1973, εξετάστηκαν οικονομικές προκλήσεις, όπως το φαινόμενο της «Ολλανδικής αρρώστιας» και η διαχείριση των κοιτασμάτων. Το 1990, μετά την πτώση των τιμών πετρελαίου, ιδρύθηκε το Norwegian Government Petroleum Fund, με σκοπό την αποταμίευση και τη σωστή διαχείριση των κερδών από τους υδρογονάνθρακες, ενώ το 2006 μετονομάστηκε σε Government Pension Fund Global (Amadou et al., 2012, σελ. 288). Σήμερα, αποτελεί το μεγαλύτερο εθνικό ταμείο παγκοσμίως, με αξία 1,6 τρισεκατομμύρια δολάρια, επενδύοντας σε μετοχές, ομόλογα, ακίνητα και ανανεώσιμες πηγές, εξασφαλίζοντας τη μακροπρόθεσμη οικονομική σταθερότητα της Νορβηγίας (Fouche, 2024).
Παρά τις μεγάλες ποσότητες υδρογονανθράκων που διαθέτει, η Νορβηγία εξάγει σχεδόν το σύνολο της παραγωγής της, χρησιμοποιώντας ελάχιστες ποσότητες για εγχώρια κατανάλωση. Η ιδιαίτερη γεωμορφολογία της χώρας της επέτρεψε να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες υδροηλεκτρικής και αιολικής ενέργειας. Ως αποτέλεσμα, η πράσινη ενέργεια καλύπτει σχεδόν εξ ολοκλήρου το εγχώριο σύστημα ηλεκτρισμού (ΙΕΑ, 2023). Ειδικότερα, το 2022, η πράσινη ενέργεια τροφοδότησε περισσότερο από το 98% του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας της Νορβηγίας. Η υδροηλεκτρική ενέργεια αποτελεί βασικό πυλώνα στο ενεργειακό σύστημα της χώρας, καλύπτοντας το 91% της εγχώριας κατανάλωσης, ενώ έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην εκβιομηχάνιση της σύγχρονης Νορβηγίας. Συμπληρωματικά, η αιολική ενέργεια καλύπτει περίπου το 8% της εγχώριας κατανάλωσης, με τη χώρα να επιδιώκει την περαιτέρω ανάπτυξή της (ΙΕΑ, 2023).
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Sam Eyde, ένας πρωτοπόρος βιομήχανος, εξασφάλισε τα δικαιώματα για την κατασκευή σταθμών παραγωγής ενέργειας στην κομητεία Telemark. Ο στόχος ήταν να μετατραπούν οι τεράστιες δυνάμεις του νερού σε φθηνό ηλεκτρικό ρεύμα για βιομηχανική παραγωγή. Αυτό άνοιξε το δρόμο για την ίδρυση νορβηγικών εταιρειών, όπως η Norsk Hydro και η Elkem. Η κατασκευή του πρώτου σταθμού υδροηλεκτρικής ενέργειας στη Νορβηγία πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Ειδικότερα, το 1891, ο δήμος της πόλης Hammerfest, μια από τις βορειότερες πόλεις στον κόσμο, χρησιμοποίησε την υδροηλεκτρική ενέργεια για τον φωτισμό των δρόμων (Norwegian Ministry of Energy, 2016). Το 1892, ο πρώην πρωθυπουργός Gunnar Knutsen έστειλε επιστολή στο κοινοβούλιο, υποστηρίζοντας πως η βιομηχανία της χώρας θα μπορούσε να στηριχθεί στην υδροηλεκτρική ενέργεια. Με αυτόν τον τρόπο, ξεκίνησε μια σημαντική και μακροπρόθεσμη πολιτική προσπάθεια για να εξασφαλίσει το νορβηγικό κράτος έναν ρόλο στην ηλεκτροδότηση της χώρας και να διασφαλίσει ότι οι υδροηλεκτρικοί πόροι θα ωφελούσαν το έθνος ως σύνολο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι η βιομηχανική επανάσταση στη Νορβηγία επιτεύχθηκε μέσω καθαρής και ανανεώσιμης ενέργειας. Μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα, πάνω από το 60% της υδροηλεκτρικής δυνατότητας της Νορβηγίας είχε αναπτυχθεί και είχε τεθεί σε λειτουργία (Norwegian Ministry of Energy, 2016). Σήμερα, η υδροηλεκτρική ενέργεια αποτελεί βασική πηγή ηλεκτρισμού, με 1.769 σταθμούς παραγωγής και ένα μεγάλο δίκτυο φραγμάτων και χώρων αποθήκευσης νερού που λειτουργούν σαν «μπαταρίες». Αποτελεί τον μεγαλύτερο παραγωγό υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη και τον έκτο παγκοσμίως, ενώ κατέχει καινοτόμα τεχνογνωσία στον τομέα αυτό (Norwegian Ministry of Energy, 2016).
Επιπλέον, η Νορβηγία εξάγει περίπου το 15-20% της πράσινης ενέργειας που παράγει στα γειτονικά της κράτη μέσω υποθαλάσσιων καλωδίων. Το 2023 τροφοδότησε με 3,7 GW τη Σουηδία, 1,6 GW τη Δανία, 1,4 GW τη Βρετανία και τη Γερμανία, 0,7 GW την Ολλανδία και 0,1 GW τη Φινλανδία. Παράλληλα, μέσω των καλωδίων NordLink και North Sea Link, που συνδέουν τη Νορβηγία με τη Γερμανία και τη Βρετανία αντίστοιχα, η Νορβηγία εισάγει πράσινη ενέργεια από αυτά τα κράτη σε περιόδους με περιορισμένες βροχοπτώσεις ή όταν επιδιώκεται η στοχευμένη μείωση παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας (Bjørndalen et al., 2023). Λόγω της αυξανόμενης ζήτησης για πράσινη ενέργεια και των στόχων της Ε.Ε. για την απεξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες, η Νορβηγία σκοπεύει, από τα μέσα της επόμενης δεκαετίας, να αυξήσει τις εξαγωγές πράσινης ενέργειας στα γειτονικά της κράτη, μέσω της κατασκευής νέων καλωδίων, καθώς και της περαιτέρω ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και του υδρογόνου. Δεν είναι τυχαίο ότι η Νορβηγία αποκαλείται συχνά η «πράσινη μπαταρία της Ευρώπης» (Bjørndalen et al., 2023).
Εν κατακλείδι, παρά την εκμετάλλευση μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, η Νορβηγία έχει επιλέξει να εξάγει τη συντριπτική πλειοψηφία της παραγωγής της. Η συνεχής έρευνα για νέες περιοχές πλούσιες σε υδρογονάνθρακες, ιδίως στον Αρκτικό Κύκλο, αποδεικνύει την πρόθεση της χώρας να ενισχύσει περαιτέρω τη στρατηγική της θέση στην παγκόσμια ενεργειακή σκηνή. Παράλληλα, επιδιώκει την ενίσχυση της πράσινης ενέργειας και της βιώσιμης ανάπτυξης, με στόχο να παραμείνει η Νορβηγία η «πράσινη μπαταρία της Ευρώπης». Άλλωστε, για πολλούς, η Νορβηγία είναι γνωστή για το πετρέλαιο και τα βουνά, δύο εικόνες που καθορίζουν την ταυτότητα της παγκοσμίως.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Marshall T. (2016). Prisoners of Geography. Εκδόσεις Elliott & Thompson.
Ryggvik H. (2015). A Short History of the Norwegian Oil Industry: From Protected National Champions to Internationally Competitive Multinationals. Εκδόσεις Cambridge University Press
Adomaitis N., Buli N. (2024). Norway boosts oil, gas drilling, including in Arctic. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/business/energy/norway-increases-number-new-oil-gas-drilling-permits-including-arctic-2024-01-16/
Amadou N., Arezki R., Gylfason T. (2012). Beyond the Curse: Policies to Harness the Power of Natural Resources. International Monetary Fund. Elibrary.imf. Διαθέσιμο σε: https://www.elibrary.imf.org/display/book/9781616351458/ch006.xml
Bjørndalen J., Hutcheson Fiskvik I., Hadizadeh M., Horschig T., Ingeberg K., Koefoed A. L., McConnell E., Narula H., Romanenko E., Ryszka K. A., Selvakkumaran S., Zambon A., Zwart R. J., Aarrestad K. (2023). Energy Transition: Norway 2023. DNV. Διαθέσιμο σε: https://www.norskindustri.no/siteassets/dokumenter/rapporter-og-brosjyrer/energy-transition-norway/2023/energy-transition-norway-2023.pdf
Encyclopedia Britannica. (2024). Norway.Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/place/Norway.
Fouche G. (2024). Norway wealth fund posts record $213 bln profit, driven by tech stocks. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/business/finance/norway-wealth-fund-posts-213-bln-profit-driven-by-tech-stocks-2024-01-30/
IEA, Norway. (2023). Energy system of Norway. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/countries/norway
Norwegian Ministry of Energy. (2016).The History of Norwegian Hydropower in 5 Minutes. Διαθέσιμο σε: https://www.regjeringen.no/en/topics/energy/renewable-energy/the-history-of-norwegian-hydropower-in-5-minutes/id2346106/
Norwegian Petroleum. (2024). Activity per sea area. Διαθέσιμο σε: https://www.norskpetroleum.no/en/developments-and-operations/activity-per-sea-area/#barents-sea
Norwegian Petroleum. (2024). Exports of oil and gas. Διαθέσιμο σε: https://www.norskpetroleum.no/en/production-and-exports/exports-of-oil-and-gas/
Norwegian Petroleum. (2024). Norway’s petroleum history. Διαθέσιμο σε: https://www.norskpetroleum.no/en/framework/norways-petroleum-history/
U.S. Energy Information Administration. (2024). Norway. Διαθέσιμο σε: https://www.eia.gov/international/analysis/country/nor
Πηγή εικόνας
Equinor. (2023). Annual Report 2022. Διαθέσιμο σε: https://www.equinor.com/investors/annual-reports.