Γράφει ο Θάνος Αϊβαλιώτης
Το 2013 ο Πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, Xi Jinping, ανακοίνωσε την εκκίνηση της πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative, BRI), η οποία συνίσταται στην ανάληψη αναπτυξιακών και επενδυτικών έργων από την κινεζική πλευρά με αρχικό στόχο την εμπορική σύνδεση της Ανατολικής Ασίας και της Ευρώπης μέσω έργων υποδομής. Στην πορεία, όμως, η BRI επεκτάθηκε και σε άλλες περιοχές του κόσμου, στην Αφρική, στην Ωκεανία και στη Λατινική Αμερική (McBride κ.ά., 2023). Τα Βαλκάνια αποτελούν μία από τις περιοχές αυτές. Με την παρούσα ανάλυση θα εξεταστεί η BRI και οι στόχοι που επιθυμεί να επιτύχει το Πεκίνο μέσω αυτής στα Βαλκάνια, ενώ θα γίνει ιδιαίτερη μνεία στις διμερείς σχέσεις με το Μαυροβούνιο, την Ελλάδα και τη Σερβία.
Η εν λόγω πρωτοβουλία συχνά αναφέρεται και ως «ο νέος δρόμος του μεταξιού». Αυτό οφείλεται στο ότι η σύλληψή της πηγάζει από τον αρχαίο δρόμο του μεταξιού, που συνέδεε την Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη κατά μήκος του οποίου η Κίνα παραδοσιακά επιδίωκε να ενισχύσει την εμπορική της δραστηριότητα (Feingold, 2023).
Σε ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο, η BRI αποσκοπεί στη δημιουργία νέων εμπορικών δρόμων, στην αναζήτηση νέων εξαγωγικών αγορών και στην εμβάθυνση των διαπολιτισμικών σχέσεων μεταξύ της Κίνας και των συνεργαζόμενων κρατών. Σε βάθος χρόνου, η στρατηγική αυτή θα δώσει τη δυνατότητα στο Πεκίνο να δημιουργήσει σχέση εξάρτησης με τις χώρες-εταίρους και να ασκεί πίεση για την επίτευξη γεωπολιτικών στόχων. Για τον λόγο αυτό, η Ουάσιγκτον συχνά εκφράζει την ανησυχία ότι η BRI μπορεί να λειτουργήσει ως «δούρειος ίππος» της κινεζικής παραγωγής για οικονομική και στρατιωτική επέκταση (McBride κ.ά., 2023).
Στη Βαλκανική χερσόνησο, η πρωτοβουλία Belt and Road αποτελεί μέρος της ευρύτερης κινεζικής στρατηγικής για σύνδεση της Ασίας με την Ευρώπη μέσω υποδομών, με την περιοχή να λειτουργεί ως «πύλη» προς την ευρωπαϊκή αγορά.
Μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας αναδύθηκαν σημαντικές προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης των βαλκανικών κρατών. Εντούτοις, οι διακρατικές αντιπαλότητες, η διευρυμένη διαφθορά, οι μεταναστευτικές ροές από και προς τα Βαλκάνια και η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 ήταν για τα τις δυτικές χώρες αποτρεπτικοί παράγοντες για την πραγματοποίηση επενδύσεων. Η Κίνα, έχοντας καταστεί η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) και μία από τις πιο ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες, βρισκόταν σε θέση να εκμεταλλευτεί αυτό το «παράθυρο ευκαιρίας». Η οικονομική της ισχύς της επέτρεπε να προσφέρει επενδύσεις σε χώρες που τις χρειάζονταν, εξυπηρετώντας ταυτόχρονα τους γεωπολιτικούς της σκοπούς, δηλαδή προσφέροντας αμοιβαία επωφελείς συνεργασίες (Aydin, 2025).
Στην περίπτωση των Βαλκανίων, η Κίνα προσφέρει οικονομική ευημερία με αντάλλαγμα την πρόσβαση σε ευρωπαϊκές αγορές, χωρίς απαραίτητα οι συνεργαζόμενες χώρες να είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) ή να καταλαμβάνουν μεγάλο μερίδιο της ευρωπαϊκής αγοράς. Το γεγονός, όμως, ότι τα κράτη των Βαλκανίων υποστηρίζονται από τις Βρυξέλλες και βρίσκονται σε διαδικασία ένταξης στην ΕΕ, αλλά ταυτόχρονα δεν διέπονται από τους ίδιους αυστηρούς κανόνες που ισχύουν για τα μέλη της, αποτελεί πλεονέκτημα για το Πεκίνο. Το επενδυτικό περιβάλλον των Βαλκανίων καθίσταται ακόμα πιο πρόσφορο για την Κίνα και χάριν της γεωγραφικής εγγύτητας της περιοχής με την Δυτική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική ταυτόχρονα, καθώς και χάριν του χαμηλού κόστους παραγωγής συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Aydin, 2025).
Μία από τις επενδυτικές στρατηγικές της Κίνας είναι να χορηγεί στους πιο αδύναμους οικονομικά εταίρους της δάνεια τεράστιας αξίας για την υλοποίηση των έργων που προβλέπουν οι συμφωνίες της BRI. Ως αποτέλεσμα, πολλές από αυτές τις χώρες βρίσκονται υπερχρεωμένες έναντι της Κίνας, κάτι που τις καθιστά ευάλωτες στις γεωπολιτικές επιδιώξεις της. Εν έτει 2025, τα συνολικά χρέη των αναπτυσσόμενων ανά τον κόσμο χωρών προς την Κίνα ανέρχονται στα 35 δις δολάρια (Kozul-Wright, 2025). Η άνωθι διπλωματική τακτική αποκαλείται και «διπλωματία της παγίδας του χρέους» ή «debt-trap diplomacy», κατά την οποία ένα κράτος ή ένα κατεστημένο χρησιμοποιεί τον δανεισμό ως μέσο για την απόκτηση πολιτικής επιρροής στον δανειολήπτη (Ajnoti, 2022).
Στα Βαλκάνια, παράδειγμα αυτής της διπλωματίας αποτελεί η περίπτωση του Μαυροβουνίου. Το 2014, η κυβέρνηση της χώρας εξασφάλισε ένα δάνειο αξίας 944 δις δολαρίων από την κινεζική Exim Bank (Export-Import Bank of China). Σκοπός του δανείου ήταν να διευκολυνθεί η κατασκευή του αυτοκινητοδρόμου που θα συνδέει την παραθαλάσσια πόλη του Μαυροβουνίου Μπαρ με τη σερβική πόλη Μπολιάρε, η οποία βρίσκεται στα σύνορα των δύο χωρών (Lamprecht & Ströhm, 2025). Ο συγκεκριμένος αυτοκινητόδρομος αφορά μόνο στο τμήμα του Μαυροβουνίου στο ευρύτερο έργο οδικής διασύνδεσης της πόλης Μπαρ με το Βελιγράδι (Kajosevic, 2023). Επιπλέον, αποτελεί το μεγαλύτερο έργο υποδομής στη χώρα μετά την ανεξαρτησία της το 2006 (Lamprecht & Ströhm, 2025).
Ο υπέρογκος δανεισμός επέφερε την αύξηση του ποσοστού του χρέους ως προς το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) σε πολύ υψηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα την αδυναμία αποπληρωμής των οικονομικών οφειλών προς την Κίνα το 2021. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης, η Ποντγκόριτσα – με τη βοήθεια της ΕΕ – ολοκλήρωσε συμφωνία αντιστάθμισης κινδύνου με τη γαλλική τράπεζα Société Générale, τη γερμανική Deutsche Bank και τις αμερικανικές Merrill Lynch International και Goldman Sachs International. Η συμφωνία προέβλεπε την ανταλλαγή του χρέους από δολάρια σε ευρώ, ούτως ώστε να προστατευτούν τα δημόσια οικονομικά της χώρας από τις διακυμάνσεις στην ισοτιμία των δύο νομισμάτων, οι οποίες επηρέαζαν άμεσα το ύψος του χρέους. Σήμερα, το Μαυροβούνιο εξακολουθεί να αποπληρώνει το δάνειο από την κινεζική Exim Bank και η Κίνα αναδύθηκε στον δεύτερο σημαντικότερο προμηθευτή της Ποντγκόριτσας μετά τη Σερβία (Lamprecht & Ströhm, 2025).
Μία από τις σημαντικότερες επενδύσεις του Πεκίνου στα Βαλκάνια αποτελεί η εξαγορά των δύο τρίτων του Οργανισμού Λιμένος Πειραιά (ΟΛΠ). Το 2016, η κινεζική ναυτιλιακή εταιρεία COSCO κατέστη ο κύριος μέτοχος του ΟΛΠ με την απόκτηση του 67% των μετοχών. Η επένδυση αυτή πραγματοποιήθηκε εν μέσω μνημονίων, σε μία περίοδο κατά την οποία το ελληνικό κράτος αναγκαζόταν να πουλήσει τις υποδομές του, τα λιμάνια και τα αεροδρόμια του σε ξένες εταιρείες, υπό την πίεση της κρίσης χρέους του 2011 και της Τρόικας (Bali, 2022). Ο Πειραιάς αποτελεί την κύρια πύλη εισόδου για τα κινεζικά προϊόντα στην Ευρώπη. Ο χαρακτηρισμός του λιμανιού ως σημαντικού συνδετικού κρίκου μεταξύ Ασίας και Ευρώπης από τον Κινέζο Πρόεδρο Xi Jinping σε επίσημη επίσκεψή του στην Ελλάδα το 2019 καταδεικνύει ακριβώς τον στόχο της επένδυσης από κινεζικής πλευράς. Όπως δήλωσε το 2021 και ο Έλληνας Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, η κινεζική επένδυση είναι επωφελής και για τις δύο χώρες (Bali, 2022).
Το λιμάνι του Πειραιά έχει εκμοντερνιστεί και καταστεί ένα από τα σημαντικότερα και ανταγωνιστικότερα λιμάνια της Μεσογείου. Παράλληλα, προσφέρει στο Πεκίνο πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές και αναβαθμίζει το ρόλο της Ελλάδας στη στρατηγική της Κίνας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Όπως διατυπώθηκε προηγουμένως, η στρατηγική αυτή περιλαμβάνει την εμπορική διασύνδεση της περιοχής μέσω της δημιουργίας οδικών εμπορικών διαδρομών, με τον Πειραιά να αποτελεί τον θαλάσσιο σταθμό για τα κινεζικά προϊόντα (Markovitis, 2024), τα οποία είτε θα καταλήγουν στις κεντροευρωπαϊκές αγορές είτε θα καταφθάνουν στο λιμάνι από εκεί.
Μεταξύ των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, η Κίνα διατηρεί στενότερες σχέσεις με τη Σερβία. Η συνεργασία των δύο κρατών ενισχύθηκε ιδιαίτερα μετά το 1999, όταν κατά τον βομβαρδισμό του Βελιγραδίου από τον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) «εκ παραδρομής» χτυπήθηκε η κινεζική πρεσβεία και σκοτώθηκαν τρεις Κινέζοι δημοσιογράφοι. Το γεγονός αυτό, μεταξύ άλλων, οδήγησε το Πεκίνο να στηρίξει τη Σερβία κατά της αναγνώρισης του Κοσσυφοπεδίου ως ανεξάρτητης κρατικής οντότητας. Αντιστοίχως, το Βελιγράδι δεν διατηρεί πολιτικές σχέσεις με την Ταϊβάν, η οποία ήδη από το 2008 προέβη στην αναγνώριση του Κοσσυφοπεδίου (Stanicek & Tarpova, 2022).
Ακρογωνιαίος λίθος της διμερούς εμπορικής συνεργασίας αποτελεί η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Βελιγραδίου-Βουδαπέστης, την οποία ανέλαβε το 2021 η China Railway International και η China Communications Construction Company (Stanicek & Tarpova, 2022). Ευρύτερος στόχος του Πεκίνου είναι η επέκταση της σιδηροδρομικής γραμμής μέχρι την Αθήνα και το λιμάνι του Πειραιά, με ενδιάμεσο σταθμό τα Σκόπια (Aydin, 2025).
Όσον αφορά στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εν γένει, δηλαδή στην Αλβανία, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στο Κοσσυφοπέδιο, στο Μαυροβούνιο, στη Βόρεια Μακεδονία και στη Σερβία, κάθε κράτος επιλέγει διαφορετικό τρόπο προσέγγισης και βαθμό εμβάθυνσης των σχέσεων του με την Κίνα, λαμβάνοντας υπόψιν τα συμφέροντά του σε σχέση με την ΕΕ και το ΝΑΤΟ (Haxhixhemajli, 2025). Ένας επιπλέον τρόπος με τον οποίο η Κίνα επιδιώκει να προσεγγίσει αυτές τις χώρες – εκτός Κοσσυφοπεδίου – είναι μέσω του «Ψηφιακού Δρόμου του Μεταξιού» (Digital Silk Road, DSR). Σκοπός του είναι η ενίσχυση των ψηφιακών υποδομών, η διαδικτυακή συνδεσιμότητα και η διευκόλυνση της εμπορικής δραστηριότητας των κινεζικών εταιρειών στις περιοχές που περιλαμβάνει ο DSR (Haxhixhemajli, 2025).
Έτι περαιτέρω, η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία αποτελούν μέλη της πρωτοβουλίας 16+1 που εκκίνησε μετά την ολοκλήρωση του Οικονομικού και Εμπορικού Φόρουμ μεταξύ της Κίνας και των κεντροευρωπαϊκών και ανατολικοευρωπαϊκών κρατών στη Βουδαπέστη το 2011 (Euractiv, 2018).
Παρά τις προσπάθειες που καταβάλλει τα τελευταία χρόνια η Κίνα για την απόκτηση επιρροής στα Βαλκάνια, άλλες μεγάλες δυνάμεις, όπως οι ΗΠΑ, η ΕΕ και η Ρωσία διατηρούν πολύ σημαντικά συμφέροντα στην περιοχή, τα οποία συχνά έχουν ιστορικές ρίζες. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν την ένταξη όλων των βαλκανικών χωρών στο ΝΑΤΟ, προκειμένου να μειωθεί η αστάθεια στα Βαλκάνια και να περιοριστεί η επιρροή από το Πεκίνο και τη Μόσχα (Carafano, 2018). Η Ρωσία ιστορικά είχε σημαντικά συμφέροντα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και επεδίωκε μέσω των πολιτισμικών, θρησκευτικών και γλωσσικών δεσμών της με τους σλαβικούς πληθυσμούς να αυξήσει την επιρροή της (McBride, 2023). Σήμερα, οι προσπάθειές της επικεντρώνονται κυρίως στην αποτροπή των βαλκανικών χωρών από το να ενταχθούν στους δυτικούς θεσμούς. Από την πλευρά της, η ΕΕ προωθεί την ευρωπαϊκή προοπτική της Αλβανίας, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, του Κοσσυφοπεδίου, του Μαυροβουνίου, της Σερβίας και της Βόρειας Μακεδονίας και έχει δεσμευτεί να επιταχυνθούν οι απαραίτητες διαδικασίες ώστε οι χώρες αυτές να καταστούν μέλη της (Council of the European Union, 2024).
Εξετάζοντας πιο εκτενώς τον ανταγωνισμό Κίνας-ΕΕ στα Βαλκάνια, διαπιστώνεται ότι αν και η ευρωπαϊκή προοπτική των βαλκανικών χωρών αποτελεί σημαντικό στόχο τόσο για τις Βρυξέλλες όσο και για τα ίδια τα κράτη, εντούτοις η υλοποίηση του δεν προβλέπεται στο άμεσο μέλλον. Το Πεκίνο έχει αξιοποιήσει την κατάσταση αυτή αναπτύσσοντας σημαντική οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή (García-Herrero A., 2025). Το 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να ανταγωνιστεί την Κίνα (και τη Ρωσία), ενέκρινε το Σχέδιο Ανάπτυξης για τα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο προσφέρει κίνητρα στις υποψήφιες χώρες να καταστούν πιο γρήγορα έτοιμες για ένταξη στην ΕΕ. Στόχοι του σχεδίου είναι η ενσωμάτωση των δυτικοβαλκανικών εταίρων στην ενιαία αγορά της ΕΕ, η χρηματοδότηση τους για την υιοθέτηση ορισμένων θεμελιωδών οικονομικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, καθώς και η ενίσχυση της περιφερειακής οικονομικής συνεργασίας (European Commission, n.d.).
Εν κατακλείδι, η πληθυσμιακή ποικιλομορφία και η σύνθετη γεωπολιτική σκηνή των Βαλκανίων παρέχει πρόσφορο έδαφος για τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων, γεγονός που αποδεικνύεται και από την ιστορική διαχρονία. Παγκόσμιες και περιφερειακές δυνάμεις ανέκαθεν επιδίωκαν τον έλεγχο της περιοχής, η καθεμία χρησιμοποιώντας πολιτικά, πολιτισμικά, θρησκευτικά, οικονομικά και στρατιωτικά μέσα. Μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ο κατακερματισμός των Βαλκανίων σε κράτη με αντικρουόμενα συμφέροντα και διαφορετικούς στόχους στην εξωτερική πολιτική παρέχει τη δυνατότητα στην Κίνα να εμπλακεί στις υποθέσεις τους χρησιμοποιώντας οικονομικά -κυρίως- μέσα, υπό το πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος». Η δυναμική αυτή δημιουργεί νέες ευκαιρίες για επενδύσεις, ωστόσο εγείρει ανησυχίες για την ευρωπαϊκή πορεία των βαλκανικών κρατών και για τη γενικότερη πολιτική σταθερότητα της περιοχής.
Πηγές:
Πρωτογενείς πηγές:
Council of the European Union. (2024). EU-Western Balkans relations. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/en/policies/eu-western-balkans-relations/
European Commission. (n.d.) Growth Plan for the Western Balkans. Διαθέσιμο σε: https://enlargement.ec.europa.eu/enlargement-policy/growth-plan-western-balkans_en
Stanicek B., & Tarpova S. (2022,). China’s strategic interests in the Western Balkans. European Parliament. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/733558/EPRS_BRI(2022)733558_EN.pdf
Διαδικτυακές πηγές:
Ajnoti R. (2022). The complete story of debt-trap diplomacy. The Geopolitics. Διαθέσιμο σε: https://thegeopolitics.com/the-complete-story-of-debt-trap-diplomacy/
Aydin F. (2025). China’s Belt and Road Initiative in the Balkans: Regional Economic and Political Impacts. BSF Research Paper. IDEFE Publications Διαθέσιμο σε: https://balkanfoundation.com/wp-content/uploads/2025/02/BSF-Research-Paper-01-1.pdf
Bali K. (2022). Greece: In the port of Piraeus, China is the boss. Deutsche Welle. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/greece-in-the-port-of-piraeus-china-is-the-boss/a-63581221
Carafano J. J. (2018). Is the U.S. going back to the Western Balkans? GIS Reports. Διαθέσιμο σε: https://www.gisreportsonline.com/r/u-s-western-balkans/
Euractiv. (2018). China says 16+1 summits are good for EU. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/china-says-161-summits-are-good-for-eu/
Feingold S. (2023). China’s Belt and Road Initiative turns 10. Here’s what to know. World Economic Forum. Διαθέσιμο σε: https://www.weforum.org/stories/2023/11/china-belt-road-initiative-trade-bri-silk-road/
García-Herrero A. (2025). The EU should have woken up long ago to China’s growing influence in the Western Balkans. Bruegel. Διαθέσιμο σε: https://www.bruegel.org/newsletter/eu-should-have-woken-long-ago-chinas-growing-influence-western-balkans
Haxhixhemajli A. (2025). The Western Balkans and China’s Digital Silk Road: Keen strategic cooperation or cautious limited engagement. German Marshall Fund of the United States. Διαθέσιμο σε: https://www.gmfus.org/sites/default/files/2025-01/Haxhixhemajli%20-%20Balkans%20China%20-%20paper.pdf
Kajosevic S. (2023). China’s CRBC keen to build Montenegrin highway’s next stretch. Balkan Insight. Διαθέσιμο σε: https://balkaninsight.com/2023/07/12/chinas-crbc-keen-to-build-montenegrin-highways-next-stretch/
Kozul-Wright A. (2025). “Tidal wave”: How 75 nations face Chinese debt crisis in 2025. Al Jazeera. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2025/5/28/tidal-wave-how-75-nations-face-chinese-debt-crisis-in-2025
Lamprecht P., & Ströhm, B.C. (2025). China’s expanding influence in the Western Balkans: Why Montenegro matters. European Centre for International Political Economy (ECIPE). Διαθέσιμο σε: https://ecipe.org/blog/china-influence-in-montenegro/
Markovitis N. (2024). Greece and the Balkans in China’s Belt and Road Initiative: A strategic gateway to Europe. eKathimerini. Διαθέσιμο σε: https://www.ekathimerini.com/opinion/1253357/greece-and-the-balkans-in-chinas-belt-and-road-initiative-a-strategic-gateway-to-europe/
McBride J. (2023). Russia’s influence in the Balkans. Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/backgrounder/russias-influence-balkans#chapter-title-0-4
McBride J., Berman N., & Chatzky A. (2023). China’s Massive Belt and Road Initiative. Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/backgrounder/chinas-massive-belt-and-road-initiative
Πηγή εικόνας:
Bhattacharya A., Dollar D., Doshi R., Hass R., Jones B., Kharas H., Mason J., Solís M., & Stromseth J. (2019). China’s Belt and Road: The new geopolitics of global infrastructure development. Brookings. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/articles/chinas-belt-and-road-the-new-geopolitics-of-global-infrastructure-development/