Γράφει ο Κωνσταντίνος Μαμάτσης
Το Ιράκ είναι ένα πολύ σημαντικό κράτος για την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Συνορεύει με το Ιράν, την Συρία, την Τουρκία, την Ιορδανία, την Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ. Πρωτεύουσα του είναι η Βαγδάτη, ενώ υπάρχουν και άλλες πόλεις με στρατηγική σημασία, όπως η Μοσούλη και η Μπάσρα. Επίσης, το Ιράκ διαθέτει πετρελαιοπηγές και παράγει αργό πετρέλαιο, το οποίο εξάγεται σε άλλα κράτη μέσω του Περσικού Κόλπου. Στο βόρειο τμήμα του κατοικεί η εθνική Κουρδική μειονότητα, η οποία έχει κερδίσει την αυτονομία της ως ιρακινό Κουρδιστάν. Ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε περίπου 43 εκατ. κατοίκους, ενώ η πλειοψηφούσα θρησκεία είναι το σιιτικό ισλάμ. Επιπλέον, στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, η συμμαχία της Αντάντ και πιο συγκεκριμένα η Μεγάλη Βρετανία διαμέλισαν την οθωμανική αυτοκρατορία για να έχουν πρόσβαση στις πετρελαιοπηγές του Ιράκ. Στην συνέχεια, το Ιράκ ανεξαρτοποιήθηκε από την Μεγάλη Βρετανία το 1932, ενώ το 1958 μετά από επανάσταση έγινε δημοκρατία.
Όμως, τα προβλήματα για το Ιράκ ξεκινούν την δεκαετία του ’80 και πιο συγκεκριμένα το 1979. Σ’ αυτά τα προβλήματα, συντέλεσαν κατά κύριο λόγο δύο γεγονότα με τις αντίστοιχες γεωπολιτικές τους προεκτάσεις. Αυτά τα γεγονότα είναι: Η Ιρανική Επανάσταση του 1979 και η Σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν το 1979. Πιο συγκεκριμένα, η Ιρανική Επανάσταση με ηγέτη της τον ισλαμιστή Αγιοτολάχ Χομεϊνί ανατρέπει τον τελευταίο κοσμικό και φιλοαμερικανό Σάχη Παχλεβί, εγκαθιδρύει στην χώρα ένα σκληρό θεοκρατικό καθεστώς, δηλαδή την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, ενώ προσδένεται στο άρμα των Σοβιετικών επιδιώξεων . Επίσης, η Σοβιετική Ένωση με την εισβολή της καταφέρνει να εγκαθιδρύσει, παρόλο την σθεναρή αντίσταση των ανταρτών Μουτζαχεντίν που υποστηρίζονταν από τις ΗΠΑ, μία κομμουνιστική κυβέρνηση, απόλυτα ελεγχόμενή της.
Αυτά τα δύο γεγονότα στο Ιράν και στο Αφγανιστάν, τα οποία φανερώνουν μία ξεκάθαρη Σοβιετική και κομμουνιστική κυριαρχία, ανησυχούν τις ΗΠΑ και το άμεσα εμπλεκόμενο Ιράκ και απαιτούν άμεσα δραστικές λύσεις. Έτσι, λόγω αυτών των γεγονότων το Ιράκ εξωθείται στο να εισβάλλει στο Ιράν, πράγμα που το πράττει τον Σεπτέμβριο του 1980. Ειδικότερα, ο Σαντάμ Χουσεΐν, ένα μέλος της Ιρακινής επανάστασης του 1958 και πρώην επικεφαλής των Ιρακινών Μυστικών Υπηρεσιών, που στο μεταξύ είχε ελέγξει όλη την Ιρακινή πολιτική σκηνή και τους αρμούς της εξουσίας, θεωρούσε την εισβολή στο Ιράν την συγκεκριμένη χρονική περίοδο ως ύστατη μάχη εθνικής επιβίωσης για το Ιράκ. Αυτό διότι πίστευε πως η Ιρανική επανάσταση του 1979 και η διακυβέρνηση του Ιράν από ισλαμικούς φονταμελιστές θα δημιουργούσε και στο Ιράκ μία παρόμοια κατάσταση, χρησιμοποιώντας ως δούρειο ίππο την ιρακινή σιιτική μουσουλμανική κοινότητα, η οποία καταπιεζόταν από την κυβέρνησή του, που αντιπροσώπευε το σουνιτικό ισλάμ.
Ως εκ τούτου, πιθανή εκδήλωση μίας αντίστοιχης επανάστασης όπως του Ιράν, θεωρήθηκε ως κόκκινη γραμμή και θέμα εθνικής ασφαλείας από το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν και την ιρακινή πολιτική ελίτ. Όμως, την Ιρακινή εισβολή στο Ιράν ευνοούσαν την συγκεκριμένη χρονική περίοδο και οι γεωπολιτικές συνθήκες, αφού οι ΗΠΑ, καθώς και η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία, το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία, ένιωθαν ότι απειλούταν η επιρροή τους στην περιοχή, λόγω της Ιρανικής επανάστασης και της ανατροπής του Σάχη. Γι’ αυτόν τον λόγο, το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν εξυπηρετούσε την συγκεκριμένη χρονική στιγμή τα συμφέροντα αυτών των ξένων δυνάμεων, με αποτέλεσμα οι ίδιες να στηρίξουν την Ιρακινή εισβολή στο Ιράν.
Ωστόσο, τα πράγματα δεν κατέληξαν, έτσι όπως τα ανέμεναν οι περισσότεροι. Αιτία αυτού ήταν ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν πίστευε πως ο Ιρανικός στρατός ήταν διαλυμένος, λόγω των εσωτερικών συγκρούσεων, που προέκυψαν από την επανάσταση και πως οι ιρακινές ένοπλες δυνάμεις με την βοήθεια των ξένων δυνάμεων, θα σάρωναν το Ιράν. Επίσης, πίστευε πως θα μπορούσε να ανατρέψει το ιρανικό θεοκρατικό καθεστώς, που είχε καταλάβει την εξουσία μετά την Επανάσταση. Τα πιστεύω, όμως, του Σαντάμ Χουσεΐν διαψεύστηκαν από την πραγματικότητα, αφού τα οφέλη για το Ιράκ ήταν μηδαμινά και βρέθηκε αντί για επιτιθέμενη χώρα, αμυνόμενη. Αυτός ο πρώτος πόλεμος του Περσικού Κόλπου, που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις θα ήταν μικρής διάρκειας, κατέληξε σε πόλεμο φθοράς για τις δύο χώρες ως 1988. Τελικά, τερματίστηκε με το ψήφισμα 598 (1987) του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, χωρίς καμία από τις δύο χώρες να ανακηρυχθεί νικήτρια και χωρίς καμία μεταβολή των συνόρων και της επικράτειάς τους.
Όμως, το ιρακινό καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, έχοντας ως δεδομένη την υποστήριξη από τις ξένες δυνάμεις και ιδίως τις ΗΠΑ, προχώρησε σε αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής του, με αποτέλεσμα να αποκοπεί από τα δεσμά του Δυτικού μπλοκ και να ακολουθήσει μια πιο αυτόνομη πορεία, η οποία χαρακτηριζόταν από επεκτατισμό και επιθετικότητα. Ουσιαστικά, το καθεστώς υιοθέτησε την ιδέα ενός παναραβικού οράματος.
Το παναραβικό όραμα του Σαντάμ Χουσεΐν επεδίωκε την ένωση και την κοινή δράση όλων των αραβικών κρατών με επικεφαλής κράτος, το Ιράκ. Αποτελούσε μία πολιτική, και όχι θρησκευτική, κίνηση. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αραβικός σοσιαλισμός, που επεδίωκε την ίδρυση ενός κράτους, έχοντας ως πρότυπο την Σοβιετική Ένωση, αλλά υιοθετώντας την ιδεολογία του Αιγύπτιου προέδρου Νάσερ. Επίσης, η ένωση όλων των αραβικών κρατών θα είχε ως στόχο την αντιμετώπιση του Δυτικού μπλοκ, αλλά το παναραβικό όραμα του Σαντάμ Χουσεΐν ήταν αντίθετο με τον πανισλαμισμό, καθώς οι θρησκευτικές διαφορές μεταξύ των αραβικών κρατών, δηλαδή μεταξύ σουνιτικού και σιιτικού Ισλάμ, ήταν αγεφύρωτες.
Αυτές οι αναθεωρητικές, όμως, επιδιώξεις γιγαντώθηκαν εξαιτίας των πολιτικών του Δυτικού μπλοκ, όπου την δεκαετία του 1980 προσέφεραν χρήματα και εξοπλιστικά συστήματα στο Ιράκ, για να του παράσχουν βοήθεια στον πόλεμο με το Ιράν. Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι δυτικές δυνάμεις έπεσαν στην παγίδα, που τους έστησε τεχνηέντως ο καιροσκόπος Σαντάμ Χουσεΐν.
Στην συνέχεια, όλο αυτό το κλίμα οδήγησε στην δεκαετία του ’90 και πιο συγκεκριμένα το 1990-1991, στον δεύτερο πόλεμο του Περσικού Κόλπου γνωστό και ως η «Καταιγίδα της Ερήμου». Όλα ξεκίνησαν από το γεγονός ότι, ο ανεξέλεγκτος πια Σαντάμ Χουσεΐν χρησιμοποιούσε ως πρόσχημα τον αθέμιτο ανταγωνισμό στις τιμές του πετρελαίου και την υπερπαραγωγή πετρελαίου. Ακόμη, προέβαλε την αιτιολογία ότι το Κουβέιτ πραγματοποιούσε πετρελαϊκές εξορύξεις από ιρακινές πετρελαιοπηγές. Επιπλέον, ο Σαντάμ Χουσεΐν αδυνατούσε να αποπληρώσει τα δάνεια των 14 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που είχε λάβει από το Κουβέιτ. Γι’ αυτούς τους λόγους, εισέβαλλε στο Κουβέιτ, ανέτρεψε την νόμιμη κυβέρνηση, εγκαθιστώντας στρατό κατοχής, αλλά και κυβέρνηση-δορυφόρο, ελεγχόμενη από το Ιράκ.
Παρατηρώντας, λοιπόν, αυτήν την κατάσταση, οι ΗΠΑ με την εξουσιοδότηση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, οργάνωσε μία διεθνή συμμαχία, στην οποία συμμετείχαν αρκετές χώρες, όπως η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία, η Αυστραλία, η Ιαπωνία, η Σαουδική Αραβία, η Σοβιετική Ένωση, η Γερμανία και η Ελλάδα. Μ’ αυτήν την συμμαχία, οι ΗΠΑ ξεκίνησαν έναν εκτεταμένο πόλεμο κατά του Ιράκ, όπου τελικά κατάφεραν να ανακαταλάβουν και να απελευθερώσουν το Κουβέιτ, χωρίς βέβαια να καταφέρουν την ανατροπή του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν. Παρ’όλα αυτά, οι ΗΠΑ με την διεθνή συμμαχία κατάφεραν να περιορίσουν σημαντικά τις αναθεωρητικές επιδιώξεις του καθεστώτος, επιβάλλοντας εκτεταμένους ελέγχους στην ευρύτερη περιοχή.
Αργότερα, στην αρχή της νέας χιλιετίας, οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ με τις πολλαπλές εκθέσεις τους προς την αμερικανική κυβέρνηση, ισχυρίζονταν πως το Ιράκ και το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν είχαν αναπτύξει όπλα μαζικής καταστροφής, τα οποία μπορούσαν να απειλήσουν την παγκόσμια ασφάλεια. Επίσης, οι μυστικές υπηρεσίες ισχυρίζονταν ότι το Ιράκ συνεργαζόταν με την Αλ Κάιντα. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό, με τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Αλ Κάιντα και με την εμπρηστική ρητορική του Τόνι Μπλερ, οδήγησε με μαθηματική ακρίβεια σε μία νέα εισβολή στο Ιράκ. Έτσι, το 2003 οι αμερικανοβρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις εισβάλουν στο Ιράκ, με σκοπό την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν και την καταστροφή των πυρηνικών όπλων. Αξιοσημείωτο είναι ότι, αυτή η εισβολή δεν είχε καμία έγκριση από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Τελικά, ο Σαντάμ Χουσεΐν ανατράπηκε, αλλά τα όπλα μαζικής καταστροφής δεν βρέθηκαν ποτέ. Και αυτό γιατί οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες δεν είχαν εκτιμήσει σωστά την κατάσταση και επέλεξαν να εξάγουν γρήγορα συμπεράσματα.
Στην συνέχεια, ο Σαντάμ Χουσεΐν και υπουργοί της κυβέρνησής του συλλαμβάνονται και οδηγούνται σε δίκη ως εγκληματίες πολέμου. Το 2005, ο Σαντάμ Χουσεΐν εκτελείται. Στο Ιράκ τοποθετείται μία προσωρινή κυβέρνηση, ελεγχόμενη από τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ, όμως, δεν κατάφεραν να εγκαθιδρύσουν μία φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία και αποχώρησαν από την χώρα το 2011. Ο πόλεμος του 2003 είχε πολιτικό κόστος για την κυβέρνηση των Ρεπουμπλικάνων και τον Τζορτζ Μπους, αφού το κύρος των μυστικών υπηρεσιών υπέστη σοβαρό πλήγμα, αλλά και το Κογκρέσο έδωσε εσφαλμένα την έγκριση του για την πολεμική επιχείρηση. Επίσης, ο πόλεμος είχε και οικονομικό κόστος για τις ΗΠΑ, αφού δαπανήθηκαν χρήματα για εξοπλιστικά προγράμματα.
Καταληκτικά, οι συνέπειες των πολεμικών επιχειρήσεων των δεκαετιών του ’80, του ’90 και του 2000, αλλά και το κόστος των λανθασμένων εκτιμήσεων, ήταν σημαντικές. Συγκεκριμένα, ο ιρακινός στρατός διαλύθηκε και οι ιρακινές υποδομές καταστράφηκαν. Επίσης, οι πολεμικές επιχειρήσεις εκ του αποτελέσματος δεν κατάφεραν να περιορίσουν την αυξανόμενη δυναμική του Ιράν, το οποίο μέχρι σήμερα είναι ανεξέλεγκτο και πρωτοστατεί στην τρομοκρατία και στα όπλα μαζικής καταστροφής. Επιπλέον, η ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα, καθώς αυξήθηκε η αντιαμερικανική ιδεολογία και ο ισλαμικός φανατισμός, με αποτέλεσμα το 2014-2017 οι τζιχαντιστές, ξεκινώντας έναν «ιερό» πόλεμο, δημιούργησαν ένα Ισλαμικό Κράτος, το οποίο στο τέλος για να καταστραφεί χρειάστηκε μία ακόμη διεθνής πολεμική επιχείρηση, η οποία επιδείνωσε ακόμη πιο πολύ την κατάσταση.
Πηγές
Goldschmidt A. (2016). Ιστορία της Μέσης Ανατολής. Εκδόσεις Επίκεντρο.
Ζηκούλης Χ. (2013). Η Καταιγίδα της Ερήμου 1990 – 91. Εκδόσεις Γνώμων Εκδοτική.
Keppel G. (2020). Έξοδος από το χάος : Κρίση στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Εκδόσεις Κλειδάριθμος.
Μαριόρης Μ., Ξενάκη Χρ. (επιμ.). (2020). Ισλαμικός Ριζοσπαστισμός: Ιστορικές και θεολογικές προϋποθέσεις του Τζιχάντ. Εκδόσεις Πεδίο.
Miller, M. (1990). Ο Σαντάμ Χουσεΐν και η κρίση στον Κόλπο. Εκδόσεις Λιβάνης-Το Κλειδί.
Ντάλης Σ. (2003). Ο πόλεμος στο Ιράκ και η διεθνής κοινότητα. Εκδόσεις Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων.
Διαμαντής Γ. (2023). Ιράκ: Ο παράνομος πόλεμος που έφερε το απόλυτο χάος. Tovima.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2023/03/20/istoriko-arxeio/irak-o-paranomos-polemos-pou-efere-to-apolyto-xaos/.
Καρακόλιος Ε. (2019). Μια συνοπτική ανάλυση του Πολέμου του Κόλπου (1990–1991). Odeth.eu. Διαθέσιμο σε: https://odeth.eu/%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%BF%CF%80%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CE%BB%CF%85%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CE%BF%CF%85-%CF%84%CE%BF%CF%85/.
Λάμπας Ν. (2016). Η ευθύνη της Προεδρίας Μπους και η απαρχή της έξαρσης της τρομοκρατίας στο Ιράκ. Kedisa.gr. Διαθέσιμο σε: https://kedisa.gr/%CE%B7-%CE%B5%CF%85%CE%B8%CF%8D%CE%BD%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%B5%CE%B4%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%85%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CE%B1%CF%81/.
Μαματσής Κ. (2022). Ιρανική Επανάσταση 1979 : Πέτυχε ή όχι τους στόχους της;. Odeth.eu. Διαθέσιμο σε: https://odeth.eu/%CE%B9%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-1979-%CF%80%CE%AD%CF%84%CF%85%CF%87%CE%B5-%CE%AE-%CF%8C%CF%87%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82/.
Μόδα Κ. (2021). Η στρατηγική του Τζορτζ Μπους : Από την 11η Σεπτεμβρίου στην Εισβολή στο Ιράκ το 2003. Thesafiablog.com. Διαθέσιμο σε: https://thesafiablog.com/2021/02/09/stratigiki-bush/.
Ρούσσος Σ., Χατζηβασιλείου Ευ. (επιμ.). (2023). Η μετεωρική άνοδος του Σαντάμ Χουσεΐν. Kathimerini.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/562217269/i-meteoriki-anodos-toy-santam-choyse-n/.
Σουλτάτου Π. (2019). Η αποτυχία των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ στην εισβολή στο Ιράκ. Odeth.eu. Διαθέσιμο σε: https://odeth.eu/%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%84%CF%85%CF%87%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%85%CF%80%CE%B7%CF%81%CE%B5%CF%83%CE%B9%CF%8E%CE%BD-%CF%80%CE%BB%CE%B7%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%B9%CF%8E%CE%BD/.
Χουλιάρας Ι. (2019). Η αποσταθεροποίηση του Περσικού Κόλπου: ο Πόλεμος Ιράν-Ιράκ (1980-1988). Kedisa.gr. Διαθέσιμο σε: https://kedisa.gr/%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%B5%CF%81%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D-%CE%BA%CF%8C%CE%BB%CF%80/.
Χουρχούλης Δ., Χατζηβασιλείου Ευ. (επιμ.), (2022). Η Ιρανική Επανάσταση και η πτώση του Σάχη. Kathimerini.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/561871243/i-iraniki-epanastasi-kai-i-ptosi-toy-sachi/.
Πηγή Εικόνας: Ρούσσος, Σ. (2023). Η μετεωρική άνοδος του Σαντάμ Χουσεΐν. Η Καθημερινή. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/562217269/i-meteoriki-anodos-toy-santam-choyse-n/.