Γράφει η Παρασκευή Σουλτάτου
Αυτό το άρθρο πρόκειται να εξηγήσει την αποτυχία των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ κατά της εισβολής της στο Ιράκ καθώς και τα βασικά σημεία της επιχείρησης. Συνοπτικά, οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ απέτυχαν να προσδιορίσουν εάν το Ιράκ είχε πράγματι όπλα μαζικής καταστροφής και εισέβαλαν σε αυτό, παρόλη την έλλειψη πειστικών αποδείξεων, καθώς χρειάζονταν έναν λόγο για να επιτεθούν στο Ιράκ λόγω της επίθεσης της Αλ Κάιντα στο World Trade Center στις 11 Σεπτεμβρίου 2001. Η διεθνής κοινότητα δεν έδωσε αρκετή προσοχή ούτε ζήτησε στοιχεία, εκτός από τη Γαλλία και τον Καναδά. Τελικά, οι ΗΠΑ δεν βρήκαν κανένα πρόγραμμα όπλων μαζικής καταστροφής, οι υπηρεσίες πληροφοριών παραδέχτηκαν ότι έκαναν λάθος και αυτή η εισβολή έμεινε στην ιστορία ως το μεγάλο φιάσκο (Pythian, 2006:400).
Γιατί απέτυχε η επιχείρηση
Οι ΗΠΑ ήθελαν να απομακρύνουν τον Σαντάμ από την εξουσία και γι’ αυτό ισχυρίστηκαν την απειλή που αποτελούσε το ιρακινό πρόγραμμα WMD (WMD-Weapons of Mass Distraction), τον κίνδυνο να περάσει η τεχνολογία των WMD στους τρομοκράτες και, κυρίως, τον σύνδεσμο μεταξύ του Σαντάμ και των γεγονότων της 11ης Σεπτεμβρίου. Ο Τζορτζ Μπους ισχυρίστηκε ότι οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες είχαν αποδείξεις ότι το Ιράκ είχε όπλα μαζικής καταστροφής. Η CIA ανακοίνωσε ότι το Ιράκ συνέχισε τα προγράμματα WMD παρά τις συνθήκες περί απαγόρευσης χημικών και βιολογικών όπλων που επικυρώθηκαν το 1975 (Banoub, 2014:1-2). Κατείχε χημικά, βιολογικά όπλα και πυραύλους και σύμφωνα με τις ΗΠΑ έπρεπε να σταματήσει. Οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ έκαναν το λάθος να μην συλλέξουν σωστά τα στοιχεία, οπότε η ανάλυση ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Παρά το γεγονός ότι η πηγή της κοινότητας πληροφοριών HUMINT (Human Intelligence-Ανθρώπινη πληροφόρηση) δεν ήταν αξιόπιστη, η CIA ισχυρίστηκε ότι είχε πρόσβαση στο ιρακινό πρόγραμμα WMD.
Η συλλογή εξαρτιόταν από αποστάτες και ξένες κυβερνητικές υπηρεσίες, καθώς δεν υπήρχε καμία παρουσία των ΗΠΑ στο Ιράκ από το 1998, επομένως δεν υπήρχε πρόσβαση στους πόρους του HUMINT. Η αξιοπιστία της συλλογής έλειπε. Το Ιράκ δεν ήταν τόσο ικανό να κρύψει τέτοια προγράμματα και απέτυχε η αναγνώριση όπλων WMD μέσω δορυφόρων. Οι αναλυτικές αποτυχίες ήταν θεμελιώδεις, όπως η σύνδεση των σωλήνων αλουμινίου που αναζητούσε το Ιράκ, οι οποίοι ήταν για τακτικούς πυραύλους, να θεωρηθεί ότι ήταν για πρόγραμμα πυρηνικών όπλων. Οι αναλυτές κατηγορήθηκαν ότι χρησιμοποίησαν με λάθος τρόπο τη μεθοδολογία της ανάλυσης προκειμένου να «δημιουργήσουν» αποτελέσματα μέσω σκόπιμης εξαπάτησης (Pythian, 2006:403,405-408).
Η έκθεση της Επιτροπής για τις Πληροφορίες των ΗΠΑ σχετικά με τα WMD, έστειλε μια έκθεση στον Πρόεδρο των ΗΠΑ το 2005 εξηγώντας την αποτυχία των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών σχετικά με την ύπαρξη WMD στο Ιράκ (Robb, Cutler, 2005). Παρόλο που δεν υπήρξε πολιτική παρέμβαση στην ανάλυση των πληροφοριών, οι αναλυτές ισχυρίστηκαν ότι τους ασκούνταν πολιτική «πίεση» για γρήγορα αποτελέσματα. Οι αναλυτές παροτρύνθηκαν να φέρουν τα αποτελέσματα, σε ένα περιβάλλον διαμορφωμένο από το έντονο ενδιαφέρον των πολιτικών. Παράλληλα, η ανάλυση διαστρεβλώθηκε λόγω της προσωπικότητας και της ανυπακοής του Σαντάμ στον ΟΗΕ (Robb, Cutler, 2005:187-194). Ακόμα κι αν δεν υπήρχε άμεση πολιτικοποίηση, η στρέβλωση των αναλυτών, η κακή διαχείριση και οι ασαφείς γραμμές μεταξύ πληροφόρησης και πολιτικής απόφασης ήταν καταστροφικές.
Ο πραγματικός στόχος των ΗΠΑ ήταν να απομακρύνουν τον Σαντάμ από την εξουσία και να αλλάξουν το καθεστώς στο Ιράκ. Οι αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις ήταν αρκετά ικανές να ελέγξουν τη Βαγδάτη. Ο Μπους ήταν έτοιμος να αλλάξει το καθεστώς με κάθε κόστος, τελικά μετά το περιστατικό της 11ης Σεπτεμβρίου, κάτι που και οι πρώην κυβερνήσεις των ΗΠΑ επιδίωκαν (Lebovic, 2019:70-71). Οι ΗΠΑ είχαν επίσης ένα σχέδιο εκδημοκρατισμού της Μέσης Ανατολής, που αποδείχθηκε αποτυχία μετά από τους πολέμους για τη δημοκρατία, όπως στο Αφγανιστάν και άλλα κράτη.
Οι ΗΠΑ πίστευαν ότι αν ο Σαντάμ είχε WMD θα τα χρησιμοποιούσε την κατάλληλη στιγμή. Αν πίστευαν ότι τα είχε, η προσπάθεια αλλαγής καθεστώτος θα ήταν καταστροφική (Lebovic, 2019:72). Η σύνδεση του Σαντάμ με την Αλ Κάιντα μέσω συναντήσεων ήταν γνωστή και το εμπόριο μεταξύ της Βαγδάτης και των τρομοκρατών έκανε τις ΗΠΑ να πιστέψουν ότι θα δεχθούν ξανά επίθεση και ότι ο Σαντάμ είχε σχέση με την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου (Butler, 2004:119-200).
Επίσης, τα στοιχεία που συνέλεξαν οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών ήταν πολιτικοποιημένα. Ακόμα κι αν οι αναλυτές δεν ήταν πολιτικοποιημένοι, τα δεδομένα που συλλέχθηκαν και η ανάλυση ήταν απολύτως λάθος (Robb, Cutler, 2005:187-194). Οι ΗΠΑ ήθελαν να διατηρήσουν την ηγεμονική παρουσία τους στη Μέση Ανατολή και ο Σαντάμ ήταν εμπόδιο. Ούτε καν η σύνδεση του Σαντάμ με την Al Qaeda (AQ) δεν αποδείχθηκε. Ο Μπους ατομικά προκάλεσε πολλά προβλήματα στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και την εικόνα τους στον υπόλοιπο κόσμο (Hinnebusch, 2007:220). Ο Σαντάμ από την άλλη ήταν ένας δικτάτορας που προσπαθούσε να κάνει το κράτος του πιο ισχυρό μέσω συμμαχιών, τις οποίες οι ΗΠΑ δεν ενέκριναν. Ήταν επίσης ένας αμφιλεγόμενος χαρακτήρας που εξαγρίωνε τον Μπους και τις ΗΠΑ. Όμως το όλο νόημα της επιχείρησης ήταν περισσότερο να γίνει σαφής ο ρόλος των ΗΠΑ στον κόσμο και λιγότερο τα WMD του Ιράκ (Hinnebusch, 2015:213). Αξίζει να σημειωθεί πως εκείνη την περίοδο ο Γενικός Διευθυντής του OPCW (Organization for the Prohibition of Chemical Weapons-Οργανισμός για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων) Jose Bustani προσπάθησε να πείσει το Ιράκ να υπογράψει τη Σύμβαση για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων ώστε να αποφευχθεί η εισβολή. Οι ΗΠΑ απείλησαν με άρση χρηματοδότησης τον OPCW και κατηγόρησαν τον Bustani για «πολωτική και συγκρουσιακή συμπεριφορά «και «θέματα κακής διαχείρισης», με αποτέλεσμα να απομακρυνθεί από τη θέση του (BBC News, 2002).
Τα κρίσιμα σημεία της αποτυχίας
Το κρίσιμο σημείο στην όλη επιχείρηση ήταν η αφετηρία. Οι ΗΠΑ επρόκειτο να επιτεθούν στο Ιράκ με κάθε κόστος και αναζητούσαν τη νομιμοποίηση πολιτικοποιώντας τη συλλογή και την ανάλυση δεδομένων. Αν πρέπει να παραδεχτούμε ότι υπήρχε ένα αναπόφευκτο σημείο στην αποτυχία της επιχείρησης είναι όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας αποδέχθηκε τα αμφιβόλου ποιότητας στοιχεία προκειμένου οι ΗΠΑ να προχωρήσουν σε πόλεμο, με τη θερμή υποστήριξη της Βρετανίας και της Ισπανίας (HRCR, 2003).
Μόνο ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ είχε προειδοποιήσει τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους ότι αυτή η εισβολή θα παραβίαζε τον Χάρτη του ΟΗΕ (MacAskill, Borger, 2004). Επίσης, η Γαλλία είχε αμφιβολίες για αυτή την εισβολή εφόσον το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν την ενέκρινε, ενώ με προειδοποίηση του ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Kofi Annan έκανε λόγο για την έλλειψη νομιμότητας της (Tyler, 2004). Η χώρα που κρατήθηκε μακριά από αυτόν τον πόλεμο ήταν ο Καναδάς (Barnes, 2020).
Ένα επιπλέον κρίσιμο σημείο στην επιχείρηση ήταν η ανάλυση των δεδομένων συλλογής. Τα δεδομένα πολιτικοποιήθηκαν όχι από μια πραγματική πολιτική κατεύθυνση των αναλυτών, αλλά από τη γνώμη που είχαν για τον Σαντάμ Χουσεΐν. Η προσωπικότητα και οι πράξεις του ήταν εξαιρετικά εχθρικές προς τον δυτικό κόσμο, γεγονός που επηρέασε την κρίση των αναλυτών. Εάν επρόκειτο για ξεκάθαρη αποτυχία πληροφοριών, αυτό θα ήταν το αναπόφευκτο σημείο των υπηρεσιών.
Η αποτυχία της επιχείρησης ήταν απολύτως βέβαιο ότι θα συμβεί. Οι πληροφορίες βασίστηκαν σε τέσσερις πηγές, με πιο σημαντική τον πληροφοριοδότη Curveball, ο οποίος δεν ήταν αξιόπιστος. Οι αναλυτές ισχυρίστηκαν ότι η αποτυχία τους οφειλόταν στις τεχνικές εξαπάτησης του Ιράκ, όμως αυτό δεν ήταν πειστικό επειδή η αξιοπιστία των ίδιων των πηγών τους ήταν αμφίβολη (Pythian, 2006:413-415). Επιπρόσθετα, δεν ακολούθησαν ορθά τον κύκλο πληροφοριών και η συλλογή και η ανάλυση ήταν καταστροφικές.
Σχεδόν ολόκληρος ο κόσμος, πλην του Καναδά, βασίστηκε σε έναν κύκλο ψευδών πληροφοριών που προκάλεσε ένα από τα πιο σκληρά εγκλήματα πολέμου στην ιστορία. Όπως φαίνεται, οι ΗΠΑ, εκτός από το εγχώριο κοινό, μπόρεσαν να πείσουν και τη διεθνή κοινότητα για τη νομιμοποίηση αυτής της εισβολής. Η λήψη των πολιτικών αποφάσεων πίεζε τις υπηρεσίες πληροφοριών να τους παρέχουν το «σωστό» αποτέλεσμα που ήθελαν για να νομιμοποιήσουν την επίθεσή τους.
Οι ΗΠΑ μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, τη μία και μοναδική μαζική επίθεση που είχαν στα εδάφη τους, έπρεπε να δώσουν μια ηχηρή απάντηση σε όλους τους αντιπάλους τους. Κατασκεύασαν στοιχεία, έπεισαν την κοινή γνώμη ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν είχε σχέση με την AQ και την 11η Σεπτεμβρίου, έπεισαν τη διεθνή κοινότητα για τη νομιμότητα της επίθεσής και κατέστρεψαν το κράτος του Ιράκ, που ποτέ δεν συνήλθε από αυτόν τον πόλεμο. Οι υπηρεσίες πληροφοριών έκαναν βασικά λάθη: δεν είχαν αναξιόπιστες πηγές και η ανάλυσή τους βασιζόταν σε προσωπική άποψη για τον Σαντάμ Χουσεΐν, πιέστηκαν από την κυβέρνηση Μπους να παράσχουν γρήγορα αποτελέσματα και δεν ακολούθησαν τον κύκλο πληροφοριών όπως όφειλαν. Οι ΗΠΑ ήθελαν να στείλουν ένα μήνυμα σε όλο τον κόσμο, ότι κανείς δεν μπορεί να τους επιτεθεί και να μείνει ανέγγιχτος. Ακόμα κι αν δεν επιτέθηκαν άμεσα στην AQ, βρήκαν το κατάλληλο θύμα στο σωστό μέρος και το συνέδεσαν με την οργάνωση. Ήταν μια απολύτως πολιτική αποτυχία, μόνο και μόνο επειδή η πολιτική παρείσφρησε στις υπηρεσίες πληροφοριών. Εάν οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων δεν επρόκειτο να κάνουν πόλεμο, ο κύκλος πληροφοριών πιθανότατα θα είχε λειτουργήσει καλύτερα, χωρίς όμως να απαλλάσσονται οι υπηρεσίες πληροφοριών από τις βαρύτατες ευθύνες τους για ένα από τα μεγαλύτερα φιάσκο του 21ου αιώνα.
Βιβλιογραφία
Banoub, J. (Ed.). (2014). Detection of Chemical, Biological, Radiological and Nuclear Agents for the Prevention of Terrorism: Mass Spectrometry and Allied Topics. Springer.
Butler, F. E. R. B. B. (2004). Review of intelligence on weapons of mass destruction (Vol. 898). The Stationery Office.
Hinnebusch, R. (2007). The US invasion of Iraq: Explanations and implications. Critique: Critical Middle Eastern Studies, 16(3), 209-228.
Lebovic, J. H. (2019). Planning to Fail: The US Wars in Vietnam, Iraq, and Afghanistan. Oxford University Press.
Phythian, M. (2006). The Perfect Intelligence Failure? US Pre‐War Intelligence on Iraqi Weapons of Mass Destruction. Politics & Policy, 34(2), 400-424.
Robb, C. S., Silberman, L. H., Levin, R. C., McCain, J., Rowen, H. S., Slocombe, W. B., … & Cutler, L. (2005). The commission on the intelligence capabilities of the United States regarding weapons of mass destruction: Report to the president of the United States. COMMISSION ON INTELLIGENCE CAPABILITIES REGARDING WMD WASHINGTON DC.
Barnes, A. (2020). How Canada’s intelligence agencies keep the country out of the 2003 Iraq war. Open Canada. Available at: https://opencanada.org/how-canadas-intelligence-agencies-helped-keep-the-country-out-of-the-2003-iraq-war/
BBC News. (2002). Chemical weapons body sacks head. Available at: http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1944879.stm
HRCR. The War on Iraq: Legal Issues. Available at: http://www.hrcr.org/hottopics/Iraq.html
MacAskill, E., Borger, J. (2004). Iraq war was illegal and breached UN charter, says Annan. The Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/world/2004/sep/16/iraq.iraq
Tyler, P. E. (2004). Aman Says Iraq War Was Illegal. The New York Times.
Available at: https://www.nytimes.com/2004/09/16/international/annan-says-iraq-war-was-illegal.html
Πηγή εικόναςhttps://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2005/03/images/20050303-5_w8n5670-515h.html