Loading...
Κρίσεις και Ζητήματα Ασφαλείας

Fragile States και η πρωτιά της Σομαλίας

Γράφει η Δήμητρα Βασιλειάδου

Την στιγμή που ο Δυτικός κόσμος διένυε αλματώδεις εξελίξεις, μεταπηδώντας με  ιλιγγιώδεις ρυθμούς από την περίοδο της πολεμικής συμφοράς σε αυτή της συλλογικής ασφάλειας και από αυτή στην περίοδο του ψυχρού πολέμου και του θεσμού της Ε.Ε, οι «πληβείοι» της γεώσφαιρας, όπως παρομοιάστηκαν από τον γεωγράφο Σοβί, παρέμεναν  σε ένα τέλμα, που άλλοτε ονομάστηκε από τους δυτικούς «σωτήρες» ως τρίτος Κόσμος, άλλοτε ως υπανάπτυκτες χώρες ή ακόμα και αναπτυσσόμενες χώρες.                                                                                                                                          

Η κρατική αστάθεια, όπως εξωραϊσμένα ονομάζεται, η κατάσταση της ανομίας και της ανέχειας που επικρατεί στα κράτη αυτά αποτελεί την βάση του προσδιορισμού των ευάλωτων κρατών – fragile states. Όρος που αποτελεί τόσο εξέλιξη των παλαιοτέρων ονομασιών ως μία προσπάθεια νοηματικής ένταξης τους στα πλαίσια της πολιτικής ορθότητας, όσο και μια «κραυγή» ανάγκης παροχής ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας από τη διεθνή κοινότητα, υπό πιο οργανωμένες συνθήκες.

Συγκεκριμένα,το Fund for Peace, μη κερδοσκοπικό ίδρυμα που προωθεί την βιώσιμη και ειρινική ανάπτυξη, προσπαθώντας να προσδιορίσει τα κράτη, τα οποία χρειάζονται αμεσότερη και εντονότερη στήριξη, δημοσιεύει κάθε χρόνο την λίστα των fragile ή failed states. Πρόκειται για προκλήσεις, που αντιμετωπίζουν πληθώρα κρατών στο κόσμο, ειδοποιός διαφορά των fragile states όμως αποτελεί το γεγονός ότι η ανεπαρκής αντιμετώπιση τους τείνει να τους οδηγεί εντονότερα στην διάλυση.

Tι νοείται ως ευάλωτο κράτος; Πρέπει να διευκρινιστεί αρχικά ότι ένα ευάλωτο κράτος δεν παύει να αποτελεί ένα συντεταγμένο κράτος. Έχει δηλαδή, τις περισσότερες φορές τουλάχιστον, κυβέρνηση, νόμους και αναγνωρισμένη κυριαρχία. Τα στοιχεία, όμως, αυτά, εμφανίζονται ελαττωματικά, με αποτέλεσμα ανάλογα με τον βαθμό κατάρρευσης του κράτους, αυτό να θεωρείται ως failed ή fragile state. Tα ευάλωτα κράτη αποτελούν επομένως συντεταγμένα κράτη, που βρίσκονται σε μια κατάσταση αποσύνθεσης.

Αυτή  η  κατάσταση αποσύνθεσης θα μπορούσε συνοπτικώς να  προσδιοριστεί από  τα εξής χαρακτηριστικά: πρώτον, η κυριαρχία του κράτους, βασικό συστατικό της οποίας είναι «το μονοπώλιο της βίας», αμφισβητείται. Αυτό μπορεί να γίνει για παράδειγμα, δια της ύπαρξης τρομοκρατικών  ή  παραστρατιωτικών ομάδων. Έπειτα,  η νόμιμη αρχή του κράτους αδυνατεί να λάβει συλλογικά αποφάσεις. Και αυτό σχετίζεται με το επόμενο χαρακτηριστικό του: την αδυναμία παροχής βασικών υπηρεσιών για χάρη του δημοσίου συμφέροντος. Τέλος, όσον αφορά την παρουσία τους στην διεθνή κοινότητα, αυτή είναι αν όχι ελάχιστη, μηδαμινή. Έτσι,το Fund for Peace έχει ορίσει κάποιους συγκεκριμένους δείκτες προσδιορισμού της «ευθραυστότητας» των κρατών. Πρόκειται για δείκτες εσωτερικής συνοχής, οικονομικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς και δείκτες σχετικούς με την εξωτερική παρέμβαση. Στα πλαίσια αυτών εξετάζονται ζητήματα όπως είναι η εσωτερική ασφάλεια που παρέχεται στους πολίτες και το ποσοστό των μεταναστευτικών ροών  που προέρχεται από την χώρα.

Ο ορισμός των ευάλωτων κρατών ενσαρκώνεται στο ακέραιο από μία χώρα, η οποία για χρόνια τώρα καταλαμβάνει τις πρώτες θέσεις στην λίστα του Fund for Peace, τη Σομαλία, η οποία για πάνω από 10 χρόνια βρίσκεται στην πρώτη τριάδα των πιο ευάλωτων κρατών. Συγκεκριμένα, ο δείκτης ευθραυστότητας αγγίζει τους 110 βαθμούς, με ανώτατο όριο τους 120.

Ο λόγος που η Σομαλία έχει σκαρφαλώσει  στην κορυφή των failed states μπορεί να αναζητηθεί σε 2 παράγοντες. Πρώτον, το γεγονός ότι αποτελεί κράτος της Αφρικής συνεπάγεται μία πιο αργή ανάπτυξη σε σχέση με δυτικά κράτη. Αυτό οφείλεται σε ένα μεγάλο βαθμό στην αποαποικιοποίηση, που πραγματοποιήθηκε μόλις 60 χρόνια πριν, αφήνοντας τα παλιά προτεκτοράτα χωρίς την οικονομική και διοικητική στήριξη που παρείχαν οι αποικιοκράτες, αναγκαζοντάς τα να θέσουν εκ νέου τις κρατικές βάσεις. Η  απουσία  σύγχρονων τεχνολογικών μεθόδων  καλλιέργειας  δεν επιτρέπει σε εδάφη που από τη φύση τους είναι αρκετά άγονα να αποδώσουν,με αποτέλεσμα η οικονομική ανάπτυξη της ηπείρου να καθυστερεί. Η οικονομική ύφεση με την σειρά της εμποδίζει την ανάληψη πολιτικών πρωτοβουλιών με στόχο την διασφάλιση της ποιότητας ζωής και των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών τους. Δεύτερον η Σομαλία για χρόνια τώρα έχει βαφτεί με αίμα λόγω των  εμφυλίων συρράξεων.

Το εγχείρημα του Fund for peace είναι βεβαίως εξαιρετικής σημασίας,καθώς ,στρέφει την προσοχή της κοινής γνώμης και των κρατών σε χώρες  που χρειάζονται άμεσα ανθρωπιστική βοήθεια. Αλλά δεν  παύει να είναι ένα σύστημα, με ή χωρίς το οποίο η πραγματικότητα δεν παύει να υφίσταται.

Πίσω από τον αριθμό ευθραυστότητας 110 της Σομαλίας κρύβονται δεκαετίες πολέμου, με παιδιά που μεγάλωσαν στην πρώτη γραμμή του πυρός και ένα κράτος που δεν παρείχε την βασική εκπαίδευση, παρά μόνο εικόνες πολέμου. Εγκλήματα των Al-Shabaab, που όχι μόνο φίμωσαν και στέρησαν το δικαίωμα έκφρασης του λαού, όχι μόνο βομβαρδίζουν και καταστρέφουν καθημερινά τον όποιο πολιτισμό έχει απομείνει στην Σομαλία, αλλά και εμπόδισαν μεγάλο μέρος της ανθρωπιστικής βοήθειας να φτάσει σε αυτή,  αφήνοντας μέσα σε ένα χρόνο περίπου 3.000 ανθρώπους να πεθάνουν από υποσιτισμό. Η βασική υγειονομική περίθαλψη θεωρείται προνόμιο. Η κύρια αιτία θανάτου για τις γυναίκες στην Σομαλία αποτελεί η αιμορραγία μετά την γέννα,γεγονός που μας μεταφέρει τουλάχιστον έναν αιώνα πίσω. Κρύβεται ένας άλλος κόσμος, η θλίψη του οποίου δεν μπορεί να μετρηθεί με δείκτες.       

Η μετατροπή της Σομαλίας σε Failed – state είχε κάποια επίδραση και στη διεθνή σκηνή. Η διεθνής κοινότητα, βλέποντας τον πληθυσμό της Σομαλίας να βυθίζεται στην ανέχεια για χρόνια, συζήτησε για μια ενδεχόμενη αναθεώρηση της αρχής του αμετάβλητου των διοικητικών συνόρων. Βάσει της αρχής αυτής τα σύνορα της Αφρικής μετά την αποικιοκρατία διαμορφώθηκαν βάσει των παλιών διοικητικών συνόρων και όχι με εθνικά κριτήρια. Προκειμένου να αποφευχθεί η πιθανότητα μιας γενικευμένης σύγκρουσης, δεν συζητήθηκε το ενδεχόμενο να αλλάξουν αυτά τα σύνορα. Ωστόσο, περιοχές στη Σομαλία, αν και αποτελούν μέρος της, έχουν κάνει πολλά βήματα για τον εκδημοκρατισμό τους και την παροχή ενός αξιόλογου επιπέδου ζωής στους κατοίκους, λειτουργώντας άτυπα ως ανεξάρτητα κράτη. Τέτοιο είναι και το παράδειγμα της Σομαλιλάνδης, περιοχή της χώρας που αυτοανακηρύχθηκε ανεξάρτητη. Προκειμένου να βοηθηθούν αυτές οι περιοχές, που εμφανίζουν στοιχεία κρατικής ενότητας, σε αντίθεση με την Σομαλία που βυθίζεται στην ανέχεια, συζητήθηκε η αναγνώριση τους ως ανεξάρτητα κράτη. Κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί και στην περίπτωση της αναγνώρισης του Νότιου Σουδάν.

ΠΗΓΕΣ:

  1. Official Site of The Fund For Peace – Fragile State Index, διαθέσιμο σε: https://Fragilestatesindex.Org/Country-Data/
  2. Σωτηρόπουλος, Χουλιάρας  κ.ά., Ο Τρίτος Κόσμος, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, 2005.

Πηγή εικόνας: Pexels