Γράφει ο Πασχάλης Ιωαννίδης
Όλο και περισσότεροι δημοσιογράφοι, αναλυτές, νομικοί και λοιποί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση στο Μεξικό. Η αποσταθεροποίηση της χώρας από την ανελέητη και βίαιη δράση των καρτέλ ναρκωτικών είναι για πολλούς ένα σημαντικό ζήτημα ασφαλείας που υπερβαίνει, πλέον, τα εθνικά σύνορα. Παράλληλα, η όξυνση, ιδίως μέσα στο 2020, των βιαιοπραγιών κατά των αμάχων δημιουργεί σφοδρή ανησυχία για την ανθρωπιστική διάσταση του ζητήματος.
Για να κατανοηθεί η ένταση της βίας αρκεί να ληφθεί υπόψιν, ότι οι ένοπλες ομάδες των καρτέλ καταρρίπτουν, πλέον, στρατιωτικά ελικόπτερα, παρατάσσουν στις συγκρούσεις ποικίλα οχήματα, θωρακισμένα και μη, καθώς και ολοένα πιο περίπλοκα διαρθρωμένες ένοπλες ομάδες που φέρουν πλέον τα όπλα τους φανερά και εμφανίζουν ξεκάθαρη ιεραρχική δομή.
Οι παραδοσιακές «πιάτσες» ναρκωτικών αποτελούν πλέον παρελθόν∙ ιδιαίτερα περίπλοκα διαρθρωμένες εγκληματικές «αυτοκρατορίες» με δισεκατομμύρια εσόδων το χρόνο και με ολόκληρους μισθοφορικούς στρατούς στην υπηρεσία τους, διαμορφώνουν τη σημερινή κατάσταση. Η κατάσταση αυτή αποτελεί απότοκο μιας αλληλουχίας συγκεκριμένων γεγονότων, τα οποία κατανοεί κανείς αν κάνει μια σύντομη αναφορά στην ιστορία των καρτέλ ναρκωτικών της λατινικής Αμερικής .
Αυτό, λοιπόν, που πυροδότησε την «αλυσιδωτή αντίδραση» της έξαρσης του εμπορίου των ναρκωτικών στη Λατινική Αμερική ήταν το πραξικόπημα του δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ στη Χιλή το 1973. Η χώρα εκείνη αποτελούσε την κύρια χώρα παραγωγής κοκαΐνης μέχρι εκείνη την εποχή, με τις ποσότητες ωστόσο να είναι αμελητέες εν συγκρίσει με τις σημερινές , αφού το εν λόγω ναρκωτικό δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο. Οι κυριολεκτικά, αιμοσταγείς διώξεις του Πινοσέτ εναντίον των ναρκεμπόρων τους οδήγησαν να καταφύγουν στη γειτονική Κολομβία, γεγονός που αποτέλεσε ευκαιρία ζωής για τον εκκολαπτόμενο τότε βαρόνο του εγκλήματος Πάμπλο Αιμίλιο Εσκομπάρ Γκαβιέρια.
Ο Εσκομπάρ δημιούργησε μια εγκληματική αυτοκρατορία μέσα στη δεκαετία του 1980 και καθιέρωσε για πρώτη φορά ένα σύμπλεγμα εγκληματικών οργανώσεων με δραστηριότητες γύρω από το εμπόριο ναρκωτικών, το οποίο έμεινε γνωστό με τον όρο «καρτέλ ναρκωτικών».
Μέσα στη δεκαετία του 1990, η αυτοκρατορία του Εσκομπάρ άρχισε να φθίνει, και το εμπόριο ναρκωτικών άρχιζε να μετατοπίζεται δυτικότερα, προς το Μεξικό, στην επικράτεια του οποίου άρχισαν να δημιουργούνται νέα καρτέλ. Σε μια περίοδο μέχρι το 2015 οι εγκληματικές τους δραστηριότητες σημείωσαν ραγδαία ανάπτυξη∙ για να κατανοήσουμε το μέγεθος της ισχύος τους, κατά το έτος 2007 το 90% των εισαγωγών κοκαΐνης στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε από τα καρτέλ του Μεξικού, ποσοστό το οποίο το οποίο μεταφράζεται σε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Συγκεκριμένα, τα έσοδα των μεξικανικών καρτέλ από τις πωλήσεις ναρκωτικών κυμαίνονται από 13,6 με 49,4 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο.
Φυσικό είναι, όταν συσσωρεύεται τόσος πλούτος στα χέρια εγκληματικών οργανώσεων, να ξεσπάσουν συγκρούσεις για τον έλεγχο του. Πράγματι από τις αρχές του 2000, η βία μεταξύ των καρτέλ αυξάνεται ραγδαία, ενώ το κράτος και οι εκάστοτε κυβερνήσεις καταβάλλουν σπασμωδικές προσπάθειες να αποδυναμώσουν τους ναρκεμπόρους. Οι προσπάθειες αυτές έχουν είτε τη μορφή αστυνομικών επιχειρήσεων, είτε προτιμάται η προώθηση προγραμμάτων εργασίας, για να προσφερθεί μια νόμιμη εναλλακτική απασχόλησης σε όσους προσεγγίζουν τα καρτέλ για εργασία.
Η αποτελεσματικότητα των ενεργειών των μεξικανικών αρχών υπήρξε τουλάχιστον πενιχρή: η αποσπασματικότητα των αστυνομικών επιχειρήσεων δεν οδήγησε σε εξάρθρωση των οργανώσεων, αλλά τουναντίον τόνωσε τις ενέργειες και την αποφασιστικότητα τους, και τις εξώθησε στο να αγοράζουν διαρκώς πιο σύγχρονο οπλισμό και οχήματα, αλλά και να μεταχειρίζονται περισσότερη βιαιότητα και αγριότητα, όχι μόνο εναντίον αστυνομικών και αντιπάλων αλλά και εναντίον αμάχων που δεν έχουν καμία εμπλοκή στις υποθέσεις τους.
Είναι ενδεικτικό για το αντίχτυπο της βίας στον πληθυσμό, ότι οι εξαφανίσεις που διενέργησαν τα καρτέλ στο Μεξικό ανέρχονται στο ιλιγγιώδες νούμερο των 61.000 από το 1963, με την πλειονότητα αυτών να έχουν διενεργηθεί μετά το 2004, οπότε και οι συγκρούσεις μεταξύ των καρτέλ εντάθηκαν. Όσον αφορά μάλιστα, τα προγράμματα εργασίας που κατά καιρούς προσέφερε η μεξικανική κυβέρνηση η απήχησή τους στα βυθισμένα στη φτώχεια λαϊκά στρώματα των περιοχών που ελέγχουν τα καρτέλ είναι ελάχιστη, καθώς, όσα και να προσφέρει η κυβέρνηση, οι ναρκέμποροι προσφέρουν πάντα περισσότερα.
Επιπλέον, οι συγκρούσεις όλο και πληθαίνουν, οδηγώντας τους κατοίκους ολοένα και περισσότερων περιοχών ακόμα και να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Από το 2006 ειδικά, με την προσπάθεια του Προέδρου Felipe Calderon να εξαρθρώσει πλήρως τα καρτέλ η κατάσταση ξεφεύγει από τον έλεγχο της κυβέρνησης σε πολλές περιοχές … Και δεν πρόκειται για σχήμα λόγου. Πλέον, υπάρχουν συμπλέγματα χωριών, εκτεταμένες περιοχές, στις οποίες οι αρχές δεν μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματικό έλεγχο, καθώς οποιοδήποτε όχημα η πρόσωπο υπάρχει υπόνοια πως σχετίζεται στο ελάχιστο με το κράτος ή την αστυνομία, ή και αν ακόμη για οποιονδήποτε λόγο δεν συνεργαστεί δέχεται πυρά στα σημεία εισόδου και εξόδου που ελέγχουν οι εγκληματίες.
Οι ένοπλες δε, ομάδες των βαρόνων φέρουν αυτόματα τυφέκια, όλμους, εκτοξευτές χειροβομβίδων, πολυβόλα, αντιαρματικά, θωρακισμένα οχήματα και ,πάνω από όλα, αναρίθμητα ελικόπτερα και αεροπλάνα, τα περισσότερα εκ των οποίων χρησιμοποιούνται για τη διανομή των ναρκωτικών τους. Είναι αξιοσημείωτο, πως μόνο το καρτέλ των Sinaloa στο βόρειο τμήμα της χώρας διαθέτει στόλο 600 αεροπλάνων, δηλαδή πενταπλάσιο από αυτόν της μεγαλύτερης αεροπορικής εταιρίας του Μεξικό!
Εν ολίγοις οι εγκληματικές οργανώσεις του Μεξικό έχουν ξεφύγει πλέον από τη συμβατική μορφή της συμμορίας ή της «μαφίας» που ως τώρα γνωρίζαμε∙ έχουν εμφανή ιεραρχική δομή, φέρουν αναφανδόν όπλα,ενώ πολλές φορές παρατηρείται μέχρι και ομοιογένεια στον οπλισμό, και μάχονται όχι πλέον στο σκοτάδι και για τις συνήθεις διαφορές μεταξύ εγκληματιών, αλλά σε ανοιχτό πεδίο και για τον πλήρη έλεγχο ολόκληρων περιοχών.
Ενδιαφέρον έχει επίσης, ότι ο κρατικός μηχανισμός του Μεξικού έχει διαφθαρεί τόσο βαθιά από όλη αυτή την κατάσταση, ώστε να μην μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να επιτελέσει στοιχειώδεις λειτουργίες του, όπως η εκκίνηση μιας ποινικής διαδικασίας. Για παράδειγμα το 2019 ,όταν οι αρχές συνέλαβαν το γιό του περίφημου βαρόνου ναρκωτικών El Chapo για διακίνηση ναρκωτικών, το καρτέλ των Sinaloa απάντησε με οργανωμένη πολιορκία της πόλης Culiacan. Το αποτέλεσμα ήταν το εξής: Oι αρχές αναγκάστηκαν να τον επιστρέψουν άρον άρον στην ζώνη ελέγχου του καρτέλ μόλις τρεις ώρες μετά τη σύλληψη του! Ωστόσο, και εντός της μεξικανικής κυβέρνησης η επιρροή των οργανώσεων δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη.
Τα τελευταία χρόνια βγήκαν στο φως αποδείξεις, ότι τα καρτέλ ήλεγχαν πρωτοκλασάτα κυβερνητικά στελέχη και αξιωματούχους-κλειδιά. Ανεξάντλητες είναι οι περιπτώσεις που μπορεί να αναφέρει κανείς. Ενδεικτικά αναφέρουμε αυτές του Genaro Garcia Luna πρώην Υπουργού Δημόσιας Τάξεως στην κυβέρνηση Calderon (2008 – 2012), του πρώην Υπουργό Άμυνας, στρατηγό Salvador Cienfuegos στην κυβέρνηση Nieto (2012-2018) και του Γενικού Εισαγγελέα της πολιτείας Nayarit, Edgar Veytia. Οι δύο πρώτοι συνελήφθησαν από την Αστυνομία των ΗΠΑ με το που βρέθηκαν σε Αμερικανικό έδαφος με κατηγορίες για σειρά αδικημάτων σχετιζόμενων με διαφθορά και διακίνηση ναρκωτικών, ενώ ο τελευταίος καταδικάστηκε στο Μεξικό λίγο αφότου τελείωσε η θητεία του, καθώς αποδείχθηκε πως λίγο πολύ χρησιμοποίησε την αστυνομία για την επίλυση των διαφορών του καρτέλ από το οποίο χρηματιζόταν.
Η διαφθορά, η βία, οι ισχνές κρατικές δομές και οι ανεπαρκείς ένοπλες δυνάμεις συνθέτουν το τέλειο περιβάλλον για τη γιγάντωση των εγκληματικών οργανώσεων. Αν προσθέσει κανείς στην εξίσωση τους πραγματικά ανεξάντλητους πόρους που αυτές έχουν στη διάθεση τους, εύκολα γίνεται αντιληπτό πως τα καρτέλ τείνουν να γίνουν – αν δεν έχουν γίνει- «κράτος εν κράτει» μέσα στο Μεξικό. Μια διεθνής οικονομική αναποδιά θα μπορούσε να γίνει η σπίθα που θα προκαλέσει πραγματική έκρηξη βίας μεταξύ της κυβέρνησης και των εγκληματικών οργανώσεων για τον έλεγχο της χώρας∙ όπως έδειξαν τα γεγονότα του 2020 η πανδημία του COVID-19 ίσως ήταν αυτή η σπίθα.
ΠΗΓΕΣ
- The Congressional Research Service: Mexico: Organized Crime and Drug Trafficking Organizations, Updated July 28, 2020, Διαθέσιμο σε: https://fas.org/sgp/crs/row/R41576.pdf (τ.π. 3/3/2021)
- Council of Foreign Relations: Mexico’s Drug War, Διαθέσιμο σε: https://web.archive.org/web/20150626134431/http://www.cfr.org/mexico/mexicos-drug-war/p13689 (τ.π 3/3/2021)
- The Guardian: Mexico’s war on drugs is one big lie, Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2013/sep/01/mexico-drugs-anabel-hernandez-narcoland (τ.π. 5/3/2021)
- Reuters: High U.S. cocaine cost shows drug war working: Mexico, Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/article/domesticNews/idUSN1422771920070914 (τ.π. 4/3/2021)
- CNΝ: The Mexico Drug War: Bodies for billions, Διαθέσιμο σε: https://edition.cnn.com/2012/01/15/world/mexico-drug-war-essay/index.html (τ.π. 5/3/2021)
- The Washington Post: Mexico’s drug war is at a stalemate as Calderon’s presidency ends, Διαθέσιμο σε: https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/calderon-finishes-his-six-year-drug-war-at-stalemate/2012/11/26/82c90a94-31eb-11e2-92f0-496af208bf23_story.html (τ.π. 3/3/2021)
- The Washington Post: Mexico’s crime wave has left about 25,000 missing, government documents show, Διαθέσιμο σε: https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/mexicos-crime-wave-has-left-up-to-25000-missing-government-documents-show/2012/11/29/7ca4ee44-3a6a-11e2-9258-ac7c78d5c680_story.html (τ.π. 4/3/2021)
- The Washington Post: No longer just cartels: Criminal groups increasingly seek control of Mexican territory, Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=VyMdOL2JDUA (τ.π. 2/3/2021)
- VICE News: Mexican Cartels Are Arming Themselves With Powerful US Sniper Rifles, Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=LkRm1UJ2yqE (τ.π. 2/3/2021)
- The People: Most Dangerous State of Mexico / Narcos War Zones / How people live, Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=aN4_Htzltjc (τ.π. 2/3/2021)
- VICE News: Mexico’s Cartels Are Deadlier Than Ever Despite the Pandemic, Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=afDI5Uco-O0&t=18s (τ.π. 2/3/2021)
- Πηγή εικόνας : BBC, διαθέσιμη σε :