Γράφει η Καντούνια Αγγελική
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των αγορών, δημιουργώντας νέες προκλήσεις για το δίκαιο ανταγωνισμού. Οι ψηφιακές πλατφόρμες, ως κεντρικοί παίκτες στη νέα αυτή οικονομία, έχουν αναδειχθεί σε κρίσιμους παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τη δυναμική του ανταγωνισμού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με την αυστηρή της νομοθεσία, αναλαμβάνει τη δύσκολη αποστολή να εξασφαλίσει ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες λειτουργούν με τρόπο που προάγει τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Πως όμως οι κανονιστικές αρχές της ΕΕ ανταποκρίνονται στις νέες προκλήσεις; Με ποιο τρόπο θα εξομαλυνθεί η σύνθετη σχέση μεταξύ ψηφιακών πλατφορμών και του δικαίου ανταγωνισμού; Αυτά τα ερωτήματα εξετάζονται αναδεικνύοντας την ανάγκη για μια πιο ευέλικτη προσέγγιση, προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα της νομοθεσίας σε έναν ταχέως εξελισσόμενο ψηφιακό κόσμο, όπου η ισορροπία μεταξύ καινοτομίας, ελεύθερου ανταγωνισμού και προστασίας των καταναλωτών βρίσκεται σε κίνδυνο.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστά το θεματοφύλακα του δικαίου ανταγωνισμού, διασφαλίζοντας την αποδοτική και αλώβητη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς της. Συγκεκριμένα, μέσω των κανόνων που περιλαμβάνονται στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως στα άρθρα 101 και 102, η ΕΕ επιδιώκει να προάγει την υγιή και ανταγωνιστική αγορά, με στόχο την προσφορά προϊόντων και υπηρεσιών αξιόλογης ποιότητας, σε μεγάλη ποικιλία και ανταγωνιστικές τιμές. Για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος, εφαρμόζονται αυστηρά μέτρα που προστατεύουν τον ανταγωνισμό από διάφορες απειλές. Αρχικά, ελέγχονται οι εταιρικές συμφωνίες ή η κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης μιας επιχείρησης, με μεγάλη επιρροή στο χώρο του εμπορίου, που θέτουν σε κίνδυνο το καθεστώς του δίκαιου ανταγωνισμού (Your Europe, 2022). Συνάμα, οι συγχωνεύσεις επιχειρήσεων ή οι ανυπόστατες κρατικές ενισχύσεις ελέγχονται από την Επιτροπή και δύναται να απαγορευτούν όταν δεν συμβαδίζουν με τα νομοθετικά πλαίσια (Your Europe, 2022). Η παραβίαση των τελευταίων επιφέρει την επιβολή προστίμων από την Επιτροπή, που μπορούν να ανέλθουν στο 10% του ετήσιου συνολικού κύκλου των εργασιών μιας επιχείρησης (Your Europe, 2022). Όσο για τα διευθυντικά στελέχη των «επιχειρήσεων–παραβατών», κινδυνεύουν ακόμα και για φυλάκιση.
Σε ότι αφορά τις ψηφιακές πλατφόρμες, αυτές έκαναν αισθητή την παρουσία τους κατά την περίοδο του COVID-19, όταν ο εγκλεισμός οδήγησε στην ευρεία δημιουργία τους καθώς και στην επέκταση της τηλεργασίας. Πιο συγκεκριμένα, οι πλατφόρμες αυτές συνιστούν επιχειρήσεις που μέσω του διαδικτύου συνδέουν παρόχους υπηρεσιών, επιχειρήσεις και καταναλωτές διευκολύνοντας τις μεταξύ τους συναλλαγές (Kofinas, 2022). Ωστόσο με την πάροδο του χρόνου, διαπιστώθηκε ότι ελλοχεύουν πολλοί κίνδυνοι στη λειτουργία τους, γι’ αυτό και κρίθηκε απαραίτητη η κυβερνητική εποπτεία και ο έλεγχος. Για παράδειγμα, οι Apple, Amazon και Facebook ελέγχονται τακτικά και από τις ΗΠΑ και την ΕΕ (Bonina et al, 2021). Η Google, επίσης, μεταποίησε κάποιες ρυθμίσεις στον αλγόριθμο αναζήτησης λόγω της αρνητικής επιρροής που ασκούσε στο χώρο της ψηφιακής είδησης (Bonina et al, 2021). Βέβαια ορισμένες από τις αλλαγές αυτές δίνουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούνται οι πλατφόρμες ως μέσο ελέγχου και επιτήρησης από τις κυβερνήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δράση του FBI, το οποίο μέσα από έρευνες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Instagram, LinkedIn), την περίοδο της διαμαρτυρίας «Black Lives Matter», εντόπισε διαδηλωτή που έβαλε φωτιά σε αστυνομικό όχημα (Business Insider, 2020).
Ωστόσο, στη ψηφιακή εποχή η ροπή προς την παρανομία είναι το ίδιο εμφανής και στις ψηφιακές πλατφόρμες, καθώς η κυκλοφορία παράνομων αγαθών και υπηρεσιών στο διαδίκτυο είναι ευρέων διαστάσεων. Για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, η Ένωση καταβάλει συνεχείς προσπάθειες για την αναβάθμιση των μηχανισμών ιχνηλάτησης των παράνομων επιχειρηματιών και τη θέσπιση μέτρων ενίσχυσης της διαφάνειας. Πιο συγκεκριμένα, επιβάλλεται στις διοικητικές αρχές της πλατφόρμας, να παρέχουν πλέον ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο ενημέρωσης του καταναλωτή σχετικά με το ρυθμιστικό πλαίσιο που ακολουθεί, για να μπορεί να ελέγχεται τόσο από τους επισκέπτες όσο κι από τους ερευνητές. Ως προς την εποπτεία, και τα κράτη-μέλη έχουν πλέον πρωταρχικό ρόλο, σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ψηφιακών Υπηρεσιών και την Επιτροπή (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.), για την αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ψηφιακών Υπηρεσιών, με ισχύ από τις 17 Φεβρουαρίου 2024, αποτελείται από τους εθνικούς συντονιστές ψηφιακών υπηρεσιών και προεδρεύετε από την Επιτροπή, με στόχο την αποτελεσματική εφαρμογή της πράξης για τις ψηφιακές πλατφόρμες και την αρμονική συνεργασία μεταξύ των οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, n.d.).
Μια πολύ γνωστή περίπτωση παραβίασης του Ευρωπαϊκού δικαίου ανταγωνισμού, αφορά την Google. Το 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεώρησε ότι καταχράστηκε τη δεσπόζουσα θέση της, στον τομέα των μηχανών αναζήτησης. Έτσι, το 2018 της επιβλήθηκαν κυρώσεις, αξίας 4,34 δισεκατομμυρίων ευρώ, εξαιτίας των μονοπωλιακών πρακτικών που εφάρμοζε (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018). Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι υπήρξε «συμφωνία» μεταξύ Google και Android, στην οποία οριζόταν ότι οι συσκευές Android θα είχαν προ εγκατεστημένη την εφαρμογή της Google Search και του Chrome, πληρώνοντας τους μεγάλους κατασκευαστές και φορείς δικτύων κινητής τηλεφωνίας προκειμένου να εγκαθιστούν τις δύο εφαρμογές (Clifford Chance, 2022). Ακόμα, απαγόρευαν σε συνεργαζόμενους ισοτόπους να προβάλλουν διαφημίσεις ανταγωνιστών, προωθώντας έτσι μια de facto σχέση αποκλειστικότητας (Clifford Chance, 2022). O ευρωπαϊκός κανονισμός ορίζει όμως ότι τέτοιου είδους παράνομες πρακτικές πρέπει να τερματίζονται εντός 90 ημερών, διαφορετικά θα επιβάλλεται χρηματική ποινή έως και 5% του μέσου ημερήσιου παγκόσμιου κύκλου εργασιών. Αποτέλεσμα των παραπάνω δράσεων ήταν η επιβολή προστίμου 4,125 δισεκατομμυρίων ευρώ στη Google από το Γενικό Δικαστήριο(Clifford Chance, 2022).
Παρόλο αυτά το 2019, το Facebook κατηγορήθηκε αυτή την φορά από Γερμανικό καρτέλ για καταχρηστική συμπεριφορά, λόγω συλλογής και εκμετάλλευσης δεδομένων, χωρίς τη συγκατάθεση των χρηστών. Ωστόσο, το καρτέλ απέτυχε να αποδείξει ότι όσα ισχυριζόταν απειλούσαν τον ελεύθερο ανταγωνισμό, χαρακτηρίζοντας την πράξη του ως «μονοπωλιακή θεωρία βλάβης», αφού δεν απέδωσε επαρκή πειστήρια στο Δικαστήριο. Το ίδιος έτος και η Apple αντιμετώπισε παρόμοια προβλήματα όταν το Spotify την κατήγγειλε για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης, ισχυριζόμενο ότι η Apple απαγόρευε τη διαφήμιση φθηνότερων υπηρεσιών μουσικής πέρα από αυτές που παρείχε η ίδια, χρεώνοντας ένα τέλος 30% σε όλες τις αγορές. Ως αποτέλεσμα, η Επιτροπή επέβαλε στην Apple πρόστιμο 1,8 δισεκατομμυρίων ευρώ (Newpost, 2024).
Για να εξαλειφθούν αυτές οι πρακτικές που επηρεάζουν τον ανταγωνισμό στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα απαιτείται διαφάνεια. Μια σειρά διαρθρωτικών μέτρων, ίσως να επιτάχυνε την επίτευξη του παραπάνω στόχου. Για παράδειγμα, το πακέτο νόμων για τις ψηφιακές υπηρεσίες, το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή από 17 Φεβρουαρίου 2024, αποσκοπεί στη δημιουργία ενός ασφαλέστερου ψηφιακού χώρου, που θα σέβεται τα δικαιώματα των χρηστών αλλά και τη δημιουργία ίσων όρων ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις (European Commission,n.d.). Αξίζει να σημειωθεί ότι νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) αφορά κυρίως τις μεγάλου εύρους πλατφόρμες και μηχανές αναζήτησης, με πάνω από 45 εκατομμύρια ευρωπαίους χρήστες μηνιαίως (European Commission,n.d.). Αφορά όμως και τις Gatekeeper platforms, οι οποίες λειτουργούν ως σημεία συμφόρησης μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών για την παροχή υπηρεσιών. Ως αποτέλεσμα, η νέα νομοθεσία εξασφαλίζει ένα δίκαιο και προσβάσιμο περιβάλλον διαδικτυακής πλατφόρμας, προλαμβάνοντας τις επιβλαβείς δραστηριότητες και την παραπληροφόρηση (European Commission,n.d.). Παρόλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά κενά και νομικά βάρη που χρήζουν αντιμετώπισης στην αυγή της Ψηφιακής Δεκαετίας του 2030.
Συμπεραίνοντας, η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να διασφαλίσει ότι οι κανονισμοί ανταγωνισμού θα παραμείνουν επίκαιροι και αποτελεσματικοί προκειμένου να διασφαλιστεί η υγιής ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας. Ωστόσο η εξεύρεση της κατάλληλης ισορροπίας μεταξύ της προστασίας του ανταγωνισμού και της προώθησης της καινοτομίας παραμένει πρόκληση.
Βιβλιογραφία
Your Europe. (2022). Μονοπώλιο | Κανόνες Ανταγωνισμού στην ΕΕ Διαθέσιμο σε: https://europa.eu/oureurope/business/selling-in-eu/competition-between-businesses/competition-rules-eu/index_el.htm
Ευρωπαϊκή Ένωση. (n.d.). Προώθηση θεμιτού ανταγωνισμού — δράση της ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://european-union.europa.eu/priorities-and-actions/actions-topic/competition_el
European Commission. (2017). EU competition policy in action. In European Commission. Publications Office of the European Union. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.2763/897035
Bonina, C., Koskinen, K., Eaton, B., & Gawer, A. R. (2021). Digital platforms for development: Foundations and research agenda. ISJ. Information Systems Journal/Information Systems Journal, 31(6), page 869–902. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1111/isj.12326
Business Insider. (2020). FBI used Instagram, Etsy, and LinkedIn to track down, arrest protester. Διαθέσιμο σε: https://www.businessinsider.com/fbi-uses-instagram-etsy-linkedin-to-find-george-floyd-protester-2020-6?r=US&IR=T
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (n.d.). Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ψηφιακών Υπηρεσιών. Διαθέσιμο σε: https://digital-strategy.ec.europa.eu/el/policies/dsa-board
European Commission. (n.d.) The EU’s Digital Services Act. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/digital-services-act_en,
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2018).Αντιμονοπωλιακή νομοθεσία: Η Επιτροπή επιβάλλει πρόστιμο ύψους 4.34 δισ. EUR στη Google για παράνομες πρακτικές όσον αφορά τις κινητές συσκευές Android με σκοπό να ενισχύσει την δεσπόζουσα θέση της μηχανής αναζήτησης της Google. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/IP_18_4581
Newpost. (2024). Apple: Πρόστιμο «μαμούθ» 1,8 δισ. ευρώ για παραβίαση κανόνων στις εφαρμογές μουσικής. Διαθέσιμο σε: https://newpost.gr/eidiseis/apple-prostimo-mamoyth-1-8-dis-eyro-gia-paraviasi-kanonon-stis-efarmoges-moysikis/
Kofinas, P. (2022). Ψηφιακές πλατφόρμες. Επιθεώρηση Εργασίας. Διαθέσιμο σε : https://www.hli.gov.gr/ergasiakes-scheseis/nomothesia-ergasiakes-scheseis/loipa-themata/eidikes-morfes-apascholisis/psifiakes-platformes/psifiakes-platformes/
Clifford Chance. (2022). The Google Android European Court Judgment and its Wider Implications. Διαθέσιμο σε: https://www.cliffordchance.com/insights/resources/blogs/talkingtech/en/articles/2022/09/the-google-android-european-court-judgment-and-its-wider-implica.html
Πηγή εικόνας : European Parliament. (2020). Digital: The EU must set the standards for regulating online platforms, say MEPs. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20201016IPR89543/digital-eu-must-set-the-standards-for-regulating-online-platforms-say-meps