Loading...
Latest news
Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο

Υπόθεση Mikyas και άλλοι κατά Βελγίου: Η Απαγόρευση της μαντίλας στα σχολεία του Βελγίου

Γράφει η Βασιλική Κούτση

Στις 9 Απριλίου 2024, εκδόθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΔΔΑ) η απόφαση Mikyas και άλλοι κατά Βελγίου.Η υπόθεση αφορά τρεις μουσουλμάνες μαθήτριες, οι οποίες προσέφυγαν στο ΕΔΔΑ παραπονούμενες ότι δεν τους επιτρεπόταν να φορούν μαντίλα τις ώρες του σχολείου, λόγω της γενικής απαγόρευσης χρήσης θρησκευτικών συμβόλων στην ενδυμασία των μαθητών, την οποία επέβαλε η Φλαμανδική Εκπαιδευτική Κοινότητα «GO!» [Ondewijs van de Vlaamse Gemeenshap (the GO!)].

Η «GO!», προσπαθώντας να προστατεύσει τα νεαρά κορίτσια από τυχόν πιέσεις που δέχονται να φέρουν θρησκευτικά σύμβολα, αποφάσισε το 2009 να επεκτείνει την απαγόρευση των θρησκευτικών συμβόλων σε όλα τα σχολεία που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό της και για το σύνολο των σχολικών δραστηριοτήτων, εξαιρουμένου του μαθήματος των θρησκευτικών, με σκοπό την καταπολέμηση των διακρίσεων.

Σε συνέχεια αυτής της εξέλιξης οι γονείς των αιτουσών προσέφυγαν ενώπιον των βελγικών δικαστηρίων, ζητώντας να τους επιτραπεί ξανά η χρήση θρησκευτικών συμβόλων στα σχολεία, καθώς η σχετική απαγόρευση είναι αντίθετη στη θρησκευτική ελευθερία. Το 2018, το πρωτοβάθμιο δικαστήριο του Τόνγκερεν απεφάνθη ότι η απαγόρευση συνιστά παραβίαση του άρθρου 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΣΔΑ) περί ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας. Ωστόσο, η εν λόγω απόφαση ανετράπη αργότερα από αυτή αντίστοιχα που εκδόθηκε από το Εφετείο της Αμβέρσας.

Κατόπιν της έκδοσης απορριπτικών αποφάσεων και της εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων, οι αιτούσες, εκπροσωπούμενες από τους γονείς τους, προσέφυγαν τελικώς στο ΕΔΔΑ, υποστηρίζοντας ότι το συγκεκριμένο μέτρο συνιστά παραβίαση των άρθρων 8 (περί σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής), 9 (περί ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας) και 10 (περί ελευθερίας έκφρασης) της ΕΣΔΑ, καθώς και του άρθρου 2 σχετικά με το δικαίωμα στην εκπαίδευση, σε συνδυασμό με το άρθρο 14, σχετικά με την απαγόρευση των διακρίσεων του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ. Ταυτόχρονα, ισχυρίστηκαν πως η επιβληθείσα απαγόρευση δεν έχει σκοπό να περιορίσει τις  διακρίσεις, αλλά να αποτρέψει νεαρές μουσουλμάνες από την εγγραφή τους στα σχολεία της εν λόγω κοινότητας.

Τον ως άνω ισχυρισμό υποστήριξαν με κοινή παρέμβασή τους το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Πανεπιστημίου του Γκέντ και η Νομική Κλινική για την Ισότητα του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών. Ειδικότερα, τόνισαν πως η απαγόρευση των θρησκευτικών συμβόλων στα σχολεία αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη επιθετικότητα κατά των μουσουλμάνων και την περιθωριοποίηση των μουσουλμάνων γυναικών, καθώς η απαγόρευση χρήσης της μαντίλας έχει κάνει την εμφάνισή της και σε άλλους χώρους  πέραν των σχολείων, με αποτέλεσμα αυτές να αποκλείονται από την πρόσβαση σε πολλούς δημόσιους χώρους.

Στην ίδια παρέμβαση αναφέρεται ότι το ΕΔΔΑ έχει κρίνει πως ο διαχωρισμός Εκκλησίας- Κράτους και η ουδετερότητα των δημοσίων αρχών ως προς τη θρησκεία μπορούν να δικαιολογήσουν επαρκώς την απαγόρευση των θρησκευτικών συμβόλων, όπως αποδεικνύεται από πληθώρα αποφάσεων όπως μεταξύ άλλων οι Ebrahimian κατά Γαλλίας και Leyla Sahin κατά Τουρκίας. Ωστόσο, οι προηγούμενες υποθέσεις διαφέρουν από την εδώ εξεταζομένη, καθώς θεμελιώδεις αρχές του βελγικού Συντάγματος  αποτελούν ο θρησκευτικός και φιλοσοφικός πλουραλισμός και η θρησκευτική ελευθερία, σε αντίθεση με τη θρησκευτική ουδετερότητα που παρατηρείται στις προαναφερόμενες χώρες, ενώ ταυτόχρονα τα δημόσια σχολεία του Βελγίου περιλαμβάνουν την θρησκευτική εκπαίδευση στο πρόγραμμα τους.

Το ΕΔΔΑ αντίθετα προς τους ισχυρισμούς των αιτούντων, εξέδωσε απορριπτική της προσφυγής απόφαση. Αναλυτικότερα, κήρυξε απαράδεκτη την προσφυγή ως προς την επίκληση των άρθρων 8, 10 και 14 της ΕΣΔΑ και του άρθρου 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ λόγω μη εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων. Όσον αφορά την παράβαση του άρθρου 9 της ΕΣΔΑ, το Δικαστήριο τόνισε πως η απαγόρευση δεν αναφέρεται μόνο σε ισλαμικά σύμβολα, όπως η μαντήλα, αλλά σε όλα τα εμφανή θρησκευτικά σύμβολα ανεξαρτήτως θρησκείας, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει παράβαση του συγκεκριμένου άρθρου, ούτε διάκριση σε βάρος των προσφευγουσών. Ταυτόχρονα, προσέθεσε πως οι μαθήτριες είχαν οικειοθελώς επιλέξει να φοιτήσουν στα συγκεκριμένα σχολεία, με τους γονείς τους να υπογράφουν κατά την εγγραφή των μαθητριών το σχολικό κανονισμό που περιελάμβανε αυτή την απαγόρευση.

Να υπογραμμιστεί ότι το ΕΔΔΑ έχει στο παρελθόν αναγνωρίσει πως αντίστοιχη απαγόρευση επιβαλλόμενη σε φοιτητές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αλλά και σε μαθητές, αποτελεί αναγκαίο μέτρο για την προστασία τους από κοινωνικές πιέσεις και προσηλυτισμό και για την προώθηση της θρησκευτικής ελευθερίας. Αξίζει τέλος να σημειωθεί πως το Ευρωπαϊκό Κέντρο για το Νόμο και τη Δικαιοσύνη (ECLJ) έχει κατακρίνει την εν λόγω στάση του ΕΔΔΑ, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως το Δικαστήριο δίνει την εντύπωση πως προωθεί το θρησκευτικό πλουραλισμό, αποφεύγοντας όμως τις συνέπειες που αυτός επιφέρει. 

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η τάση της βελγικής κοινωνίας να περιθωριοποιεί άτομα που ασπάζονται των ισλαμισμό μπορεί να συνδεθεί και με τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών στις 9 Ιουνίου 2024, στις οποίες  την πρωτιά στο Βέλγιο κατέκτησε το ακροδεξιό πολιτικό κόμμα Vlaams Belang με 14,50%. Το εν λόγω κόμμα είναι γνωστό για τις ξενοφοβικές και αντιισλαμιστικές του πεποιθήσεις, ενώ έχει εκφράσει πολλές φορές το φόβο περί κατάληψης της Ευρώπης από μουσουλμάνους, με ηγετικά της στελέχη, όπως ο Filip Dewinter, να έχουν προβεί σε ισλαμοφοβικές δηλώσεις. Έχει επίσης ρητά υποστηρίξει την απαγόρευση της μαντήλας, ενώ έχει ταχθεί κατά της προσφοράς στα σχολεία τροφών που συμμορφώνονται με τους ισλαμικούς διατροφικούς νόμους (halal food) ενώ είναι αντίθετος με το περιεχόμενο των μουσουλμανικών εκπαιδευτικών συστημάτων.

     Εν κατακλείδι, το ΕΔΔΑ, απαντώντας στην προσφυγή των μουσουλμάνων μαθητριών, στηρίζει την απαγόρευση των θρησκευτικών συμβόλων στα σχολεία, θεωρώντας πως είναι σύμφωνη με τη θρησκευτική ελευθερία, παρά την πληθώρα αντιδράσεων, εφόσον θεωρείται από πολλούς ότι το συγκεκριμένο μέτρο αποσκοπεί στην περιθωριοποίηση των μουσουλμάνων γυναικών και είναι αντίθετο στο άρθρο 9 της ΕΣΔΑ. Με βάση τις παραδοχές της παραπάνω παρέμβασης του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Πανεπιστημίου του Γκέντ και της Νομικής Κλινικής για την Ισότητα του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών, όπως επίσης και τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών που διεξήχθησαν, το μέλλον φαίνεται δυσοίωνο για τον μουσουλμανικό πληθυσμό του Βελγίου, και ειδικότερα για τις γυναίκες, που αντιμετωπίζουν όλο και πιο έντονα την απειλή της περιθωριοποίησης λόγω των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων.

Βιβλιογραφία:

  1. Cranmer, F. (2024). Article 9 and hijabs in school again: Mikyas. Law & Religion May 16. Διαθέσιμο σε: https://lawandreligionuk.com/2024/05/16/article-9-and-hijabs-in-school-again-mikyas/
  1. European Centre for Law and Justice. (2017). Integration & Parental rights: Comment on Osmanoğlu v. Switzerland Judgment. January 19. Διαθέσιμο σε: https://eclj.org/religious-freedom/echr/-rome-on-prend-des-bains-comme-les-romains?lng=en
  1. European Centre for Law and Justice. (2024). The European Court of Human Rights upholds ban on visible religious symbols for Belgian students. June 11. Διαθέσιμο σε: https://eclj.org/religious-freedom/echr/la-cedh-valide-linterdiction-des-signes-religieux-visibles-faite-aux-eleves-belges
  1. European Court of Human Rights. (2021). Third party intervention by : The Human Rights Centre at Ghent University and Τhe Εquality Law Clinic at the Universite Libre de Bruxelles: Mikyas and others v. Belgium (application No. 50681/20). Διαθέσιμο σε: https://hrc.ugent.be/wp-content/uploads/2021/05/TPI-Mikyas.pd
  1. European Court of Human Rights. (2024). Ban on visible symbols of belief in the official education system of the Flemish community not incompatible with Article 9 of the Convention. May 16. Διαθέσιμο σε: https://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf/?library=ECHR&id=003-7946741-11074580&filename=Decision%20Mikyas%20and%20Others%20v.%20Belgium%20-%20Ban%20on%20visible%20symbols%20of%20belief%20in%20the%20official%20education%20system%20of%20the%20Flemish%20Community.pdf
  1. European Parliament. (2024). European election results. Διαθέσιμο σε: https://results.elections.europa.eu/en/belgium/
  1. Bridge Initiative. (2020). Factsheet: Vlaams Belang (Flemish Interest). Διαθέσιμο σε: https://bridge.georgetown.edu/research/factsheet-vlaams-belang-flemish-interest/

Εικόνα: Thousands protest against Belgium’s college headscarf ban ruling. (n.d.). https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.dailysabah.com%2Fworld%2Feurope%2Fthousands-protest-against-belgiums-college-headscarf-ban-ruling&psig=AOvVaw0aVRFwfoHwITKhUArslfhI&ust=1719791687181000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBEQjRxqFwoTCKidppaCgocDFQAAAAAdAAAAABAE