Γράφει ο Ιωάννης Γεωργιάδης
Ο Συντηρητισμός, από την πλευρά του, αποτελεί μία από τις βασικές ιδεολογίες. Όπως φανερώνει και το ίδιο το όνομά του, επιδιώκει να διατηρήσει σταθερές τις ανθρώπινες αξίες και συμπεριφορές. Κάθε αρχή υπογραμμίζεται διαφορετικά σε κάθε παρακλάδι του. Ο Συντηρητισμός έχει μία τάση προς την «Παράδοση», τον «Πραγματισμό», την «Ανθρώπινη Ατέλεια», την «Οργανική Κοινωνία», την «Ιεραρχία», την «Αρχή» και την «Ιδιοκτησία». (Heywood, 2014, σελ. 42)
Η θεωρητική βάση του Συντηρητισμού αντλείται από τον Πραγματισμό. Συγκεκριμένα, οι Πραγματιστές θεωρούν ότι οι άνθρωποι είναι δύσκολο (έως αδύνατο) να ερμηνεύσουν τον κόσμο με την απλή σκέψη τους, επειδή η εξήγηση του τι συμβαίνει γύρω μας είναι το αποτέλεσμα ιδιαίτερα πολύπλοκων σχέσεων ανάμεσα στα φαινόμενα — ή, με κοινωνιολογικούς όρους, ανάμεσα στις δομές και τα υποκείμενα. Δηλαδή, είναι δύσκολο να ερμηνευτεί το πώς ένα αντικείμενο κατορθώνει να πείσει ένα υποκείμενο ώστε το δεύτερο να εμπιστευτεί το πρώτο και το πρώτο να επενδύσει και να αφήσει υπολείμματα επί του υποκειμένου [οι όροι εδώ ανάγονται στον Freud]. Ο πραγματιστής Μάικλ Όουξοτ (Michael Oakeshott) χαρακτηρίζει τις ιδεολογίες ως περισσότερο αφηρημένα συστήματα σκέψης, τα οποία διαστρεβλώνουν την κοινωνική πραγματικότητα (Rationalism In Politics, 1962). Ο Άντριου Χέιγουντ (Andrew Heywood) έβλεπε τον Πραγματισμό ως «αρνητική ιδεολογία», καθώς οι Συντηρητικοί γνωρίζουν καλύτερα σε τι αντιτίθενται παρα τι υποστηρίζουν. Μάλιστα, στον τομέα των Διεθνών Σχέσεων, η ιδεολογία διατηρείται υπό το πρίσμα του Ρεαλισμού, οι απαρχές του οποίου προέρχονται από τον Θουκυδίδη. «Η ταύτιση θεωρίας και πρακτικής αποτελεί κριτικό γεγονός όπου η πράξη είναι λογική και αναγκαία ή η θεωρία ρεαλιστική και λογική» έλεγε ο κατά τα άλλα μαρξιστής Γκράμσι (Gramsci, 1973(1947), σελ. 74).
Η Ανθρώπινη Ατέλεια πηγάζει από τον Πραγματισμό. Η Ανθρώπινη Ατέλεια μπορεί να αποτελέσει τη Δομή με την οποία η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να «κερδίσει» ή να «απομακρύνει» την κοινωνία. Αναλυτικότερα, μπορεί να διορθώσει την Ατέλεια και να εκπαιδεύσει τους ανθρώπους ώστε να μπορούν να διαχειρίζονται τις υποθέσεις τους αυτοβούλως. Μια τέτοια βοήθεια μπορεί να εφαρμόσει τη θεωρία του Ενός Έθνους. Επομένως, η «αλλαγή με σκοπό τη συντήρηση» αλλάζει τρόπο σκέψης και στη συνέχεια, γεννά νέα πολιτισμικά στοιχεία. Από την Ανθρώπινη Ατέλεια (ατομικό επίπεδο), η μελέτη μεταβαίνει στην Οργανική Κοινωνία (συλλογικό επίπεδο). Υπό το πρίσμα «η ισχύς εν τη ενώσει», δημιουργείται ένας άκαμπτος κλοιός που προστατεύει την κοινότητα και την κρατά ενωμένη εντός των ορίων της πόλης ή/και της περιοχής. Για την τελειότερη μορφή συμβίωσης έχει μιλήσει ο Αριστοτέλης, ο οποίος υποστήριξε ότι είναι φυσική η ορμή που οδηγεί τους ανθρώπους στη δημιουργία των πόλεων (δηλαδή των ανωτάτων κοινωνιών), ενώ ο πρώτος που ίδρυσε την πόλη θεωρείται μέγας ευεργέτης (“Φύσει μὲν οὖν ἡ ὁρμὴ ἐν πᾶσιν ἐπὶ τὴν τοιαύτην κοινωνίαν [: την πόλιν]· ὁ δὲ πρῶτος συστήσας μεγίστων ἀγαθῶν αἴτιος.”) (Πολιτικά Α 1.12, 1253a29-31// στο βιβλίο, σελίδα 11- Πρόταση 15).
Ωστόσο, σε αυτό το σημείο ξεκινά μια αντίφαση. Ιδιαίτερα τις προηγούμενες δεκαετίες, οι άνθρωποι στις επαρχίες με δυσπιστία και καχυποψία δέχονται μια νέα εξέλιξη. Η ανησυχία αυτή μπορεί να σημειωθεί (ναι, ακόμα και σήμερα) περισσότερο σε ανθρώπους με βιώματα από την Κατοχή και τον Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949). Οι παραδοσιακές αξίες, ως κινητήρια μέσα ενότητας, δημιουργούν την ασπίδα προστασίας απέναντι στο νέο. Συγκεκριμένα, φοβούνται ότι η ικανότητά της θα εξαλείψει το ανθρώπινο γένος, αρχικά με την αντικατάσταση του ανθρώπου στην εργασία κι έπειτα με την απώθησή του τόσο από την επικοινωνία όσο και από την επίλυση συναισθηματικών προβλημάτων. Δηλαδή, όταν η ΤΝ αποτελέσει τη δομή που μόνο αυτή επενδύει και αφήνει υπολείμματα στον άνθρωπο, τότε, θεωρούν οι Συντηρητικοί ότι, η ανθρωπότητα θα εξαφανιστεί.
Παράλληλα, στον Συντηρητισμό ανάγεται και η Αρχή. Μαζί με την «Ιεραρχία», αποκλείουν την άμεση σύνδεση Συντηρητισμού και Αναρχίας και δη, το χάσμα αυτό μπορεί να μεγαλώσει μέσω της ΤΝ. Μπορεί να επικεντρωθεί στην Εξουσία ούτως ώστε να ενισχύσει τη διοικητική θέση και να βελτιώσει τις νομοθεσίες. Στα θέματα Αρχής, ως συνώνυμο της Εξουσίας, αναφέρθηκε ο Ζοζέφ Ντε Μαιστρ, στα πλαίσια του Σκληρού Πατερναλισμού (Hard Paternalism). Συγκεκριμένα, στο «Περί τον Πάπα» (1817), παρέθεσε ότι η παπική εξουσία οφείλει να επισκιάζει κάθε επίγεια μοναρχία, εκφράζοντας τη θεία δύναμη. Σε αντίθεση με την εποχή του Ντε Μαιστρ, σήμερα η (ορθολογική) ΤΝ εναντιώνεται στην (πνευματώδης και κατ’ ενστίκτου) θρησκεία. Ο Καρλ Γκουστάφ Γιούνγκ (Carl Gustav Jung) κατέθεσε το ότι «η απόκλιση από το ένστικτο και η αντίθεση προς αυτό δημιουργεί τη συνείδηση» (C.G. Jung (1974), σελ. 18) και με τη σειρά της, η συνείδηση είναι αυτή που διατηρεί τα έθιμα και τις παραδόσεις, επικαλούμενη τον διαχρονικό τους χαρακτήρα.
Η Παράδοση, οι Αξίες και τα Ήθη είναι αυτά που διαμορφώνουν τα «κόμματα αρχών». Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι οι κοινωνίες συστάθηκαν σταδιακά και συγκεκριμένα, όταν οι «γειτονιές» αντάλλαξαν τα έθιμά τους, ιδρύοντας ένα κοινό «έθος». Οπότε, η Παράδοση είναι αυτή η δομή που είχε βαθιά επίδραση στα υποκείμενα της αχανούς και άναρχης φυσικής κατάστασης των κοινωνιών. Από αυτά συνεπάγεται ότι η ΤΝ μπορεί, μέσω της Παράδοσης, να ενισχύσει την ενότητα του πυρήνα της κοινότητας, αλλά και να «εκπολιτίσει» τα έθιμα κατά τέτοιον τρόπο που να αναδεικνύουν το ανθρώπινο στοιχείο και τις ικανότητές του. Το τελευταίο μπορεί να προωθηθεί από τον Ελευθεριακό Συντηρητισμό (Libertarian Conservatism), που βλέπει τη Φιλελεύθερη αγορά να είναι ικανή να ευδοκιμήσει χωρίς να απειλούνται αξίες όπως το καθήκον, η εξουσία και η ανθρώπινη ζωή (Heywood, 2007, σελ. 177-179). Βέβαια, ίσως να απέχει από την «καθαρή» Συντηρητική ουσία αυτή η οπτική, μιας και πιάνει το Φιλελεύθερο αίσθημα και το στοιχείο στο οποίο πολλοί επικεντρώθηκαν: την οικονομία.
Ενώνοντας τις δύο έννοιες της Αρχής, αναδύει η απορία αν έχει η ΤΝ εθνική συνείδηση. Διαφορετικές Παραδόσεις περιβάλλονται από διαφορετικού είδους Εξουσίες, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση. Η λύση δύναται να προκύπτει από την «αρχή της αυτοδιάθεσης», αν και οι Συντηρητικοί δεν προσεγγίζουν αυτήν την έννοια, καθώς συνδέονται ισχυρά με τα πάτρια εδάφη τους και την προστασία τους. Προτιμητέος είναι για αυτούς ο ηγέτης που να αναδεικνύει έντονα τα στοιχεία της κοινότητας, δηλαδή επιστημονικούς όρους να ασκεί την ήπια ισχύ. Εδώ, βέβαια, η άσκηση της Ήπιας Ισχύος πιο πολύ γίνεται ως παραδειγματισμό για μίμηση των υπηκόων-υποκειμένων και ύστερα ως εργαλείο διπλωματίας. Εάν κατορθωθεί κάτι τέτοιο με την αρωγή της ΤΝ, τότε θα έχει επιτευχθεί ένας στόχος της Συντηρητικής Νέας Δεξιάς (γνωστής και ως Νεοσυντηρητισμός), η οποία βλέπει ότι η εξουσία ενώνει την κοινότητα, δημιουργώντας δομές για εθνική ταυτότητα και δημόσιας ηθικής.
Εντούτοις, μια αρνητική οπτική για την ΤΝ συμμερίζονται κυρίως οι Συντηρητικοί. Όπως προαναφέρθηκε, οι παραδόσεις σχημάτισαν έναν κλοιό που δύσκολα επιτρέπει την εισαγωγή του καινούριου. Οι Συντηρητικοί θεωρούν ότι η ΤΝ θα φέρει τις δικές της Αξίες, με τις οποίες δε θα μπορούν να προσαρμοστούν, ενώ αναλαμβάνοντας την Εξουσία, θα ενισχύει τον ρόλο της και θα εξυπηρετήσει τα συμφέροντά της. Γενικότερα, είναι άνθρωποι που επιθυμούν λιτή ζωή χωρίς περιπλοκές και αυτό τίθεται δύσκολο γι’ αυτούς, με τη δράση της ΤΝ. Αισθάνονται ότι η ανθρώπινη ισχύ κατρακυλά σταδιακά στην παρακμή και ότι το νέο Σύστημα της ΤΝ πρόκειται να εκμεταλλευτεί την Ανθρώπινη Ατέλεια. Αυτό, με τη σειρά του, θα οδηγήσει στην εργαλειοποίηση του ανθρώπου και στην κατοπινή εξάλειψή του. Ανάμεσα στις νέες αξίες που θα προωθήσει η ΤΝ, βρίσκεται και η εναλλακτική οπτική για την εθνική συνείδηση. Είναι προς το παρόν αβέβαιο (ίσως και ευφάνταστο) αν η ΤΝ θα διατηρήσει το «ανθρώπινο» μοντέλο κράτους ή θα δημιουργήσει ένα νέο, υβριδικό (για τα ανθρώπινα δεδομένα) μοντέλο διοίκησης. Σίγουρα, όμως, αφορά την έννοια της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, η οποία ανήκει στις αρχές των Χριστιανοδημοκρατών.
Οι Χριστιανοδημοκράτες αποτελούν δυτικο-ευρωπαϊκό «δημιούργημα». Υπογραμμίζουν τη σημασία της χριστανικής συμπόνιας ως το «ενωτικό» για όλες τις κοινωνίες. Οι Συντηρητικοί τέτοιου τύπου τις βλέπουν να απειλούνται τόσο από τη «λαίλαπα» του Φιλελευθερισμού, όσο και από τον εξελιγμένο φορέα της, την ΤΝ. Συγκεκριμένα, απειλώντας τη θρησκεία και την «Ιδιοκτησία», η χριστιανική συμπόνια μεταξύ των ανθρώπων προτείνεται ως αντίβαρο στον κίνδυνο της εξαφάνισής τους. Με τη θρησκεία παραμελλημένη και την ιδιοκτησία απροστάτευτη, οι Χριστιανοδημοκράτες απομακρύνονται από την προσήλωση στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας (Mény, 1995, σελ. 155-161) και η ΤΝ διεκδικεί τα συμφέροντά της, αποκτώντας μέρισμα σε κάθε ιδιοκτησία. Έτσι, περιορίζεται η επιχειρηματικότητα, προκαλείται το φαινόμενο των «ανάξιων φτωχών», ενώ ταυτόχρονα η κοινωνία οδηγείται σε κατάσταση Κολλεκτιβοποίησης. Παράλληλα με τη Χριστιανοδημοκρατία, απειλείται και ο Ελευθεριακός Συντηρτισμός, ενώ επιβεβαιώνεται ο Νεοφιλελευθερισμός (Neoliberalism) στην υποβάθμιση του πολιτισμού και της ελευθερίας από το κράτος.
Από την άλλη, η ΤΝ μπορεί όντως να είναι αποτελεσματική στη διαχείριση της Ιδιοκτησίας. Με βάση τη θεωρία του Ενός Έθνους, δύναται να διατηρήσει την Ιεραρχία μέσα στην Ιδιοκτησία έτσι όπως είναι. Ταυτόχρονα, μπορεί να δώσει λύση σε ζητήματα που προκύπτουν ή να προβλέψει τυχόν ζημιές. Ακόμα, είναι ικανή να προστατέψει και μικρούς ιδιοκτήτες από μεγαλύτερους, εξαλείφοντας την απληστία. Ο Max Weber, μιλώντας για την απληστία, έβλεπε την (αυξανόμενη) ιδιοκτησία επικίνδυνη, ως παράγοντα χαλάρωσης και φαινομενικού εφησυχασμού, εν αντιθέσει με την «αιώνια ησυχία των αγίων» που βρίσκεται στον πραγματικά ηθικό κόσμο (Weber,1984[1907], σελ. 41-68). Επομένως, η ΤΝ φαντάζει το κατάλληλο εργαλείο για τη διαχείριση της Ιδιοκτησίας, αλλά και για την προστασία της.
Εν ολίγοις, ο Συντηρητισμός μόνο υπό προϋποθέσεις μπορεί να δεχθεί την ΤΝ μόνο υπό προϋποθέσεις. Οι υποστηρικτές βλέπουν ότι μόνο αν η ΤΝ μπορεί να συντηρήσει τον πυρήνα των παραδόσεων και να ενισχύσει την προστασία από «εισβολείς», τότε θα γίνει δεκτή και θα λάβει ρόλο στην ηγεσία. Οι αρνητές, από την άλλη, κοιτούν να την αποφεύγουν όσο το δυνατό γίνεται. Παρ’ όλα αυτά, είναι ακόμα νωρίς ώστε να διεξαχθούν συμπεράσματα.
Πηγές:
Α. Βιβλία
Aristotle (1855). Congreve, Richard (ed.). The Politics, with English Notes. London: John W. Parker and Son. Διαθέσιμο (από τη Βικιπαίδεια) σε: https://archive.org/details/politicsofaristo00aris_0/page/n3/mode/2up?view=theater&ui=embed&wrapper=false
Galbraith, J.K. (2006). Τα Οικονομικά της Αθώας Απάτης: Η αλήθεια για την εποχή μας. Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη.
Gramsci, A. (1973 [1947]). Ιστορικός Υλισμός – Τετράδια της Φυλακής. Εκδόσεις Οδυσσέας
Heywood, A. (2014). Εισαγωγή στην Πολιτική [Τέταρτη Έκδοση]. Εκδόσεις Επίκεντρο.
Heywood, A. (2007). Πολιτικές Ιδεολογίες. Εκδόσεις Επίκεντρο.
Jung, C.G. (1974). Άνθρωπος και Ψυχή [Μετάφραση: Γιώργος Βαμβαλής]. Εκδόσεις ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ.
Mény, Y. (1995). Συγκριτική Πολιτική. Οι δημοκρατίες: Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία (Τόμος Α´) [Μετάφραση: Παντελής Κυπριανός – Στάθης Μπάλας]. Εκδόσεις Παπαζήση ΑΕΒΕ.
Weber, M. (1984 [1904]). Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού [Μετάφραση: Μ.Γ. Κυπραίος]. Εκδόσεις Gutenberg.
Εικόνες:
Liberal.gr (26 Αυγούστου 2022). Οι ισχυρισμοί των σοσιαλιστών για τον καπιταλισμό – Μέρος τέταρτο – Γράφει ο Richard Fulmer. Διαθέσιμο σε: https://www.liberal.gr/think-tanks/oi-ishyrismoi-ton-sosialiston-gia-ton-kapitalismo-meros-tetarto