Γράφει η Δήμητρα Σουρβινού
Το κυβερνών κόμμα της Τουρκικής Δημοκρατίας “Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης”, αλλιώς αναφερόμενο και ως AKP, ανέλαβε την εξουσία μετά τη νίκη του στις εκλογές του 2002 και έκτοτε αποτελεί κυρίαρχο κόμμα στην τουρκική πολιτική σκηνή. Η αρχική επιτυχία της κυβερνήσεως του Recep Tayyip Erdoğan βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στο οικονομικό πρόγραμμα και στις ορθόδοξες πολιτικές που είχε παρουσιάσει το κόμμα, αλλά και στην ανάγκη του λαού να στραφεί σε μια νέα πολιτική παράταξη, ελπίζοντας ότι αυτή θα τον διέσωζε από το οικονομικό αδιέξοδο της κρίσης του 2001. Ωστόσο, 21 χρόνια αργότερα οι περιστάσεις έχουν αντιστραφεί σημαντικά και η κυβέρνηση AKP υποστηρίζεται ότι θα έρθει αντιμέτωπη με τις πιο απαιτητικές εκλογές των τελευταίων δύο δεκαετιών, εξαιτίας, κυρίως, των ανορθόδοξων οικονομικών χειρισμών που έχει υιοθετήσει τα τελευταία τρία χρόνια. Κυρίαρχο αντίπαλο του AKP αποτελεί ο συνασπισμός 6 κομμάτων της αντιπολίτευσης, υπό την προεδρία του αρχηγού του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος Kemal Kılıçdaroğlu. Η ενωμένη αντιπολίτευση εκμεταλλεύεται την παρακμάζουσα οικονομική κατάσταση της χώρας, υποστηρίζοντας ότι βασικός υπαίτιος είναι ο πρόεδρος Erdoğan και οι χειρισμοί του. Μπροστά, λοιπόν, στις αυξημένες πιθανότητες ήττας της κυβέρνησης στις εκλογές της 14ης Μαΐου, η ίδια υιοθετεί μέτρα ευνοϊκά προς το λαό, τα οποία θα αναλυθούν παρακάτω, με βασικό στόχο την εξασφάλιση ακόμα μιας εκλογικής θητείας.
2021 μέχρι και σήμερα: Οι δημοσιονομικοί χειρισμοί της κυβερνήσεως AKP και τα αποτελέσματά τους
Η κυβέρνηση AKP το 2021 υιοθέτησε μια σειρά ανορθόδοξων πολιτικών, οι οποίες είχαν ως στόχο τη μείωση των επιτοκίων. Ο ίδιος ο Erdoğan υπερασπίστηκε αυτή την απόφαση αναφέροντας ότι τα χαμηλά επιτόκια θα προκαλούσαν αύξηση των επενδύσεων και των θέσεων εργασίας, ενίσχυση των εξαγωγών και της εγχώριας αγοράς, καθώς και μείωση της εξάρτησης της Τουρκίας από τρίτες χώρες. Συνεπώς, ακολούθησε μια σειρά μειώσεων, σύμφωνα με την οποία το επιτόκιο της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας από 19% έφτασε το Δεκέμβρη του 2021 στο 14%. Η μείωση συνεχίστηκε και το 2022, με αποτέλεσμα το επιτόκιο για τον αντίστοιχο μήνα Δεκέμβριο να υπολογίζεται σε 9%. Τέλος, πραγματοποιήθηκε ακόμα μια μείωση το Μάρτιο του 2023 και, έκτοτε το επιτόκιο καθορίστηκε σε 8,5%. Ωστόσο, οι παραπάνω μειώσεις όχι μόνο δεν απέφεραν τα οφέλη στα οποία είχε αναφερθεί ο Πρόεδρος, αλλά, αντιθέτως, προκάλεσαν μια αξιοσημείωτη οικονομική κρίση. Αναλυτικότερα, οι μειώσεις επέφεραν έναν καλπάζοντα πληθωρισμό, ο οποίος τον Οκτώβριο του 2022 υπολογίστηκε 85,5%, ποσοστό που έσπασε ρεκόρ εικοσαετίας. Σταδιακά, βέβαια, προχωρώντας στο έτος 2023 το ποσοστό ακολούθησε καθοδική πορεία, η οποία, όμως, οφείλεται στην επίδραση της βάσης, δηλαδή στη σύγκριση των τρεχόντων επιπέδων τιμών σε ένα δεδομένο μήνα, έναντι των επιπέδων τιμών του ίδιου μήνα ένα χρόνο πριν. Έτσι, στην πραγματικότητα το ποσοστό πληθωρισμού όχι μόνο δε μειώθηκε, αλλά παρουσιάζεται μεγαλύτερο από τους κυβερνητικούς υπολογισμούς, ενώ ανεξάρτητοι οικονομολόγοι κάνουν λόγο ακόμα και για ποσοστό με τριψήφιο αριθμό. Ακολούθως, συνέπεια του πληθωρισμού υπήρξε η υποτίμηση της Τουρκικής λίρας. Πιο συγκεκριμένα, το 2021 έχασε το 44% της αξίας της απέναντι στο Αμερικανικό δολάριο, ενώ η υποτίμηση συνεχίστηκε και στα επόμενα δύο έτη. Έτσι, ενώ η κυβέρνηση πίστευε ότι ένα ελαφρώς υποτιμημένο νόμισμα θα ενίσχυε τις εξαγωγές και θα προκαλούσε αύξηση της ζήτησης, όσον αφορά στα εγχώρια προϊόντα, έναντι των εισαγόμενων, η υποτίμηση δημιούργησε, κυρίως, αρνητικά αποτελέσματα. Χαρακτηριστικές συνέπειες είναι τα συνεχώς αυξανόμενα κόστη των εισαγόμενων προϊόντων, κυρίως όσον αφορά στον τομέα της ενέργειας, η μείωση της βιομηχανικής παραγωγής αλλά και οι αυξημένες πιστώσεις σε ξένο νόμισμα. Συμπερασματικά, οι ανορθόδοξες πολιτικές της κυβερνήσεως AKP, προκάλεσαν αλλεπάλληλες δημοσιονομικές προκλήσεις και συνταρακτική αύξηση του κόστους ζωής, λόγοι οι οποίοι συνέβαλαν, σε μεγάλο ποσοστό, στην πτώση της δημοφιλίας του κόμματος.
Η οικονομική και πολιτική κατάσταση στη χώρα ενόψει των εκλογών της 14ης Μαΐου
Η οικονομία της χώρας δύο εβδομάδες πριν τις εθνικές εκλογές μπορεί να χαρακτηριστεί ως αρκετά τεταμένη, ενώ, μάλιστα, ορισμένοι ανεξάρτητοι αναλυτές αναφέρουν ότι η ίδια κινείται με “δανεικό χρόνο”. Ακολούθως, ο πληθωρισμός για το μήνα Μάρτιο καθορίστηκε, με βάση τα κυβερνητικά δεδομένα, στο 50.5%, ποσοστό επικίνδυνα υψηλό, ενώ η οικονομία υπέστη ακόμα μία πληγή, εξαιτίας των σεισμών της 6ης Φεβρουαρίου. Ο θάνατος περισσότερων από 50.000 ανθρώπων, η καταστροφή περιοχών οι οποίες ήταν υπεύθυνες για την παραγωγή περίπου του 9% του εθνικού ΑΕΠ, το τεράστιο οικονομικό κόστος ανακατασκευής, το οποίο ανέρχεται σε δισεκατομμύρια δολάρια αλλά και η πτώση της κυβερνητικής δημοφιλίας, αποτελούν κομβικά σημεία που, σίγουρα, θα επηρεάσουν τα εκλογικά αποτελέσματα. Η κυβέρνηση, γνωρίζοντας το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο έχει οδηγήσει το ανορθόδοξο οικονομικό της πρόγραμμα ακολουθεί, όπως παρατηρείται, μια πολιτική παροχών έτσι, ώστε να διευκολύνει το κόστος ζωής των πολιτών αλλά και να αυξήσει το ποσοστό των υποστηρικτών της. Έτσι, τους περασμένους τέσσερις μήνες το AKP προχώρησε στην αύξηση μισθών κατά 55% για το έτος 2023, στο διπλασιασμό του ποσού των βασικών συντάξεων και στην πρόωρη συνταξιοδότηση δύο εκατομμυρίων πολιτών, ενώ προσέφερε, ακόμη, μείωση των λογαριασμών ενέργειας 15% για τις κατοικίες και τις επιχειρήσεις και 20% μείωση των λογαριασμών φυσικού αερίου για τους βιομηχανικούς ομίλους. Εν συνεχεία, η κεντρική τράπεζα ενόψει των εκλογών διατηρεί το επιτόκιο στο 8,5%, ενώ πρόσφατες εξελίξεις που ήρθαν στη δημοσιότητα αναφέρουν ότι η ίδια πουλάει τα αποθέματα που κατέχει σε χρυσό, με στόχο να καλύψει την τοπική ζήτηση και να αποτρέψει την υποτίμηση της τουρκικής λίρας έως και τη λήξη των εκλογών. Συνοπτικά, λοιπόν, η οικονομική πολιτική παρουσιάζεται ως κυρίαρχος παράγοντας επιτυχίας στις εκλογές και αυτό αποδεικνύεται από τις συνεχόμενες προσπάθειες της κυβέρνησης να προστατεύσει και να σταθεροποιήσει την οικονομία, τουλάχιστον, μέχρι την οριστική εκλογική απόφαση.
Οι δεσμεύσεις της συνασπισμένης αντιπολίτευσης
Ο συνασπισμός των έξι κομμάτων της αντιπολίτευσης, γνωστός και ως “ Nation Alliance” συστάθηκε με στόχο να ανατρέψει την κυβέρνηση και να διαλύσει το καθεστώς του “Ενός άνδρα”, το οποίο εγκαθίδρυσε ο Recep Tayyip Erdoğan. Πιο συγκεκριμένα, οι αλλεπάλληλες αποτυχίες του δημοσιονομικού προγράμματος της κυβέρνησης AKP αποτέλεσαν βασικό στοιχείο στην εκλογική εκστρατεία της αντιπολίτευσης, ενώ παράλληλα συνέβαλαν και στην αυξημένη λαϊκή υποστήριξη της. Αναλυτικότερα, οι βασικές θέσεις του συνασπισμού, όσον αφορά στην οικονομία, επικεντρώνονται στην επίλυση του προβλήματος του υπερπληθωρισμού, ζήτημα το οποίο θα απασχολήσει οπωσδήποτε την επόμενη κυβέρνηση, όποια και εάν είναι αυτή. Τον Ιούνιο του 2022 ο συνασπισμός, επίσης, προκήρυξε ότι βασικό στόχο του αποτελεί η βελτίωση της θεσμοποίησης στο χώρο της οικονομίας, των χρηματοοικονομικών, της νομισματικής πολιτικής και των κρατικών δαπανών, ενώ ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στη σταθεροποίηση των τιμών και στην αυτονομία της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας. Το 2023 η συνασπισμένη αντιπολίτευση έκανε, επιπλέον, αναφορά στις βλέψεις της για μεγαλύτερη δημοσιονομική πειθαρχία αλλά και για αναδιάρθρωση και περαιτέρω ενδυνάμωση των οικονομικών θεσμών της χώρας. Νύξη έγινε και στη διεξαγωγή ελέγχου στις ήδη υπάρχουσες συνεργασίες που έχει συνάψει η κυβέρνηση Erdoğan με τον ιδιωτικό τομέα. Τέλος, κρίνεται απαραίτητο να γίνουν γνωστές οι επιδιώξεις του συνασπισμού για τη συμμετοχή της χώρας σε Ευρωπαϊκά προγράμματα ψηφιακού εκσυγχρονισμού, υιοθέτησης ευρωπαϊκών περιβαλλοντικών συμφωνιών αλλά και στην έναρξη διαπραγματεύσεων με επίκεντρο συζήτησης την Τελωνειακή Ένωση. Ωστόσο, εξαιτίας των πολλαπλών και, πολλές φορές, αντικρουόμενων ιδεολογιών των έξι κομμάτων, η συνασπισμένη αντιπολίτευση δεν έχει καταφέρει να εκμεταλλευτεί επαρκώς τα λάθη της κυβέρνησης AKP έτσι, ώστε να εξασφαλίσει την εκλογική της επιτυχία. Συνεπώς, παρά τα μεγαλόπνοα σχέδια της, οι ενδοκομματικές ιδεολογικές διαφορές και η ανυπαρξία ενός κοινού οικονομικού πλάνου που να είναι αποδεκτό από όλες τις παρατάξεις θέτουν σε κίνδυνο το αποτέλεσμα των εθνικών εκλογών.
Συμπεράσματα
Εν κατακλείδι, γίνεται, πράγματι, αντιληπτό ότι οι εκλογές της 14ης Μαΐου πρόκειται να αποτελέσουν μια απαιτητική μάχη για τον Πρόεδρο Erdoğan και την κυβέρνηση AKP. Η αβεβαιότητα επιτυχίας του κόμματος οφείλεται, κυρίως, στη δυσφορία που έχει προκληθεί στο λαό αλλά και τις επιχειρήσεις, από τους ανορθόδοξους δημοσιονομικούς χειρισμούς της εξουσίας. Αυτή, λοιπόν, η αναταραχή που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στους εκλογείς μπορεί να στοιχίσει στον Erdoğan τη διακυβέρνηση της χώρας. Αντιστοίχως, οι αστοχίες της κυβερνήσεως έχουν ωθήσει μεγάλη μερίδα των ψηφοφόρων στην υποστήριξη της συνασπισμένης αντιπολίτευσης, καθώς η ίδια υπόσχεται επιστροφή σε ορθόδοξες οικονομικές πολιτικές και βελτίωση του κόστους ζωής. Η αδυναμία, βέβαια, συναίνεσης των κομμάτων του συνασπισμού σε ένα κοινό πολιτικό πρόγραμμα επηρεάζει αρνητικά τη γνώμη των ψηφοφόρων, γεγονός το οποίο δεν εξυπηρετεί τις επιδιώξεις της αντιπολίτευσης, ενώ, παράλληλα, μειώνει το συγκριτικό πλεονέκτημα που κατέχει η ένωση του Kılıçdaroğlu έναντι της κυβερνήσεως. Επομένως, παρά τη μεγάλη αναταραχή που έχουν προκαλέσει στη χώρα οι πολιτικές του Erdoğan και τη, συγκριτικά με άλλες εκλογές, μειωμένη δημοφιλία του κόμματος, η απουσία μιας ισχυρής συμπαγούς αντιπολίτευσης μπορεί να στοιχίσει στο συνασπισμό του Kılıçdaroğlu την επιτυχία στις εκλογές και να οδηγήσει σε μια ακόμα εκλογική νίκη για τη κυβέρνηση AKP.
Βιβλιογραφία
Aksoy, H,. A., Çevik, S. (2023, March 23). Political and Economic Implications of the Turkish Earthquakes. Stiftung Wissenschaft Und Politik (SWP). Διαθέσιμο σε: https://www.swp-berlin.org/en/publication/political-and-economic-implications-of-the-turkish-earthquakes
Erkoyun, E. (2023, February 23). Turkish central bank cut rates by 50 bps after earthquake. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/markets/rates-bonds/turkish-central-bank-cuts-policy-rate-50bps-after-earthquake-2023-02-23/?fbclid=IwAR2tDe4bAx4Hnk7IgcCYN1ff2xQWAFNSoYltAMjUeLYTZLZ9F852HwAJilU
Esen, B., Bastian, J. (2022, September 07). Ahead of Turkey’s 2023 elections: Will risky rate cut yield support for President Erdoğan? Stiftung Wissenschaft Und Politik (SWP). Διαθέσιμο σε: https://www.swp-berlin.org/en/publication/ahead-of-turkeys-2023-elections-will-risky-rate-cut-yield-support-for-president-erdogan
Giles, C. (2021, December 21). Why Erdogan’s unorthodox Turkish economic experiment is not working. Financial Times. Διαθέσιμο σε: https://www.ft.com/content/4a7303dc-9bf6-4a70-8078-13f98edc30b4
Karakaya, K. (2023, April 27). Turkey Central Bank Draws Down Gold Reserves to Meet High Demand. BNN Bloomberg. Διαθέσιμο σε: https://www.bnnbloomberg.ca/turkey-central-bank-draws-down-gold-reserves-to-meet-high-demand-1.1913104
Malsin, J., Kivilcim, E. (2023, April 25). Turkey’s Erdogan Faces Biggest Election Challenge Over Economy. WSJ. Διαθέσιμο σε: https://www.wsj.com/articles/turkeys-erdogan-faces-biggest-election-challenge-over-economy-6ba8c6bc
Reuters. (2022, December 22). Turkey raises monthly minimum wage by 55% for 2023. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/markets/turkey-raises-monthly-minimum-wage-by-50-2023-2022-12-22/
Samson, A. (2023, March 29). Erdoğan to slash Turkey’s energy bills ahead of tough election. Financial Times. Διαθέσιμο σε: https://www.ft.com/content/589877b7-4dc7-4e49-a6ca-bb0041d56b43
Şar, E. (2023, February 09). The Post-Erdoğan Vision of Turkish Opposition: Opportunities and Limitations. Centre for Applied Turkey Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.cats-network.eu/publication/the-post-erdogan-vision-of-turkish-opposition-opportunities-and-limitations
The Economist. (2023, March 31). Ahead of a critical election Turkey’s economy is running on borrowed time. Διαθέσιμο σε: https://www.economist.com/europe/2023/03/26/ahead-of-a-critical-election-turkeys-economy-is-running-on-borrowed-time
TRADING ECONOMICS. (n.d.). Turkey Inflation Rate – March 2023 Data – 1965-2022 Historical – April Forecast. Διαθέσιμο σε: https://tradingeconomics.com/turkey/inflation-cpi TRADING ECONOMICS. (n.d.). Turkey Interest Rate – 2023 Data – 1990-2022 Historical – 2024 Forecast – Calendar. Διαθέσιμο σε: https://tradingeconomics.com/turkey/interest-rate
.