Γράφει ο Χαράλαμπος Δασκαλάκης
Τα κράτη της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, χαρακτηρίζονται από πολλές ιδιαιτερότητες. Σε μεγάλο βαθμό αποτελούνται από πληθυσμούς, διαφορετικών μεταξύ τους, εθνοτικών και θρησκευτικών κοινοτήτων, αρκετές εκ των οποίων διεκδικούν αποκλειστικά για τις ίδιες τα εδάφη που κατοικούν. Παρατηρούνται διαφωνίες ακόμη και μεταξύ ανθρώπων που ασπάζονται την ίδια θρησκεία (παραδείγματος χάρη Σουνίτες – Σιίτες Μουσουλμάνοι). Οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των κατοίκων των χωρών, σε συνδυασμό με τρίτα συμφέροντα στην περιοχή, το γεγονός ότι αποτέλεσαν αποικίες άλλων χωρών, όπως η Γαλλία και η Μ. Βρετανία, καθώς και την προσπάθεια ένταξης των κρατών αυτών σε σφαίρες επιρροής, κυρίως κατά την Ψυχροπολεμική περίοδο, έχουν οδηγήσει σε μία πληθώρα συγκρούσεων, ακόμα και πολέμων, οι οποίοι, με τη σειρά τους, διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό το σημερινό ασταθές τοπίο στη περιοχή.
Ένα από αυτά τα κράτη είναι και ο Λίβανος, μία χώρα με πλούσια ιστορία, πρώην αποικία της Γαλλίας, από όσο είναι γνωστό από τη βιβλιογραφία με -τουλάχιστον- 17 αναγνωρισμένες θρησκευτικές κοινότητες (Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016), κυρίως Αραβικό πληθυσμό, και με μία πληθώρα ανεπίλυτων -μέχρι και τις μέρες μας- ζητημάτων, που είναι απόρροια όλων των παραπάνω δεδομένων.
Ο Λίβανος αποτελεί ανεξάρτητο κράτος επισήμως από το 1943 και μετά (Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016). Κατοικείται κυρίως από Μουσουλμάνους, σε ποσοστό μάλιστα που αγγίζει το 60% (Br. Kartchner,2012), ωστόσο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι πάντα κάποιος Μαρωνίτης Χριστιανός, ο Πρωθυπουργός είναι πάντα Σουνίτης Μουσουλμάνος, ενώ ο Πρόεδρος του Κοινοβουλίου, αντίστοιχα, Σιίτης. Αυτή η ιδιόμορφη μορφή Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, καθιερώθηκε μάλιστα έπειτα από μία άγραφη, αρχικά, “συμφωνία κυρίων”, σε μία προσπάθεια για αναλογική αντιπροσώπευση των τριών κύριων θρησκευτικών κοινοτήτων, και υπεγράφη -από τους ηγέτες των κοινοτήτων έπειτα ως “Εθνικό Σύμφωνο” το 1943, που αποτελεί ουσιαστικά έκτοτε, το θεσμικό θεμέλιο της ανεξαρτησίας του Λιβάνου (Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016).
Πηγαίνοντας όμως λίγο πίσω, συγκεκριμένα τη δεκαετία του 1920, όπου η Γαλλία έμελλε να γίνει ο διάδοχος επικυρίαρχος του Λιβάνου και της Συρίας, μετά την Οθωμανική Αυτοκρατορία (BBC, 2018), είναι φανερό ότι οι ρίζες των διαφορών της χώρας, βρίσκονται βαθιά στις δυτικές πρακτικές. Οι Γάλλοι επέλεξαν -και ως καθολικοί- να ευνοούν πάντοτε, τους Χριστιανούς Μαρωνίτες , θεσπίζοντας μάλιστα το νόμο “six-to-five” (BBC, 2018). Σύμφωνα με αυτόν το νόμο, για κάθε πέντε διορισμούς Μουσουλμάνων στο δημόσιο, θα ακολουθούσαν έξι κοινοβουλευτικές έδρες ή διοικητικά πόστα για Χριστιανούς (Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016). Αυτό δημιούργησε ένα καθεστώς προστασίας των Χριστιανών, το οποίο επέτρεψε στις μεγάλες και πλούσιες οικογένειες Μαρωνιτών της χώρας, αν και ήταν μειοψηφία, να εμπλακούν και με την πολιτική, εγκαθιδρύοντας στην ουσία μία συνταγματική ολιγαρχία, πάντοτε ευνοώντας το Χριστιανικό -ταυτόχρονα φιλοδυτικό και φιλογαλλικό- πληθυσμό, αδιαφορώντας για την καθημερινότητα και τα προβλήματα της Μουσουλμανικής πλειοψηφίας. Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016).
Υπό το πρίσμα των παραπάνω γεγονότων, και με τις μνήμες της αποικιοκρατίας ακόμα νωπές, μόλις πέντε χρόνια μετά την ανεξαρτησία της χώρας προστέθηκε ένα ακόμα τεράστιο ζήτημα.
Στις 14 Μαΐου του 1948, ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν, ως πρώτος Πρόεδρος του Ισραήλ, ανακοίνωσε την Διακήρυξη του Κράτους του Ισραήλ, κάτι που οδήγησε την αμέσως επόμενη ημέρα, στον πρώτο Αραβο-Ισραηλινό Πόλεμο, με τη συμμετοχή και του Λιβάνου στο μπλοκ των πέντε Αραβικών στρατών που σχηματίστηκε – μαζί με αυτούς της Αιγύπτου, της Συρίας, της Ιορδανίας και του Ιράκ. Η μεγάλη και απρόσμενη νίκη του Ισραήλ όμως, οδήγησε σε αυτό που ονομάστηκε για τους Άραβες ως “Νάκμπα” (καταστροφή), και τον επακόλουθο εκτοπισμό 725.000 Παλαιστινίων προσφύγων σε γειτονικές Αραβικές χώρες, εκ των οποίων περίπου οι 150.000 βρήκαν καταφύγιο στο Λίβανο (Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016). Και μπορεί την επόμενη κιόλας χρονιά, συγκεκριμένα τον Μάρτιο του 1949, ο Λίβανος να υπέγραψε συμφωνία ανακωχής με το Ισραήλ, στις λεγόμενες “Συνομιλίες Εγγύτητας” στη Ρόδο, αλλά του έμεινε το ζήτημα των Παλαιστίνιων προσφύγων για να διαχειριστεί, και αποδείχθηκε ελικά πολύ δύσκολο να το πράξει, παρότι -πρωτίστως- Αραβική χώρα.
Η Χριστιανική ελίτ, παρότι για τους ομόθρησκους τής Παλαιστίνιους πρόσφυγες, έκανε το καλύτερο δυνατό για να αφομοιωθούν στο Λίβανο, δεν έκανε το ίδιο και για τους Μουσουλμάνους Παλαιστίνιους, οι οποίοι δεν απέκτησαν ποτέ την λιβανέζικη υπηκοότητα και έμεναν σε προσφυγικούς καταυλισμούς. Πολλοί βέβαια, δεν επιθυμούσαν να αφομοιωθούν σε άλλο κράτος, κάτι που είναι σημαντικό να αναφερθεί, καθώς το μόνο που ήθελαν ήταν να επιστρέψουν στις εστίες στους στη Γάζα ή τη Δυτική Όχθη, ή έστω, να αγωνιστούν για αυτό (Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016).
Στην ουσία, τα πρώτα χρόνια του ο Λίβανος, φαίνεται ως ένα ανεξάρτητο κράτος που ευδοκιμεί, για λίγες όμως οικογένειες, κατά βάση Χριστιανικές, που επωφελούνταν από τις πολιτικές εξελίξεις, αλλά και μία χώρα της οποίας ο λαός, πρωτίστως Μουσουλμανικός, ζούσε μέσα στη φτώχεια, χωρίς να φαίνεται κάποια ελπίδα για αυτόν στο άμεσο μέλλον. Με το πέρασμα των χρόνων βέβαια, η αστικοποίηση και η εκπαίδευση, συνέβαλαν στην αύξηση της συνειδητοποίησης του κενού μεταξύ πλουσίων και φτωχών (Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016), και άρχισαν να ξεκαθαρίζουν κάπως τις διαστάσεις του προβλήματος, δείχνοντας ότι δεν είναι οι θρησκευτικές διαφορές το μόνο εμπόδιο στην πρόοδο.
Το 1957, διατυπώθηκε από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, το ομώνυμό Δόγμα, σχετικά με τα κράτη της Μέσης Ανατολής, σύμφωνα με το οποίο θα παρείχαν στρατιωτική και οικονομική βοήθεια σε όποια χώρα της περιοχής αντιστεκόταν στην κομμουνιστική επιρροή. Ένα σχέδιο το οποίο, στην αντίληψη των ηγετών των αραβικών κρατών ερμηνεύτηκε ως ένα τέχνασμα των Δυτικών χωρών, για να εμπλακούν ξανά στις αραβικές υποθέσεις, θεωρώντας το ένα ως ένα δείγμα ενός νέου τύπου ιμπεριαλισμού. Παρόλαυτα, η κυβέρνηση του Λιβάνου υπό τον Πρόεδρο Καμίλ Σαμούν, το αποδέχτηκε, οδηγώντας τον λιβανέζικο λαό στο δίλημμα να διαλέξει στρατόπεδο, μεταξύ της “ουδετερότητας” του Λιβάνου, και των “φιλοδυτικών” τάσεων της κυβέρνησης. Όσοι τάχθηκαν υπέρ της “ουδετερότητας” (σ.σ. να μην κηδεμονεύεται ο Λίβανος από καμία ξένη δύναμη), σχημάτισαν μία αντιπολίτευση αποτελούμενη κυρίως από Άραβες εθνικιστές, Παλαιστίνιους πρόσφυγες και Λιβανέζους πολιτικούς, αποκλεισμένους από την κυβέρνηση Σαμούν, αντιδρώντας στις πρακτικές της τελευταίας, κάτι που οδήγησε στον πρώτο Εμφύλιο Πόλεμο της χώρας, το 1958. Ο Πόλεμος αυτός δεν χαρακτηρίστηκε από τις ίδιες ακρότητες σε σχέση με τους επόμενους Πολέμους, εν μέρει εξαιτίας και της άμεσης στρατιωτικής επέμβασης από τις ΗΠΑ, με την αποστολή πεζοναυτών, “πατώντας” πάνω στο Δόγμα Αϊζενχάουερ, (BBC 2018). Υπήρξαν όμως και διπλωματικές πιέσεις προς την αραβική πλευρά, από τον Αραβικό Σύνδεσμο, και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016). Ήταν όμως σημαντικό όμως ότι πλέον, οι εσωτερικές έριδες μεταξύ της μαρωνίτικης ηγεσίας, και του αραβικού Μουσουλμανικού πληθυσμού, άρχισαν να παίρνουν σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις, γεγονός που συνετέλεσε και στην άνοδο του φονταμενταλιστικού Ισλάμ και του αραβικού εθνικισμού στην περιοχή.
Οι επόμενες δύο δεκαετίες, κάθε άλλο παρά βελτίωσαν την κατάσταση, αφού μεσολάβησαν ακόμα τρεις Αραβο – Ισραηλινοί Πόλεμοι, το 1967, το 1968 και το 1973, στους οποίους αναδείχτηκε μεγάλος νικητής το Ισραήλ. Αυτό προκάλεσε εκ νέου παλαιστινιακές αντιδράσεις εναντίον του τελευταίου, κυρίως επιθέσεις που πραγματοποιήθηκαν από το έδαφος του Λιβάνου προς το Ισραήλ, από ένοπλες οργανώσεις όπως η νεοσύστατη “Φατάχ” (ένοπλο παρακλάδι της PLO – Palestinian Liberation Organization), υπό την καθοδήγηση του Γιάσερ Αραφάτ.
Ακολούθησε ο χειρότερος Εμφύλιος μέχρι και σήμερα στην ιστορία της χώρας ο οποίος κράτησε 15 ολόκληρα χρόνια (1975 – 1990, Britannica, 2025), κόστισε περισσότερο σε ζωές και πικρίες από οποιαδήποτε προηγούμενη σύγκρουση (Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum,2016), και έθρεψε τις ορέξεις όσων φονταμενταλιστών ηγετών ήθελαν, και με τη συμβολή του Ιράν, να εκμεταλλευτούν πλέον και την δυσπιστία – απέναντι στη Δύση και την Λιβανέζικη κυβέρνηση – των Σιιτών Λιβανέζων, μέσω της σύστασης των Οργανώσεων της “Αμάλ” (Ελπίδα) και της “Χεζμπολά” (Κόμμα του Θεού). Μία αποτυχημένη Λιβανο – Ισραηλινή Συνθήκη ειρήνης το 1983, απλώς ώθησε σε περισσότερη δράση τις δύο αυτές Οργανώσεις (Britannica, 2025), οι οποίες προχώρησαν σε τρομοκρατικές ενέργειες κατά του Ισραήλ κυρίως, για να λήξει ο Εμφύλιος, το Μάιο του 1991, επίσημα, με την υπογραφή Συνθήκης μεταξύ του Λιβάνου και της Συρίας, στην οποία παραχωρήθηκε ο έλεγχος των στρατιωτικών και εξωτερικών υποθέσεων του Λιβάνου, σε μία “συριακή κατοχή”, στην ουσία, που κράτησε έως και το 2005.
Αυτό που τελικά, όμως, κατέδειξαν, τόσο οι εμφύλιες διαμάχες, όσο και οι Αραβο – Ισραηλινοί Πόλεμοι, είναι ότι οι εσωτερικές διαφορές, γίνονται ανεπίλυτες συγκρουσιακές καταστάσεις, όταν συμφέροντα ακραίων μορφωμάτων και ξένων -κρατικών και μη- δρώντων, βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στη λαϊκή οργή, εξαιτίας ακριβώς της προβληματικής διαχείρισης καταστάσεων τόσο από τις Μεγάλες Δυνάμεις όσο και από εγχώριους ηγέτες των κρατών αυτών.
Ο Λίβανος αποτελεί μία Μεσογειακή χώρα, η οποία ακροβατούσε ανέκαθεν – γεωγραφικά και πολιτισμικά- μεταξύ Δύσης και Ανατολής, και αποτελείται από ένα μωσαϊκό πολιτισμών, θρησκειών και αντιλήψεων, με την πρωτεύουσα του, τη Βηρυτό, να δίνει στη χώρα τον τίτλο, το “Παρίσι της Μέσης Ανατολής”, ακριβώς για αυτό το λόγο (Terek Ali Ahmad, 2018). Στο έδαφος του διαμένουν, εδώ και αιώνες πλέον, Μαρωνίτες και Ορθόδοξοι Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι Σουνίτες, Σιίτες, Αλαουίτες, Ισμαηλίτες, Δρούζοι, όπως επίσης και κάποιοι Εβραίοι, αλλά και άλλες θρησκευτικές κοινότητες, σε πολύ μικρότερα ποσοστά. Όμως η συνύπαρξη τους, παρά τη διαφορετικότητα τους, αυτή καθαυτή, δεν συνιστά την αιτία όλων των συγκρούσεων που ακολούθησαν. Η εκμετάλλευση των αντιθέσεων τους, από ακραία θρησκευτικά και πολιτικά μορφώματα από τη μία, και από τρίτα συμφέροντα από την άλλη, προκάλεσε στους ήρωες κατοίκους αυτής της χώρας, όλα τα δεινά που βίωσαν την τελευταία εκατονταετία. Αποτελεί καθήκον και της Διεθνούς Κοινότητας, στο μέλλον να μην ξαναδούν οι λαοί εικόνες όπως αυτές που βλέπει καθημερινά ο Λίβανος και η Μέση Ανατολή, για χρόνια, σε επανάληψη.
Βιβλιογραφία:
Albert Hourani. (2009). Η Ιστορία του Αραβικού Κόσμου. Εκδόσεις Ψυχογιός.
Arthur Goldschmidt Jr. & Aomar Boum. (2016). Ιστορία της Μέσης Ανατολής. Εκδόσεις Επίκεντρο.
Διαδικτυακές Πηγές:
BBC. (2018). Lebanon profile – Timeline. Διαθέσιμο σε: Lebanon profile – Timeline – BBC News
Britannica. Maronite church. Διαθέσιμο σε: Maronite church | Meaning, History, Liturgy, & Facts | Britannica
Britannica. (2025). Lebanese Civil War. Διαθέσιμο σε: Lebanese Civil War | Summary, History, Casualties, & Religious factions | Britannica
Branden Kartchner. (2012). International Center for Law and Religion Studies. Law and Religion in Lebanon. Διαθέσιμο σε: International Center for Law and Religion Studies | @Lebanon: Country Info
Terek Ali Ahmad. Arab News. (2018). 48 Hours in Beirut: Our quick-fire guide to the ‘Paris of the Middle East’. Διαθέσιμο σε: 48 Hours in Beirut: Our quick-fire guide to the ‘Paris of the Middle East’ | Arab News
Πηγή εικόνας:
Français au Liban, 2021| Journal des Français à l’étranger