Γράφει η Τσαμπίκα Τσοπλάκη
Η Ανατολική Σινική θάλασσα αποτελεί ένα ακόμη σημείο στον χάρτη του Ειρηνικού με χρόνιες συγκρούσεις και άλυτα ζητήματα. Κίνα και Ιαπωνία τις τελευταίες περίπου 6 δεκαετίες κάνουν λόγο συνεχώς για θαλάσσιες παραβιάσεις της άλλης πλευράς (Al Jazeera, 2024), με τις πιο πρόσφατες εξελίξεις να έχουν κλιμακωθεί και να ξεπερνούν κάθε προηγούμενο . Τον περασμένο Μάρτιο, την ώρα που ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών, Wang Yi, βρισκόταν στο Τόκιο για πρώτη φορά μετά το 2020, με αφορμή τη Σύνοδο των Υπουργών Εξωτερικών Ιαπωνίας-Κίνας-Νότιας Κορέας, η Κινεζική ακτοφυλακή (CCG) εισήλθε στα χωρικά ύδατα αμφισβητούμενων νησιών που βρίσκονται στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας. Το περιστατικό έλαβε χώρα την 21η Μαρτίου και τα λιμενικά σώματα της Κίνας παρέμειναν εκεί για 92 ώρες και 8 λεπτά, χρόνος που δεν έχει καταγραφεί ξανά από το έτος 2012 (Kosuke, 2025).
Οι διαφορές Κίνας και Ιαπωνίας στη θάλασσα αφορούν στην εδαφική κυριαρχία των νησιών Diaoyu (Κινέζικη ονομασία)/Senkaku (Ιαπωνική ονομασία), μαζί με τους αλιευτικούς πόρους των γύρω υδάτων και τα αποθέματα υδρογονανθράκων κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας (Chubb, 2024), τα οποία επίσης τα διεκδικεί και η Ταϊβάν, ανεξάρτητα από το Πεκίνο. Πρόκειται για ακατοίκητα νησιά/ βράχους με συνολική επιφάνεια περίπου 6,5 km², τα οποία βρίσκονται περίπου 170 km από το κοντινότερο -αναγνωρισμένο- ιαπωνικό νησί στα νότια (Ishigaki), περίπου 370 km από την πλησιέστερη κινεζική ενδοχώρα στα δυτικά και περίπου 180 km από την πλησιέστερη ακτή της Ταϊβάν στα νοτιοδυτικά (Soons & Schrijver, 2012). Η διαμάχη Πεκίνου-Τόκιο θεωρητικά έχει τις βάσεις της στα τέλη του 19ου αιώνα, μετά την «Συνθήκη του Σιμονοσέκι» που έδωσε τέλος στον Α΄ Σινοϊαπωνικό Πόλεμο (The Editors of Encyclopaedia Britannica, 2025), η οποία όμως δεν αναφέρει κάπου συγκεκριμένα τα νησιά αυτά. Επί της ουσίας, όμως, το ενδιαφέρον για την διεκδίκηση των νησιών δείχνει να ξεκινάει το 1968 όταν η έρευνα ECAFE (Economic Commission for Asia and the Far East) έδειξε ότι η υφαλοκρηπίδα στην Κίτρινη και στην Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας μπορεί να είναι από τις πλουσιότερες σε αποθέματα πετρελαίου περιοχή στον κόσμο (Historical Documents – Office of the Historian, n.d.), γεγονός που εξηγεί και την γενικότερη επεκτατική πολιτική που εφαρμόζει η Κίνα στην Σινική θάλασσα. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι η Κίνα διεκδικεί σχεδόν όλη τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας – μέσω της οποίας κινούνται 3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε εμπόριο ετησίως- το οποίο έρχεται σε σύγκρουση με τις αξιώσεις κυριαρχίας των Φιλιππίνων, της Ινδονησίας, της Μαλαισίας, του Βιετνάμ και του Μπρουνέι (Jackson & Su, 2025).
Ανά τους αιώνες έχουν προκύψει πολλά εδαφικά ζητήματα σε πολλά μέρη του κόσμου, με αποτέλεσμα το διεθνές δίκαιο να έχει αναπτυχθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελεί ένα «εργαλείο» των κρατών για την ειρηνική επίλυση των σχετικών ζητημάτων. Ωστόσο, το ζήτημα γίνεται πιο περίπλοκο όταν σημαντικά τμήματα των ωκεανών και θαλασσών δεν υπόκεινται σε αποκλειστική κυριαρχία ή έλεγχο από κάποιο κράτος. Σύμφωνα με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) ένα κράτος έχει δικαίωμα χάραξης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) έως 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας (UNCLOS, 1982, αρθ. 57). Εντός της ΑΟΖ, μεταξύ άλλων, το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα για σκοπούς εξερεύνησης και εκμετάλλευσης, διατήρησης και διαχείρισης των φυσικών πόρων -ζώντων και μη ζώντων- της περιοχής (UNCLOS, 1982, αρθ. 56.1α). Η πολυπλοκότητα βρίσκεται στις περιπτώσεις που πρέπει να γίνει ρύθμιση των δραστηριοτήτων σε θαλάσσιες περιοχές όπου δύο ή περισσότερα κράτη έχουν προβάλλει αλληλεπικαλυπτόμενες αξιώσεις. Στην περίπτωση της Ανατολικής Σινικής Θάλασσας είναι δύσκολο να προσδιοριστεί σε ποιον ανήκουν τα νησιά και κατ επέκταση ποια πλευρά έχει δικαίωμα να εκμεταλλευτεί τους υδάτινους ορυκτούς πόρους γύρω από αυτά, χωρίς πλήρη πρόσβαση σε όλα τα σχετικά υλικά και ιστορικά έγγραφα, τα οποία δεν είναι διαθέσιμα στο ευρύ κοινό (Soons & Schrijver, 2012). Ως εκ τούτου, η παρούσα ανάλυση δεν στοχεύει να δώσει απάντηση στο ανωτέρω ζήτημα, αλλά να δώσει φως στο ιστορικό υπόβαθρο και σε κάποια νομικά ζητήματα που έχουν προκύψει μέσα από αυτό.
Ένα από τα πρώτα νομικά ζητήματα που προκύπτουν είναι εάν τα νησιά ήταν κομμάτι της Κίνας πριν το 1895 ή όχι. Σύμφωνα με την Ιαπωνία, η προσάρτηση έγινε επίσημα το 1895 μια εποχή που τα νησιά ήταν ακατοίκητα και terra nullius, δηλαδή δεν ανήκαν σε κανένα κράτος. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τέτοια κατάληψη εδαφών ήταν νόμιμη και είναι νόμιμη μέχρι και σήμερα, αν και πλέον δεν υπάρχουν εδάφη που δεν ανήκουν κάπου (Soons & Schrijver, 2012). Μετά την παράδοση της Ιαπωνίας, το 1945, τα νησιά, που θεωρούνται ως μέρος του νησιωτικού συμπλέγματος Nansei Shoto, τοποθετήθηκαν κάτω από την προσωρινή διοίκηση των Ηνωμένων Πολιτειών. Το 1972 επιστράφηκαν τα διοικητικά δικαιώματα πίσω στην Ιαπωνία. Από την πλευρά της η Κίνα υποστηρίζει ότι έχει αδιαμφισβήτητη κυριαρχία στα νησιά, δεδομένου ότι αποτελούν την εγγενή επικράτεια της Κίνας από ιστορική, γεωγραφική και νομική άποψη. Κατά την άποψή της, ιστορικά αρχεία δείχνουν ότι η Κίνα τα είχε ήδη ανακαλύψει τον 14ο αιώνα και ήταν μέρος των Κινεζικών Δυναστειών.
Γεωγραφικά, τα νησιά Diaoyu ανήκουν στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Ταϊβάν (Φορμόζα) και έχουν χρησιμοποιηθεί για χρόνια από τους Κινέζους ψαράδες. Σύμφωνα με την Κίνα, το 1895, μετά τον Α’ Σινοϊαπωνικό πόλεμο, η Κίνα αναγκάστηκε να παραχωρήσει στην Ιαπωνία όλο το νησιωτικό σύμπλεγμα Φορμόζα, κάτω από την Συνθήκη του Σιμονοσέκι (Soons & Schrijver, 2012). Με την συνθήκη ειρήνης του Σαν Φρανσίσκο, η οποία έβαλε επίσημο τέλος στην εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ της Ιαπωνίας και των Συμμαχικών Δυνάμεων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιαπωνία αναγκάστηκε να επιστρέψει πίσω τα Κινεζικά νησιά. Παρόλα αυτά, τα νησιά Diaoyu/Senkaku θεωρήθηκαν αυθαίρετα, σύμφωνα με τη Κίνα, κομμάτι του νησιωτικού συμπλέγματος Nansei της Ιαπωνίας (Soons & Schrijver, 2012) και δεν επεστράφησαν. Το 2012, τα νησιά αγοράστηκαν από το Ιαπωνικό κράτος που μέχρι τότε ήταν σε ιδιωτική ιδιοκτησία. Αυτό το γεγονός, βέβαια, δεν πρέπει να προβληματίζει, καθώς δεν σχετίζεται με την νομική φύση των νησιών, άρα και την επίλυση του ζητήματος (Soons & Schrijver, 2012).
Ένα άλλο ζήτημα που προκύπτει είναι αν η Κίνα έχει το δικαίωμα στις γεωτρήσεις κοντά στην προσωρινή μέση γραμμή μεταξύ των δύο κρατών στην Ανατολική Σινική Θάλασσα, την οποία βέβαια η Κίνα δεν αναγνωρίζει . Μελετώντας την απόφαση Γκάνα/Ακτή Ελεφαντοστού του 2017, οι μονομερής γεωτρήσεις από τη Κινέζικη πλευρά θα μπορούσαν να θεωρηθούν νόμιμες καθώς γίνονται εντός των προσωρινών ορίων που η Ιαπωνία αναγνωρίζει (Ioannidis, 2019). Ωστόσο, το δικαίωμα της αυτό δεν την απαλλάσσει από τις νομικές της υποχρεώσεις. Λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του δικαστηρίου, 10 χρόνια νωρίτερα στην υπόθεση Γουιάνα κατά Σουρινάμ (παράγραφος 477), η Κίνα θα πρέπει στο πνεύμα συνεργασίας των δύο χωρών να αρχίσει διαβουλεύσεις με την Ιαπωνία πριν αρχίσει τις γεωτρήσεις, πράγμα που δεν συνέβη στην περίπτωση του 2018 (Ioannidis, 2019).
Βάσει των διεθνών νομικών υποχρεώσεών ενός κράτους, η εκάστοτε πλευρά όφειλε «να μην θέσει σε κίνδυνο ή να εμποδίσει την επίτευξη της τελικής συμφωνίας». Η πραγματοποίηση γεωτρητικών εργασιών πλησίον της προσωρινής διάμεσης γραμμής ενέχει τον κίνδυνο εκμετάλλευσης ενός κοιτάσματος υδρογονανθράκων που ενδέχεται να εκτείνεται στις θαλάσσιες ζώνες και των δύο κρατών. Μια τέτοια ενέργεια δεν θα μπορούσε μόνο να προκαλέσει ένταση στις διμερείς σχέσεις, αλλά και να υπονομεύσει την αρχή της καλής πίστης που πρέπει να διέπει τις διαπραγματεύσεις. Επιπλέον, ενδέχεται να παραβιάσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ιαπωνίας στους φυσικούς της πόρους, καθιστώντας πιο δύσκολη την επίτευξη μιας δίκαιης και αμοιβαία αποδεκτής οριοθέτησης (Ioannidis, 2019).
Το τελευταίο ζήτημα που θα εξεταστεί στη παρούσα ανάλυση αφορά στη δυνατότητα επίλυσης του θέματος στο Διεθνές Δικαστήριο, εφόσον σε διμερές επίπεδο δεν σημειώνεται πρόοδος. Σημαντική προϋπόθεση για την διεξαγωγή δίκης είναι να συμφωνούν και οι δυο εμπλεκόμενες πλευρές, πράγμα που στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν ισχύει. Το Πεκίνο έχει αρνηθεί στο παρελθόν την αναγκαστική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου με αποτέλεσμα η υπόθεση να μην μπορεί να προχωρήσει. Ακόμη, βέβαια, και να λυθεί το ζήτημα των εδαφικών διαφορών, οι διαμάχες για τις θαλάσσιες ζώνες θα συνεχιστούν (Soons & Schrijver, 2012). Τόσο η Κίνα όσο και η Ιαπωνία έχουν υπογράψει και επικυρώσει την Σύμβαση για το Δίκαιο Θάλασσας (UNCLOS), με την Ταϊπέι να την εφαρμόζει με βάση τους κανόνες του εθιμικού διεθνούς δικαίου. Αυτό θεωρητικά θα μπορούσε να δώσει λύση στις διαφωνίες μεταξύ των μερών, παρόλα αυτά στη πράξη περιπλέκεται ακόμη περισσότερο. Οι διαφορές αυτή τη φορά αφορούν την νομική “υπόσταση” των νησιών. Σύμφωνα με το άρθρο 121 παράγραφος 3 της UNCLOS, βράχοι που δεν μπορούν να διατηρήσουν την ανθρώπινη κατοίκηση ή δική τους οικονομική ζωή δεν έχουν δικαίωμα σε αποκλειστική οικονομική ζώνη [ΑΟΖ] ή υφαλοκρηπίδα. Η Ιαπωνία υποστηρίζει ότι είναι νησιά και δικαιούνται, ως τέτοια, δική τους ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα, ενώ η Κίνα τα διεκδικεί ως βράχους (U.S. Energy Information Administration, 2024).
Εν κατακλείδι, η διαμάχη για τα νησιά Senkaku/Diaoyu αντικατοπτρίζει τη βαθύτερη γεωπολιτική ένταση μεταξύ Κίνας και Ιαπωνίας, επηρεασμένη από ιστορικές διεκδικήσεις, στρατηγικά συμφέροντα και τη σημασία των θαλάσσιων πόρων. Το οικονομικά κέρδη είναι εξαιρετικά υψηλά και δεν «επιτρέπουν» στις εμπλεκόμενες χώρες να κάνουν επί της ουσίας υποχωρήσεις. Σημαντικό είναι, επίσης, να μην παραλείπεται και το εξαιρετικά ευαίσθητο ιστορικό των σχέσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων κρατών. Παρότι το διεθνές δίκαιο και το δίκαιο θάλασσας παρέχει ένα πλαίσιο και μηχανισμούς επίλυσης, οι αντικρουόμενες ερμηνείες της UNCLOS και η απροθυμία των εμπλεκομένων να προσφύγουν σε διεθνή δικαιοδοσία διατηρούν το αδιέξοδο. Με την Κίνα να επιδιώκει ευρύτερη θαλάσσια κυριαρχία και την Ιαπωνία να ενισχύει την παρουσία της στην περιοχή, το ζήτημα παραμένει ένα σημείο τριβής που ενδέχεται να κλιμακωθεί, ειδικά στο πλαίσιο της γενικότερης αστάθειας στην Ανατολική Ασία.
Βιβλιογραφία/Πηγές
United Nations. (1982). United Nations Convention on the Law of the Sea. Διαθέσιμο σε: https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
Chubb, A. (2024). The East China Sea dispute: China’s and Japan’s assertiveness from Mao to Xi. Asia Society Policy Institute. Διαθέσιμο σε: https://asiasociety.org/policy-institute/east-china-sea-dispute-chinas-and-japans-assertiveness-mao-xi
Historical Documents – Office of the Historian. (n.d.). Foreign Relations of the United States, 1969–1976, Volume XIX, Part 2, Japan, 1969–1972, Document 75. U.S. Department of State. Διαθέσιμο σε: https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v19p2/d75
Ioannidis, N. A. (2019). The China-Japan and Venezuela-Guyana maritime disputes: How the law on undelimited maritime areas addresses unilateral hydrocarbon activities. EJIL: Talk! Διαθέσιμο σε: https://www.ejiltalk.org/the-china-japan-and-venezuela-guyana-maritime-disputes-how-the-law-on-undelimited-maritime-areas-addresses-unilateral-hydrocarbon-activities/
Kosuke, T. (2025). China Coast Guard makes its longest intrusion into disputed East China Sea waters. The Diplomat. Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2025/03/china-coast-guard-makes-its-longest-intrusion-into-disputed-east-china-sea-waters/
Soons, A., & Schrijver, N. (2012). What does international law say about the China-Japan dispute over the Diaoyu/Senkaku Islands? The Hague Institute for Global Justice. Διαθέσιμο σε: https://thehagueinstituteforglobaljustice.org/wp-content/uploads/2023/07/PB-1-China-Japan-Dispute-DiaoyuSenkaku-Islands.pdf?fbclid=IwY2xjawJPgNlleHRuA2FlbQIxMAABHfRCcbSzj557qQlzsKWuX-PMISQioEuYXuKt9TuocXOv9KCo6cZkGzgP0g_aem_WFfmnsblKyQphMfVzq2ucQ
The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2025). First Sino-Japanese War. Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/event/First-Sino-Japanese-War-1894-1895
U.S. Energy Information Administration. (2024). Regional Analysis Brief: East China Sea. Διαθέσιμο σε: https://www.eia.gov/international/content/analysis/regions_of_interest/East_China_Sea/pdf/east_china_sea.pdf
Al Jazeera. (2024). China accuses Japanese vessel of ‘illegally’ entering disputed waters. Al Jazeera. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2024/10/17/china-accuses-japanese-vessel-of-illegally-entering-disputed-waters?fbclid=IwY2xjawJPb1hleHRuA2FlbQIxMAABHa9HRUt5jdqE0nex78nnExfKaFpRurYqBAC5Ku0xkd5DLfm8ubzw6bzeQA_aem_AyYIKTdyXrCcz5Ovlu5uRw
Jackson, L., & Su, J. (2025). China conducts military patrol in South China Sea, warns Philippines. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/china/china-conducts-military-patrol-south-china-sea-warns-philippines-2025-03-29/
Πηγή εικόνας:
Kosuke, T. (2025). China Sets Record for Activity Near Senkaku/Diaoyu Islands in 2024. The Diplomat. Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2025/01/china-sets-record-for-activity-near-senkaku-diaoyu-islands-in-2024/