Γράφει η Εβελίνα Τουλουπάκη
To Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΔΔΑ), είναι αρμόδιο για την εκδίκαση υποθέσεων αναφορικά με παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως αυτά κατοχυρώνονται βάσει των διατάξεων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΣΔΑ). Για να ασκηθεί μία προσφυγή ενώπιον του ΕΔΔΑ, πρέπει να έχουν εξαντληθεί τα εσωτερικά ένδικα μέσα ενώ αυτή πρέπει να υποβληθεί εντός 4 μηνών από την έκδοση της αμετάκλητης απόφασης του αρμόδιου εθνικού δικαστηρίου του εκάστοτε κράτους-μέλους του Συμβουλίου της Ευρώπης (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2021). Επιπλέον, η προσφυγή πρέπει να στρέφεται υποχρεωτικά κατά κράτους μέλους, το οποίο είναι συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση διότι σε αντίθετη περίπτωση θα απορριφθεί ως απαράδεκτη. Είναι σαφές δε, ότι το ΕΔΔΑ μέσα από τη νομολογία του έχει συμβάλει καθοριστικά τόσο στην ερμηνεία της Σύμβασης η οποία εξελίσσεται και διαφοροποιείται με την πάροδο του χρόνου όσο και στην ουσιαστική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Εν προκειμένω, ο κ. Ανδρέας Γεωργίου (εφεξής ο προσφεύγων), γεννηθείς το 1960, προσέφυγε ενώπιον του ΕΔΔΑ κατά της Ελλάδας στις 3 Δεκεμβρίου 2018, επικαλούμενος παραβίαση του άρθρου 6 ΕΣΔΑ. Συγκεκριμένα, το άρθρο 6 παράγραφος 1 εδάφιο α’ της Σύμβασης το οποίο επικαλέστηκε, αφορά το δικαίωμα κάθε προσώπου σε δίκαιη δίκη (fair trial), ήτοι το δικαίωμα ενός κατηγορούμενου η υπόθεσή του να δικαστεί κατά τρόπο δίκαιο, δημόσια και εντός λογικής προθεσμίας από ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο που λειτουργεί νόμιμα (European Court of Human Rights, 2013). Παρόμοιο δε, είναι το περιεχόμενο και του άρθρου 14 παράγραφος 1 εδάφιο β’ του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ), σύμφωνα με το οποίο κάθε άτομο έχει το δικαίωμα η υπόθεσή του να δικαστεί δίκαια (Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, 1996). Η έννοια της δίκαιης δίκης θα αναλυθεί περαιτέρω, αφού πρώτα γίνει αναφορά στα πραγματικά περιστατικά της εδώ εξεταζόμενης υπόθεσης, τα οποία σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του προσφεύγοντος και την απόφαση που εκδόθηκε στις 14 Μαρτίου 2023, οδήγησαν στην κρίση περί παραβίασης του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη και συνακόλουθα στην καταδίκη της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ.
Κατά το χρονικό διάστημα από τον Αύγουστο του 2010 έως τον Αύγουστο του 2015, ο προσφεύγων διετέλεσε Πρόεδρος της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) (Άννα Κανελλοπούλου, 2023). Τον πρώτο χρόνο υπηρεσίας του υπό την προαναφερόμενη ιδιότητά του, διαβίβασε στη Eurostat, η οποία είναι η αρμόδια υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη συλλογή και δημοσίευση στοιχείων που αφορούν διάφορους τομείς όπως η οικονομία, το περιβάλλον και η ενέργεια, τα αναθεωρημένα στοιχεία σχετικά με το δημόσιο έλλειμμα το 2009 (Eurostat, Database). Εντούτοις, δεν είχε ληφθεί προ της δημοσιεύσεως αυτής η απαιτούμενη έγκριση εκ μέρους του επταμελούς διοικητικού συμβουλίου της ΕΛΣΤΑΤ, καθώς ο προσφεύγων υποστήριξε ότι είχε την «αποκλειστική» ευθύνη για την απόφαση δημοσίευσης τέτοιων στοιχείων, όντας επικεφαλής της στατιστικής αρχής. Την ενέργεια αυτή θεώρησε νόμιμη ο κ. Γεωργίου, επικαλούμενος την αρχή της επαγγελματικής ανεξαρτησίας του Κώδικα Ορθής Πρακτικής για τις Ευρωπαϊκές Στατιστικές (Αρχή 1.4), η οποία έχει ως εξής: «Οι επικεφαλής των Εθνικών Στατιστικών Υπηρεσιών και της Eurostat και, ανάλογα με την περίπτωση, οι επικεφαλής των άλλων στατιστικών αρχών είναι οι μόνοι αρμόδιοι για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τις στατιστικές μεθόδους, τα πρότυπα και τις διαδικασίες, καθώς και σχετικά με το περιεχόμενο και τη χρονική στιγμή της δημοσίευσης στατιστικών στοιχείων». Συγχρόνως, ο προσφεύγων υποστήριξε πως η αρχή της ανεξαρτησίας του Προέδρου της ΕΛΣΤΑΤ ήταν σημαντική για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας των στατιστικών στοιχείων του εκάστοτε κράτους μέλους εντός της Ε.Ε (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2023, παρ. 5-7).
Εξαιτίας των προαναφερομένων γεγονότων, ασκήθηκε ποινική δίωξη κατά του προσφεύγοντος για παράβαση καθήκοντος (α) λόγω παράλληλης απασχόλησής του ως Προέδρου της ΕΛΣΤΑΤ, ενώ διατηρούσε τη θέση του και στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, (β) λόγω μη σύγκλισης του διοικητικού συμβουλίου της ΕΛΣΤΑΤ από το Νοέμβριο του 2010 έως τον Σεπτέμβριο του 2011, και (γ) διότι δεν υπήρξε έγκριση από το συλλογικό όργανο της ΕΛΣΤΑΤ για τη διαβίβαση των στοιχείων αναφορικά με το δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας για το έτος 2009 (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2023, παρ. 8-9). Εφόσον ο προσφεύγων αθωώθηκε σε πρώτο βαθμό με την υπ’ αριθμόν 40428 Α/2016 απόφαση, ο αρμόδιος εισαγγελέας άσκησε έφεση, η οποία έγινε δεκτή και με την υπ’ αριθμόν 3103/2017 απόφαση του Εφετείου Αθηνών βάσει ο κ. Γεωργίου καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης δύο ετών για την τελευταία από τις προαναφερόμενες κατηγορίες. Στη συνέχεια, ο προσφεύγων άσκησε αίτηση αναίρεσης, αιτούμενος ταυτόχρονα την υποβολή προδικαστικού ερωτήματος στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής ΔΕΕ) σχετικά με την ερμηνεία της ανωτέρω αναφερόμενης Αρχής 1.4 του Κώδικα Ορθής Πρακτικής για τις Ευρωπαϊκές Στατιστικές. Στην απόφαση του Ανωτάτου Ακυρωτικού όμως, δεν υπήρχε οιαδήποτε αναφορά στο προαναφερόμενο αίτημά του (Sakkoulas Online, 2023). Εξαιτίας, λοιπόν, αυτής της παράλειψης του Αρείου Πάγου, ο κ. Γεωργίου άσκησε την υπ’ αριθμόν 57378/2018 προσφυγή ενώπιον του ΕΔΔΑ, επικαλούμενος παραβίαση του άρθρου 6 ΕΣΔΑ.
Η προσφυγή κατατέθηκε δυνάμει του άρθρου 34 ΕΣΔΑ, σύμφωνα με το οποίο «το Δικαστήριο μπορεί να επιληφθεί της εξέτασης προσφυγής που υποβάλλεται από κάθε φυσικό πρόσωπο, μη κυβερνητικό οργανισμό ή ομάδα ατόμων, που ισχυρίζεται ότι είναι θύμα παραβίασης, από ένα από τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη, των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται στη Σύμβαση ή στα Πρωτόκολλά της» (Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 1950). Ο προσφεύγων, ως υπήκοος της Ελληνικής Δημοκρατίας, η οποία είναι συμβαλλόμενο μέρος στην ΕΣΔΑ, νομιμοποιούταν ενεργητικά να ασκήσει την εν λόγω ατομική προσφυγή. Το παραδεκτό της προσφυγής κρίθηκε βάσει του άρθρου 35 ΕΣΔΑ κατά το οποίο η παραβίαση κάποιας διάταξης της Σύμβασης θα πρέπει να έχει διαπραχθεί από συμβαλλόμενο μέρος και όχι από τρίτο κράτος ή ιδιώτη και να έχουν εξαντληθεί τα εσωτερικά ένδικα μέσα, όπως αυτά νοούνται σύμφωνα με τις γενικώς παραδεδεγμένες αρχές του διεθνούς δικαίου (Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 1950). Επίσης, η προσφυγή θα πρέπει να ασκηθεί εντός προθεσμίας τεσσάρων μηνών από τη δημοσίευση της αμετάκλητης απόφασης εγχωρίου δικαστηρίου και να μην είναι ανώνυμη ούτε ουσιαστικά όμοια με προσφυγή που έχει ήδη εξεταστεί από το Δικαστήριο ή έχει υποβληθεί σε άλλη διεθνή διαδικασία (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2021, ερώτηση υπ’ αριθ. 26). Στην προκειμένη περίπτωση το Δικαστήριο έκρινε πως η προσφυγή ήταν παραδεκτή, εφόσον πληρούσε τις προαναφερόμενες προϋποθέσεις του άρθρου 35 και δεν ήταν προδήλως αβάσιμη (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2023, παρ.18).
Η ελληνική κυβέρνηση από την πλευρά της, ανέφερε ότι η υποβολή προδικαστικού ερωτήματος προς το Δικαστήριο της ΕΕ είναι δυνατή μόνο σε περίπτωση ύπαρξης αμφιβολιών εκ μέρους του Ακυρωτικού Δικαστηρίου ως προς την ορθή ερμηνεία της Αρχής 1.4 του Κώδικα Ορθής Πρακτικής για τις Ευρωπαϊκές Στατιστικές (European Court of Human Rights, 2023, παρ. 20). Το καθ’ ου κράτος, θεώρησε, λοιπόν, πως το Ανώτατο Ακυρωτικό δεν ήταν υποχρεωμένο να απαντήσει στο αίτημα του προσφεύγοντος καθώς δεν είχε ανακύψει οιοδήποτε σχετικό ζήτημα (Sakkoulas Online, 2023). Επομένως, η αιτιολόγηση της αποφάσεως του προαναφερόμενου δικαστηρίου δεν ήταν ελλιπής και ως εκ τούτου δεν είχε παραβιαστεί η επίμαχη διάταξη της ΕΣΔΑ. Ο προσφεύγων αντιθέτως, υποστήριξε πως το εν λόγω δικαστήριο δεν εξέτασε το αίτημά του περί υποβολής προδικαστικού ερωτήματος στο ΔΕΕ ενώ ταυτόχρονα δεν έλαβε υπόψη τα δικά του επιχειρήματα επί της ερμηνείας της επίμαχης αρχής του Κώδικα Ορθής Πρακτικής για τις Ευρωπαϊκές Στατιστικές (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2023, παρ. 19).
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε πως το Ανώτατο Ακυρωτικό υποχρεούνταν να αιτιολογήσει με σαφήνεια την άρνησή του να υποβάλλει το προαναφερόμενο προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ. Αντιθέτως, δεν συμπεριλήφθηκε στη σχετική απόφαση (εκδοθείσα στις 7 Ιουνίου 2018) η παραμικρή αναφορά στο αίτημα του προσφεύγοντος, γεγονός το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να μην είναι εφικτή η διαπίστωση του λόγου της απόρριψής του (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2023, παρ. 25). Ακόμα και αν ο Άρειος Πάγος έκρινε ότι δεν υφίστατο οιαδήποτε αμφιβολία ως προς την ερμηνεία της προαναφερόμενης Αρχής, όφειλε να το αναφέρει ρητά στην απόφαση του. Ως εκ τούτου υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη. Άλλωστε, όπως επεσήμανε και το Δικαστήριο στην υπόθεση Vergauwen και λοιποί κατά Βελγίου, «το άρθρο 6 παράγραφος 1 επιβάλλει στα εθνικά δικαστήρια την υποχρέωση να αιτιολογούν, υπό το πρίσμα του εφαρμοστέου δικαίου, τις αποφάσεις με τις οποίες αρνούνται να υποβάλουν προδικαστικό ερώτημα» (ECHRCASELAW, 2023).
Εφόσον κρίθηκε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6 ΕΣΔΑ, το Δικαστήριο θεώρησε πως ήταν αναγκαία η επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση, ήτοι προ της παραβιάσεως. Άλλωστε, ο προσφεύγων δεν είχε οιαδήποτε αξίωση καταβολής αποζημίωσης και το μόνο που επεδίωκε ήταν η επανάληψη της διαδικασίας σε εγχώριο επίπεδο. Το Δικαστήριο από την πλευρά του δε, δεν υποχρεούται να καθορίσει ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο ένα κράτος θα αποκαταστήσει τη ζημία που υπέστη ο εκάστοτε προσφεύγων (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2023, παρ. 27-32). Μολαταύτα, η αποκατάσταση, κατά την κρίση του Δικαστηρίου, θα επιτυγχανόταν μέσω της επανεκκίνησης της σχετικής διαδικασίας σε εγχώριο επίπεδο ενώ θα πρέπει να γίνει αναφορά και στη γνώμη του δικαστή Σεργίδη, ο οποίος, μεταξύ άλλων, επικαλέστηκε και την αρχή της αποτελεσματικότητας, ως κανόνα διεθνούς δικαίου, από τον οποία διέπονται οι διατάξεις της Σύμβασης και πρέπει να αντιμετωπίζονται κατά τρόπο που δεν αποτελούν «κενό γράμμα» (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2023, παρ. 8 της Σύμφωνης Γνώμης του Δικαστή Σεργίδη).
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι βάσει της διατάξεως του άρθρου 6 ΕΣΔΑ, κατοχυρώνεται το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη το οποίο είναι μείζονος σημασίας, εφόσον μέσω αυτού διασφαλίζεται πως η κρίση του δικαστηρίου θα διέπεται από ανεξαρτησία και αμεροληψία σύμφωνα με το νόμο. Συγχρόνως, η συνεδρίαση θα πρέπει να είναι δημόσια (πλην ορισμένων εξαιρέσεων οι οποίες είναι επιτρεπτές με στόχο τη διασφάλιση της προστασίας των θυμάτων), η σχετική διαδικασία να ολοκληρωθεί εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος και η απόφαση να εκδοθεί δημοσίως. Μέσω της παρ. 3 του ιδίου άρθρου δε, κατοχυρώνονται και τα δικαιώματα του κατηγορουμένου (Council of Europe Portal, n.d.). Ακόμη, είναι αναγκαίο να επισημανθεί ότι το ΕΔΔΑ έχει αποφύγει τη συσταλτική ερμηνεία του άρθρου 6, θεωρώντας πως κάτι τέτοιο δεν θα ήταν σύμφωνο με το σκοπό και το αντικείμενο της διάταξης (Λίνος- Αλέξανδρος Σισιλιάνος, 2017). Αντιθέτως, μέσω της διασταλτικής ερμηνείας, (το Δικαστήριο) επεδίωκε να προστατεύσει κατά τρόπο αποτελεσματικό τα σχετικά δικαιώματα.
Ανακεφαλαιώνοντας, το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη, όπως αυτό κατοχυρώνεται μέσω του άρθρου 6 ΕΣΔΑ, συνιστά σημαντικό στοιχείο του νομικού πολιτισμού κάθε έννομης τάξης καθώς κατά αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται η προστασία του κατηγορουμένου και η ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Στην εδώ εξεταζόμενη υπόθεση, η παράλειψη του Ανωτάτου Ακυρωτικού να αποφανθεί επί του αιτήματος του κ. Γεωργίου για υποβολή προδικαστικού ερωτήματος προς το ΔΕΕ, αποτέλεσε την αιτία χαρακτηρισμού της αιτιολόγησης που διέλαβε την απόφαση του προαναφερόμενου δικαστηρίου ως ελλιπούς. Ορθώς δε, ο κ. Γεωργίου άσκησε προσφυγή ενώπιον του ΕΔΔΑ, κάνοντας λόγο περί παραβίασης του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη, γεγονός το οποίο επιβεβαιώθηκε κατόπιν της καταδικαστικής κρίσεως του Δικαστηρίου. Η τελευταία ασφαλώς, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη από τις αρμόδιες αρχές για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότερης προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών στη χώρα μας στο μέλλον (Τζ. Ηλιοπούλου-Στράγγα, 1996).
Πηγές:
Βιβλιογραφία
Λίνος- Αλέξανδρος Σισιλιάνος. (2017). Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ερμηνεία κατ’ άρθρον. Νομική Βιβλιοθήκη, 2η έκδοση.
Τζούλια Ηλιοπούλου-Στράγγα. (1996). Η εκτέλεση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Εκδόσεις: Αντ. Ν. Σάκκουλας.
Αρθρογραφία
Άννα Κανελλοπούλου. (2023). Υπόθεση Γεωργίου κατά Ελλάδας – Καταδίκη της Ελλάδας για παραβίαση του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ. Govwatch. 14 Μαρτίου. Διαθέσιμο σε: https://govwatch.gr/finds/ypothesi-georgioy-kata-elladas-katadiki-tis-elladas-gia-paraviasi-toy-arthroy-6-tis-esda/
ECHRCASELAW. (2023). Court of Cassation’s failure to examine, without giving reasons, applicant’s request to seek a preliminary ruling from the Court of Justice of the European Union! Violation of article 6 § 1. Διαθέσιμο σε:
LawSpot. (2024). Παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη: Υπενθυμίσεις με σκοπό τη συμμόρφωση της Ελλάδας με απόφαση του ΕΔΔΑ. 13 Φεβρουαρίου. Διαθέσιμο σε: https://www.lawspot.gr/nomika-nea/paraviasi-toy-dikaiomatos-se-dikaii-diki-ypenthymiseis-me-skopo-ti-symmorfosi-tis-elladas
Sakkoulas Online. (2023) ΕΔΔΑ της 14.3.2023, Γεωργίου κατά Ελλάδας (57378/18): Παραβίαση δίκαιης δίκης & αίτημα ΕΔΔΑ για επανάληψη διαδικασίας. 17 Μαρτίου. Διαθέσιμο σε: https://www.sakkoulas-online.gr/news/edda-tis-14-3-2023-georgiou-kata-elladas-57378-18-paraviasi-dikaiis-dikis-aitima-edda-gia-epanalipsi-diadikasias/
Πρωτογενείς πηγές-Νομοθεσία
Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (1996). Άρθρο 14. Διαθέσιμο σε: https://education.amnesty.gr/wp-content/uploads/2020/
Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. (1950). Άρθρο 34. Διαθέσιμο σε: https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/convention_ell
Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. (1950). Άρθρο 35. Διαθέσιμο σε: https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/convention_ell
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. (2021). Το ΕΔΔΑ σε 50 ερωτήσεις. Διαθέσιμο σε: https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/50Questions_ELL
Council of Europe Portal. (n.d.). Δικαίωμα σε δίκαιη δίκη. Διαθέσιμο σε: https://www.coe.int/el/web/echr-toolkit/droit-a-un-proces-equitable
European Court of Human Rights. (2013). Guide on Article 6 of the European Convention on Human Rights, Right to a fair trial. Διαθέσιμο σε: https://rm.coe.int/1680700aaf
Νομολογία
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. (2023). Υπόθεση Γεωργίου κατά Ελλάδας (Αίτηση αριθ. 57378/18). 14 Μαρτίου. Διαθέσιμο σε: https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-223435%22]}
Πηγή εικόνας: European Court of Human Rights. (n.d.). Opening of the judicial year 2024. Διαθέσιμη σε: https://www.echr.coe.int/w/opening-of-the-judicial-year-2024