Γράφει ο Γιώργος Αρτελάρης
Η πανδημία COVID-19 προκάλεσε την πιο σοβαρή και βαθιά οικονομική κρίση που έχει αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση από την ίδρυσή της, ενώ επηρέασε σημαντικά τόσο την πλειοψηφία των οικονομικών δραστηριοτήτων όσο και την γενικότερη αγορά εργασίας. Η άμεση και αποτελεσματική παρέμβαση στις πολιτικές της Ε.Ε. έγινε εμφανής λόγω των περιοριστικών μέτρων και των καθυστερήσεων στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα που διατάραξαν τις οικονομίες. Αντιμέτωπη με τον κίνδυνο της απόλυτης οικονομικής κατάρρευσης, η Ε.Ε. κατάρτισε ένα πρωτοποριακό και φιλόδοξο πακέτο ανάκαμψης, το NextGenerationEU, με στόχο την ενίσχυση της οικονομικής ανθεκτικότητας και τη μετάβαση προς μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία. Οι προκλήσεις και οι δυσκολίες, όμως, παραμένουν παρόλη την μεγάλη χρηματοδότηση και την ευρεία αποδοχή του πακέτου. Η συνεχής καθυστέρηση στην εκτέλεση των σχεδίων από τα κράτη-μέλη και η αυξανόμενη ανισότητα, απειλούν την αποτελεσματικότητα της συνολικής προσπάθειας. Σε αυτή την ανάλυση, θα εξεταστούν οι πολιτικές και τα μέτρα ανάκαμψης που υιοθετήθηκαν στην Ευρώπη, καθώς και οι προκλήσεις που παραμένουν εμπόδιο στην οικονομική σταθερότητα.
Το NextGenerationEU αποτελεί το μεγαλύτερο πακέτο οικονομικής ανάκαμψης που έχει υιοθετηθεί ποτέ από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με συνολικό προϋπολογισμό 806,9 δισεκατομμύρια ευρώ (European Commission, 2021). Σχεδιάστηκε για να ενισχύσει τις οικονομίες των χωρών που επλήγησαν από την πανδημία και να επιταχύνει τη μετάβαση προς πιο βιώσιμες και ανθεκτικές δομές. Οι βασικοί στόχοι του πακέτου περιλαμβάνουν τη στήριξη των οικονομιών που επλήγησαν περισσότερο, την επένδυση στην ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, καθώς και τη βελτίωση της κοινωνικής συνοχής σε όλη την Ένωση (European Commission, 2021). Κεντρικό στοιχείο του προγράμματος είναι η Διευκόλυνση Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility – RRF), που αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο ποσοστό των κονδυλίων και χρηματοδοτεί έργα που προωθούν τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ψηφιακή καινοτομία.
Η διανομή των κονδυλίων βασίζεται σε μια συγκεκριμένη μεθοδολογία που λαμβάνει υπόψη το μέγεθος της οικονομικής κρίσης που υπέστη κάθε έθνος, καθώς και τις επενδυτικές ανάγκες για τη μελλοντική ανθεκτικότητα των οικονομιών του. Ιδιαίτερη προτεραιότητα δόθηκε σε χώρες, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, οι οποίες υπέστησαν σοβαρές επιπτώσεις από την πανδημία. Παράλληλα, το πρόγραμμα έχει δεσμευθεί να κατευθύνει τουλάχιστον το 30% των δαπανών σε δράσεις για την κλιματική αλλαγή και το 20% σε ψηφιακές επενδύσεις (Publications Office of the European Union, 2020), αντανακλώντας τις στρατηγικές προτεραιότητες της Ε.Ε. για την προώθηση της πράσινης και ψηφιακής οικονομίας.
Με το πρόγραμμα NextGenerationEU, κάθε κράτος κλήθηκε να καταρτίσει το δικό του Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Plans – RRPs), το οποίο εγκρίνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και περιλαμβάνει τη διανομή των κονδυλίων για συγκεκριμένες επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις. Τα εθνικά αυτά προγράμματα εστιάζουν σε πέντε βασικές κατευθύνσεις: την προώθηση της πράσινης μετάβασης, την ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας, την ενίσχυση της οικονομικής συνοχής, την προώθηση της κοινωνικής ανθεκτικότητας και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Οι προτεραιότητες προσαρμόζονται ανάλογα με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες των χωρών, παρέχοντας ευελιξία και διασφαλίζοντας ότι οι κυβερνήσεις θα προωθήσουν κοινά στρατηγικά συμφέροντα της Ε.Ε.
Εντυπωσιακό παράδειγμα αποτελεί η Ιταλία, που υπέφερε σε μεγάλο βαθμό από την πανδημία. Η πρότασή της περιλαμβάνει επενδύσεις σε υποδομές, την αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης και την υποστήριξη των ΜΜΕ (European Commission, 2021). Αντιθέτως, η Ισπανία επικεντρώνεται στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, με εστίαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών (Government of Spain, 2020). Η Ελλάδα, από την πλευρά της, εστιάζει στην αναβάθμιση της ψηφιακής υποδομής, της υγειονομικής περίθαλψης και της πράσινης οικονομίας μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (Greece 2.0., 2023).
Κεντρικούς πυλώνες του σχεδίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούν η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, με στόχο την επιδίωξη μακροπρόθεσμης βιώσιμης ανάπτυξης. Σκοπός, λοιπόν, του προγράμματος NextGenerationEU είναι η αξιοποίηση της οικονομικής κρίσης ως ευκαιρία τόσο για τη σταδιακή μείωση της εξάρτησης από τους συμβατικούς ενεργειακούς πόρους, κάτι που έγινε αντιληπτό με τον πόλεμο Ουκρανίας-Ρωσίας και τη δυσκολία απόκτησης ενεργειακών πόρων λόγω ραγδαίας αύξησης των τιμών, όσο και της επιτάχυνσης της ψηφιοποίησης των δημόσιων και ιδιωτικών τομέων.
Στην πράσινη μετάβαση, τουλάχιστον το 30% των συνολικών επενδύσεων στο πλαίσιο του προγράμματος κατευθύνεται σε δράσεις που συμβάλλουν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής (Publications Office of the European Union, 2020). Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η Ισπανία και η Πορτογαλία έχοντας προωθήσει σημαντικές επενδύσεις στον τομέα των ηλιακών και αιολικών πάρκων, ενισχύοντας την ενεργειακή τους ανεξαρτησία (Aquila Capital, 2023). Παράλληλα, η Ελλάδα έχει δεσμευθεί να καταργήσει σταδιακά τη χρήση άνθρακα και να ενισχύσει την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Στον τομέα της ψηφιακής μετάβασης, το 20% των δαπανών κατευθύνεται στην ανάπτυξη ψηφιακών τεχνολογιών και υποδομών (Publications Office of the European Union, 2020) . Η πανδημία ανέδειξε την ανάγκη για ψηφιακή ανθεκτικότητα, καθώς οι τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας και της εργασίας μεταφέρθηκαν στο διαδίκτυο. Χώρες, όπως η Φινλανδία και η Ολλανδία, επενδύουν στην ανάπτυξη δικτύων 5G και στην ενίσχυση της κυβερνοασφάλειάς, ενώ η Ιταλία και η Ελλάδα εστιάζουν στην ψηφιακή εκπαίδευση και την αναβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών μέσω τεχνολογίας. Παρόλη τη φιλοδοξία και τους πόρους που προσφέρει το NextGenerationEU, η πορεία για την εφαρμογή των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης αντιμετωπίζει εμπόδια. Η γραφειοκρατία και η πολυπλοκότητα στη διαχείριση των κονδυλίων αποτελούν μία από τις κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα κράτη της Ε.Ε. Ο κίνδυνος για τη συνολική αποτελεσματικότητα του προγράμματος επηρεάζεται από τις καθυστερήσεις στην έγκριση και υλοποίηση των έργων. Πολλές χώρες, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, αντιμετώπισαν καθυστερήσεις στην υλοποίηση έργων λόγω προβλημάτων στη διαχείριση των δημόσιων επενδύσεων και στην ολοκλήρωση των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων.
Επιπλέον, η ανισότητα μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. αποτελεί ακόμα έναν σημαντικό παράγοντα. Παρόλο που το πρόγραμμα αποσκοπεί στη μείωση των ανισοτήτων, οι οικονομικά ασθενέστερες χώρες μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην απορρόφηση των κονδυλίων με την ίδια αποτελεσματικότητα όπως και οι πλουσιότερες (Bruegel, 2023). Αυτό μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση μιας «ανάκαμψης δύο ταχυτήτων», με τις ισχυρότερες οικονομίες να πετυχαίνουν ταχύτερη ανάκαμψη, ενώ άλλες χώρες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες προκλήσεις. Επίσης, παράγοντες όπως η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού κι η καθυστέρηση στις νομοθετικές ρυθμίσεις που απαιτούνται για την υλοποίηση των έργων, δεν επιτρέπουν στα κράτη-μέλη την γρήγορη και αποτελεσματική μετάβαση.
Ταυτόχρονα, καταλυτικές κρίνονται οι εξελίξεις τόσο στον τομέα της οικονομίας όσο και της γεωπολιτικής, καθότι γεγονότα όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και η κατάρρευση της εύκολης μεταγωγής ενέργειας, προκαλούν προκλήσεις δυσχεραίνοντας αισθητά την πολυπόθητη ανάκαμψη.
Συμπερασματικά, η οικονομική ανάκαμψη της Ε.Ε μετά την πανδημία αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην ιστορία της. Μέσω του φιλόδοξου πακέτου NextGenerationEU, η Ε.Ε. επιχειρεί όχι μόνο να αποκαταστήσει τις οικονομίες των χωρών, αλλά και να θέσει τα θεμέλια για μια πιο βιώσιμη και ανθεκτική ανάπτυξη. Παρά τη σημαντική χρηματοδότηση και τις στρατηγικές προτεραιότητες για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, οι προκλήσεις παραμένουν. Γραφειοκρατικά εμπόδια, ανισότητες μεταξύ των χωρών και γεωπολιτικές αναταράξεις απειλούν να αναστείλουν την αποτελεσματικότητα των εθνικών σχεδίων. Η επιτυχία του προγράμματος εξαρτάται από την ικανότητα των χωρών να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα κονδύλια, να εφαρμόσουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και να ενισχύσουν την κοινωνική και οικονομική συνοχή. Παρά τις δυσκολίες, το NextGenerationEU αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς μια νέα εποχή για την Ευρώπη, όπου η οικονομική ανθεκτικότητα, η ψηφιακή αναβάθμιση και η πράσινη ανάπτυξη θα διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στην ευημερία των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Πηγές
5G Observatory (n.d.). Public funding of 5G R&D, including trials. Διαθέσιμο σε: https://5gobservatory.eu/public-funding-of-5g-rd-including-trials/#1533627228172-a0deb01d-0b80
Aquila Capital. (2023). Aquila Capital invests €2 billion in Solar and Wind Energy Projects in Spain and Portugal. Διαθέσιμο σε: https://www.aquilacapital.de/en/news/solar-wind-investments
Bańkowski, K., Ferdinandusse, M., Hauptmeier, S., Jacquinot, P., & Valenta, V. (2021). The Macroeconomic Impact of the Next Generation EU Instrument on the Euro Area. ECB Occasional Paper No. 2021/255. Διαθέσιμο σε: http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3797126
Bruegel (2023). The EU’s Recovery Plan: Progress and Challenges. Διαθέσιμο σε: https://www.bruegel.org/research-topics/european-union
Bruegel. (2023). European Union countries’ recovery and resilience plans. Διαθέσιμο σε: https://www.bruegel.org/dataset/european-union-countries-recovery-and-resilience-plans
De la Porte, C., & Jensen, M. D. (2021). The next generation EU: An analysis of the dimensions of conflict behind the deal. Social Policy & Administration, 55(2), 388-402. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1111/spol.12709
Deloitte. (2021). Next Generation EU: Pandemic Recovery Plan to build a greener, more innovative, stronger Europe. Διαθέσιμο σε: https://www.deloitte.com/mt/en/issues/work/next-generation-eu.html
EDP. (n.d.). EDP and Renewables: Solar and Wind Energy in Spain and Portugal. Διαθέσιμο σε: https://www.edp.com/en/renewables/solar-wind-spain-portugal
European Commission (2021). NextGenerationEU: The EU’s recovery plan. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/strategy/recovery-plan-europe_en
European Commission. (2021). Recovery and Resilience Plan: Italy. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/com_2021_344_1_en_act_part1_v5.pdf
Government of Spain. (2020). España Puede: Recovery, Transformation and Resilience Plan. Διαθέσιμο σε: https://www.lamoncloa.gob.es/lang/en/presidente/news/Documents/2020/20201007_RecoveryPlan.pdf
Greece 2.0. (2023). At a glance: NextGenerationEU. Διαθέσιμο σε: https://greece20.gov.gr/en/at-a-glance/
Jones, E. (2021). Next Generation EU: Solidarity, opportunity, and confidence. Swedish Institute for European Policy Studies (SIEPS); European Policy Analysis; 2021/11. Διαθέσιμο σε: https://hdl.handle.net/1814/74052
Miatello, A. (2021). Next Generation EU: Europe’s economic response to the Covid-19 pandemic. Τμήμα Πολιτικών, Νομικών και Διεθνών Σπουδών, Πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Διαθέσιμο σε: https://hdl.handle.net/20.500.12608/36929
NGEU Tracker. (2023). Tracking the implementation of Next Generation EU. Διαθέσιμο σε: https://www.ngeutracker.org/
Nationaal Cyber Security Centrum. (2022). Netherlands Cybersecurity Strategy 2022-2028. Διαθέσιμο σε: https://english.ncsc.nl/publications/december
Publications Office of the European Union. (2020). The EU’s 2021-2027 long-term budget and NextGenerationEU: Facts and figures. Διαθέσιμο σε: https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/87e363db-16a7-11eb-b57e-01aa75ed71a1
Telecoms.com. (2023). Finland passes new 5G security law to ban risky equipment. Διαθέσιμο σε: https://www.telecoms.com/5g-6g/finland-passes-new-5g-security-law-to-ban-risky-equipment
Πηγή φωτογραφίας: Δημιουργήθηκε στο Adobe Firefly