Γράφει η Αναστασία Αικατερίνη Βοσκοπούλου
Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) και η Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) είναι το σύνολο των πολιτικών και θεσμών που έχει δημιουργήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση στην προσπάθεια της να κατοχυρώσει την ισχυρή θέση της στη διεθνή και πολιτική σκηνή. Τόσο η ΚΕΠΠΑ, όσο και η ΚΠΑΑ λαμβάνουν μέτρα και ακολουθούν πολιτικές οι οποίες επιδιώκουν να εδραιώσουν και να υλοποιήσουν κοινούς στόχους για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Οι στόχοι αυτοί αφορούν την διαφύλαξη των κοινών αξιών και θεσμών, την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, τις αποστολές ανθρωπιστικής βοήθειας, την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και διπλωματίας καθώς και την εδραίωση της δημοκρατίας, της ασφάλειας και της ειρήνης σε παγκόσμιο επίπεδο (Nugent, 2004, σ.127-128).
Η ανάγκη για τη δημιουργία μίας Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας γεννήθηκε τη δεκαετία του ’70 στο πλαίσιο υιοθέτησης ενός ενιαίου πλαισίου όσον αφορά την κατοχύρωση μίας ισχυρής εξωτερικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τη δεκαετία του 1970 τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας συνειδητοποίησαν τη σημασία της δημιουργίας μίας κοινής εξωτερικής πολιτικής η οποία θα συνέβαλε στην ανάδειξη της Ευρώπης σε μία παγκόσμια, οικονομική και πολιτική δύναμη σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο (Τσαρδανίδης Χ., 2008).
H νομική βάση της ΚΠΑΑ καθορίζεται από ορισμένα άρθρα που συγκαταλέγονται στις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ που υπογράφηκε το 1992 και τέθηκε σε εφαρμογή έναν χρόνο αργότερα, υπήρξε καθοριστική για την πορεία της Ένωσης προς την ολοκλήρωση. Τα άρθρα 42-46 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) και το άρθρο 222 για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) αποτελούν το πλαίσιο χάραξης και διαμόρφωσης της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (Newman M., 1997). Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 42 της ΣΕΕ αφορά την ενιαία αμυντική πολιτική της Ένωσης και διαμορφώνει το πλαίσιο άμυνας. Το άρθρο 46 της ΣΕΕ αναφέρεται στο προνόμιο που διαθέτει η Ένωση να ανταποκρίνεται στις κρίσεις και συνεπώς στην αντιμετώπιση τους. Το άρθρο 222 της ΣΛΕΕ σχετίζεται με την κινητοποίηση που προκαλεί η Ένωση και την υποχρέωση που έχουν τα κράτη μέλη να προσφέρουν τη βοήθεια τους σε περίπτωση που κάποιο κράτος δεχτεί τρομοκρατική επίθεση ή οποιαδήποτε καταστροφή (Kuijper P.J., Wouters J., Hoffmeister F., De Baere G., Ramopoulos T., 2013).
Η προάσπιση της ασφάλειας αποτελεί ένα μείζον ζήτημα στο πεδίο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της Ένωσης. Στο πλαίσιο χάραξης της στρατηγικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης η ανάγκη για ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της Ε.Ε είναι μεγάλη. Συνεπώς, προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, η Ένωση προβάλλει την ιδέα της δημιουργίας ενός ενιαίου τακτικού στρατού (ευρωστρατού), έτσι ώστε η ίδια να βρίσκεται σε θέση να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά πιθανούς κινδύνους και απειλές. Ο ευρωστρατός αναφέρεται στην στρατιωτική δύναμη που δημιουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να αντιμετωπίσει τις κρίσεις και τις απειλές που εμφανίζονται σε διεθνές επίπεδο. Σκοπός του ευρωστρατού είναι να εδραιώσει τη στρατιωτική συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της Ένωσης προκειμένου να προωθήσει την ειρήνη, την ασφάλεια και να προστατέψει τα συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε περίπτωση που ξεσπάσει κάποια ενδεχόμενη κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο. Όσον αφορά το πλαίσιο για την ανάπτυξη της αμυντικής ικανότητας της Ένωσης, ο ευρωστρατός επιδιώκει να ακολουθεί πολιτικές και σχέδια δράσης που θα ευνοούν τα κράτη μέλη και θα έχουν ως στόχο την καταπολέμηση των σύγχρονων απειλών. Εξάλλου, η Ευρώπη οραματιζόταν τη δημιουργία ενός ισχυρού τακτικού στρατού ο οποίος θα είναι υπεύθυνος για την εξασφάλιση της άμυνας και της ασφάλειας στην Ευρώπη, πέρα από τον ήδη υπάρχοντα στρατό του ΝΑΤΟ. Μέσω της συγκρότησης του Ευρωστρατού η Ένωση θα αποδεσμευόταν από το καθεστώς του ΝΑΤΟ, καθώς θα αποκτούσε και μεγαλύτερη πολιτική αυτονομία. Η δημιουργία αυτής της αυτόνομης ευρωπαϊκής στρατιωτικής δύναμης θα συνέβαλε στην αντιμετώπιση των γεωπολιτικών προκλήσεων καθώς, επίσης, και στη μείωση των διαφωνιών και των συγκρούσεων μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών (Προκάκης, 2002).
Μέσω της δημιουργίας του ευρωπαϊκού στρατού επιτυγχάνεται η αποτελεσματική καταπολέμηση των απειλών και εδραιώνεται το αίσθημα της σταθερότητας και της ασφάλειας μεταξύ των κρατών (Barnard C., Peers S., 2023). Σήμερα, ο στρατός που αποτελείται από τις δυνάμεις των κρατών- μελών, καλείται να αντιμετωπίσει πολλαπλές κρίσεις και απειλές στο παγκόσμιο περιβάλλον. Για αυτό το λόγο λαμβάνει την κατάλληλη -κοινή- εκπαίδευση και επιμόρφωση σχετικά με θέματα αμυντικής και στρατηγικής φύσεως. Ορισμένες από αυτές τις κρίσεις περιλαμβάνουν τις πολεμικές συγκρούσεις που προκύπτουν όταν συγκρούονται τα συμφέροντα των χωρών, τις τρομοκρατικές επιθέσεις, το οργανωμένο έγκλημα και τις κοινωνικές και οικονομικές αναταραχές. Η διασφάλιση της ασφάλειας και της ειρήνης μεταξύ των κρατών αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα στις πρωτοβουλίες που περιλαμβάνονται στα σχέδια δράσης που λαμβάνουν τα μέλη του κοινού στρατού. Επίσης, πραγματοποιούνται δράσεις και αποστολές σε διεθνές επίπεδο μέσω των οποίων προσπαθεί να προωθηθεί η ειρήνη, η ευημερία και η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Αξίζει να σημειωθεί ακόμη ότι το στράτευμα σε περιπτώσεις πολέμου διασφαλίζει την παροχή τροφής, στέγασης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στις πληθυσμιακές ομάδες που πλήττονται (Szép, V., & Wessel, R. A. (2022). Αξιοσημείωτη είναι η αλληλοβοήθεια και η συνεργασία του με οργανισμούς άλλων χωρών όπως με τον ΟΗΕ και το ΝΑΤΟ, επιδιώκοντας την εδραίωση της ασφάλειας και της ευημερίας των πολιτών τόσο σε διεθνές όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Τα μέλη του μέσω της στενής συνεργασίας τους με τον ΟΗΕ και το ΝΑΤΟ αλλά και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης προσφέρουν ασφάλεια στους πολίτες παρέχοντας τους ανθρωπιστική βοήθεια, καταπολεμώντας τις απειλές (McCormick J., 2020).
Είναι αναγκαίο, όλα τα κράτη μέλη να προσφέρουν τις οικονομικές τους υπηρεσίες αλλά και να δείξουν εμπιστοσύνη στα οφέλη του κοινού, τακτικού στρατεύματος, διότι μόνον έτσι θα επιτευχθεί η αποτελεσματική παρέμβαση του σε περιπτώσεις παγκόσμιων απειλών (Schnapper P., 2020). Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση των αναγκών και των πόρων αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα των κρατών μελών. Η ορθή και αποτελεσματική διαχείριση των οικονομικών πόρων που διαθέτει το κάθε κράτος μέλος ώστε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον ευρωστρατό θα συμβάλλει στην καλύτερη λειτουργία του και στην επίτευξη των στόχων του (Lelieveldt H., Princen S., 2023). Σήμερα η χρηματοδότηση των δράσεων του κοινού στρατού των κρατών- μελών προέρχεται αρχικά από τις συνεισφορές των κρατών μελών της Ένωσης. Επίσης, χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF) που αναλαμβάνει την ανάπτυξη της αμυντικής βάσης, των αναπτυξιακών έργων και των αμυντικών τεχνολογιών. Ένα ακόμη παράδειγμα αποτελεί η Ευρωπαϊκή Διευκόλυνση για την Ειρήνη (EPF) όπου συμβάλλει στην κάλυψη των εξόδων των αποστολών για στρατιωτική βοήθεια σε άλλες χώρες. Τέλος, χαρακτηριστικές είναι και οι χρηματοδοτήσεις από ειδικά προγράμματα της Ε.Ε που σχετίζονται με πρωτοβουλίες και εκπαιδεύσεις στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας.
Γίνεται σαφές πως η διαδικασία προς τη δημιουργία του τακτικού ευρωστρατού είναι περίπλοκη, διότι είναι απαραίτητο να διέπεται από διαφάνεια, λαμβάνοντας υπόψιν τους διεθνείς κανόνες και το νομικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Η ενίσχυση της σχέσης και της συνεργασίας του ευρωστρατού και της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι απαραίτητη, εφόσον ο απώτερος στόχος είναι η διασφάλιση της ειρήνης μεταξύ των λαών. Ακόμη, η σύσφιξη αυτών των σχέσεων, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην πορεία προς την υλοποίηση της ιδέας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στο κομμάτι της ΚΕΠΠΑ. Παρόλο που υπάρχουν τα κατάλληλα εργαλεία και οι κατάλληλες συνθήκες, αποδεικνύεται ότι η σύσταση ενός κοινού τακτικού ευρωπαϊκού στρατού έχει μείνει σε θεωρητικό επίπεδο συζητήσεων και διαβουλεύσεων και δεν έχει υλοποιηθεί στην πράξη. Το μέλλον του ευρωστρατού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις που καλείται να αναλάβει η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις σύγχρονες προκλήσεις.
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Προκάκης Κ., (2002). Οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η Κοινή Αμυντική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Από το Maastricht στο St. Malo, Αγορά χωρίς σύνορα. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Δεκέμβριος-Φεβρουάριος.
Τσαρδανίδης Χ., (2008). Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). Στο Λ. Λεοντίδου, Χ. Φραγκονικολόπουλος, Σ. Σακελλαρόπουλος, Σ. Κωνσταντίδης, Ν. Μαραβέγιας, Η. Κουρλιούρος και Χ. Τσαρδανίδης (επιμ.). Η Ευρωπαϊκή Ένωση την αυγή της τρίτης χιλιετίας: Θεσμοί, οργάνωση και πολιτικές. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Ξενόγλωσση
Barnard C., Peers S., (2023). European Union Law. Oxford University Press.
Kuijper P.J., Wouters J., Hoffmeister F., De Baere G., Ramopoulos T., (2013). The Law of EU External Relations: Cases, Materials and Commentary on the EU as an International Legal Actor. Oxford University Press.
Lelieveldt H., Princen S., (2023). The Politics of the European Union. Cambridge University Press.
McCormick J., (2020). Understanding the European Union: a concise introduction. The European Union Series.
Newman M., (1997). Democracy, Sovereignty and the European Union, Hurst. London.
Nugent N., (2004). Πολιτική και διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας.
Schnapper P., (2020). British Political Parties and National Identity: A Changing Discourse 1997-2010. Cambridge Scholars Publishing.
Szép, V., & Wessel, R. A. (2022). The Current Legal Basis and Governance Structures of the EU’s External Action. (ENGAGE Working Paper Series). European Union.
Πηγή Εικόνας: Πρώτο Θέμα. Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαθέσιμο σε: https://www.protothema.gr/tag/europaiki-enosi/