Γράφει η Αποστολία Ιορδανοπούλου
Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου είναι ένας καίριος ενεργειακός και γεωπολιτικός κόμβος για την Ε.Ε.. Η προσπάθεια της Ε.Ε. για ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση και πράσινη μετάβαση υπογράμμισε την ανάγκη ενίσχυσης της ενεργειακής ασφάλειας, μέσω της διαφοροποίησης των προμηθευτών και των οδών, καθώς και μέσω της ανάπτυξης σχεδίων για την ενίσχυση του ενεργειακού εφοδιασμού (Η Καθημερινή, 2019). Εάν και ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed αποτελεί ένα φιλόδοξο έργο, η υλοποίησή του, όμως, αντιμετωπίζει τεχνικά, οικονομικά και διπλωματικά προβλήματα (Newmoney, 2019). Την ίδια στιγμή, καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν οι διηπειρωτικές ηλεκτρικές διασυνδέσεις για την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ενώ ενισχύεται η δημιουργία φόρουμ συνεργασίας, όπως είναι το East Mediterranean Gas Forum, για την ανάπτυξη συντονισμού πέρα από τους υδρογονάνθρακες (Κωσταδήμα, 2024). Θα μπορέσει η Ανατολική Μεσόγειος να γίνει κόμβος «καθαρής ενέργειας» και όχι μόνο φυσικού αερίου;
Η ιδέα του EastMed, ξεκίνησε το 2010 και κύρια αφορμή της δημιουργίας του αποτέλεσε η ανάγκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ανεξαρτητοποίηση από το φυσικό αέριο που στην πλειοψηφία προερχόταν από την Ρωσία. Συγκεκριμένα, το ενεργειακό εγχείρημα έχει ως απώτερο στόχο την σύνδεση του φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνδέοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τα ενεργειακά συστήματα των εμπλεκόμενων χωρών (Ξυπνητού, 2023). Επιπλέον, η συγκεκριμένη υποδομή διευκολύνει τη διασύνδεση των αγορών και ενισχύει τον ενεργειακό εφοδιασμό, τόσο από την άποψη των πηγών, όσο και από την άποψη των οδών. Πρόκειται για ένα φιλόδοξο αλλά τεχνικά απαιτητικό έργο, που στοχεύει να συνδέσει τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου (κυρίως του Ισραήλ και της Κύπρου) με την ευρωπαϊκή αγορά μέσω Ελλάδας και Ιταλίας, διανύοντας υποθαλάσσια διαδρομή μήκους άνω των 1.900 χλμ. (ΔΕΠΑ, 2020).
Αξίζει, ωστόσο, να αναφερθεί ότι η δημιουργία του αγωγού έχει μεγάλη γεωπολιτική σημασία. Καταρχάς, από την πλευρά της Ε.Ε, η κατασκευή του αγωγού κρίνεται υψίστης σημασίας για την διαφοροποίηση της ενεργειακής τροφοδοσίας, κυρίως από την ρωσική εταιρεία Gazprom. Έτσι, το 2013 εντάχθηκε στα έργα κοινού ενδιαφέροντος της Ε.Ε. Όσον αφορά στις ΗΠΑ, το έργο ενέχει τεράστια εμπορικά οφέλη κυρίως με την συμμετοχή σημαντικών ενεργειακών κολοσσών, οι οποίοι ασκούν επιρροή στην έννοια της διαφοροποίησης. Από την άλλη, για την ίδια την Ανατολική Μεσόγειο, ο αγωγός συμβάλλει στην ενίσχυση της ασφάλειας και της σταθερότητας στην εγγύς περιοχή. Τέλος, για την Ελλάδα η πρωτοβουλία EastMed διασφαλίζει την συνεργασία με τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, τόσο σε διπλωματικό, όσο και σε οικονομικό επίπεδο (KEDISA, 2019).
Παρά την τεράστια σημασία του EastMed, τόσο σε διπλωματικό όσο και οικονομικό επίπεδο, η εξέλιξη του έργου χαρακτηρίζεται από πολλαπλές δυσκολίες, οι οποίες δυσχεραίνουν την κατασκευή του αγωγού. Σε πρώτο πλαίσιο, πρόκειται για ένα έργο με υψηλό κόστος. Συγκεκριμένα, προβλέπεται να δαπανηθούν 4 έως 7 δισεκατομμύρια ευρώ, γεγονός που σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες τιμές φυσικού αερίου, προκαλεί αβεβαιότητα (Χαλάτση, 2018). Επιπλέον, η έλλειψη επενδυτικού ενδιαφέροντος από τον ιδιωτικό τομέα και οι συνέπειες της πανδημίας έχουν αποθαρρύνει την χρηματοδότηση του έργου (Ξαφά, 2020).
Πέρα από τα οικονομικά εμπόδια, το έργο χαρακτηρίζεται από τεχνικές δυσκολίες, οι οποίες βασίζονται στα βάθη και την μορφολογία του βυθού. Συγκεκριμένα, νοτίως της Κρήτης παρουσιάζονται μεγάλα βάθη περίπου 10 χλμ. γεγονός που δημιουργεί κατασκευαστικά κωλύματα. Μάλιστα, το πιο δύσκολο κομμάτι είναι εκείνο της Κρήτης νοτιοανατολικά που φτάνει στα 2.960 μέτρα (ΔΕΠΑ, 2020). Εξίσου, σημαντικά είναι τα διπλωματικά εμπόδια, προερχόμενα κυρίως από την Τουρκία. Η ίδια, υιοθετεί μία σκεπτικιστική στάση, επηρεαζόμενη και από τρίτες χώρες, παρεμποδίζοντας την κατασκευή του αγωγού (Πιπερίδης, 2018).
Από την πλευρά της, η Ιταλία τηρεί μία επιφυλακτική στάση απέναντι στον αγωγό, αποφεύγοντας να δεσμευτεί από την δημιουργία του έργου. Ο βασικός λόγος αφορά την προσπάθειά της να διατηρήσει διπλωματική ισορροπία με την Τουρκία με την οποία διατηρεί σημαντικές σχέσεις, τόσο σε ενεργειακό, όσο και σε διπλωματικό επίπεδο. Ακόμη, η χώρα αποφεύγει να δείξει ότι συνάπτει σχέσεις με αντιτουρκικές περιφέρειες ή ότι υιοθετεί πολιτικές με τις οποίες παρακάμπτει την Τουρκία. (Παυλόπουλος, 2020). Επιπλέον, ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας, Λουίτζι Ντι Μάιο, είχε δηλώσει ρητά ότι η συμμετοχή της Ιταλίας θα εξαρτηθεί από το κατά πόσο το έργο κριθεί οικονομικά βιώσιμο, γεγονός που δηλώνει την ύπαρξη σοβαρών τεχνοκρατικών επιφυλάξεων. Το παραπάνω, ενισχύει τις επιφυλάξεις για την βιωσιμότητα του έργου, μία κατάσταση η οποία έχει δημιουργήσει περιβαλλοντικά κινήματα και πιέσεις εντός της χώρας (CNN Greece, 2020). Συνεπώς, η Ιταλία έχει υιοθετήσει μία προσεκτικά ουδέτερη διπλωματική στάση, επιδιώκοντας να κρατήσει την ισορροπία μεταξύ της Ε.Ε. και της Τουρκίας.
Λαμβάνοντας υπόψη τα εμπόδια που αντιμετωπίζει ο αγωγός EastMed, καθίσταται αναγκαία η εξέταση εναλλακτικών λύσεων που ανταποκρίνονται στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, ιδίως όσον αφορά την ασφάλεια της ενεργειακής προμήθειας. Συνεπώς, κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζουν οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις ως μία πιο βιώσιμη εναλλακτική, η οποία συμβάλλει στον στρατηγικό σχεδιασμό της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα έργα ηλεκτρικών διασυνδέσεων υψηλής τάσης συνεχούς ρεύματος (HVDC), όπως είναι ο EuroAsia Interconnector και ο EuroAfrica Interconnector, αποκτούν αυξανόμενη σημασία. Συγκεκριμένα, ο EuroAsia Interconnector αναφέρεται σε μία υποθαλάσσια σύνδεση ανάμεσα στο Ισραήλ, την Κύπρο, την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα. Πρόκειται για ένα καλώδιο μήκους 1.500 χλμ. και μέγιστη μεταφορική ικανότητα 2.000 MW. Το έργο έχει ήδη ενταχθεί στα έργα κοινού ενδιαφέροντος (PCI), της Ε.Ε και έχει ως κύριο στόχο να αποτρέψει την περαιτέρω περιφερειακή και ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου (ENTSO-E, 2016).
Από την άλλη, το καλώδιο EuroΑfrica συνδέει την Αίγυπτο, την Κύπρο και την Ελλάδα. Αντιστοίχως, αφορά σε ένα υποθαλάσσιο καλώδιο με μέγιστη ισχύ 2.000 MW και μήκος 600 χλμ. μεταξύ Κύπρου και Κρήτης και 300 χλμ. μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου. (ΙΕΝΕ, 2012). Επιπλέον, έχει ως στόχο την μεταφορά καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας από την αφρικανική ήπειρο προς την Ε.Ε. (Energypress, 2020). Ακόμη, η τεχνική σημασία των αγωγών είναι ιδιαίτερα κρίσιμη, καθώς προσφέρουν σημαντική ευελιξία στην μεταφορά και στην αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης, επιτρέπουν την ενσωμάτωση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, όπως είναι η ηλιακή ενέργεια, ιδίως από μία χώρα όπως είναι η Αίγυπτος.
Οι διασυνδέσεις παρέχουν τη δυνατότητα υποστήριξης της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας εν μέσω της ένταξης των καινούργιων πηγών ενέργειας στο υπάρχον ενεργειακό ευρωπαϊκό δίκτυο (grid integration). Σε πολιτικό επίπεδο, τα διηπειρωτικά δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας παρέχουν μία εναλλακτική οδό διασύνδεσης εκτός των ορίων του EastMed, ενώ ενισχύουν την σταθερότητα και την ασφάλεια στην περιοχή. Αναδεικνύουν, μεταξύ άλλων, την Ελλάδα και την Κύπρο ως σημαντικούς ενεργειακούς κόμβους (IENE, 2012). Συνοπτικά, οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο, με τεράστια σημασία στην πράσινη μετάβαση και την ενεργειακή διαφοροποίηση.
Για την επίτευξη των στόχων για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών και την ενίσχυση της ασφάλειας της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου, έχουν αναπτυχθεί μοντέλα ενεργειακής διπλωματίας και περιφερειακής σταθερότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το East Mediterranean Gas Forum (EMGF). Πρόκειται για έναν θεσμό, ο οποίος δημιουργήθηκε το 2021, με 7 ιδρυτικές χώρες: την Αίγυπτο, την Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ, την Ιταλία, την Ιορδανία και την Παλαιστίνη (ΥΠΕΝ, n.d.). Ο θεσμικός του ρόλος περιλαμβάνει την ανάπτυξη μίας βιώσιμης αγοράς φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, την εξασφάλιση τροφοδοσίας, την βελτιστοποίηση των υποδομών και την διαφάνεια στις τιμές (Ministry of Petroleum and Mineral Resources [Egypt], 2020).
Mέσα από την συμμετοχή της Ε.Ε., το EMGF αναπτύσσει πολιτικές με στόχο την χρήση των Α.Π.Ε. και την μετάβαση προς «καθαρότερες» μορφές ενέργειας όπως είναι το δίκτυο φυσικού αερίου συνοδευόμενο από την χρήση υδρογόνου και Α.Π.Ε. (European Commission, 2021). Μάλιστα, επιδιώκεται η εναρμόνιση των πολιτικών του EMGF με τους στόχους της Ε.Ε., επικεντρώνοντας στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και την απανθρακοποίηση (Grigoriadis & Çetin, 2024: 5). Για την ανάπτυξη των παραπάνω, προβλέπεται η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών όπως είναι ο στόχος «Natural Gas Decarbonization», όπου αναφέρεται στην διαδικασία μείωσης ή εξάλειψης των εκπομπών άνθρακα που σχετίζονται με την παραγωγή, τη μεταφορά και τη χρήση του, μέσω τεχνολογιών όπως το υδρογόνο, το βιομεθάνιο και η δέσμευση και αποθήκευση του άνθρακα (ACER, n.d.). Ένα ακόμη χρήσιμο εργαλείο αποτελεί το δόγμα “Beyond Gas”, το οποίο αποσκοπεί στην διαφοροποίηση των ενεργειακών αποθεμάτων, με την χρήση του υδρογόνου, των Α.Π.Ε. και την χρήση τεχνολογιών με χαμηλό ανθρακικό αποτύπωμα. (Sierra Club, n.d.).
Από την πλευρά της, η Ε.Ε στηρίζει τον θεσμό του EMGF, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά. Συγκεκριμένα, συμμετέχει θεσμικά στον EMGF, ενώ στηρίζει οικονομικά ποικίλα έργα μέσα από διάφορους μηχανισμούς όπως είναι ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF). Ειδικότερα, ο μηχανισμός αυτός συνθέτει ένα βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο για την υποστήριξη έργων υποδομών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. (CEF-Hellas, n.d.). Γίνεται αντιληπτό ότι, η Ε.Ε. καθίσταται βασικός εταίρος του EMGF. Η παρουσία της ως χρηματοδοτικός και πολιτικός ρυθμιστής, καταδεικνύει την ανάγκη για προσαρμογή στις νέες συνθήκες στην περιοχή της Αν. Μεσογείου, προς ένα βιώσιμο και διασυνδεδεμένο ενεργειακό μέλλον.
Συμπερασματικά, η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί ένα σημαντικό πεδίο εφαρμογής της ενεργειακής μετάβασης, ειδικά σε μία εποχή όπου οι διεθνείς πιέσεις για «πράσινη» μετάβαση και ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση εντείνονται . Η περιορισμένη πρόοδος του EastMed επισήμανε τα όρια ενός μονοδιάστατου προσανατολισμού στο φυσικό αέριο και ανέδειξε τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις ως ένα ευέλικτο μοντέλο ενεργειακής συνεργασίας, ενώ έννοιες όπως το «Beyond Gas», το «υδρογόνο», το «βιομεθάνιο» και η «απανθρακοποίηση» μετατρέπονται σε χρήσιμα εργαλεία για την ενσωμάτωση της Αν. Μεσογείου στο διεθνές και ευρωπαϊκό ενεργειακό πλαίσιο. Η Ε.Ε. διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο, ενισχύει την περιοχή θεσμικά και οικονομικά και επιτρέπει τη μετάβαση από ένα πεδίο ενεργειακών ανταγωνισμών προς ένα πεδίο πράσινης διασυνδεδεμένης και γεωπολιτικά σταθερής ενέργειας. Συνεπώς, η κύρια πρόκληση της Ανατολικής Μεσογείου δεν είναι η εκμετάλλευση των υπαρχόντων πόρων, αλλά η εύρεση νέων μοντέλων αξιοποίησης τους με βιώσιμο τρόπο, που θα ανταποκρίνονται στις νέες γεωπολιτικές προκλήσεις. Η Ανατολική Μεσόγειος μπορεί να συνδράμει σε αυτήν τη μετάβαση.
Πηγές
Η Καθημερινή (2019). Τα ορόσημα του EastMed λίγο πριν την υπογραφή της τριμερούς συμφωνίας. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/economy/local/1058371/ta-orosima-toy-eastmed-ligo-prin-tin-ypografi-tis-trimeroys-symfonias/
Χαλάτση, Π. (2018). Προβληματισμός για τη βιωσιμότητα του αγωγού EastMed. energypress.gr. Διαθέσιμο σε: https://energypress.gr/news/peni-halatsi-provlimatismos-gia-ti-viosimotita-toy-agogoy-east-med
ΔΕΠΑ (2020). Σε νέα φάση περνά ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του EastMed. Διαθέσιμο σε: https://www.depa.gr/se-nea-fasi-perna-o-schediasmos-ke-i-ylopiisi-tou-agogou-eastmed/
Πιπερίδης, Α. (2018). Το διεθνές “άδικο” της Τουρκίας. Βουλή των Νέων Αντιπροσώπων. Διαθέσιμο σε: https://voulineon.com/%CF%84%CE%BF-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AD%CF%82-%CE%AC%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%BF-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1%CF%82/
CNN Greece. (2020). Ντι Μάιο: Η Ιταλία θα υπογράψει τον EastMed εάν είναι οικονομικά βιώσιμος. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/kosmos/story/204508/nti-maio-h-italia-tha-ypograpsei-ton-eastmed-ean-einai-oikonomika-viosimos
Ξαφά, Μ. (2020). Οι επιπτώσεις του κορονοϊού στην παγκόσμια οικονομία. Η Καθημερινή. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/economy/international/1070362/oi-epiptoseis-toy-koronoioy-stin-pagkosmia-oikonomia/
Παυλόπουλος, Γ. (2020). Γιατί η Ιταλία δεν συμμετέχει (ακόμη) στον EastMed. energypress.gr. Διαθέσιμο σε: https://energypress.gr/news/g-paylopoylos-giati-i-italia-den-symmetehei-akomi-ston-eastmed
ENTSO-E. (2016). Ten-Year Network Development Plan (TYNDP) Project P219: EuroAsia Interconnector. Διαθέσιμο σε: https://eepublicdownloads.entsoe.eu/clean-documents/tyndp-documents/TYNDP%202016/projects/P219.pdf
Energypress. (2020). EuroAsia project moving again, Egypt present with EuroAfrica. Διαθέσιμο σε: https://energypress.eu/euroasia-project-moving-again-egypt-enters-picture-with-euroafrica/
IENE. (2012). Στρατηγική μελέτη για τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις στη ΝΑ Ευρώπη και Ανατολική Μεσόγειο. Διαθέσιμο σε: https://www.iene.gr/articlefiles/final%20draft_5.11.2012.pdf
Κωσταδήμα, Ι. (2024). Τι κερδίζει η αγορά ενέργειας με τις διηπειρωτικές ηλεκτρικές διασυνδέσεις. energygame.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.energygame.gr/energy-stories/398692/ti-kerdizei-agora-energeias-me-tis-diipeirotikes-ilektrikes-diasyndeseis/
Newmoney (2019). Αγωγός EastMed: Τι είναι και τι σημαίνει για την Ελλάδα. Διαθέσιμο σε: https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/oikonomia/agogos-east-med-ti-ine-ke-ti-simeni-gia-tin-ellada/
Ministry of Petroleum and Mineral Resources, Arab Republic of Egypt. (2020). Signing the EMGF Statute to become a Regional Intergovernmental Organization. Διαθέσιμο σε: https://www.petroleum.gov.eg/en/media-center/news/news-pages/Pages/mop_22092020_01.aspx
European Commission. (2021). EU as observer in the East Mediterranean Gas Forum. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/news-and-media/news/eu-observer-east-mediterranean-gas-forum-2021-07-08_en
ΥΠΕΝ (n.d.). Φόρουμ Φυσικού Αερίου της ανατολικής Μεσογείου («East Mediterranean Gas Forum – EMGF»). Διαθέσιμο σε: https://ypen.gov.gr/foroum-fysikou-aeriou-tis-anatolikis-mesogeiou-east-mediterranean-gas-forum-emgf/
ACER (n.d.). Decarbonization of Gas. Διαθέσιμο σε: https://www.acer.europa.eu/gas/decarbonisation-of-gas
Sierra Club (n.d.). Beyond Gas. Διαθέσιμο σε: https://www.sierraclub.org/wisconsin/beyond-gas
CEF-Hellas (n.d.). Τι είναι ο μηχανισμός CEF «Συνδέοντας την Ευρώπη». Διαθέσιμο σε: https://cef-hellas.gr/cef-2-2021-2027/ti-einai-o-michanismos-cef-syndeontas-tin-eyropi/
Grigoriadis, I. N. & Çetin, D. (2024). Energy Transition in the Eastern Mediterranean: Turning the East Mediterranean Gas Forum (EMGF) into a Regional Opportunity. ELIAMEP. Policy Paper 154/2024. Διαθέσιμο σε: https://www.eliamep.gr/en/energy-transition-in-the-eastern-mediterranean-turning-the-east-mediterranean-gas-forum-emgf-into-a-regional-opportunity/
Ξυπνητού, Μ. (2023). Αγωγός φυσικού αερίου EastMed: το 2024 τα market test & η επενδυτική απόφαση με στόχο το 2027. ypodomes. Διαθέσιμο σε: https://ypodomes.com/se-pliri-exelixi-o-eastmed-entos-toy-2024-ta-market-test-kai-i-ependytiki-apofasi/
KEDISA (2019). Η Γεωπολιτική σημασία του αγωγού EastMed. Διαθέσιμο σε: https://kedisa.gr/i-geopolitiki-simasia-tou-agogou-eastmed/
Πηγή εικόνας:
Μπαρότσι, Α. (2023). Πως η Ελλάδα μένει έξω από τους αγωγούς φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Energymag. Διαθέσιμο σε: https://www.energymag.gr/energeia/fysiko-aerio/72207_pos-i-ellada-menei-exo-apo-toys-agogoys-fysikoy-aerioy-tis-anatolikis