Ενεργειακή Μετάβαση των Κρατών του Κόλπου

Γράφει ο Μάριος Παχίδης

Το ζήτημα της ενεργειακής μετάβασης από τα ορυκτά, μη ανανεώσιμα καύσιμα, προς την ανανεώσιμη και πιο φιλική προς τον πλανήτη ενέργεια, αποτελεί βασικό στόχο των κρατών της Μέσης Ανατολής και πολύ περισσότερο των κρατών του Κόλπου. Ωστόσο, παρά τους στρατηγικούς σχεδιασμούς και τις προσπάθειες τους, τα κράτη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου αντιμετωπίζουν σημαντικά πρακτικά προβλήματα ως προς την μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ιδίως ως προς το υδρογόνο (Shehabi, 2023; Young, 2023). Τα προβλήματα αυτά οφείλονται τόσο στις στρατηγικές και πολιτικές όσο και τις οικονομικές και ενεργειακές τους επιλογές.

Σαουδική Αραβία

Η Σαουδική Αραβία έχει προβεί σε δεσμεύσεις μέσω του «Οράματος 2030» (United Nations for Climate Change, 2021α). Συγκεκριμένα, στοχεύει στην διαμόρφωση μιας διαρκούς ευημερούσας οικονομίας μέσω της δραματικής μείωσης των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα. Επιδιώκει να εκμηδενίσει τους ρύπους μέχρι το 2060, καθώς και να εφαρμόσει μία κυκλική οικονομική στρατηγική για την μετάβαση. Τα προγράμματα ενεργειακής αποτελεσματικότητας μέσω των πράσινων πρωτοβουλιών σε πόλεις της, όπως η Νεόμ αποτελεί χαρακτηριστική πρωτοβουλία της συγκεκριμένης στρατηγικής (Saudi Middle East and Green Initiatives, 2022; Shehabi, 2023; ΝΕΟΜ, 2024).   Η Σαουδική Αραβία αποτελούσε και αποτελεί σημαντικό καταναλωτή πράσινου υδρογόνου, όπως δείχνει και το Γράφημα 1 (Statista Daily Data, 2020). Παράλληλα, επενδύει στην παραγωγή, εξαγωγή και γενικότερη διαμόρφωση βιομηχανίας ως προς το μπλε υδρογόνο, δηλαδή την επεξεργασμένη μπλε αμμωνία με στόχο παραγωγής τους 2,9 εκατομμύρια τόνους ετησίως. Για αυτόν τον λόγο, επιτάσσει τις ικανότητες της Aramco, καθώς και την ήδη υπάρχουσα τεχνογνωσία που κατέχει, ώστε να προβεί σε μείζονα έργα επί της εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (Nakano, 2022; Chan, 2022). Βέβαια, η Σαουδική Αραβία εξακολουθεί να κατέχει την πρώτη θέση ως κυρίαρχη δύναμη στις εξαγωγές, την παραγωγή κα την διύλιση πετρελαίου, όπως προβάλλουν και τα στοιχεία των Γραφημάτων 2 και 3.

Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα

Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αποτελούν τον δεύτερο πιο σημαντικό εξαγωγέα πετρελαίου στην Μέση Ανατολή, ωστόσο έχουν προβεί σε σημαντικές επενδύσεις στην πράσινη και βιώσιμη ενέργεια, ενώ ως προς τον υδρογονάνθρακα έχουν συγκριτικά μεγαλύτερο πλεονέκτημα σε σχέση με άλλα κράτη του Κόλπου, όπως δείχνει και το τέταρτο γράφημα.  Η Ενεργειακή Στρατηγική του 2050 για τα ΗΑΕ προβλέπει την καθαρή ενέργεια να αποτελεί 32% του ενεργειακού μείγματος του κράτους, καθώς και την δημιουργία πολλών θέσεων εργασίας στην πράσινη ενέργεια, ενώ έχει αναφέρει την απανθρακοποίηση του τομέα του νερού και την επίτευξη μηδενικών ρύπων μέχρι το 2050, μέσω πολυεπίπεδων εσωτερικών διεργασιών και επενδυτικών πρωτοβουλιών, ως βασικούς της στόχους (Ministry of Energy and Infrastructure, 2017; Official Portal of the UAE Government, 2024). Τα ΗΑΕ, όπως ενδείκνυται βάσει των γραφημάτων 5 και 6, έχουν ροπή ολοένα και μεγαλύτερης ένταξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό τους μείγμα, ενώ έχουν κατατάξει τους συγκεκριμένους τομείς στις ερευνητικές τους προσπάθειες και έχουν υιοθετήσει μία Εθνική Στρατηγική Υδρογόνου για καίρια αξιοποίηση του στις εξαγωγές (United Nations for Climate Change, 2021β; Ministry of Energy and Infrastructure, 2017; Ministry of Climate Change and Environment, 2021; Ministry of Energy and Infrastructure, 2023; World Bank, 2023α). Ωστόσο, από την στιγμή που τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κατέθεσαν την εθνική τους αναφορά για την βιώσιμη ενεργειακή και περιβαλλοντική πολιτική, οι εκπομπές αερίου αυξήθηκαν κατά πολύ, καθώς οι πρωτοβουλίες της Abu Dhabi National Oil Company (ADNOC) για συμφωνίες επί του πετρελαίου και του φυσικού αερίου αυξάνονταν (International Energy Agency, 2021α; Climate Action Tracker, 2023). Πρόκειται για ένα σημαντικό κομμάτι των εξαγωγών ενός κράτους με μικρής κλίμακας τάσεις αλλά με βούληση για ένταξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις γενικότερες πολιτικές επιλογές του (Observatory of Economic Complexity, 2022a; International Renewable Energy Agency, 2023α; Statista, 2024).

Κατάρ

To Κατάρ δεν έχει μείζονες ενεργειακές αποδόσεις όσον αφορά στις εξαγωγές υδρογονάνθρακα ούτε έχει δείξει σημαντικές τάσεις αύξησης του ποσοστού έρευνας και εξαγωγών των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ενώ έχει επενδύσει σε τεχνολογίες απανθρακοποίησης (International Renewable Energy Agency, 2023β; Shehabi, 2023). Το συγκεκριμένο κράτος έχει ενεργειακό μείγμα που πρώτα εξαρτάται από φυσικό αέριο και δευτερευόντως από πετρέλαιο και βιομάζα, ενώ ακόμη και οι βλέψεις ενεργειακής μετάβασης το κατευθύνουν κυρίως στην ηλιακή ενέργεια (International Energy Agency, 2021β; Shehabi, 2023). Το Κατάρ έχει τονίσει στο παρελθόν την σημασία του Ταμείου Ανάπτυξης του για την κλιματική μετάβαση,  καθώς και την ανάγκη παραγωγής ηλιακής ηλεκτρικής ενέργειας (United Nations Climate Change, 2021β). Επιδιώκοντας να ακολουθήσει τις στρατηγικές των ΗΑΕ, το Κατάρ ξεκίνησε σημαντικές επενδύσεις σε μία ενεργειακή υποδομή μπλε αμμωνίας που κατά το ίδιο και τον τύπο θα ήταν ένα σημαντικό εγχείρημα υψηλού κόστους και σημασίας, ενώ προχώρησε και στην εκκίνηση δύο project ηλιακής ενέργειας (Reuters, 2022; Βicer et al., 2023).

Ομάν

Το σουλτανάτο του Ομάν έχει δεσμευτεί ως προς την μείωση των ρύπων ως το 2030, ενώ έχει οικοδομήσει και μία στρατηγική δύο πυλώνων που εστιάζει τόσο στην μείωση διοξειδίου του άνθρακα από την παραγωγή ορυκτών όσο και στην ανάπτυξη ανανεώσιμης ενέργειας (International Energy Agency, 2021γ). Περιφερειακά, επιτυγχάνει συγκριτικά με άλλες χώρες εκτός των ΗΑΕ, ανάπτυξη εξαγωγών ανανεώσιμων υδρογονανθράκων, ενώ έχει ροπή ανάπτυξης και έρευνας στην ανανεώσιμη ενέργεια γενικότερα (IRENA, 2020). Συμμετέχει σε πρωτοβουλίες της Παγκόσμιας Τράπεζας για τους μηδενικούς ρύπους, ενώ έχει διαμορφώσει το «Στρατηγικό Όραμα για 2040» και έχει προχωρήσει σε ενέργειες για την ανάπτυξη του πράσινου υδρογόνου (Green Hydrogen Organization, 2021). Το Ομάν, άλλωστε, λόγω των δημογραφικών και οικονομικών του προβλημάτων, έχει ανάγκη μία βιώσιμη οικονομία όσο και μια βιώσιμη ενεργειακή πολιτική (Gulf Intelligence, 2017; World Bank, 2023β).

Κουβέιτ και Μπαχρέιν

Το Μπαχρέιν έχει οικοδομήσει την δική του «Στρατηγική του 2030» δίνοντας έμφαση στην ενδυνάμωση του ιδιωτικού τομέα, την δημιουργία διαφοροποιημένου οικονομικού χαρτοφυλακίου καθώς και την στενότερη ενεργειακή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση (EU External Action Service, 2022; Government of Bahrain, 2023). Πριν το 2020, οι ενεργειακές αποδόσεις του ήταν αρνητικές, ενώ οι εξαγωγές υδρογονανθράκων του, ήσσονες. H Βιομηχανική Στρατηγική 2022-2026 του Μπαχρέιν στοχεύει σε άμεσες επενδύσεις και παραγωγή για το μπλε και πράσινο υδρογόνο, κίνηση που ίσως ενίσχυε την συνεργασία με την Ε.Ε. μιας και η τελευταία είναι σημαντικός καταναλωτής του πράσινου υδρογόνου (International Energy Agency, 2021δ; Ministry of Industry and Commerce, 2021; Abdelraouf and Nagasawa, 2023; Statista, 2024). Το Κουβέιτ και το Μπαχρέιν πωλούν υδρογονάνθρακες με την ίδια ικανότητα, ενώ στο πρώτο, το διυλισμένο πετρέλαιο αποτελεί σημαντικό κομμάτι των εξαγωγών του, όπως δείχνει το γράφημα 3 (Observatory of Economic Complexity, 2022β; Shehabi, 2023). Το Κουβέιτ από το 2014 άρχισε να επενδύει ολοένα και περισσότερο στις ανανεώσιμες πηγές και ακόμη η ανάπτυξη του βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, αφού άλλωστε το αργό πετρέλαιο αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του ενεργειακού του μείγματος, όπως δικαιολογείται από τα Γραφήματα 3, 5 και 6 (Statista Daily Data, 2020; International Energy Agency, 2021ε).

Γιατί οι αναλυτές δεν πιστεύουν στην ενεργειακή μετάβαση των κρατών του Κόλπου;

Οι λόγοι δυσπιστίας πολλών αναλυτών στην ενεργειακή μετάβαση των κρατών του Κόλπου είναι κυρίως πολιτικοί και στρατηγικοί. Η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ και το Κατάρ επωφελούνται σημαντικά από τα ορυκτά καύσιμα και παράλληλα μικρά κράτη, όπως το Μπαχρέιν, το Ομάν και το Κουβέιτ έχουν σημαντικά οφέλη από την συνεργασία με διεθνείς δρώντες και οργανισμούς για την ομαλή τους ένταξη σε μία νέα οικονομική και πολιτική πραγματικότητα. Οι πρώτοι στρατηγικά διαλέγουν να υποστηρίξουν και να ενισχύσουν τα δυνατά τους σημεία και μακροπρόθεσμα να προσαρμοστούν και να ηγηθούν της νέας κατάστασης σε έναν οικονομικό και πολιτικό κόσμο αλληλεξάρτησης (Κουσκουβέλης, 2007; Κολιόπουλος και Πλατιάς, 2021). Οι δεύτεροι, λόγω του ότι υστερούν σε σχέση με τους τρεις βασικούς περιφερειακούς δρώντες επιδιώκουν μέσα από συνεργασίες με διεθνείς οργανισμούς να προωθήσουν τα κρατικά τους συμφέροντα. Όντας μέλη μίας ευρύτερης ομάδας μικρών και μεγάλων κρατών που έχουν τον ίδιο στόχο, όπως την βιώσιμη ενεργειακή ανάπτυξη, μπορούν να πετύχουν την επιβίωση τους στο διεθνές σύστημα (Wivel and Pedi, 2022).

Παράλληλα, αληθές είναι το επιχείρημα ότι οι ενεργειακές στρατηγικές των κρατών αυτών έχουν μια κυρίως οικονομική διάσταση. Άλλωστε, τα περισσότερα κράτη πρόσφατα άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον στην βιώσιμη ανάπτυξη και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στην πράξη, βέβαια, αρκετά από αυτά δύσκολα μπορούν να αποποιηθούν τα κέρδη και την ασφάλεια του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Τα έσοδα από αυτές τις πηγές ενέργειας λειτουργούν ως δικλείδα ασφαλείας για τα κράτη της Μέσης Ανατολής. Τα ισχυρά κράτη του Κόλπου, επενδύουν στις εταιρείες παραγωγής ορυκτών για να σταθεροποιήσουν την οικονομία τους, κατέχοντας, παράλληλα, ένα σοβαρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Χαρακτηριστικά, η Σαουδική Αραβία, ως η μείζονα παραγωγός ορυκτών καυσίμων παγκοσμίως, είναι ενδέκατη σε ρύπους, όπως διαφαίνεται και στο Γράφημα 7. Τα κράτη αυτά βραχυπρόθεσμα αξιοποιούν τα δυνατά τους σημεία και μακροπρόθεσμα και σταδιακά βελτιώνουν τις οικονομικές τους αδυναμίες (Τσακίρης, 2018; Πλατιάς και Κολιόπουλος, 2021; International Energy Agency, 2021; Climate Action Tracker, 2023).

Εν κατακλείδι, τα κράτη του Κόλπου επιτελούν μία σημαντική προσπάθεια μετάβασης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι πρωτοβουλίες στις οποίες προβαίνουν, προς την συγκεκριμένη κατεύθυνση της βιωσιμότητας στην ενέργεια, έχουν στρατηγική και πολιτική σκοπιμότητα. Πράγματι, παρά τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες διαμόρφωσης ενός πιο βιώσιμου ενεργειακού μείγματος, τα κράτη αυτά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα. Άλλωστε, λόγω ακριβώς των κερδών τους από την αγορά και τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, η πρόοδος στο πεδίο της ανανεώσιμης ενέργειας είναι κατά πολύ μικρότερης κλίμακας και οι σχετικές στρατηγικές θα αργήσουν να υλοποιηθούν και να φτάσουν ένα επαρκές επίπεδο βιωσιμότητας.  Εφόσον δύο από τα έξι κράτη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου είναι ισχυρές πετρελαιοπαραγωγικές δυνάμεις, δεν είναι εφικτή η ενεργειακή μετάβαση σε πιο γρήγορους ρυθμούς, καθώς αυτό θα σήμαινε μείωση των κερδών. Παράλληλα, τα μικρότερα κράτη του Κόλπου επιζητούν να λειτουργήσουν καινοτόμα αλλά και να επωφεληθούν με τις συνεργασίες με την Δύση και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι φιλοδοξίες τους να έχουν παράλληλα την ενεργειακή τους ασφάλεια βάσει των παλαιότερων στρατηγικών τους αλλά και να καινοτομήσουν και να ηγηθούν της βιωσιμότητας των ενεργειακών πόρων αποτελεί απαιτητικό, φιλόδοξο και ένα δύσκολο εγχείρημα που τοποθετεί την ενέργεια και κατ’ επέκταση την οικονομία στο επίκεντρο των στρατηγικών αποφάσεων.

Βιβλιογραφία

Βιβλία:

Κουσκουβέλης, Η. (2007). Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις (Πέμπτη Έκδοση). Εκδόσεις Ποιότητα.

Πλατιάς, Α., & Κολιόπουλος, Κ. (2021). Η Τέχνη της Στρατηγικής: 50 Κανόνες για τον Πόλεμο, την Πολιτική, τις Επιχειρήσεις και την Καθημερινή Ζωή. Εκδόσεις Δίαυλος.

Τσακίρης, Θ. (2018). Ενεργειακή Ασφάλεια και Διεθνής Πολιτική: Η Γεωπολιτική του Μαύρου Χρυσού από την ανακάλυψη του Πετρελαίου στην Μέση Ανατολή έως τη Σχιστολιθική Επανάσταση (1908-1918). Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων. Εκδόσεις Παπαζήση.

Ακαδημαϊκά Άρθρα:

Pedi, R., & Wivel, A. (2022). What Future for Small States After Unipolarity? Strategic Opportunities and Challenges in the Post-American World Order. In Polarity in International Relations: Past, Present, and Future. Springer, [online]: Vol. Chapter 7 (pp. 127–147). Springer.

Πρωτογενής Βιβλιογραφία:

Bahrain’s Ministry of Industry and Commerce. (2021). Industrial Sector Strategy (2022-2026). Διαθέσιμο σε: https://www.moic.gov.bh/en/node/5387\

CCE. (2024). CCE Framework. Διαθέσιμο σε: https://www.cce.org.sa/Pages/CCEFramework.aspx

Climate Action Tracker. (2023). Saudi Arabia. Διαθέσιμο σε: https://climateactiontracker.org/countries/saudi-arabia/

Climate Action Tracker. (2023). United Arab Emirates. Διαθέσιμο σε: https://climateactiontracker.org/countries/uae/2023-07-20/

EU External Action Service. (2022). Bahrain and the EU. Διαθέσιμο σε: https://www.eeas.europa.eu/delegations/saudi-arabia/bahrain-and-eu_en?s=208

EU External Action Service. (2021). Bahrain: EU and Bahrain sign a Cooperation Arrangement. Διαθέσιμο σε:  https://www.eeas.europa.eu/eeas/bahrain-eu-and-bahrain-sign-cooperation-arrangement_en

Global Center of Excellence for Green Hydrogen. (2022). Global Center of Excellence for Green Hydrogen. https://isa-ghic.org/countries/saudi-arabia

Government of Bahrain. (2008). Economic Vision 2030. Διαθέσιμο σε: https://www.bahrain.bh/wps/wcm/connect/b8dd35bc-9c52-4af3-8310-9136fae8d82a/Bahrain+Economic+Vision+2030.pdf?MOD=AJPERES&CVID=o8qe1-5

Green Hydrogen Organization. (2024). Oman. Διαθέσιμο σε: https://gh2.org/countries/oman

Gulf Intelligence (2017). Oman Energy Master Plan: 2040 2015-2017 Report. Διαθέσιμο σε: https://www.thegulfintelligence.com/mediafiles/cataloguedatasheet/8a911c5f-8437-4db4-bf42-9153fb8006fe.pdf

Hydrogen consumption worldwide in 2020, by country. Statista Daily Data (2020). Hydrogen consumption worldwide in 2020, by country. Διαθέσιμο σε: https://www.statista.com/statistics/1292403/global-hydrogen-consumption-by-country/

Ministry of Energy and Infrastructure of the UAE. (2017). Energy Strategy 2050. 

Ministry of Energy and Infrastructure. (2023). National Hydrogen Strategy

NEOM. (2024). Saudi Arabia Vision 2030. Διαθέσιμο σε: https://www.vision2030.gov.sa/en/projects/neom/

Official Portal of the UAE Government. (2024). UAE Net Zero 2050. [online] Διαθέσιμο σε: https://u.ae/en/more/uae-net-zero-2050

Saudi & Middle East Green Initiatives. (2022). Saudi & Middle East Green Initiatives. [online] Διαθέσιμο σε: https://www.greeninitiatives.gov.sa/saudi-global-climate-Impact/.

Saudi Arabia Vision 2030 Website. (2024). Saudi Arabia Vision 2030. Διαθέσιμο σε: https://www.vision2030.gov.sa/en/

United Nations Climate Change. (2021α). United Nations Climate Change. High-level Segment Statement of Saudi Arabia COP 26.

United Nations Climate Change. (2021β). High-level Segment Statement of Qatar in COP26

Πηγές Γραφημάτων:

International Energy Agency. (2021α). Energy Mix of United Arab Emirates. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/countries/united-arab-emirates/energy-mix

International Energy Agency. (2021β). Qatar – Countries & Regions. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/countries/qatar/energy-mix

International Energy Agency. (2021γ). Global Energy Review: CO2 Emissions in 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/data-and-statistics/data-product/global-energy-review-co2-emissions-in-2021#

International Energy Agency. (2021δ). Energy Mix of Bahrain. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/countries/bahrain/energy-mix

International Energy Agency. (2021ε). Energy Mix of Kuwait. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/countries/kuwait/energy-mix

International Energy Agency. (2021ζ). Saudi Arabia – Countries & Regions. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/countries/saudi-arabia

International Energy Agency. (2021η). CO2 Emissions of Egypt. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/countries/egypt/emissions

International Renewable Energy. (2023α). Energy Profile of United Arab Emirates. Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Statistics/Statistical_Profiles/Middle-East/United-Arab-Emirates_Middle-East_RE_SP.pdf

International Renewable Energy. (2023β). Energy Profile of Qatar. Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Statistics/Statistical_Profiles/Middle%20East/Qatar_Middle%20East_RE_SP.pdf

International Renewable Energy Agency. (2023γ). Energy Profile of Bahrain.  Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Statistics/Statistical_Profiles/Middle%20East/Bahrain_Middle%20East_RE_SP.pdf

International Renewable Energy Agency. (2023δ). Energy Profile of Kuwait. Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Statistics/Statistical_Profiles/Middle%20East/Kuwait_Middle%20East_RE_SP.pdf  

International Renewable Energy Agency. (2023ε). Energy Profile of Oman. Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Statistics/Statistical_Profiles/Middle%20East/Oman_Middle%20East_RE_SP.pdf  

International Renewable Energy Agency. (2023ζ). Energy Profile of Saudi Arabia. Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Statistics/Statistical_Profiles/Middle-East/Saudi-Arabia_Middle-East_RE_SP.pdf?rev=d35c2f363ac0436b9c9369db1558709d

Observatory of Economic Complexity. (2022α). United Arab Emirates. Διαθέσιμο σε: https://oec.world/en/profile/country/are

Observatory of Economic Complexity. (2022β). Bahrain (BHR) Exports, Imports, and Trade Partners. (2022). Διαθέσιμο σε: https://oec.world/en/profile/country/bhr.

Observatory of Economic Complexity. (2022γ). Kuwait. Διαθέσιμο σε: https://oec.world/en/profile/country/kwt

Observatory of Economic Complexity. (2022δ). Oman. Διαθέσιμο σε: https://oec.world/en/profile/country/omn

Observatory of Economic Complexity. (2022ε). Saudi Arabia. Διαθέσιμο σε: https://oec.world/en/profile/country/sau

Observatory of Economic Complexity. (2022ζ). Qatar. Διαθέσιμο σε: https://oec.world/en/profile/country/qat  

Shehabi, M. (2023). Hurdles of Energy Transitions in Arab States. Carnegie Endowment for International Peace, (Disruptions and Dynamism in the Arab World). Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/research/2023/05/disruptions-and-dynamism-in-the-arab-world#the-hurdles-of-energy-transitions-in-arab-states

Statista Daily Data. (2024). Countries with highest value of crude oil exports worldwide in 2022. Διαθέσιμο σε: https://www.statista.com/statistics/657103/global-crude-oil-exporter-value-by-country/

World Bank. (2023α). United Arab Emirates. Διαθέσιμο σε: https://data.worldbank.org/country/united-arab-emirates

World Bank. (2023β). Bahrain. Διαθέσιμο σε: https://data.worldbank.org/country/bahrain

World Bank. (2023γ). Kuwait. Διαθέσιμο σε: https://data.worldbank.org/country/kuwait

World Bank. (2023δ). Oman. (2023). Διαθέσιμο σε: https://data.worldbank.org/country/Oman

Ειδησεογραφικές Πηγές και Άρθρα Άποψης από το Διαδίκτυο:

Abdelraouf, & Nagasawa. (2023). Future of Hydrogen in the GCC Countries. Gulf Research Center. Διαθέσιμο σε:  https://www.grc.net/single-commentary/111

Bicer, Y., Hjeij, D., & Koc, M. (2023). Qatar’s path in the global hydrogen economy. Διαθέσιμο σε: https://www.middleeastmonitor.com/20231128-qatars-path-in-the-global-hydrogen-economy/

Chan, K. (2022). Saudi Arabia has ‘green vision’ at COP27, critics unmoved. Associated Press. Διαθέσιμο σε: https://apnews.com/article/science-africa-business-middle-east-12fd748874b5e3113fa3cd0afd023cc2

Centre for Climate Reporting (2023). Cheap cars, supersonic jets and floating power plants: Undercover in Saudi Arabia’s secretive program to keep the world burning oil. Διαθέσιμο σε: https://climate-reporting.org/undercover-saudi-arabia-keep-burning-oil/

Michaelson, R., & Greenfield, P. (2022). False solutions’: scepticism over Saudi carbon capture plan. Guardian. Διαθέσιμο σε:  https://www.theguardian.com/environment/2022/nov/19/false-solutions-scepticism-over-saudi-carbon-capture-plan

Nakano, J. (2022). Saudi Arabia’s Hydrogen Industrial Strategy. Center for International Strategic Studies. Διαθεσιμο σε: https://www.csis.org/analysis/saudi-arabias-hydrogen-industrial-strategy

Shehabi, M. (2023). Hurdles of Energy Transitions in Arab States. Carnegie Endowment for International Peace, (Disruptions and Dynamism in the Arab World). Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/research/2023/05/disruptions-and-dynamism-in-the-arab-world#the-hurdles-of-energy-transitions-in-arab-states

Reuters (2022). Qatar to build world’s largest “blue” ammonia plant – QatarEnergy. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/business/energy/qatar-build-worlds-largest-blue-ammonia-plant-qatarenergy-ceo-2022-08-31/

New Arab (2022). What’s in the pledge? Inside Saudi Arabia’s claims for climate championship at COP27. Διαθέσιμο σε: https://www.newarab.com/features/cop27-inside-saudi-arabias-claims-climate-championship

Young, K. E. (2023). Gulf Goes Green: Can the Fossil Fuel Giants Lead the Energy Transition? Foreign Affairs. Διαθέσιμο σε: https://www.foreignaffairs.com/persian-gulf/gulf-goes-green-fossil-fuel-energy-transition.

Πηγή Εικόνας

Alsayeh, O. (2023, October 12). Arab Gulf Helps Fuel the Global Economy. What It Means for the Energy Transition. Διαθέσιμο σε: https://www.bakerinstitute.org/research/arab-gulf-helps-fuel-global-economy-what-it-means-energy-transition