Γράφει η Σίλβα Αρμάτσι
Οι εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στη Βενεζουέλα στις 28 Ιουλίου 2024 ανέδειξαν για τρίτη φορά ηγέτη το Νικολά Μαδούρο. Από τότε η χώρα έχει γίνει πεδίο έντονων αντιδράσεων. Τα γεγονότα, θυμίζουν μέχρι ενός σημείου, τον δυστοπικό κόσμο που παρουσιάζει ο George Orwell στο μυθιστόρημα του «1984». Η κυβέρνηση έχει κατηγορηθεί για καταστολή της ελευθερίας της έκφρασης, χειραγώγηση της πληροφορίας και διατήρηση της εξουσίας μέσω του φόβου.
Ο Τσαβισμός, η ιδεολογία που διαμορφώθηκε γύρω από τον Ούγκο Τσάβες, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πολιτική εξέλιξη της Βενεζουέλας από το 1999 και μετά. Η άνοδος του Τσάβες το 1999 και η δημιουργία του «Μπολιβαριανού Επαναστατικού Κινήματος» και του πολιτικού σχεδίου «Σοσιαλισμός για τον 21ο αιώνα», υποσχέθηκαν κοινωνική δικαιοσύνη και εθνική κυριαρχία, προσελκύοντας τη στήριξη των λαϊκών τάξεων. Στηριζόμενος σε έναν συνδυασμό σοσιαλιστικών αρχών και αντιιμπεριαλιστικής ρητορικής ο Τσάβες δημιούργησε ένα σύστημα που έδωσε έμφαση στην κρατική παρέμβαση στην οικονομία, την εθνικοποίηση βασικών πλουτοπαραγωγικών πηγών και τη στήριξη των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων μέσω κοινωνικών προγραμμάτων (Grajales & Hernandez, 2017, p. 165).
Η εκλογή Μαδούρο το 2013, αποτέλεσε μια προσπάθεια διατήρησης αυτής της ιδεολογίας, ωστόσο, η ηγεσία του χαρακτηρίστηκε από σημαντικές προκλήσεις. Αν και ο Μαδούρο εμφανίστηκε ως συνεχιστής του Τσαβισμού, μετά τον θάνατο του Ούγκο Τσάβες, η οικονομική κατάρρευση και η πολιτική αστάθεια που ακολούθησαν έθεσαν υπό αμφισβήτηση την αποτελεσματικότητα των τσαβικών πολιτικών στην τρέχουσα κατάσταση της χώρας.
Στη δεκαετία του 1950, με το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου να καταστρέφεται από τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βενεζουέλα ήταν η τέταρτη πλουσιότερη χώρα στον κόσμο, με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην μεγάλη ποσότητα πετρελαίου που διέθετε και συνεχίζει να διαθέτει (Desjardins, 2017). Σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγικών Χωρών, η Βενεζουέλα έχει αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου παραπάνω από 300 δισεκατομμυρίων βαρελιών κατατάσσοντας την πρώτη στην σειρά, με δεύτερη να ακολουθεί η Σαουδική Αραβία με, περίπου, 260 δισεκατομμύρια βαρέλια (Organization of the Petroleum Exporting Countries, 2023).
Παρά το γεγονός ότι το πετρέλαιο μετέτρεψε τη Βενεζουέλα σε μία από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, η άνθηση αυτή συνοδεύτηκε από κάποιες προκλήσεις που απείλησαν τη σταθερότητα της χώρας. Η μεγάλη διαθεσιμότητα πετρελαίου, οδήγησε σε ανεξέλεγκτη διαφθορά στους ηγέτες και σε εκτενή υπεξαίρεση των κερδών από το κράτος. Τα κέρδη από το πετρέλαιο, σπάνια επενδύονταν στην ανάπτυξη άλλων τομέων της οικονομίας ή στη βελτίωση των υποδομών, αλλά συχνά κατευθύνονταν στην εξυπηρέτηση προσωπικών συμφερόντων. Επιπλέον, ένα οικονομικό φαινόμενο που έπληξε τη Βενεζουέλα και επηρέασε τη σταθερότητα της, ήταν η λεγόμενη «Ολλανδική ασθένεια». Ο όρος αυτός αποδίδεται σε καταστάσεις όπου η εγχώρια οικονομία μιας χώρας επικεντρώνεται υπερβολικά σε έναν εξαγωγικό τομέα. Η μεγάλη εξάρτηση της χώρας από τις εξαγωγές πετρελαίου οδήγησε στη παραμέληση άλλων παραγωγικών τομέων της οικονομίας, όπως η γεωργία και η βιομηχανία, καθιστώντας τη χώρα εξαιρετικά ευάλωτη σε μεταβολές στις τιμές του πετρελαίου (Schwartz, 2019).
Έτσι λοιπόν, η οικονομική κρίση του 2012 στη Βενεζουέλα, αποδείχθηκε καταστροφική. Με την απότομη πτώση των τιμών του πετρελαίου, η οικονομία της χώρας, που εξαρτιόταν σχεδόν αποκλειστικά από αυτό, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων προερχόταν από τον πετρελαϊκό τομέα, κατέρρευσε. Οι ξένοι δανειστές διέκοψαν τη χρηματοδότη λόγω του δυσθεώρητου χρέους. Ο υπερπληθωρισμός εκτοξεύθηκε, η αξία του εθνικού νομίσματος κατέρρευσε και η εισαγωγή βασικών αγαθών ήταν δύσκολη. Όλα αυτά προκάλεσαν μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση. Μεγάλος αριθμός Βενεζουελανών αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα, αναζητώντας καταφύγιο σε γειτονικές χώρες, όπως η Κολομβία.
Οι μαζικές διαδηλώσεις που ξέσπασαν αμέσως μετά τον θάνατο του Ούγκο Τσάβες και την ανάκτηση της εξουσίας από τον Μαδούρο, εντάθηκαν, καθώς, η Βενεζουέλα βυθιζόταν σε υπερπληθωρισμό, με τις τιμές βασικών αγαθών να εκτοξεύονται. Παρ’ όλα αυτά, ο Νικολά Μαδούρο διατηρούσε τη στήριξη του στρατού. Οι διαμαρτυρίες καταστάλθηκαν με σκληρό και βίαιο τρόπο με εντολές του νέου ηγέτη. Η φυλάκιση του Leopoldo López, του ηγέτη της σκληροπυρηνικής παράταξης της αντιπολίτευσης, προκάλεσε περιορισμένες διαμαρτυρίες. Με θάρρος, η κυβέρνηση του Μαδούρο φυλάκισε αρκετούς επικριτές (Britannica, 2024). Είναι σαφές πως μεγάλο μέρος του λαού της Βενεζουέλας δεν αποδέχτηκε τον Μαδούρο, και η δημοτικότητα του είχε πέσει στο 25% (Parliament, 2015).
Η έλλειψη αυτής της δημοτικότητας, έκανε την επανεκλογή του, το 2018, να φαντάζει αμφίβολη. Επισήμως, ωστόσο, ο Μαδούρο, κέρδισε ξανά τις εκλογές με ποσοστό περίπου 67% των ψήφων, κάτι που η αντιπολίτευση αμφισβήτησε έντονα, καταγγέλλοντας νοθεία και παρατυπίες στη διαδικασία (Neuman, 2018). Αντίθετη στο αποτέλεσμα ήταν επίσης και η κυβέρνηση των ΗΠΑ, η οποία έπαψε να αναγνωρίζει τον Μαδούρο ως τον νόμιμο πρόεδρο της Βενεζουέλας τον Ιανουάριο του 2019. Από τότε, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι προσπαθούν να τον αναγκάσουν να εγκαταλείψει τα καθήκοντά του μέσω διπλωματικών, οικονομικών και νομικών πιέσεων (Service, 2023).
Οι πολίτες της Βενεζουέλας συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις, ιδίως όσον αφορά την πρόσβαση σε τρόφιμα και βασικές υπηρεσίες, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η παροχή νερού, η εκπαίδευση και η ενέργεια. Τα κοινωνικά προγράμματα προστασίας έχουν υποστεί σοβαρά πλήγματα, με τις ευκαιρίες για αξιοπρεπή διαβίωση να είναι περιορισμένες, κυρίως για τις πιο ευάλωτες ομάδες, όπως γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι, άτομα με αναπηρία, αυτόχθονες πληθυσμοί, άτομα σε μετακίνηση και μέλη της LGBTQ+ κοινότητας.
Αυτά, οδήγησαν στη δημιουργία του Ανθρωπιστικού Ταμείου της Βενεζουέλας, το 2020, το οποίο έχει ως στόχο την υποστήριξη των ανθρωπιστικών προσπαθειών στη χώρα, με στόχο την παροχή βοήθειας στον πληθυσμό, ο οποίος υποφέρει από την ανθρωπιστική κρίση που διαρκεί εδώ και χρόνια. Το ταμείο αυτό υποστηρίζεται από διεθνείς οργανισμούς, όπως τα Ηνωμένα Έθνη και μη κυβερνητικές οργανώσεις, και εστιάζει στην κάλυψη των άμεσων αναγκών των πιο ευάλωτων ομάδων στη χώρα (Affairs, 2020).
Παρ ’όλη αυτή την κατάσταση, ο Μαδούρο ξανά κέρδισε στις εκλογές του 2024. Η στρατηγική του βασίστηκε πάλι στον έλεγχο των εκλογικών διαδικασιών, αποκλείοντας βασικούς αντιπάλους και περιορίζοντας τις πιθανότητες μιας ελεύθερης και δίκαιης εκλογής. Επιπλέον, εξασφάλισε τη συμμαχία με τον στρατό, δίνοντάς του οικονομικά και πολιτικά προνόμια, εξασφαλίζοντας έτσι την πιστότητά του. Παράλληλα, χρησιμοποίησε την κρατική διανομή κοινωνικής βοήθειας για να κερδίσει τη στήριξη των φτωχότερων στρωμάτων. Τέλος, ο Μαδούρο άσκησε έλεγχο στα μέσα ενημέρωσης, περιορίζοντας την ελευθερία του Τύπου και καταστέλλοντας οποιαδήποτε αντιπολιτευτική φωνή, διασφαλίζοντας έτσι την κυριαρχία του στην πληροφόρηση. Γενικότερα, τα τεκμηριωμένα εγκλήματα, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικά υποκινούμενων διώξεων, δεν αποτελούν τυχαίες ή αποσπασματικές πράξεις. Αντιθέτως, είναι μέρος ενός οργανωμένου και συστηματικού σχεδίου, το οποίο στοχεύει στη φίμωση, την αποθάρρυνση και την εξουδετέρωση κάθε αντίθεσης προς την κυβέρνηση του Νικολά Μαδούρο (United Nations Human Rights, 2024).
Η επικράτεια του Μαδούρο, έχει οδηγήσει την χώρα σε απομόνωση, περιορίζοντας τις διεθνείς σχέσεις και συνεργασίες. Έχοντας υπόψιν την θεωρία των Διεθνών Σχέσεων και τις Σχολές Σκέψης της, η απομόνωση αυτή μπορεί να εξηγηθεί με βάση τον φιλελευθερισμό. Συγκεκριμένα, ο φιλελευθερισμός είναι η θεωρία που προτείνει την ανάγκη σεβασμού του δικαίου με στόχο την επίτευξη της ειρήνης και γενικότερα συνεργασία μέσω θεσμών, κανόνων και αξιών, όπως η δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα (Κουσκουβέλης, 2007). Η εκλογική νοθεία της Βενεζουέλας, λοιπόν, που παραβίασε αυτά τα φιλελεύθερα πρότυπα, και γενικότερα η αποτυχία του καθεστώτος του Μαδούρο να συμμορφωθεί με τους διεθνείς κανόνες που στηρίζουν τη διακρατική συνεργασία, οδήγησε στη διεθνή απομόνωση της χώρας.
Υπάρχουν, ωστόσο, και χώρες οι οποίες αναγνωρίζουν την νίκη του Μαδούρο. Η Ρωσία είναι μια από αυτές. Ο υπουργός εξωτερικών της, Sergei Lavrov, έχει εκφράσει τη δέσμευσή του για στρατηγική συνεργασία μεταξύ των χωρών σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της τεχνολογίας, της ενέργειας και του πολιτισμού (NEWS, 2024). Άλλος ένας σημαντικός σύμμαχος του Μαδούρο είναι η Κίνα. Κατά το τελευταίο τέταρτο του αιώνα, όταν απειλήθηκε η Μπολιβαριανή Επανάσταση, το Πεκίνο παρείχε οικονομική και πολιτική υποστήριξη.
Παρά την επίσημη θέση της Κίνας περί μη ανάμειξης στις εσωτερικές υποθέσεις τρίτων χωρών, η άνευ όρων πολιτική, διπλωματική και οικονομική υποστήριξη που προσέφερε το Πεκίνο διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση του Μπολιβαριανού καθεστώτος στην εξουσία. Αυτή η υποστήριξη αποδεικνύει την ευθυγράμμιση των συμφερόντων τους, με το καθεστώς της Βενεζουέλας να απομακρύνεται από τις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και να εξυμνεί τα επιτεύγματα του κινεζικού αυταρχικού μοντέλου διακυβέρνησης (Piña, 2024).
Συνοψίζοντας, η κρίση στη Βενεζουέλα αποκαλύπτει σημαντικά κενά στο Λατινοαμερικανικό μοντέλο σοσιαλισμού, ιδιαίτερα όσον αφορά τη βιωσιμότητα του σε περιόδους οικονομικών δυσκολιών. Το συγκεκριμένο μοντέλο, βασισμένο στον “Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα”, όπως διαμορφώθηκε υπό τον Ούγκο Τσάβες, το οποίο συνδυάζει, ταυτόχρονα, στοιχεία λαϊκιστικής διακυβέρνησης, αρχικά προσέφερε οικονομική ανακούφιση μέσω προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας, τα οποία χρηματοδοτήθηκαν από τα έσοδα του πετρελαίου. Ωστόσο, με την πτώση των τιμών του πετρελαίου και την αποτυχία της διαφοροποίησης της οικονομίας, φάνηκαν οι αδυναμίες ενός συστήματος που εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από έναν τομέα.
Η κρίση ανέδειξε τα πολιτικά όρια των λαϊκιστικών καθεστώτων, καθώς, σε περιόδους ύφεσης, οι ηγέτες αδυνατούν να συνεχίσουν την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και χάνουν τη στήριξη των λαϊκών μαζών. Το καθεστώς Μαδούρο απάντησε με αυταρχικές πρακτικές, καταστολή της αντιπολίτευσης και συγκεντρωτισμό της εξουσίας, υπονομεύοντας περαιτέρω τη δημοκρατία και δείχνοντας ότι όταν ορισμένα λαϊκιστικά καθεστώτα έρχονται αντιμέτωπα με οικονομικές δυσκολίες, καταφεύγουν στη βία και στον έλεγχο, αντί να κάνουν διαρθρωτικές αλλαγές.
Βιβλιογραφία
Κουσκουβέλης, Η. Ι. (2007). Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις. Εκδόσεις Ποιότητα
Affairs, U. N. (2020). Venezuela. Ανάκτηση από https://www.unocha.org/venezuela
Britannica, T. E. (2024, October 1). Nicolás Maduro. Ανάκτηση από https://www.britannica.com/biography/Nicolas-Maduro
Desjardins, J. (2017, September 5). From Richer to Poorer: Venezuela’s Economic Tragedy Visualized. Ανάκτηση από https://money.visualcapitalist.com/richer-poorer-venezuela-economic-tragedy/#:~:text=By%201950%2C%20as%20the%20rest%20of%20the%20world,richer%20than%20Japan%2C%20and%2012x%20richer%20than%20China%21
Grajales, M. L., & Hernandez, M. L. (2017, January 1). Chavism and criminal policy in Venezuela, 1999‐2014. Ανάκτηση από https://search.informit.org/doi/abs/10.3316/informit.202503150260570
Neuman, S. (2018, May 21). Venezuela’s Maduro Wins Boycotted Elections Amid Charges Of Fraud. Ανάκτηση από https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2018/05/21/612918548/venezuelas-maduro-wins-boycotted-elections-amid-charges-of-fraud
NEWS, A. (2024, February 21). Russian foreign minister visits Caracas and reaffirms support of Venezuela’s Maduro. Ανάκτηση από https://apnews.com/article/venezuela-russia-lavrov-maduro-caracas-visit-negotiations-ac89e24a5ac652759dec00b6e98bc7c2
Organization of the Petroleum Exporting Countries. (2023). OPEC : OPEC Share of World Crude Oil Reserves. Ανάκτηση από https://www.opec.org/opec_web/en/data_graphs/330.htm
Parliament, E. (2015, December 4). Venezuela’s 2015 legislative elections. Ανάκτηση από https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_ATA(2015)572814
Piña, C. E. (2024, July 25). The unconditional political, diplomatic and economic support offered by Beijing has been key to keeping the Bolivarian regime in power, from Chavez to Maduro. Ανάκτηση από https://thediplomat.com/2024/07/china-a-silent-ally-protecting-venezuelas-maduro/
Schwartz, E. (2019, March 12). How Venezuela Caught an Incurable Case of Dutch Disease. Ανάκτηση από https://econlife.com/2019/03/venezuelas-oil-creates-dutch-disease/
Service, C. R. (2023, September 1). The Venezuelan opposition has been weak and divided,. Ανάκτηση από https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IF/IF10230
United Nations Human Rights. (2024, September 17). Unprecedented Venezuela repression plunging nation into acute human rights crisis, UN Fact-Finding Mission says. Ανάκτηση από https://www.ohchr.org/en/press-releases/2024/09/unprecedented-venezuela-repression-plunging-nation-acute-human-rights-crisis
Πηγή εικόνας
(2017). Venezuelan protester shot dead during violent ‘mother of all marches’ [Photograph]. Fox News. Ανάκτηση από https://www.foxnews.com/world/venezuelan-protester-shot-dead-during-violent-mother-of-all-marches