Γράφει η Μαρία Νικηφορίδη
Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον ασφάλειας, όπου οι απειλές ποικίλουν και προέρχονται από διαφορετικά μέτωπα, η ανάγκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) να αυτονομηθεί αμυντικά είναι εμφανής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μια πρωτοβουλία που έχει ληφθεί ήδη από το 2017 λαμβάνει πλέον πιο ουσιαστικό περιεχόμενο. Η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (Permanent Structure Cooperation, PESCO) καθιερώθηκε με απόφαση του Συμβουλίου τον Δεκέμβριο του 2017 (European Defense Agency, 2025). Ωστόσο, τα θεμέλια που οδήγησαν στην δημιουργία αυτού του πλαισίου είχαν τεθεί ήδη από την Συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1993 και καθιέρωσε την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) ως δεύτερο πυλώνα της ΕΕ. Η ΚΕΠΠΑ ενισχύθηκε περαιτέρω με την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας το 1999 και με την υιοθέτηση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφαλείας το 2003. Η επιτομή της διαδικασίας δημιουργίας της νομικής βάσης για την PESCO υπήρξε η Συνθήκη της Λισαβόνας, που τέθηκε σε ισχύ το 2009 (Karamanis, 2024).
Η Συνθήκη της Λισαβόνας θεσμοθέτησε το δικαίωμα συμμετοχής των κρατών μελών της ΕΕ στην PESCO σε εθελοντική βάση (Συμβούλιο της ΕΕ, 2025). Η ιδρυτική απόφαση της PESCO δίνει τη δυνατότητα σε μια ομάδα “πρόθυμων και ικανών” κρατών μελών να ηγηθούν στον τομέα της άμυνας. Αυτή η πρωτοπορία επιτρέπει την ενίσχυση της συνεργασίας στους εξοπλισμούς, την εναρμόνιση των μηχανισμών ασφαλείας, την κοινή χρήση πόρων και τον συντονισμό της εκπαίδευσης και της υλικοτεχνικής υποστήριξης. Η PESCO ιδρύθηκε με βασικό σκοπό την ενίσχυση της αμυντικής ισχύος της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της συνένωσης πόρων για την από κοινού ανάπτυξη αμυντικών συστημάτων. Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκεται η μείωση των αποκλίσεων μεταξύ των εθνικών στρατιωτικών δομών των κρατών-μελών, χωρίς να θίγεται η κυριαρχία τους όσον αφορά τον έλεγχο και τη χρήση των στρατιωτικών τους δυνατοτήτων (Rutigliano, 2023).
Κατά την ίδρυση της, η PESCO αποτελούταν από 25 κράτη, ενώ τον Μάιο του 2023 τα συμμετέχοντα κράτη έγιναν 26 με την ένταξη της Δανίας (Συμβούλιο της ΕΕ, 2025). Αναλυτικά, τα μέλη είναι: Ιρλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Ιρλανδία, Κροατία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ουγγαρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία, Σλοβακία, Σουηδία, Φινλανδία και Τσεχική Δημοκρατία (European Union External Action Service, 2022). Η PESCO ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες αμυντικές συνεργασίες, γιατί οι δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει τα μέλη της σχετικά με τις αμυντικές δαπάνες, τον σχεδιασμό και την εναρμόνιση, την επιχειρησιακή συνεργασία, τη συνεργατική αντιμετώπιση των ελλείψεων στις δυνατότητες και την ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Τεχνολογικής και Βιομηχανικής Βάσης είναι νομικά δεσμευτικές. Αυτοί είναι οι πέντε τομείς δεσμεύσεων για το μέλη της PESCO (PESCO, 2025).
H PESCO έχει δομή δύο επιπέδων. Το επίπεδο του συμβουλίου όχι μόνο αποφασίζει για τη γενική κατεύθυνση της πολιτικής αλλά και λαμβάνει ποικίλες αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένης και της αξιολόγησης της δέσμευσης των κρατών. Το δεύτερο είναι το επίπεδο των “έργων”, στο οποίο κάθε έργο οργανώνεται και ελέγχεται από μέλη υπό την επίβλεψη του συμβουλίου. Συνεπώς, είναι προφανές ότι η συγκεκριμένη συνεργασία έχει έναν πολιτικό και έναν -πιο “πρακτικό”- πυλώνα (European Union External Action Service, 2022).
Παρά το γεγονός ότι η PESCO, από την αρχή, διέθετε ιδιαίτερα σταθερή οργάνωση και είχε καθορισμένη δραστηριότητα, η πραγματική ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της σημειώθηκε αργότερα. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022αποτέλεσε σημείο καμπής για την ευρωπαϊκή προσέγγιση στην άμυνα, οδηγώντας σε σημαντικές μεταβολές και στην ανάγκη χάραξης μιας πιο ενιαίας και αποτελεσματικής στρατηγικής άμυνας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Για δεκαετίες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, κυριαρχούσε στην ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας η αντίληψη ότι οι διακρατικοί πόλεμοι αποτελούν παρελθόν και ένα αναχρονιστικό φαινόμενο των προηγούμενων αιώνων. Ωστόσο, οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις, με ενδείξεις ήδη από τις κρίσεις στη Γεωργία το 2008 και στην Ουκρανία το 2014 και με κορύφωση την επίθεση του 2022, οδήγησαν σε μια αναθεώρηση των θεμελίων της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Το ιδεώδες της διαρκούς ειρήνης, όπως διατυπώθηκε από τον Καντ, αποδείχθηκε ανεπαρκές μπροστά στον ρωσικό επεκτατισμό. Η αναζωπύρωση του επιθετικού πολέμου στην Ευρώπη ανέδειξε την επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης των αμυντικών δυνατοτήτων της ΕΕ,- ως εγγύηση για την διατήρηση της σταθερότητας (Chiusa, et al., 2025). Συνεπώς, αν οι κρίσεις του 2008 και του 2014 συνέβαλαν στην ενεργοποίηση της PESCO, τότε θα λέγαμε ότι ο πόλεμος του 2022 οδήγησε στην ενίσχυσή της.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ώθησε τα περισσότερα συμμετέχοντα κράτη μέλη της PESCO να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες, να εκσυγχρονίσουν τις δυνάμεις τους και να αντιμετωπίσουν τα κενά στις δυνατότητές τους. Παρόλο που οι αυξημένοι προϋπολογισμοί για άμυνα ευθυγραμμίζονται με τις στρατηγικές της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, οι μονομερείς συναλλαγές με προμηθευτές εξοπλισμού εκτός ΕΕ ενέχουν τον κίνδυνο δημιουργίας περαιτέρω ανισορροπίας στις εκάστοτε δυνατότητες των κρατών μελών. Οι κοινές προσπάθειες προμηθειών στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (EDA) παρουσιάζουν πρόοδο, αλλά απαιτείται μεγαλύτερος συντονισμός για να καταστούν αποτελεσματικές. Οι επενδύσεις για την ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Τεχνολογικής και Βιομηχανικής Βάσης υποστηρίζονται από εργαλεία συγχρηματοδότησης της ΕΕ, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάπτυξης (ΕΤΑ), που συνεισφέρουν στην πρόοδο στον εν λόγω τομέα (Rutigliano, 2023). Συνολικά, για μια πραγματικά ενοποιημένη και αποτελεσματική ευρωπαϊκή αμυντική στάση, η εμβάθυνση της συνεργασίας είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας, της διαλειτουργικότητας και ενός συνεκτικού αμυντικού πλαισίου της ΕΕ.
Ορισμένα έργα, όπως η Ευρωπαϊκή Ιατρική Διοίκηση και οι ομάδες ταχείας αντίδρασης στον κυβερνοχώρο, έχουν ήδη υποστηρίξει αποστολές Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) στην Ουκρανία και τη Μοζαμβίκη. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε την επείγουσα ανάγκη για ενισχυμένη στρατιωτική κινητικότητα, γεγονός που οδήγησε στην ανάπτυξη βασικών έργων όπως το “Military Mobility”, με στόχο την εναρμόνιση των διασυνοριακών στρατιωτικών μεταφορών (Rutigliano, 2023). Επί του παρόντος αναπτύσσονται 75 έργα από την PESCO. Τα έργα αυτά καλύπτουν επιχειρήσεις και ανάγκες σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, όπως την εκπαίδευση, τον χερσαίο, θαλάσσιο και εναέριο χώρο, τον κυβερνοχώρο, τους στρατηγικούς παράγοντες και τους πολλαπλασιαστές δυνάμεων (PESCO, 2025). Τον Νοέμβριο του 2024, το Συμβούλιο της ΕΕ ενέκρινε συμπεράσματα σχετικά με τη στρατηγική αναθεώρηση της PESCO. Η στρατηγική αναθεώρηση αυτή είχε ως στόχο την ενίσχυση της στρατηγικής και της αποτελεσματικότητάς της και την προσαρμογή της στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα μετά το 2025 (Συμβούλιο της ΕΕ, 2025). Παρά τα εναπομείναντα στρατηγικά κενά, η PESCO έχει αποκτήσει επιχειρησιακή σημασία και βελτιώνει τις δυνατότητες συλλογικής αντιμετώπισης κρίσεων της ΕΕ με σταδιακά βήματα.
Αν και έχουν πραγματοποιηθεί τα σταδιακά αυτά βήματα προς την σωστή κατεύθυνση, είναι δεδομένο ότι πρέπει να υπάρξει ακόμα μεγάλη πρόοδος για να αγγίξει η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία το απόλυτο των δυνατοτήτων της. Ο ανεπαρκής οικονομικός και πρακτικός σχεδιασμός προκάλεσε καθυστερήσεις σε πολλά έργα, γεγονός που δημιούργησε έδαφος για συζητήσεις σχετικά με την αναδιάρθρωση ή την απόσυρση πρωτοβουλιών με χαμηλή απόδοση. Ακόμη, τα αποκλίνοντα εθνικά συμφέροντα και οι διαφορετικές ερμηνείες της στρατηγικής αυτονομίας μεταξύ των κρατών μελών έχουν εμποδίσει τη συνεκτική πρόοδο. Για παράδειγμα, υπήρξαν σκέψεις από χώρες, όπως η Πολωνία, ότι η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία θα υπονόμευε τη συνοχή του ΝΑΤΟ (Mole, 2025). Είναι, λοιπόν, εμφανές ότι αν και έχει υπάρξει πρόοδος σχετικά με τις δυνατότητες της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας, ο δρόμος για την επίτευξη της πλήρους σύγκλισης των απόψεων και δράσεων των χωρών για την υλοποίηση της έννοιας της στρατηγικής αυτονομίας στην Ευρώπη είναι μακρύς.
Πηγές
Chiusa S. & Fedrigo L. (2025). Redefining European Defense: EU Security Policy in the Trump Era. Geopolitical Monitor. Redefining European Defense: EU Security Policy in the Trump Era | Geopolitical Monitor
European Defense Agency. (2025). Permanent Structured Cooperation (PESCO). https://eda.europa.eu/what-we-do/EU-defence-initiatives/permanent-structured-cooperation-(PESCO)
European Union External Action Service. (2022). A Security and Defence policy fit for the future-Permanent Structured Cooperation (PESCO). https://www.eeas.europa.eu/eeas/permanent-structured-cooperation-pesco_en
Karamanis, D. (2024). Defence Partnerships and Economic Dynamics: An Analysis in PESCO Countries. Defence and Peace Economics, 1–20. https://doi.org/10.1080/10242694.2024.2378566
Mole, A. (2025). Europe’s Defense Conundrum: Why PESCO and Other Initiatives Always Fall Short. Start Insight. Strategic Analysts and Research Team. https://www.startinsight.eu/en/europes-defense-conundrum-why-pesco-and-other-initiatives-always-fall-short/
PESCO. (2025). Binding commitments. https://www.pesco.europa.eu/binding-commitments/
PESCO. (2025). Projects. https://www.pesco.europa.eu/
Rutigliano, S. (2023). Ukraine Conflict’s Impact on European Defence and Permanent Structured Cooperation (PESCO). European Papers-A Journal on Law and Integration, 2023(2), 765-777. https://www.europeanpapers.eu/europeanforum/ukraine-conflicts-impact-european-defence-and-permanent-structured-cooperation-pesco
Συμβούλιο της ΕΕ. (2025). Μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία (PESCO). https://www.consilium.europa.eu/el/policies/pesco/
Πηγή εικόνας
PESCO.(χ.χ.).PESCO’s new projects: Q&A with Germany, Finland, France and Italy. https://www.pesco.europa.eu/pressmedia/pescos-new-projects-qa-with-germany-finland-france-and-italy/