Τα αυγά του φιδιού στην Ευρώπη της κρίσης, μια ομελέτα που δεν κατάφερε κανείς να φτιάξει

Γράφει ο Ευάγγελος Κινόπουλος.
«Η θεμελιώδης επιχείρηση της χώρας, εδράζεται επί υγιούς και ευημερούσης βάσεως» διατεινόταν ο τότε πρόεδρος των Η.Π.Α Χέρμπερτ Χούβερ μιλώντας μετά την «Μαύρη Πέμπτη»,24 Οκτωβρίου 1929, με σκοπό να κατευνάσει τα πνεύματα έπειτα από το πρώτο μεγάλο κραχ που θα συγκλόνιζε την παγκόσμια οικονομία. Χωρίς να έχουν έστω επουλωθεί οι πληγές από τη ναζιστική θηριωδία που βύθισε τον κόσμο σε ένα ατέρμονο γαϊτανάκι εξόντωσης και αφανισμού, 78 χρόνια μετά, ένα νέο οικονομικό ντόμινο ξεκινώντας πάλι από την Αμερική ήρθε να ταράξει την παγκόσμια οικονομία. Αυτή τη φορά μπορεί η οικονομική κρίση να μην αποτέλεσε το φυτώριο για έναν νέο παγκόσμιο όλεθρο, ίσως όμως να αποτέλεσε ένα δυνατό λίπασμα για την άνθηση της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς. Άλλωστε τα υπερδεξιά εθνικιστικά κινήματα, μέσα στην απόγνωση ανθίζουν και πάνω στην καταστροφή στοιχηματίζουν για να βγουν στην εκλογική επιφάνεια, παίρνοντας ζωή μέσα από ένα σύστημα δημοκρατίας που βάσει αρχών τους υποσκάπτουν, αλλά ωστόσο εκμεταλλεύονται. Ας δούμε όμως τα γεγονότα μέσα από ένα οικονομικό πρίσμα.
Το 1930 στις Η.Π.Α, εννέα εκατομμύρια λογαριασμοί αποταμιεύσεων εκμηδενίστηκαν και 85.000 επιχειρήσεις κήρυξαν πτώχευση. Μέχρι το 1932, οι άνεργοι έφθαναν τα 14 εκατομμύρια, ενώ μέσα σε ένα χρόνο σημειώθηκαν 23.000 αυτοκτονίες. Εκτιμάται ότι περίπου 140 δισ. δολ. καταθέσεων εξατμίστηκαν και 10.000 τράπεζες έβαλαν λουκέτο. Από το 1929 μέχρι το 1932, οι μετοχές στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης είχαν απωλέσει το 73% της αξίας τους. Η αγορά επέστρεψε στα προ του 1929 επίπεδα μόλις στα τέλη του 1954. Η κρίση δεν άργησε να φτάσει στην Ευρώπη χτυπώντας μία μία κάθε Ευρωπαϊκή πόλη εκμηδενίζοντας τις εξαγωγές προς την Αμερικανική ήπειρο. Με την Ευρώπη ακόμη να προσπαθεί να συνέλθει από την βαναυσότητα και την μακρά διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου οι νέες πληγές που άνοιξε ο νέος αυτός οικονομικός κυκεώνας, συντέλεσαν τα μέγιστα στη μεταστροφή του εκλογικού κλίματος και την ραγδαία αύξηση στα ποσοστά των ακροδεξιών κινημάτων σε όλες τις χώρες, με πρώτη τη Γερμανία όπως φαίνεται και στο ακόλουθο γράφημα.

Γράφημα 1: Εκλογικά αποτελέσματα πριν και μετά την κρίση του 1929
Πριν από το 1929 το Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ στη Γερμάνια μετρούσε μονοψήφια ποσοστά στις γερμανικές εκλογές το Μάιο του 1928 κερδίζοντας το 2,63% των ψήφων όμως στις εκλογές του Ιουλίου του 1932 ήρθαν στην πρώτη θέση με 37,27%. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η άνοδος της ακροδεξιάς στην Γερμανία εκείνης της περιόδου οφειλόταν κυρίως στην ταπείνωση από την ήττα της στον Α ’Παγκόσμιο και τις υποχρεώσεις της απέναντι στη συνθήκη των Βερσαλλιών που κάθε άλλο παρά υπερηφάνεια γέμιζαν το άλλοτε μεγάλο αυτό έθνος. Επομένως πατώντας πάνω στην ερειπωμένη υπερηφάνεια και τις δυσκολίες της εποχής ο Χίτλερ κατόρθωσε να γίνει καγκελάριος στις 30 Ιανουαρίου 1933.
Πως αντέδρασε όμως η υπόλοιπη Ευρώπη; Από τη Ρουμανία έως την Αυστρία και από την Τσεχοσλοβακία έως το Βέλγιο, η άνοδος της ακροδεξιάς ήταν κατακόρυφη καθιστώντας ξεκάθαρο πως η οικονομική κρίση του 1929 δεν ήταν ένας ακόμα παράγοντας, αλλά ο ακρογωνιαίος λίθος για την εξάπλωση του δεξιού εξτρεμισμού με πρωτεργάτη ήδη από το 1922 τον Μπενίτο Μουσολίνι και το φασιστικό καθεστώς. Ο ολοκληρωτισμός σε συνδυασμό με τον εθνικισμό και την εδαφική επέκταση δημιούργησαν ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο τελικά κατάφερε να ανατινάξει τις δομές της δημοκρατίας από άκρη σε άκρη σε όλη τη γηραιά Ήπειρο. Σαν όπλα στη φαρέτρα του το μείγμα αυτό είχε τον έντονο λαϊκισμό, την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο και την υπόσχεση για υπερηφάνεια που κάθε λαός λίγο πολύ αναζητούσε την περίοδο εκείνη.
Κάθε δύσκολη περίοδος όμως, κάθε καμπή στο βιβλίο της ιστορίας αποτελεί ένα μάθημα για τις επόμενες μέρες. Κι αυτό το μάθημα στη περίπτωση μας ίσως να μην το παρακολούθησε κανείς.

Γράφημα 2: Ποσοστά της ακροδεξιάς στην Ευρώπη στις τελευταίες εκλογικές διαδικασίες
Σε όλη την Ευρώπη όσο βάθαινε η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2007 όλο τα ποσοστά των ακροδεξιών παρατάξεων αυξήθηκαν σε σημαντικό βαθμό. Η αύξηση αυτή συντελέστηκε σε όλες τις χώρες τα Ευρώπης ανεξαρτήτως κατεύθυνσης κατά τον Α και Β Π.Π.

Γράφημα 3: Μεταβολές Α.Ε.Π 2000-2007

Η συνεχής περίοδος ανάπτυξης και ευημερίας είναι έκδηλη τα χρόνια πριν από τη μεγάλη κρίση. Η οικονομία έδειχνε θετικά σημάδια όπως και τα χρόνια μετά τον Α’Π.Π.

Γράφημα 4: Μεταβολές Α.Ε.Π 2007-2017
Παρατηρείται λοιπόν μία αύξηση στα ποσοστά της ακροδεξιάς ιδιαίτερα τις περιόδους 2013-2014, χρονιές που τα εθνικά Α.Ε.Π έκαναν ελεύθερη πτώση και αποτέλεσαν έτη εκλογών σε πλείστες των ευρωπαϊκών χωρών. Το επόμενο γράφημα δείχνει την εκλογική μεταστροφή πριν και μετά την κρίση.

Γράφημα 5: Αλλαγή σε ακροδεξιά αποτελέσματα Μεταξύ της προ-κρίσης (2004-7) και της κρίσης (2009-13)

Εν κατακλείδι, σε όλες τις φάσεις της ιστορίας οι αποφάσεις των πολιτών δε θα μπορούσαν να μην επηρεαστούν από την περιτρέχουσα οικονομική συγκυρία. Η Ευρώπη και στις δύο μεγάλες περιόδους κρίσεις που βίωσε άφησε χώρο στις ακραίες της φωνές να λάβουν δημόσιο βήμα και δύναμη. Το ερώτημα που εγείρεται είναι το πώς θα έρθει ένα τέλος σε όλη αυτή τη τάση. Ίσως να αρκεί απλά να καταλάβουμε τα λόγια του πρωτεργάτη της προπαγάνδας Γιόζεφ Γκέμπελς και τις τακτικές του λαϊκισμού τις οποίες εφάρμοσαν και χρησιμοποιούν έκτοτε έμμεσα όλα τα ακροδεξιά μανιφέστα «If you repeat a lie often enough it becomes accepted as truth.».
Πηγές