Γράφει η Ναταλία Ηλιάδη
Ένα φαινόμενο το οποίο εγείρει ολοένα και περισσότερα ερωτήματα και απασχολεί τους επιστήμονες σε παγκόσμιο επίπεδο είναι το δημογραφικό πρόβλημα. Πρόκειται για τη συνεχή μείωση των γεννήσεων, με αποτέλεσμα την δημιουργία δυσαναλογιών μεταξύ νέων και ηλικιωμένων ανθρώπων παγκοσμίως (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2006). Η δημογραφική αλλαγή έχει ισχυρό αντίκτυπο στις οικονομίες, στις υποδομές και στην πολιτική των ευρωπαϊκών κρατών. Ωστόσο, η δημογραφία είναι ένας τρόπος αφήγησης της ζωής, ένας τρόπος καταγραφής του παρελθόντος και του μέλλοντος, αναδεικνύει το προσδόκιμο διαβίωσης, την εξέλιξη του γενικού πληθυσμού και του πλανήτη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της ευρύτερης κρίσης ενσωματώνει τις δημογραφικές ανησυχίες στις πολιτικές της (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023). Η παρακάτω ανάλυση αναδεικνύει τους τομείς όπου η ένωση εστιάζει τα μέτρα της.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Αρχής (“Eurostat”) ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να κορυφωθεί στα 525 εκατομμύρια περίπου το 2040 και στη συνέχεια να μειωθεί στα 492,9 εκατομμύρια έως το 2100 (Eurostat, 2021). O αριθμός των γεννήσεων που αναλογεί σε κάθε γυναίκα έχει μειωθεί δραματικά. Για την διατήρηση του σταθερού πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ποσοστό των τοκετών που αντιστοιχεί σε κάθε ενήλικη γυναίκα είναι 2,1, ωστόσο έχει μειωθεί στο 1,5 (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, n.d). Η έρευνα ανέδειξε ότι μεσογειακές χώρες, όπως η Μάλτα, η Ισπανία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Κύπρος, έχουν τα πιο χαμηλά ποσοστά γονιμότητας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023).Τα συστηματικά ποσοστά χαμηλής γονιμότητας σε συνδυασμό με την μείωση των θανάτων κατά 2,6 ποσοστιαίες μονάδες στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνέβαλλαν στη συνολική γήρανση του γενικού πληθυσμού και στην αύξηση των δυσαναλογιών μεταξύ νέων και ηλικιωμένων (Eurostat, 2021). Τέλος, η έρευνα ανέδειξε ότι από το 2018 έως το 2100 το ποσοστό των ανθρώπων το οποίο βρίσκεται σε ηλικία εργασίας αναμένεται να μειωθεί σημαντικά (Eurostat, 2021).
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε μια προσπάθεια ενθάρρυνσης της δημογραφικής ανανέωσης έχει διατυπώσει ορισμένες συστάσεις και πολιτικές με σκοπό την σταδιακή διαχείριση του ζητήματος. Οι νέες πολιτικές επικεντρώνονται στου τομείς της γήρανσης, της εργασίας, του εργασιακού δυναμικού, στην κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών, την ενίσχυση της αναπαραγωγής και τη διευκόλυνση της γενικότερης – επαγγελματικής και μητρικής – θέσης των γυναικών και μεταγενέστερα των οικογενειών και των νέων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023).
Όσον αφορά την γήρανση του πληθυσμού και τη διατήρηση του εργατικού δυναμικού, το 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την «Πράσινη βίβλο για την γήρανση» με σκοπό την εκκίνηση μιας συζήτησης για τους τρόπους αντιμετώπισης και πρόβλεψης των προκλήσεων και των ευκαιριών που συνεπάγεται η αύξηση των ηλικιωμένων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021). Συγκεκριμένα, η διατήρηση της ποιότητας ζωής των μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων με άμεσο σκοπό την αύξηση της οικονομικής και κοινωνικής προσφοράς τους στην γενικότερη ευρωπαϊκή κοινότητα θεωρήθηκε το βασικό μέτρο της βίβλου (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021). Επιπλέον, από τους σημαντικότερους στόχους θεωρήθηκε η γενικότερη υποβοήθηση του γηράσκοντος εργατικού δυναμικού με επιδόματα εργασίας και περισσότερες ευκαιρίες επαγγελματικής ανέλιξης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021). Η συγκεκριμένη πολιτική επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον της στη κοινωνική ενδυνάμωση ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού αναδεικνύει τη σφαιρική μέριμνα για την επίλυση της κρίσης από το σύνολο της Ένωσης.
Ως τρόπο επίλυσης της υπογεννητικότητας η Ευρωπαϊκή Ένωση προτείνει, επίσης, την ενσωμάτωση των μεταναστών. Οι μεταναστευτικές ροές αυξάνονται ολοένα και περισσότερο στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο, κυρίως σε χώρες όπως το Λουξεμβούργο, την Κύπρο, την Αυστρία και την Ιταλία, με τη διαχείριση της μόνιμης μετανάστευσης ως μέσου ενίσχυσης του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού και της εργατικής κοινότητας στο σύνολό της να αποτελεί βασικό μέτρο διαχείρισης της δημογραφικής παρακμής (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο). Σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο αριθμός των πολιτών, οι οποίοι απασχολούνται στην αγορά εργασίας της Ένωσης ανέρχεται σε 193,5 εκατομμύρια, με άτομα ηλικίας 20-64 ετών που μεταναστεύουν αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Η συνεισφορά των Ευρωπαίων πλέον μεταναστών και η ένταξη τους στην κοινότητα έχει ως στόχο την γενικότερη εξοικείωση τους με το ευρωπαϊκό στοιχείο, την ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής ασφάλειας των κρατών και, ενδεχομένως, τη μελλοντική μείωση της υπογεννητικότητας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2022).
Ένας, ακόμη, πυλώνας στον οποίο αναφέρθηκε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την επίλυση του προβλήματος αφορά την πολύπλευρη στήριξη των γονέων και των οικογενειών. Το 2019 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε μια προσπάθεια ενίσχυσης της γονικής θέσης – γυναικών και αντρών – εξέδωσε απόφαση αναφερόμενη στις άδειες μητρότητας και πατρότητας, καλώντας τα κράτη να λάβουν μέτρα με σκοπό την επίλυση του προβλήματος (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2019). Το προς επίλυση ζήτημα αφορούσε τη θέση των νέων γονέων και τη δυσκολία ανάπτυξης της οικογένειας τους, λόγω αδυναμίας διαχείρισης των εργατικών τους ωραρίων και της προσωπικής τους ζωής. Η διασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης σε υπηρεσίες παιδικής φροντίδας, σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και η καλύτερη ισορροπία της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής των γονέων αποτέλεσαν βασικά μέτρα επίλυσης του θέματος (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023). Επιπρόσθετα, η οικονομική στήριξη των γονέων μέσω υψηλότερων εργασιακών αμοιβών και, παράλληλα, η οικονομική στήριξη των νέων με άμεσο στόχο τη διευκόλυνσή τους στη πρόσβαση στην αγορά εργασίας είναι κάποιες από τις πολιτικές τις οποίες προσπαθεί να επεκτείνει καθημερινά η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023).
Η ενίσχυση των γυναικών, των ανδρών και της αναπαραγωγικής τους θέσης με κοινωνικά και εργασιακά επιδόματα αποτελεί ένα ακόμη βήμα προς την αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση για την αύξηση της αναπαραγωγής και της σωστής ανατροφής των παιδιών θεωρεί απολύτως απαραίτητη τη διευκόλυνση της εργασιακής θέσης των γονέων και κυρίως των μητέρων (“Hope genesis”). Θέτοντας αυτόν τον στόχο έχει ορίσει επιδόματα, άδειες μητρότητας και πατρότητας, δίνοντας έμφαση στην ανατροφή και σωστή ανάπτυξη των παιδιών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023). Επιπρόσθετα, έχει θέσει σε ισχύ τον νόμο για την υποχρεωτική εκπαίδευση των ανηλίκων σε σχολικές δομές. Τα νέα αυτά μέτρα επικεντρώνονται κυρίως στην γονική φιγούρα και τον ρόλο της μέσα στη κοινωνία και εν συνεχεία στη διάπλαση των παιδιών και της σχέσης τους με τους γονείς τους (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023) .
Κλείνοντας, τα στατιστικά στοιχεία τα οποία μας δείχνουν την δημογραφική πορεία της Ευρωπαϊκής Ηπείρου είναι ανησυχητικά. Οι επιπτώσεις της υπογεννητικότητας ελλοχεύουν διάφορους κινδύνους για το σύνολο του κοινωνικού πληθυσμού των κρατών-μελών της . Η Ευρωπαϊκή Ένωση με τα προγράμματα της έχει αναλάβει δράση με άμεσο στόχο τη δραστική μείωση και καταπολέμηση του προβλήματος και των αιτιών του. Ωστόσο, η δημογραφική παρακμή αφορά άμεσα την κοινωνική εξέλιξη, με τις συνέπειές της να εμφανίζονται σε οποιονδήποτε τομέα παρουσιάζει πρόοδο, όπως στην καθημερινότητα, τον πολιτισμό και την οικονομία. Αφενός, η λήψη γενικότερων μέτρων σε όλους τους κοινωνικούς τομείς από την Ένωση και αφετέρου η συμμετοχή των πολιτών της είναι τα μέσα για την βελτίωση του ζητήματος και την διασφάλιση των μελλοντικών γενεών.
Βιβλιογραφία:
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2023). Ο αντίκτυπος της δημογραφικής αλλαγής στην Ευρώπη. Επίσημος ιστότοπος της ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/new-push-european-democracy/impact-demographic-change-europe_el
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2022). Η δημογραφία, η νεολαία και η πολυμορφία της Ευρώπης. Επίσημος ιστότοπος της ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://state-of-the-union.ec.europa.eu/state-union-2022/state-union-achievements/europes-demography-youth-and-diversity-making-change-happen_el
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2006). Το δημογραφικό μέλλον της Ευρώπης μετατροπή μιας πρόκλησης σε ευκαιρία. Επίσημος Ιστότοπος της ΕΕ. Διαθέσιμο σε : https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/the-demographic-future-of-europe-from-challenge-to-opportunity.html
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2023). Στατιστική για την μετανάστευση στην Ευρώπη. Επίσημος ιστότοπος ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/statistics-migration-europe_el
- Eurostat. (2020). Archive: πληθυσμιακή διάρθρωση και δημογραφική γήρανση. Eurostat Statistics Explained. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_structure_and_ageing/el&oldid=465114
- Eurostat. (2021). Η δημογραφία της Ευρώπης. Διαθέσιμο σε: https://www.statistics.gr/demography/
- Eurostat. (2024). Population structure indicators at national level. Eurostat Data Browser. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/demo_pjanind/default/table?lang=en
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (n.d). Δημογραφικό το έλλειμμα της Ευρώπης: ζητούνται παιδιά!. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/RegData/presse/pr_focus/2008/EL/03A-DV-PRESSE_FCS(2008)02-04(20431)_EL.pdf
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2019). Οδηγία (ΕΕ) 2019/1158 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32019L1158&qid=1681830917196
- Hope Genesis. (2015). Ο αντίκτυπος της υπογεννητικότητας στην οικονομική ανάπτυξη. Διαθέσιμο σε: https://www.hopegenesis.org/wp-content/uploads/2020/04/HOPEgenesisNPO_stats1.pdf
Πηγή φωτογραφίας:
Nextdeal newsroom. (2019). Υπογεννητικότητα και Δημογραφικό Πρόβλημα στην Ελλάδα: Το 2050 θα εργάζεται 1 και θα συνταξιοδοτούνται 3!. Nextdeal. Διαθέσιμο σε: https://www.nextdeal.gr/epikairotita/koinonia/110246/ypogennitikotita-kai-dimografiko-provlima-stin-ellada-2050-tha