Γράφει ο Αχιλλέας Παπαδημητρίου
Στο άκουσμα του όρου «lobbying», προκαλούνται αρνητικοί συνειρμοί στη δημόσια σφαίρα με φαινόμενα όπως δολοπλοκίες, εκβιασμοί, ύπουλα συμφέροντα και συναλλαγές “κάτω από το τραπέζι” να συνδέονται αναπόφευκτα με το συγκεκριμένο όρο. Αρχικά, αυτή αποτελεί μία μυωπική αντίληψη, η οποία έχει εν μέρει διαμορφωθεί από ψυχαγωγικά πολιτικά θρίλερ και μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα σύνθετο πολιτικό φαινόμενο, δηλαδή την οργανωμένη και θεσμικά κατοχυρωμένη έκφραση συμφερόντων εντός ενός πολιτικού συστήματος, το οποίο απαντάται στις φιλελεύθερες δημοκρατίες. Στόχος του παρόντος κειμένου είναι να προσεγγίσει το φαινόμενο του lobbying μέσα από το πρίσμα της πολιτικής επιστήμης, παρουσιάζοντας τόσο τη θεσμική του διάσταση όσο και τις πιθανές παρενέργειες που προκύπτουν από την απουσία επαρκούς ρυθμιστικού πλαισίου. Μέσα από ιστορικά στοιχεία, θεσμικές συγκρίσεις και συγκεκριμένα παραδείγματα, θα επιχειρηθεί μια κριτική ανάλυση της λειτουργίας του lobbying στο εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο.
Ο όρος lobbying εμφανίζεται αρχικά στον αμερικανικό τύπο στις αρχές του 19ου αιώνα και συγκεκριμένα το 1830, προερχόμενος από το lobby του ξενοδοχείου Willard στην Ουάσινγκτον. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για τη περιγραφή ατόμων, τα οποία πλαισίωναν μέλη του Αμερικανικού Κογκρέσου με σκοπό να επηρεάσουν ορισμένες αποφάσεις αναφορικά με διάφορα ψηφίσματα νομοσχεδίων. Ο Thomas R. Dye προσδιορίζει την πολιτική ως “διαμάχη για ελάχιστους κυβερνητικούς πόρους, ποιος τους λαμβάνει, που, πότε, γιατί και με ποιόν τρόπο” (Hrebenar et al., 2009). Αυτός ο ορισμός είναι χρήσιμος για να γίνουν κατανοητές οι φυγόκεντρες και πολυσχιδείς τάσεις εντός ενός πολιτικού συστήματος και συγκεκριμένα θα δοθεί βάση στην αμερικανική περίπτωση. Η επιλογή αυτή αιτιολογείται από το γεγονός πως το συγκεκριμένο πολιτικό σύστημα αποτελείται από ένα πολύπλοκο σύστημα εξισορρόπησης συμφερόντων, όπου αριθμός πολιτικών προήλθαν από τον ιδιωτικό τομέα και όχι από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Η εκπροσώπηση των συμφερόντων αυτών θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση του. Επίσης, προξενεί εντύπωση το γεγονός ότι χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες και πιο συγκεκριμένα από τα μέσα του 19ου μέχρι το 1913 ώστε να δημιουργηθεί το Υπουργείο Εργασίας-Department of Labour, το οποίο αποτελεί μία οργάνωση με επιρροή και επιθυμεί να επηρεάσει τις αποφάσεις από επιχειρηματικά συμφέροντα μέχρι την ένωση εκπαιδευτικών (Λάβδας, 2004) .
Η θεσμική αναγνώριση πραγματοποιείται το 1946 όταν κωδικοποιείται η νομοθεσία για το Lobbying με τον Ομοσπονδιακό Νόμο Ρύθμισης και Άσκησης Παρασκηνιακής Πίεσης, στον οποίο καθορίζονται οι διαδικασίες για την λειτουργία του lobbying και συγκεκριμένα στο εδάφιο 307 δίνεται και ο ορισμός του τι είναι λομπίστας(United States General Accounting Office, 1946). Συγκεκριμένα, αφορά οποιοδήποτε άτομο το οποίο είτε το ίδιο είτε μέσω ενός άλλου δρώντα έμμεσα ή άμεσα, λαμβάνει αμοιβή ή άλλα αντικείμενα αξίας με σκοπό να επιτελέσει την αποδοχή ή απόρριψη νομοθεσίας στο Κογκρέσο των ΗΠΑ και δεύτερον την επιρροή άμεσα ή έμμεσα ενσωμάτωσης ή απόρριψης νομοθεσίας (Wright et al., 2002). Επίσης, στο ίδιο εδάφιο περιγράφονται με λεπτομερή τρόπο οι υποχρεώσεις αναφορικά με την εγγραφή των ατόμων αυτών στο αντίστοιχο μητρώο, καθώς και την υποχρέωση να δηλώσουν τα προσωπικά τους στοιχεία αλλά και του εργοδότη τους, την διάρκεια της εργασίας τους και την αμοιβή την οποία θα λαμβάνουν. Στην πορεία και δη το 1995, η νομοθεσία εξελίχθηκε με το Lobbying Disclosure Act, νομοθετική πράξη η οποία αποτέλεσε «καταλύτη» αναφορικά με την λογοδοσία των lobbies και κάλυψε αρκετά κενά από την προηγούμενη νομοθεσία καθώς, ενισχύεται η λογοδοσία και η διαφάνεια και συνέβαλε στην πιο αυστηρή ρύθμιση της πρακτικής του lobbying (Λάβδας 2004).
Επί της ουσίας, οι εταιρείες lobbying αποτελούν νομικά πρόσωπα τα οποία προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε οργανωμένα συμφέροντα τα οποία επιθυμούν να έρθουν σε επικοινωνία με κάποιο κρατικό παράγοντα με δύο στόχους, αφενός να παρουσιάσουν τις θέσεις τους και αφετέρου να επηρεάσουν την δημόσια πολιτική (Λάβδας 2004). Επιπροσθέτως, αυτό το φαινόμενο δεν συναντάται μόνο στο ομοσπονδιακό επίπεδο αλλά σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης όπως τις πολιτείες, τις περιφέρειες ή τους δήμους. Συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2023 δαπανήθηκαν περισσότερα από τέσσερα δισεκατομμύρια δολάρια σε δραστηριότητες άσκησης επιρροής (Massoglia et al., 2024). Στο σημείο αυτό, πρέπει να αναφερθεί και ο θεσμός των Political Action Committees ( PAC ) ο οποίος στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει ιδιαίτερη σημασία. Αυτό επειδή, τα PAC αποτελούν οντότητες οι οποίες αντλούν συνεισφορές από τα μέλη τους και ύστερα διοχετεύουν αυτούς τους πόρους υπέρ ή κατά υποψήφιων, προεκλογικών εκστρατειών και νομοθεσίας καθώς τα έξοδα διεξαγωγής μιας εκστρατείας κυμαίνονται σε αστρονομικά επίπεδα (Λάβδας 2004, σελ. 231).
Στην άλλη μεριά του ατλαντικού, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην λειτουργία των εταιρειών lobbying και τονίζει συνεχώς την ανάγκη για διαφάνεια και λογοδοσία καθώς και διάλογο με αντιπροσωπευτικές οργανώσεις και την κοινωνία των πολιτών όπως αναφέρεται στο άρθρο 11 της Συνθήκης Ευρωπαϊκής Ένωσης (Transparency International, 2024). Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαθέτουν Μητρώο Διαφάνειας το οποίο είναι προσβάσιμο σε όλους και σε αντίθεση με τις ΗΠΑ απουσιάζει ο θεσμός των PAC και δίνεται σημαντική έμφαση στη διαφάνεια και τη λογοδοσία καθώς και την πρόσβαση από τους πολίτες σε αυτά τα δεδομένα. Η εγγραφή στο Μητρώο Διαφάνειας είναι απαραίτητη για όσους σκοπεύουν να επηρεάσουν την δημιουργία και εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής στους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παρά τα θετικά στοιχεία που μπορεί να προσφέρει, η πρακτική του lobbying ενέχει σημαντικούς κινδύνους και ιδιαίτερα όταν λειτουργεί σε συνθήκες θεσμικής ασάφειας ή ανεπαρκούς ρύθμισης. Σε περιπτώσεις στις οποίες δεν υπάρχει σαφές νομικό και θεσμικό πλαίσιο, είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς αν ενέργειες όπως η παροχή δώρων, γευμάτων ή ταξιδιών αποτελούν μορφές νόμιμης επιρροής ή συγκαλυμμένης δωροδοκία και κινούνται εντός ενός νομικά ασαφούς πλαισίου. Σημαντικό ρόλο στην απώλεια εμπιστοσύνης από την κοινωνία των πολιτών προς το πολιτικό σύστημα στις ΗΠΑ έχει προκύψει εξαιτίας του φαινομένου της περιστρεφόμενης πόρτας (revolving door). Συγκεκριμένα, η κινητικότητα κυβερνητικών αξιωματούχων σε υψηλές θέσεις στον ιδιωτικό τομέα ως λομπίστες αλλά και το αντίστροφο ,δηλαδή από στελέχη εταιριών σε κυβερνητικές θέσεις, καθιστά δυσδιάκριτα το όρια μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και αυτή η εναλλαγή ρόλων δημιουργεί ένα δίκτυο αμοιβαίων εξαρτήσεων εντείνοντας με αυτό τον τρόπο την ανησυχία των πολιτών. (Drutman, 2015). Επιπροσθέτως, η πρότερη υπηρεσία αυτών των ατόμων στην δημόσια διοίκηση έχει ως αποτέλεσμα να έχουν δυνάλογη επιρροή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων εξαιτίας της δικτύωσης τους σε υψηλά ιστάμενους κύκλους (Vidal J. et al. 2012) .
Στη συνέχεια, το lobbying έχει την δυνατότητα να προσφέρει πολύτιμες γνώσεις σε κυβερνητικό επίπεδο, καθώς οι εταιρείες lobbying στελεχώνονται κυρίως από τεχνοκράτες, δικηγόρους και οικονομολόγους. Παρά ταύτα, το lobbying μπορεί να λειτουργήσει θετικά εφόσον ασκείται σε συνθήκες διαφάνειας και λογοδοσίας, ιδιαίτερα όταν εκπροσωπούνται οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ή ευάλωτες ομάδες, μπορεί να οδηγήσει σε μεταρρυθμίσεις οι οποίες ωφελούν το κοινωνικό σύνολο. Ενδεικτικά, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η οργάνωση Mothers Against Drunk Driving (MADD) συνέβαλε καθοριστικά στην αύξηση του νόμιμου ορίου ηλικίας για την κατανάλωση αλκοόλ στα 21 έτη( Yu et al 2018). Αντίστοιχα, η δράση του ελληνικού lobby στις ΗΠΑ έχει συνεισφέρει στη διατήρηση των στρατηγικών σχέσεων μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ελλάδας, θέτοντας τακτικά στο επίκεντρο θέματα εθνικού ενδιαφέροντος.
Σε καμία περίπτωση, αυτό το πολυσχιδές φαινόμενο δεν αποτελεί πανάκεια και για αυτό τον λόγο μία πολιτεία οφείλει να φροντίσει για αυξημένη λογοδοσία η οποία θα περιορίσει την διαφθορά και θα αποκτήσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας των πολιτών. Πολλές φορές αποφάσεις που είναι αποτελέσματα lobbying όπως, για παράδειγμα οι νόμοι σχετικά με τις αμβλώσεις ή αναφορικά με την χρήση και κατοχή συγκεκριμένων ειδών πυροβόλων τυφεκίων έχουν οδηγήσει σε πόλωση και έντονη συζήτηση στη δημόσια σφαίρα. Από τα παραπάνω, προκύπτει ότι σε κάθε περίπτωση το lobbying αποτελεί μία ευκαιρία για προώθηση ουσιαστικών ζητημάτων στα υψηλότερα κυβερνητικά επίπεδα, όμως η απουσία ρυθμιστικού περιεχομένου θα προκαλέσει φαινόμενα διαπλοκής τα οποία με τη σειρά τους θα θέσουν σε αποξένωση την κοινωνία των πολιτών και θα προκαλέσουν ή θα εντείνουν την ήδη υπάρχουσα δυσπιστία απέναντι στο πολιτικό σύστημα και τους θεσμούς .
Βιβλιογραφία:
Βιβλία
- Λάβδας Κ. ( 2004 ). Συμφέροντα και Πολιτική:Οργάνωση Συμφερόντων και Πρότυπα Διακυβέρνησης. Εκδόσεις Παπαζήση.
- Hrebenar R., Bryson B.Μ. (2009). Lobbying in America a Reference Handbook. Εκδόσεις Bloomsbury Academic.
- John R.W. (2002). Interest Groups and Congress: Lobbying, Contributions and Influence. Εκδόσεις Longman Classics Series.
- Drutman L. (2015). The Business of America is Lobbying : How Corporations Became Politicized and Politics Became More Corporate. Oxford University Press.
Πρωτογενείς Πηγές
- USA Senate (2019). Lobbying Disclosure Act. Διαθέσιμο σε: https://www.senate.gov/legislative/Lobbying/Lobby_Disclosure_Act/3_Definitions.htm
- European Parliament (2023). Lobby Groups and Transparency Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/at-your-service/en/transparency/lobby-groups
- Transparency International EU ( 2024). “Lobby Transparency Across the EU” Διαθέσιμο σε: https://transparency.eu/wp-content/uploads/2024/02/Transparency-international-EU_briefing_Lobby-transparency-in-the-EU.pdf
Ακαδημαϊκά Άρθρα
- Vidal J., DracaM, Fons-Rosen C. (2012). Revolving Door Lobbyists. American Economic Review vol. 102, no. 7 Διαθέσιμο σε : https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/aer.102.7.3731
9. Yu J., Jennings T. E., J.S. Butler (2018) Lobbying, learning and policy reinvention: an examination of the American States’ drunk driving laws. Cambridge University Press. Διαθέσιμο σε :https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-public-policy/article/abs/lobbying-learning-and-policy-reinvention-an-examination-of-the-american-states-drunk-driving-laws/2B6AF2102167219DF6C0
- Transparency International EU ( 2024). “Lobby Transparency Across the EU” Διαθέσιμο σε: https://transparency.eu/wp-content/uploads/2024/02/Transparency-international-EU_briefing_Lobby-transparency-in-the-EU.pdf
Δημοσιογραφικά Άρθρα
- Foster J. (2024). “How Lοbbying Affects the Government” Lego Storm. Διαθέσιμο σε: https://info.legistorm.com/blog/how-does-lobbying-affect-the-government
- Massoglia Α.(2024). “State and federal lobbying spending tops $46 billion after federal lobbying spending broke records in 2023” Open Secrets. Διαθέσιμο σε: https://www.opensecrets.org/news/2024/01/state-and-federal-lobbying-spending-tops-46-billion-after-federal-lobbying-spending-broke-records-in-2023
- Howard Μ. (2009).“ Penalty against lobbying firm sends message to an industry unfamiliar with prosecution” Los Angeles Times Διαθέσιμο σε: https://www.latimes.com/nation/politics/la-na-lobbying-enforcement-20151130-story.html
Πηγή Εικόνας: “Lobbying Word Cloud and Hand with Marker Concept.” Dreamstime, 4 Sept. 2018 Διαθέσιμη σε: www.dreamstime.com/lobbying-word-cloud-hand-marker-concept-lobbying-word-cloud-hand-marker-concept-gradient-background-image124523592.