Γράφει ο Αντώνης Παπαδόπουλος
Ο όρος fintech (Financial Technology) αναφέρεται στην χρήση της τεχνολογίας για την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Η ραγδαία ανάπτυξη των εταιρειών fintech, ειδικά μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 (Cortina & Schmukler, 2018), οφείλεται σε τρία βασικά χαρακτηριστικά: την καινοτομία, την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και την εστίαση στην εμπειρία χρήστη (User Experience, UX).
Απεναντίας, οι παραδοσιακές τράπεζες αποτελούν διαχρονικά τον ακρογωνιαίο λίθο μιας σταθερής οικονομίας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, με δεσπόζουσα θέση ως χρηματοοικονομικά ιδρύματα, αρμόδια για την παροχή υπηρεσιών, όπως καταθέσεων, δανείων και επενδυτικών προϊόντων. Παρά ορισμένα πλεονεκτήματα των fintech, τα οποία θα αναλυθούν εκτενέστερα στο παρόν άρθρο, οι παραδοσιακές τράπεζες παραμένουν βασικοί «παίκτες» στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία, με την ιστορική τους παρουσία και ανθεκτικότητα στις οικονομικές κρίσεις και την εποπτεία τους από εθνικούς φορείς, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) και άλλες διεθνείς ρυθμιστικές αρχές.
Αναμφισβήτητα, η περίπτωση των fintech είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Η ανάδυση, με φρενήρεις ρυθμούς, νέων, καινοτόμων τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), η τεχνολογία blockchain και τα APIs, δημιουργούν πρόσφορες συνθήκες για την ανάληψη πρωτοπόρας επιχειρηματικής δραστηριότητας στον τομέα των fintech από διάφορες επιχειρηματικές οντότητες. Ενδεικτικά, εταιρείες fintech μπορεί να αποτελούν νεοφυείς επιχειρήσεις, τράπεζες και μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (McKinsey & Company, 2024). Παράλληλα, η εισαγωγή νέων οδηγιών, πρωτοκόλλων και πλαισίων για τη διασφάλιση του ρυθμιστικού ελέγχου τέτοιων εταιρειών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο (PSD2, MiCA, DORA), καθιστούν επιτακτική ανάγκη αφενός την απόκτηση γνώσης επί του ζητήματος και αφετέρου τη διαρκή ενημέρωση για τις νέες κανονιστικές εξελίξεις.
Κατόπιν της ενδελεχούς ανάλυσης του θέματος και από τις δύο πλευρές και μέσα από μια επιστημονική προσέγγιση, στόχος του παρόντος άρθρου είναι να συναχθεί ένα συμπέρασμα σχετικά με την ενδεχόμενη σύγκλιση ή, αντίθετα, απόκλιση των δύο δυναμικών (fintech και παραδοσιακές τράπεζες), σε τέσσερις βασικούς τομείς: πληρωμές και δανεισμό, καταθέσεις και επενδύσεις, τεχνολογία και UX, ρυθμιστικό πλαίσιο και χρηματοδότηση.
Είναι γεγονός ότι η αποτελεσματική χρηματοοικονομική ρύθμιση και κανονικοποίηση συμβάλλουν στην καινοτομία και τη μελλοντική επιτυχία του χρηματοοικονομικού κλάδου (Treleaven, 2015). Στον τομέα των πληρωμών, πυρήνας της θεσμοθέτησης του ρυθμιστικού πλαισίου των fintech θα μπορούσε να θεωρηθεί η Αναθεωρημένη/Δεύτερη Οδηγία για τις Υπηρεσίες Πληρωμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Payment Services Directive 2, εφεξής PSD2), η οποία εισήχθη το 2016, με περιθώριο στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής Ε.Ε.) να την εφαρμόσουν και να την εναρμονίσουν με εγχώριους νόμους μέχρι το 2018.
Η πρώτη αντίστοιχη οδηγία PSD1 είχε υιοθετηθεί το 2007 και αποτέλεσε τη νομική βάση για τις υπηρεσίες πληρωμών εντός της Ε.Ε., μεριμνώντας για τη διασφάλιση της προστασίας, τη διευκόλυνση των οικονομικών συναλλαγών και τις οικονομίες κλίμακας. Η αναθεώρηση της οδηγίας προέκυψε για να συμβαδίσει με τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις και ανάγκες, να καλύψει νομικά κενά, να επιλύσει ζητήματα ρυθμιστικού αρμπιτράζ και να προστατεύσει τον καταναλωτή (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, 2018).
Η PSD2 διευρύνει το πεδίο της PSD1, κατοχυρώνοντας την ασφάλεια, προστατεύοντας τον πελάτη από επιπρόσθετα κόστη και απάτες και θεσπίζοντας την ταυτοποίηση του πελάτη (Strong Customer Authentication – SCA). Ταυτόχρονα, προάγει τον ανταγωνισμό και θέτει τις βάσεις για την άνθηση του Open Banking, μέσω της αδειοδότησης τρίτων παρόχων (third-party providers – TPP). Τον Ιούνιο 2023, έγινε λόγος και για τη μελλοντική εισαγωγή μιας PSD3, με αντικείμενα, μεταξύ άλλων, την ψηφιοποίηση των πληρωμών, την προστασία των καταναλωτών και τη βελτίωση της λειτουργικότητας του open banking.
Παράλληλα με την PSD2, το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο που επαφίεται στην λειτουργία των fintech και των παραδοσιακών τραπεζών ενισχύεται από ρυθμίσεις, όπως τον Κανονισμό για τις Αγορές Κρυπτοστοιχείων (Markets in Crypto-Assets, εφεξής MiCA) και την Ψηφιακή Επιχειρησιακή Ανθεκτικότητα Χρηματοοικονομικού Τομέα (Digital Operational Resilience Act, εφεξής DORA), ενώ η εποπτεία και καθοδήγηση αναλαμβάνεται προπάντων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) και την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (Ε.Α.Τ.), ενισχύοντας το οικοσύστημα ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Την ίδια στιγμή, η οδηγία MiFID II (Markets in Financial Instruments Directive II) του 2014 και o Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων (General Data Protection Regulation, εφεξής GDPR) συμβάλλουν στην ενίσχυση της διαφάνειας, στην προστασία του καταναλωτή και της διαχείρισης προσωπικών δεδομένων, ολοκληρώνοντας έτσι το θεσμικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν οι fintech και οι παραδοσιακές τράπεζες.
Οι πληρωμές και ο δανεισμός αποτελούν αναμφίβολα θεμελιώδεις πυλώνες του χρηματοπιστωτικού συστήματος, με τις παγκόσμιες πληρωμές να προβλέπεται να ανέλθουν στα 3.2 τρισεκατομμύρια ευρώ το 2027, μία αύξηση 7% από το 2022, (McKinsey & Company, 2023) και με την παγκόσμια αγορά δανεισμού να φτάνει τα 12 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2027, σύμφωνα με τη Business Research Company (2023). Η επιτυχία στον χώρο των πληρωμών συνδέεται με την εμπιστοσύνη και την αφοσίωση του πελάτη, καθώς και με την πρόσβαση σε σημαντικά προσωπικά δεδομένα. Από την άλλη, ο δανεισμός παραμένει ο πυρήνας των τραπεζών, με τα σχετικά έσοδα, όπως υποθήκες, τόκοι και χρεολύσια, να λαμβάνουν την μερίδα του λέοντος στη συνολική τους κερδοφορία. Αμφότεροι οι τομείς αποτελούν τη βάση και την αφετηρία για την εξέταση και των υπόλοιπων κλάδων.
Οι εταιρείες fintech εισέρχονται δυναμικά, παρέχοντας υπηρεσίες ψηφιακών πορτοφολιών (digital wallets) και ανοιχτής τραπεζικής (open banking) μέσω APIs και δραστηριοποίησης τρίτων παρόχων (TPP). Με αυτόν τον τρόπο, ανταποκρίνονται στις προϋποθέσεις που έθεσε η Ε.Κ.Τ. το 2022 για την υιοθέτηση μιας νέας μεθόδου πληρωμών. Οι εν λόγω προϋποθέσεις είναι η ταχύτητα, η ευκολία, η οικονομικότητα των συναλλαγών και ο δανεισμός από άτομο σε άτομο (peer-to-peer/P2P lending), ο οποίος αρχίζει να ακμάζει και να «κερδίζει έδαφος» με διάφορες πλατφόρμες στην Ευρώπη. Αντίθετα, το πλεονέκτημα των παραδοσιακών τραπεζών έγκειται στην ύπαρξη ιστορικού κύρους, ανθεκτικότητας στις οικονομικές κρίσεις και εκτενούς ελέγχου από διάφορες ρυθμιστικές αρχές. Έτσι, ακριβώς χάρη σε αυτή την υπόληψη, οι παραδοσιακές τράπεζες έχουν ευκολότερη και επαρκέστερη πρόσβαση σε χρηματοδότηση, και, προπάντων, συχνά κερδίζουν την εμπιστοσύνη του κοινού, όσον αφορά στην ασφάλεια και στην προστασία των προσωπικών και οικονομικών τους δεδομένων (Ε.Κ.Τ., 2022). Συνοπτικά, διαφαίνεται μια σύγκλιση των δύο: οι fintech δεσπόζουν στην εμπειρία χρήστη και στην καινοτομία, ενώ οι παραδοσιακές τράπεζες σε γόητρο, σταθερότητα, φήμη και συνήθεια.
Εξίσου νευραλγικής σημασίας, τόσο για τις fintech εταιρείες όσο και για τις παραδοσιακές τράπεζες είναι ο κλάδος των καταθέσεων και των επενδύσεων. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, από τη μία οι παραδοσιακές τράπεζες υπερέχουν στο κομμάτι της πελατειακής εμπιστοσύνης και των διαπροσωπικών σχέσεων, του επαγγελματικού και ιστορικού κύρους και της ενδελεχούς ρυθμιστικής εποπτείας και ελέγχου. Οι πελάτες συχνά εμπιστεύονται τις καταθέσεις και τη διαχείριση των επενδύσεών τους σε περισσότερο καταξιωμένα τραπεζικά ιδρύματα, δίνοντας προτεραιότητα στη διαχείριση των προσωπικών τους δεδομένων και στην ασφάλεια των επενδύσεων, λογαριασμών και κάθε λογής χρηματοοικονομικών στοιχείων.
Από την άλλη, οι εταιρείες fintech παραμένουν σταθερά στην κορυφή της καινοτομίας, με πρωτοπόρα τραπεζικά ιδρύματα όπως neo-banks, δηλαδή τράπεζες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους αμιγώς διαδικτυακά, χωρίς την ύπαρξη φυσικού καταστήματος, και ψηφιακές επενδυτικές πλατφόρμες να διατηρούν την πρωτοκαθεδρία. Η παροχή εξατομικευμένων συμβουλών επενδύσεων και διαχείρισης χαρτοφυλακίου (robo-advisory), η ευκολία πρόσβασης, τα χαμηλά κόστη, η βελτιστοποιημένη εμπειρία χρήστη (UX), η ταχύτητα και η αυτοματοποίηση αποτελούν τους βασικούς παράγοντες του συγκριτικού πλεονεκτήματος των fintech.
Όσον αφορά στην αλληλεπίδραση των δύο αυτών δυνάμεων, παρατηρείται ότι υπάρχει μια σχετική συγκλίνουσα πορεία. Πιο συγκεκριμένα, οι παραδοσιακές τράπεζες τείνουν να ενσωματώνουν την πρωτοπορία, ευκολία και ταχύτητα των τεχνολογικών εταιρειών fintech στο δικό τους επιχειρηματικό μοντέλο, προσδίδοντας μια καινοτόμα πινελιά, όπως η χρήση chatbot και robo-advisors για βελτιωμένη εμπειρία χρήστη. Είναι αντιληπτό, ότι μέχρι να καθιερωθεί η θέση των fintech στην αγορά, που ακόμα βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο, δεν τίθεται θέμα μετωπικού ανταγωνισμού αλλά συμπληρωματικής συνεργασίας. Με αυτόν τον τρόπο, διαφαίνεται η δημιουργία ενός δυαδικού μοντέλου, που συνδυάζει τη σταθερότητα των τραπεζών με την τεχνολογική ανατροπή που φέρνουν οι fintech.
Το ζήτημα της τεχνολογίας και της εμπειρίας χρήστη πρόκειται, ίσως, για τη μεγαλύτερη διαφορά στην λειτουργικότητα των παραδοσιακών τραπεζών και των εταιρειών fintech. Η τεχνολογική καινοτομία αποτελεί ενδεχομένως το πιο ισχυρό βέλος στη φαρέτρα των fintech και το πιο ισχυρό, ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα έναντι των παραδοσιακών τραπεζών. Η αξιοποίηση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, robo-advisors, blockchain, open banking και chatbot διευκολύνουν τη χρήση των υπηρεσιών από τους καταναλωτές, καθιστώντας την εξυπηρέτηση ταχύτερη και πιο άμεση. Στο ίδιο μήκος κύματος, η ελκυστική UX καθίσταται πλέον ανάγκη (Cordeiro & Weevers, 2016). Η Gada εξετάζει τα θετικά αποτελέσματα μιας καλαίσθητης εμπειρίας χρήστη από άποψη ψυχολογική, συγκριτική και πελατοκεντρική και ισχυρίζεται ότι κομβικά χαρακτηριστικά μιας επιτυχημένης UX αποτελούν η απλότητα, η εξατομίκευση και η αλληλεπίδραση με τον χρήστη (2022).
Στο πλαίσιο της διασφάλισης της προστασίας και της κανονικοποίησης των ψηφιακών συναλλαγών, ο Κανονισμός για τις Αγορές Κρυπτοστοιχείων (Markets in Crypto–Assets, MiCA), που εισήγαγε η Ε.Ε. το 2023, ασχολείται με ζητήματα διαφάνειας, δημοσιοποίησης, αδειοδότησης και προστασίας του καταναλωτή από απάτες, όσον αφορά κρυπτοστοιχεία και ηλεκτρονικό χρήμα, με στόχο τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2023). Παράλληλα, το νομικό-θεσμικό πλαίσιο ενισχύεται με τον κανονισμό (ΕΕ) 2022/2554 σχετικά με την «ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα του χρηματοοικονομικού τομέα» (Digital Operational Resilience Act – DORA). Ο DORA ασχολείται με τους ιδίους κινδύνους καθώς και τους κινδύνους τρίτων παρόχων, στοχεύοντας στην ανταλλαγή πληροφοριών, στην επίτευξη κυβερνοασφάλειας και στην οικοδόμηση ουσιαστικής ανθεκτικότητας στις προκλήσεις και ρίσκα που ανακύπτουν (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2022). Η συμμόρφωση με τις παραπάνω ρυθμίσεις αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαμόρφωση ενός ασφαλούς, ελεγχόμενου και ρυθμιζόμενου επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
Στην αντίπερα όχθη, οι τράπεζες πασχίζουν να συμβαδίσουν με τις ταχείες εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας και της UX, όχι όμως με τρόπο ανταγωνιστικό. Αναλυτικότερα, παρατηρείται ότι οι παραδοσιακές τράπεζες αγοράζουν εταιρείες fintech ή ενσωματώνουν κάποιες από τις καινοτομίες τους στα καταστήματά τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι τράπεζες διατηρώντας την υπόληψη και σταθερότητα που διέπει το παρουσιαστικό τους, εγκολπώνουν στοιχεία πρωτοπορίας και UX που αναπτύσσονται από τις fintech και στο δικό τους επιχειρηματικό μοντέλο. Έτσι, χωρίς να θυσιαστεί η ασφάλεια ή το κύρος τους, αξιοποιούν ψηφιακά πορτοφόλια, APIs και υπηρεσίες ψηφιακής-κινητής τραπεζικής (mobile banking), οδηγώντας σε ένα υβριδικό περιβάλλον, όπου fintech και παραδοσιακές τράπεζες αλληλοβοηθούνται και αλληλεπιδρούν ώστε να παρέχουν στον καταναλωτή το καλύτερο, από όλες τις απόψεις, αποτέλεσμα.
Ο τελευταίος πυλώνας, που αποτελεί κεντρικό καταλύτη της εξέλιξης των τραπεζών, είναι το ρυθμιστικό πλαίσιο και η χρηματοδότηση. Όσον αφορά τους κανονισμούς και τις οδηγίες, θα μπορούσε να λεχθεί ότι λειτουργούν με διαφορετικό τρόπο στις fintech και στις παραδοσιακές τράπεζες. Σε μια παραδοσιακή τράπεζα, το νομικό καθεστώς και οι οδηγίες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο πλαισιώνουν ένα περιβάλλον σταθερότητας, ασφάλειας και εμπιστοσύνης, λειτουργώντας ως τροχοπέδη σε περιπτώσεις νομικών ασαφειών, θεσμικών κενών, και ρυθμιστικού αρμπιτράζ. Την αντίθετη επίδραση έχει το ρυθμιστικό πλαίσιο στις νεοφυείς ή αναδυόμενες εταιρείες fintech, καθώς συχνά οι νομικοί αυτοί περιορισμοί δρουν ως εμπόδιο στη δημιουργία, στην ανάπτυξη ή στο scaling των νέων επιχειρήσεων, που επιδιώκουν να μετασχηματίσουν ορισμένα δεδομένα της αγοράς.
Διαφορές διακρίνονται επίσης και στο κομμάτι της χρηματοδότησης. Οι εταιρείες fintech βασίζονται σε ιδιώτες επενδυτές, εταιρείες venture capital, crowdfunding, και κεφάλαια καθαρής θέσης, από τα οποία έχουν συγκεντρώσει πάνω από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια παγκοσμίως από το 2010 (Bank for International Settlements, 2021), αντιμετωπίζοντας, ωστόσο, προκλήσεις τόσο από θέμα ρυθμιστικού πλαισίου όσο και από θέμα γενικότερης εμπιστοσύνης από πιθανούς επενδυτές. Οι ίδιοι περιορισμοί λειτουργούν ευεργετικά στην περίπτωση των παραδοσιακών τραπεζών, αφού λειτουργούν εντός του θεσμικού πλαισίου και έχουν πρόσβαση, λόγω και του ιστορικού τους κύρους, σε σταθερή, ευκολότερη και περισσότερη χρηματοδότηση, μέσω δανεισμού από κρατικά/κεντρικά τραπεζικά κεφάλαια, αλλά και σε λοιπές πηγές άντλησης κεφαλαίων.
Συμπερασματικά, η ανάλυση των fintech και των παραδοσιακών τραπεζών δείχνει ότι αμφότερες υπερέχουν στο δικό τους κομμάτι. Οι fintech πλεονεκτούν στην τεχνολογική καινοτομία και την εμπειρία χρήστη, ενώ οι παραδοσιακές τράπεζες παραμένουν θεμελιώδεις πυλώνες του χρηματοπιστωτικού συστήματος, που διακρίνονται για την σταθερότητα, την εμπιστοσύνη των πελατών, και την ευκολότερη πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Το συμπέρασμα που συνάγεται, για την παρούσα περίοδο, είναι ότι οι δύο αυτές δυνάμεις κινούνται σε μια συγκλίνουσα πορεία και δεν ανταγωνίζονται άμεσα η μία την άλλη. Υπάρχει τάση για κατεύθυνση σε ένα υβριδικό μοντέλο που συνδυάζει τον ρυθμιστικό έλεγχο με την τεχνολογική πρωτοπορία. Για τον λόγο αυτό, ο ρόλος των αντίστοιχων ρυθμίσεων, νομοθετικών πλαισίων και οδηγιών (PSD2, MiCA, DORA, GDPR, MiFID II) κρίνεται καταλυτικός για τη δόμηση ενός περιβάλλοντος ασφαλούς, για τη διαμόρφωση ενός πρόσφορου εδάφους για τη συνύπαρξη των δύο οντοτήτων και για την μελλοντική ανάπτυξη επιπρόσθετης επιχειρηματικής δραστηριότητας, στον κλάδο των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Επομένως, η συνεχής ενημέρωση και παρακολούθηση των εξελίξεων τόσο σε τεχνολογικό όσο και σε ρυθμιστικό επίπεδο δεν είναι πλέον επιλογή, αλλά αδήριτη ανάγκη.
Πρωτογενείς πηγές:
European Commission. (2018). Payment Services Directive: Frequently Asked Questions. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/fr/memo_15_5793
European Central Bank. (2018). The revised Payment Services Directive (PSD2) and the transition to stronger payments security. MIP Online. Διαθέσιμο σε: https://www.ecb.europa.eu/press/intro/mip-online/2018/html/1803_revisedpsd.en.html
European Central Bank. (2022). Study on new digital payment methods. Διαθέσιμο σε: https://www.ecb.europa.eu/euro/digital_euro/timeline/profuse/shared/pdf/ecb.dedocs220330_report.en.pdf
European Union. (2024). European crypto-assets regulation (MiCA): Summary of Regulation (EU) 2023/1114 on markets in crypto-assets. EUR-Lex. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/european-crypto-assets-regulation-mica.html
Ηλεκτρονικά άρθρα:
Cordeiro, T., & Weevers, I. (2016). Design is no longer an option – User experience (UX) in FinTech. In FinTech: The new DNA of financial services (pp. 145–157). Wiley. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1002/9781119218906.ch9
Cornelli, G., Doerr, S., Franco, L., & Frost, J. (2021). Funding for fintechs: Patterns and drivers. BIS Quarterly Review, September 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.bis.org/publ/qtrpdf/r_qt2109c.pdf
Cortina, J. J., & Schmukler, S. L. (2018). The fintech revolution: A threat to global banking? World Bank. Διαθέσιμο σε: https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/516561523035869085
Gada, T. (2024). Enhancing user engagement and retention in fintech: A study on effective UX strategies and design principles. International Journal of Science and Research, 13(5), 20–22. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/380908946_Enhancing_User_Engagement_and_Retention_in_Fintech_A_Study_on_Effective_UX_Strategies_and_Design_Principles
Treleaven, P. (2015). Financial regulation of FinTech. Journal of Financial Perspectives, 3(3). SSRN. Διαθέσιμο σε: https://ssrn.com/abstract=3084015
Directive (EU) 2015/2366 of the European Parliament and of the Council of 25 November 2015 on payment services in the internal market, amending Directives 2002/65/EC, 2009/110/EC and 2013/36/EU and Regulation (EU) No 1093/2010, and repealing Directive 2007/64/EC (Text with EEA relevance). Official Journal of the European Union. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32015L2366
ESMA. (n.d.). Markets in Crypto-Assets Regulation (MiCA). Διαθέσιμο σε: https://www.esma.europa.eu/esmas-activities/digital-finance-and-innovation/markets-crypto-assets-regulation-mica
Cyber Risk GmbH. (n.d.). Payment Services Directive 3 (PSD3), Payment Services Regulation (PSR). Διαθέσιμο σε: https://www.payment-services-directive-3.com/
Kagan, J. (2025). Financial technology (fintech): Its uses and impact on our lives. Investopedia. Διαθέσιμο σε: https://www.investopedia.com/terms/f/fintech.asp
McKinsey & Company. (2024). What is fintech? McKinsey & Company. Διαθέσιμο σε: https://www.mckinsey.com/featured-insights/mckinsey-explainers/what-is-fintech
McKinsey & Company. (2023). On the cusp of the next payments era: Future opportunities for banks. Διαθέσιμο σε: https://www.mckinsey.de/industries/financial-services/our-insights/the-2023-mckinsey-global-payments-report
Chase. (n.d.). Fintech vs. traditional banking: What’s the difference? Διαθέσιμο σε: https://www.chase.com/personal/banking/education/basics/fintechvstraditional-banking
EIN Presswire. (2023). Global lending market surges, expected to reach $12.18 trillion by 2027. Διαθέσιμο σε: https://www.einpresswire.com/article/672967997/global-lending-market-surges-expected-to-reach-12-18-trillion-by-2027
GTechMe. (2025). Fintech vs traditional banks: Who’s winning the future of finance? Διαθέσιμο σε: https://www.gtechme.com/insights/fintech-vs-traditional-banks-future-of-banking/
Insurwiz. (2023). Fintech vs. banks: Can fintech replace traditional banks? Διαθέσιμο σε: https://www.insurwiz.io/blog/fintech-vs-banks-can-fintech-replace-traditional-banks
Πηγή Εικόνας:
Carter, G. (2023). 5 Benefits of Fintech for Startups: Empowering Growth and Financial Management. Touchdown. Διαθέσιμο σε: https://www.touchdownpr.com/5-benefits-of-fintech-for-startups/