Loading...
Latest news
Project European & International Law II

Υπόθεση C-619/18: Παραβιάζοντας την αρχή της ισοβιότητας και την αρχή της ανεξαρτησίας των δικαστών του Ανώτατου Δικαστηρίου της Πολωνίας

Γράφει η Νικολέτα Σαράντου

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται σε θεμελιώδεις αξίες, οι οποίες προκειμένου να προστατεύονται και να εφαρμόζονται από όλα τα κράτη-μέλη καταγράφηκαν στις συνθήκες της. Πιο συγκεκριμένα στο άρθρο 2 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ) παρουσιάζονται οι αξίες στις οποίες θεμελιώθηκε η ΕΕ, δηλαδή ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η ελευθερία, η δημοκρατία, η ισότητα, το κράτος δικαίου και ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρθρο 2). Η υπόθεση C-619/18 που αναλύεται κατωτέρω, αποτελεί ένα παράδειγμα παραβίασης της αρχής του κράτους δικαίου (ΔΕΕ. Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019).

Ειδικότερα, στην εν λόγω υπόθεση διάδικα μέρη υπήρξαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Δημοκρατία της Πολωνίας (ΔΕΕ. Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019). Η σχετική προσφυγή ασκήθηκε ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), καθώς είναι υπεύθυνο για την ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ σε κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ (ΔΕΕ. Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019). Παράλληλα, διασφαλίζει ότι οι χώρες και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ συμμορφώνονται με το ευρωπαϊκό δίκαιο. Πιο συγκεκριμένα, το ΔΕΕ εκδίδει αποφάσεις για υποθέσεις που αφορούν κυρίως την ερμηνεία του δικαίου (προδικαστικές αποφάσεις), επιβολή του δικαίου (διαδικασίες επί παραβάσει), την ακύρωση νομικών πράξεων της ΕΕ (προσφυγές ακύρωσης), τη διασφάλιση της ανάληψης δράσης από την ΕΕ (προσφυγή λόγω παράλειψης) και την επιβολή κυρώσεων σε όργανα της ΕΕ (αγωγές αποζημίωσης) (European-union.europa. Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ευρωπαϊκή Ένωση). Η υπόθεση C-619/18 αφορά την περίπτωση της επιβολής του δικαίου (διαδικασία επί παραβάσει), κατά την οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφυγε στο ΔΕΕ κατά της Δημοκρατίας της Πολωνίας (ΔΕΕ. Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019).

Αναλυτικότερα, στις 20 Δεκεμβρίου 2017, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Andrzej Sebastian Duda, υπέγραψε τον Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (νόμο της 8ης Δεκεμβρίου 2017 περί του Ανωτάτου Δικαστηρίου). Ο συγκεκριμένος νόμος θέτει ως νέο όριο συνταξιοδότησης των δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου (Sąd Najwyższy) τα 65 έτη. Υπέρβαση του συγκεκριμένου ορίου ηλικίας είανι επιτρεπτή, εφόσον κατατεθεί δήλωση περί επιθυμίας συνέχισης άσκησης των καθηκόντων και πιστοποιητικό αναφορικά με την κατάσταση της υγείας του και ακολούθως, δοθεί η απαραίτητη έγκριση από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας της Πολωνίας (ΔΕΕ. Προσφυγή της 2ας Οκτωβρίου 2018). Η έγκριση για τη συνέχιση της άσκησης των καθηκόντων των δικαστών από τον Πρόεδρο, δεν ενέπιπτε σε κανένα κριτήριο ή έλεγχο και κατά συνέπεια επαφιόταν στη διακριτική του ευχέρεια η παράταση ή η διακοπή των καθηκόντων των δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου (Oikonomou, 2020). Παράλληλα, τα εθνικά μέτρα περί μειώσεως του ορίου της ηλικίας συνταξιοδοτήσεως των δικαστών, οι οποίοι υπηρετούν στο Ανώτατο Δικαστήριο και οι οποίοι τοποθετήθηκαν εκεί πριν από τις 3 Απριλίου 2018, συνιστούν παραβίαση της αρχής της ισοβιότητας των δικαστών. Ταυτόχρονα, επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια του Προέδρου της Δημοκρατίας τυχόν παράταση της θητείας των δικαστών του συγκεκριμένου Δικαστηρίου που συμπληρώνουν το μειωμένο όριο ηλικίας συνταξιοδοτήσεως (Oikonomou, 2020). Η αλλαγή του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης των δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου από τα 70 στα 65 έτη, είχε ως σκοπό να εναρμονίσει την ηλικία συνταξιοδότησης των δικαστών με όλους τους υπόλοιπους εργαζόμενους στην Πολωνία, καθώς ο μέσος όρος συνταξιοδότησης στην εν λόγω χώρα είναι τα 65 έτη (ΔΕΕ. Προσφυγή της 2ας Οκτωβρίου 2018).

Η Επιτροπή στις 20 Δεκεμβρίου 2017, κίνησε τη διαδικασία του άρθρου 7 της ΣΕΕ κατά της Πολωνίας, σύμφωνα με την οποία το Συμβούλιο δύναται, βάσει αιτιολογημένης προτάσεως του ενός τρίτου των κρατών μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να διαπιστώσει την ύπαρξη σαφούς κινδύνου σοβαρής παραβίασης από κράτος μέλος του άρθρου 2 της ΣΕΕ (Oikonomou, 2020). Παράλληλα, στις 2 Οκτωβρίου 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφυγε στο ΔΕΕ μέσω του άρθρου 258 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), σύμφωνα με το οποίο αν η Επιτροπή κρίνει ότι ένα κράτος-μέλος έχει παραβεί υποχρέωσή του εκ των Συνθηκών, διατυπώνει αιτιολογημένη γνώμη επί του θέματος και εφόσον αυτό δεν συμμορφωθεί με τη γνώμη αυτή εντός της προθεσμίας που έχει τεθεί, δίνεται η δυνατότητα προσφυγής στο ΔΕΕ (ΔΕΕ. Προσφυγή της 2ας Οκτωβρίου 2018). Η Επιτροπή με την προσφυγή της στο ΔΕΕ είχε ως αίτημα να διαπιστωθεί παράβαση του άρθρου 19 παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο ΣΕΕ, ερμηνευμένου με γνώμονα το άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής Χάρτη) (ΔΕΕ. Προσφυγή της 2ας Οκτωβρίου 2018). Θεώρησε δε, ότι η έννοια της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, πρέπει να ερμηνεύεται λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο του άρθρου 47 του Χάρτη (ΔΕΕ. Προσφυγή της 2ας Οκτωβρίου 2018).

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Επιτροπή αρχικά επικαλέστηκε το άρθρο 2 της ΣΕΕ, στο οποίο γίνεται αναφορά στις αξίες, στις οποίες θεμελιώθηκε η ΕΕ, δηλαδή στον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα, το κράτος δικαίου και εν γένει τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρθρο 2). Το άρθρο 19 παράγραφος 1 ΣΕΕ αναφέρει ότι εκτός από το ΔΕΕ, τα κράτη-μέλη έχουν την αρμοδιότητα να προβλέπουν τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που είναι αναγκαία, για να διασφαλίζεται και να προστατεύεται η δικαστική ανεξαρτησία στους τομείς που διέπονται από το δίκαιο της Ένωσης (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρθρο 19). Επίσης, βάσει του άρθρου 47 του Χάρτη, κάθε πρόσωπο του οποίου παραβιάστηκαν τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που διασφαλίζονται από το δίκαιο της Ένωσης, έχει δικαίωμα πραγματικής προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Άρθρο 49). Εν συνεχεία, το άρθρο 51 του Χάρτη αναφέρει ότι οι διατάξεις (του Χάρτη) αφορούν τα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ένωσης, τηρουμένης της αρχής της επικουρικότητας, καθώς και τα κράτη μέλη, μόνον όταν εφαρμόζεται το δίκαιο της Ένωσης. Κατά συνέπεια, τα θεσμικά και λοιπά όργανα και οι οργανισμοί της Ένωσης, καθώς επίσης και τα κράτη μέλη σέβονται τα δικαιώματα, τηρούν τις αρχές και προάγουν την εφαρμογή τους, σύμφωνα με τις αντίστοιχες αρμοδιότητές τους και εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων της Ένωσης, όπως αυτές της απονέμονται από τις Συνθήκες (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Άρθρο 51). Η Πολωνία από την πλευρά της δε, επικαλέστηκε το άρθρο 183 παράγραφος 3, 186 παράγραφος 1 και 187 του Συντάγματος, καθώς επίσης το άρθρο 30 παράγραφος 1, 37, 39 και 111 του νόμου περί του Ανωτάτου Δικαστηρίου που σχετίζονταν με τη λειτουργία του και το Νόμο της 8ης Δεκεμβρίου 2017 (ΔΕΕ. Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019).

Η συγκεκριμένη υπόθεση υπήρξε σημαντική, καθώς το Δικαστήριο είχε την ευκαιρία να αποφανθεί για πρώτη φορά στο πλαίσιο προσφυγής λόγω παραβάσεως βάσει του άρθρου 258 ΣΛΕΕ, επί της συμβατότητας ορισμένων μέτρων κράτους μέλους τα οποία αφορούν την οργάνωση του δικαστικού συστήματός του με τους κανόνες που θεσπίζονται βάσει του άρθρου 19 παράγραφος 1 δεύτερο εδάφιο ΣΕΕ, σε συνδυασμό με το άρθρο 47 του Χάρτη, όσον αφορά το  σεβασμό του κράτους δικαίου στα πλαίσια του ευρωπαϊκού δικαίου (ΔΕΕ. Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019). Επίσης, ανέδειξε τη σημαντικότητα του ρόλου του δικαστή στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (Oikonomou, 2020). Να τονιστεί ότι η εφαρμογή και η διασφάλιση της τήρησης του δικαίου της ΕΕ πραγματοποιείται μέσω της συνεργασίας του ΔΕΕ και των δικαστηρίων των κρατών μελών της ΕΕ, ο δε Νόμος της 8ης Δεκεμβρίου 2017 αποδείχτηκε τελικώς ότι παραβίαζε την αρχή της ισοβιότητας και την αρχή της ανεξαρτησίας των δικαστών (Oikonomou, 2020). Έτσι, αν σε ένα κράτος μέλος της ΕΕ δεν εφαρμόζεται ορθά το ευρωπαϊκό δίκαιο, τότε η Ένωση συνολικά δυσλειτουργεί. Τέλος, το Δικαστήριο δήλωσε για πρώτη φορά ότι μία εθνική νομοθετική διάταξη δεν είναι εναρμονισμένη με το δίκαιο της ΕΕ, λόγω παραβίασης του άρθρου 19 της ΣΕΕ, καλώντας το με αυτό τον τρόπο να αναθεωρήσει τη στάση του έναντι των εθνικών δικαικών συστημάτων, εξετάζοντάς τα με μεγαλύτερη προσοχή στο προσεχές μέλλον (Oikonomou, 2020).

Τελικά στις 24 Ιουνίου 2019, το Δικαστήριο αποφάσισε ότι η Δημοκρατία της Πολωνίας με το συγκεκριμένο νόμο περί μειώσεως του ορίου της ηλικίας συνταξιοδοτήσεως των δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Πολωνίας και παρέχοντας τη διακριτική ευχέρεια στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να παρατείνει τη θητεία των δικαστών πέραν του νέου ορίου ηλικίας, παραβίασε το άρθρο 19 παράγραφος 1 δεύτερο εδάφιο ΣΕΕ (ΔΕΕ. Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019). Το Δικαστήριο έχει τονίσει επανειλημμένα ότι η ανεξαρτησία των δικαστών από οποιαδήποτε εξωτερική παρέμβαση ή πίεση είναι αναγκαία. Ωστόσο, το ΔΕΕ διευκρίνισε ότι η αρχή της ισότητας των δικαστών δεν είναι απόλυτη και επιτρέπονται εξαιρέσεις υπό τον όρο ότι βασίζονται σε νόμιμους και επιτακτικούς λόγους σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας. Τέλος, καταδίκασε την Πολωνία στα δικαστικά έξοδα (ΔΕΕ. Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019). Παράλληλα, η Ουγγαρία ως μάρτυρας υπεράσπισης της Πολωνίας κλήθηκε να πληρώσει τα δικά της δικαστικά έξοδα (ΔΕΕ. Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019).

Να μην παραλειφθεί ότι η Επιτροπή έλαβε υπόψη την απόφαση C-64/16 (υπόθεση που αφορούσε προδικαστική παραπομπή για το άρθρο 19 παράγραφος  1 ΣΕΕ αναφορικά με τα ένδικα μέσα, την αποτελεσματική δικαστική προστασία και την ανεξαρτησία των δικαστών) κατά τη διαδικασία του άρθρου 258 ΣΛΕΕ (ΔΕΕ. Απόφαση της 27ης Φεβρουαρίου 2018). Ειδικότερα, θεωρήθηκε ότι η αρχή της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, αρκεί ώστε το Δικαστήριο να είναι αρμόδιο στα πλαίσια του άρθρου 258 ΣΛΕΕ. Η άσκηση της συγκεκριμένης προσφυγής είχε ως αποτέλεσμα να αποφευχθούν τα λάθη, που καταγράφηκαν στην υπόθεση C-286/12 (Επιτροπή κατά Ουγγαρίας), η οποία με τη σειρά της αφορούσε έναν ουγγρικό νόμο, που προέβλεπε την υποχρεωτική συνταξιοδότηση δικαστών μετά τη συμπλήρωση της ηλικίας των 62 ετών (Bogdanowicz & Taborowski, 2020). Το Δικαστήριο απεφάνθη ότι υπήρξε παραβίαση του ενωσιακού δικαίου, ωστόσο τα μέτρα που ελήφθησαν δεν αποκατέστησαν την ανεξαρτησία των ουγγρικών δικαστηρίων (Bogdanowicz & Taborowski, 2020). Παράλληλα, η συγκεκριμένη υπόθεση απέδειξε ότι η διαδικασία επί παραβάσει δεν είναι μόνο ένας εποπτικός μηχανισμός, δηλαδή δε χρησιμοποιείται μόνο όταν παραβιάζονται συγκεκριμένες διατάξεις του ευρωπαϊκού δικαίου, αλλά εφαρμόζεται και σε περιπτώσεις όπου το εθνικό δίκαιο με τις διατάξεις κάποιων νόμων του παραβιάζει το ενωσιακό δίκαιο (Bogdanowicz & Taborowski, 2020).

Ενδεχομένως στο εγγύς μέλλον η Επιτροπή να βασιστεί σε αυτή τη νομολογία και στη διαδικασία επί παραβάσει, αντί του άρθρου 7 ΣΕΕ, για αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση ζητημάτων που σχετίζονται με τις αρχές του κράτους δικαίου και την εφαρμογή τους στα κράτη μέλη (Bogdanowicz & Taborowski, 2020). Κατά αυτό τον τρόπο, θα ενισχυθεί ο ρόλος που διαδραματίζει η Επιτροπή μαζί με το Δικαστήριο στη διαφύλαξη και την ορθή εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ σε όλα τα κράτη μέλη (Bogdanowicz & Taborowski, 2020).

Κλείνοντας, η υπόθεση C-619/18 αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφορικά με την προσπάθεια διαφύλαξης και εφαρμογής των αξιών της ΕΕ στα κράτη-μέλη ενώ το ΔΕΕ είχε την ευκαιρία να αποφανθεί και να διαλευκάνει τα όρια του άρθρου 19 ΣΕΕ, δηλαδή κατά πόσο τα κράτη μέλη έχουν την ελευθερία να επιλέγουν τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που είναι αναγκαία, ώστε διασφαλίζεται η δικαστική προστασία στους τομείς που διέπονται από το δίκαιο της Ένωσης (Oikonomou, 2020). Η μη-τήρηση και εφαρμογή των αξιών της Ένωσης δε, εγκυμονεί κίνδυνους τόσο σε πολιτικό επίπεδο, καθώς αποδυναμώνεται η νομιμότητα του συστήματος της λήψης αποφάσεων όσο και σε νομικό επίπεδο, αφού υποβαθμίζεται σταδιακά η αξία του ενωσιακού δικαίου εφόσον ταυτόχρονα αποσαθρώνεται το ευρωπαϊκό οικοδόμημα (Oikonomou, 2020).

ΒιβλιογραφίαΑρθρογραφία

Bogdanowicz, P., & Taborowski, M. (2020). How to Save a Supreme Court in a Rule of Law Crisis: the Polish Experience: ECJ (Grand Chamber) 24 June 2019, Case C-619/18, European Commission v Republic of Poland. European Constitutional Law Review. 11 Αυγούστου. Cambridge University Press, 16(2), σελ.306–327  [online]  Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://doi.org/10.1017/s1574019620000115

Oikonomou, Κ. (2020).View of Crisis of the Rule of Law in the EU through the Case Law of the ECJ: The Case of Poland. 29 Δεκεμβρίου. HAPSc Policy Briefs Series vol. 1, no. 2, σελ.189-194  [online]  Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/hapscpbs/article/view/26457/21454

Πρωτογενείς πηγές-Νομοθεσία

Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρθρο 2. [online] Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX%3A12012E%2FTXT

Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρθρο 19. [online] Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX%3A12012E%2FTXT

Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Άρθρο 49.  [online]  Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://fra.europa.eu/el/eu-charter/article/49-arhes-tis-nomimotitas-kai-tis-analogikotitas-axiopoinon-praxeon-kai-poinon

Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Άρθρο 51.  [online]  Ηλεκτρονική διεύθυνση:  https://fra.europa.eu/el/eu-charter/article/51-pedio-efarmogis

European-union.europa. Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ευρωπαϊκή Ένωση. [online] Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/court-justice-european-union-cjeu_el

Νομολογία

Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης  (2018). Απόφαση της 27ης Φεβρουαρίου 2018. [online]  Ηλεκτρονική διεύθυνση:https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf;jsessionid=62D27C294DA80E48840F802E1C78D96B?text=&docid=199682&pageIndex=0&doclang=el&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=6188536

Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2018). Προσφυγή της 2ας Οκτωβρίου 2018. [online]  Ηλεκτρονική διεύθυνση:https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=208060&mode=req&pageIndex=1&dir=&occ=first&part=1&text=&doclang=EL&cid=4117357

Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης  (2019). Απόφαση της 24ης Ιουνίου 2019. [online]  Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=215341&mode=req&pageIndex=1&dir=&occ=first&part=1&text=&doclang=EL&cid=4117357

Πηγή εικόνας: Socialists and democrats. (2022). Rule of law is not for sale! Not a single euro to the Polish government before the conditions are met. 9 Ιουνίου. [online] Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.socialistsanddemocrats.eu/newsroom/rule-law-not-sale-not-single-euro-polish-government-conditions-are-met