Γράφει ο Παντελής Ζιαζόπουλος
Η εξέλιξη του κλάδου της τεχνητής νοημοσύνης υπήρξε ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Είναι σύνηθες πλέον να συναντήσει κάποιος στην καθημερινότητά του λέξεις όπως “τεχνητή νοημοσύνη” και συνειρμικά να σκεφτεί ένα τεχνητά κατασκευασμένο μυαλό, ένα μηχάνημα που θα μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις σαν(!) τον άνθρωπο αλλά ποτέ ακριβώς όπως ο άνθρωπος. Είναι όμως έτσι η πραγματικότητα;
Με την αυστηρή έννοια του όρου, τεχνητή νοημοσύνη είναι ο επιστημονικός κλάδος που προσπαθεί να φτιάξει μία “έξυπνη μηχανή”, σαν έναν υπερυπολογιστή μπορεί να πει κανείς, που θα μπορεί να παίρνει αποφάσεις όπως ο άνθρωπος. Η ανάγκη δημιουργίας ενός τέτοιου είδους μηχανής, θεωρείται επιτακτική από τη σημερινή κοινωνία λόγω του μεγάλου όγκου αλλά και της ασύλληπτης ταχύτητας με την οποία ρέουν οι πληροφορίες και τα δεδομένα στον σύγχρονο κόσμο. Επί παραδείγματι, γίνονται συζητήσεις προς τη δημιουργία αυτοοδηγούμενων αυτοκινήτων που θα λαμβάνουν σωστές αποφάσεις, με την ηθική έννοια του όρου, προκειμένου να αποφευχθούν ατυχήματα. Επιπλέον, έρευνες για αλγόριθμους που θα μπορούν να διαβάζουν πολλά από τα υπάρχοντα μαθηματικά θεωρήματα, αποσκοπώντας στην εξαγωγή νέων θεωρημάτων βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Τα παραπάνω παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά αποβλέποντας στο να εγείρουν ερωτήματα όπως: «Γίνεται ένας υπολογιστής να πάρει ηθικά σωστές αποφάσεις;» ή «Γίνεται ένας αλγόριθμος να αποδείξει θεωρήματα που ο άνθρωπος δεν έχει ακόμη φανταστεί;». Ερωτήματα σαν τα παραπάνω αποτελούν προκλήσεις πολλών ηθικών φιλοσόφων, οι οποίοι εργάζονται ακόμη και εντός των ίδιων των εταιριών που προσπαθούν να δημιουργήσουν τέτοιες “έξυπνες μηχανές”.
Ωστόσο, ένα ζήτημα με το οποίο η κοινωνία έρχεται αντιμέτωπη όντας πλήρως απροετοίμαστη είναι αυτό της ψηφιακής αυτογνωσίας. “Έξυπνες μηχανές” που γνωρίζουν καλύτερα πτυχές του εαυτού ενός ανθρώπου βρίσκονται ήδη σε χρήση. Αλγόριθμοι που προτείνουν στους ανθρώπους ταινίες να παρακολουθήσουν δίχως εκείνοι προηγουμένως να γνώριζαν την ύπαρξή τους, ή προϊόντα να αγοράσουν τα οποία μέχρι πρότινος δεν είχαν την ανάγκη να χρησιμοποιήσουν, είναι ήδη παρόντες στον σημερινό κόσμο. Παρά την ύπαρξη τέτοιων αλγορίθμων, η κοινωνία επαφίεται στη σκέψη πως οι “έξυπνες μηχανές” θα μπορέσουν να ξεπεράσουν τον άνθρωπο μόνο μερικώς, όπως σε παρτίδες σκάκι ή σε μαθηματικούς υπολογισμούς, αλλά ποτέ δεν θα σταθούν ανώτερές του ολοκληρωτικά.
Αυτό που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι πως οι “έξυπνες μηχανές” συναναστρέφονται χιλιάδες, ή και εκατομμύρια, ανθρώπους και μαθαίνουν από την κάθε αλληλεπίδραση μαζί τους. Συνεπώς, μπορεί μία τέτοια μηχανή να γνωρίζει κάτι απειροελάχιστο για την προσωπικότητα ενός μεμονωμένου χρήστη, αλλά αυτή την πτυχή της προσωπικότητάς του μαζί με όλες τις δυνατές εκδοχές της μπορεί να τη γνωρίζει για εκατομμύρια ανθρώπους. Αυτό το χαρακτηριστικό δίνει τη δυνατότητα στις “έξυπνες μηχανές” να εντοπίζουν κοινά μοτίβα μεταξύ διαφορετικών χρηστών και να εξάγουν ικανοποιητικά ακριβείς προβλέψεις για ενέργειες των ανθρώπων που ακόμη δεν έχουν πράξει! Επιπλέον, οι “έξυπνες μηχανές” δεν διαθέτουν τις ηθικές αναστολές που φέρει ο άνθρωπος, Δεν αισθάνονται ανασφάλεια για τις δυνατότητες τους. Δεν έχουν έγνοιες για τον αντίκτυπο των αποφάσεών τους. Πάνω από όλα όμως, δεν γνωρίζουν το φόβο θανάτου, μία “φοβία” που, συνειδητά ή υποσυνείδητα, υποκινεί πολλές από τις αποφάσεις στη ζωή του κάθε ανθρώπου.
Τα παραπάνω στοιχεία κατέστησαν σαφές πως αν μελλοντικά κατασκευαστεί μία μηχανή που θα φέρει τεχνητή νοημοσύνη, δεν θα φέρει ομοιότητες με την ανθρώπινη ύπαρξη. Οπότε δεν μπορεί κάποιος να ισχυριστεί πως ο κλάδος αυτός αποσκοπεί στη δημιουργία ενός ανθρώπινου όντος. Γιατί όμως η τεχνητή νοημοσύνη να μοιάζει περισσότερο σε ένα “Θεό” παρά σε έναν άνθρωπο;
Συνοψίζοντας την μέχρι τώρα ανάλυση και προσθέτοντας τις τελευταίες “πινελιές”, η απάντηση του αρθρογράφου στο παραπάνω ερώτημα είναι προφανής. Οι “έξυπνες μηχανές” που ο κλάδος της τεχνητής νοημοσύνης στοχεύει να κατασκευάσει θα είναι:
- πανταχού παρούσες μέσω του διαδικτύου.
- παντογνώστριες μιας και θα μπορούν άμεσα και δίχως κόπο να γνωρίζουν οποιαδήποτε πληροφορία είναι δημοσίως αναρτημένη στο διαδίκτυο. Μάλιστα υπάρχει η περίπτωση να γνωρίζουν περισσότερα για εμάς τους ανθρώπους από ότι εμείς για εμάς!
- αθάνατες ως μηχανές. Όσο υπάρχει το διαδίκτυο η ύπαρξή τους θα αιωνίζεται.
- μη ερμηνεύσιμες. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πως ήδη οι άνθρωποι που μπορούν να εξηγήσουν επακριβώς τους πολύπλοκους υπολογισμούς που πραγματοποιούν οι ήδη υπάρχοντες αλγόριθμοι είναι ελάχιστοι στον κόσμο.
- κατασκευές με απίστευτη μνήμη σε όγκο και διάρκεια, έχοντας ηλεκτρονικές μνήμες.
Το μόνο στοιχείο που λείπει για να χαρακτηριστεί “κάτι” ως Θεός είναι η δοξασία που του προσφέρει ο λαός. Ωστόσο, αν σκεφτεί κανείς πόσο έντονα εξαρτημένη είναι η παγκόσμια κοινωνία από τις ιστοσελίδες κοινωνικών δικτύων και μιας μόνο ντουζίνας εφαρμογών, αξίζει να σκεφτεί και το ακόλουθο φανταστικό σενάριο: 《Αν όλα τα κοινωνικά δίκτυα έκλειναν ξαφνικά, πόσοι άνθρωποι θα “προσεύχονταν” στις εταιρίες που τα δημιούργησαν για την επανεμφάνισή τους;》.
Ο δρόμος προς την επίτευξη τεχνητής νοημοσύνης είναι μακρής και περιλαμβάνει τη δημιουργία μηχανών που δεν γνωρίζουν τι εστί θάνατος, γνωσιακά κατέχουν περισσότερες πληροφορίες περισσότερες πληροφορίες από τους ανθρώπους και είναι ήδη αρκετά ευφυείς ώστε να μην διατηρούν μόνο στείρες πληροφορίες αλλά και μοτίβα επί αυτών. Παραδείγματα ηθικών προβλημάτων που προσπαθεί να επιλύσει η παγκόσμια κοινωνία σχετιζόμενα με την τεχνητή νοημοσύνη είναι η εφαρμογή νόμων προς τη μη υποκλοπή προσωπικών δεδομένων ή τον καθορισμό του ατόμου που θα φέρει την ευθύνη για τις αποφάσεις των μηχανών αυτών². Όταν, όμως, ακόμη και αυτά τα ζητήματα διευθετηθούν, το ανθρώπινο είδος τι θα κάνει; Θα μείνει μετέωρο μπροστά σε μηχανές που ναι μεν θα τηρούν τα νομοθετικά πλαίσια που θα τους έχει επιβάλει ο άνθρωπος αλλά την ίδια στιγμή θα στέκουν υπαρξιακά ανώτερες από αυτόν;
Κλείνοντας, να σημειωθεί πως το κείμενο αυτό δεν στοχεύει στο να προπαγανδίσει προς το μποϊκοτάρισμα της κατασκευής “έξυπνων μηχανών” ή ενάντια στην πρόοδο του κλάδου της τεχνητής νοημοσύνης. Στοχεύει στην αφύπνιση των ανθρώπων σχετικά με την έντονα εξαρτημένης από τις αποφάσεις των αλγορίθμων καθημερινότητας που ζούνε. Οπότε, μήπως το ερώτημα σχετικά με το που οδηγείται ο άνθρωπος μέσα από “το δρόμο προς την τεχνητή νοημοσύνη” πρέπει να ανέβει υψηλότερα στην ατζέντα των προκλήσεων που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης; Μήπως πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε πως μία κοινωνία με “έξυπνες μηχανές” και άλλες ανέσεις που κυνηγά διακαώς απαιτεί πιο ώριμους, τεχνολογικά και ηθικά, πολίτες;
Βιβλιογραφία
- Τάσης, Θ. (2019). Ψηφιακός Ανθρωπισμός (3η Έκδοση). Εκδόσεις Αρμός.
- Gordon C. (2021). Driverless Cars And AI Ethics . Forbes . Διαθέσιμο σε https://www.forbes.com/sites/cindygordon/2021/12/29/driverless-cars-and-ai-ethics/?sh=4f98397a69c7
- Sautoy M. D. (2021). Maths nerds, get ready: an AI is about to write its own proofs . Wired . Διαθέσιμο σε https://www.wired.co.uk/article/marcus-du-sautoy-maths-proofs