Γράφει ο Πασχάλης Ιωαννίδης
Αδιαμφισβήτητα το περασμένο έτος ήταν απόλυτα συνυφασμένο με την πανδημία του COVID-19, οι επιπτώσεις της οποίας ήταν παραπάνω από οδυνηρές για την καθημερινότητα όλων των κρατών. Επιβλήθηκαν σκληρά μέτρα καραντίνας, το ΑΕΠ των οικονομιών ανά τον πλανήτη συρρικνώθηκε και τα συστήματα υγείας των κρατών κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν, σε διαφορετικό βαθμό το κάθε ένα, σφοδρές πιέσεις. Με λίγα λόγια, ο κορωνοϊός δημιούργησε ποικίλα προβλήματα στα Κράτη και, αντανακλαστικά, στη διεθνή Κοινότητα στην ολότητα της.
Θα μπορούσε, όμως, η πανδημία να συνταράξει τόσο πολύ την καθημερινότητα ενός Κράτους, να προκαλέσει τόση πίεση και αστάθεια, ώστε να πυροδοτήσει ανοιχτές ένοπλες συγκρούσεις ; Εκ πρώτης όψεως μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας, το οποίο οι περισσότεροι θα αντιμετωπίζαμε ως υπερβολικό. Οι κάτοικοι της πόλης El Ajuahe στο Μεξικό όμως, ίσως θα έδιναν μια διαφορετική απάντηση. Οι άνθρωποι αυτοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την κωμόπολή τους, η οποία βρέθηκε στο κέντρο των συγκρούσεων μεταξύ του Μεξικάνικου Στρατού και των δυνάμεων των Μεξικάνικων καρτέλ. Τα τελευταία έχουν σταδιακά αναπτύξει από το 2010 επιχειρησιακές δυνατότητες ικανές να αναγκάσουν τη μεξικάνικη κυβέρνηση να φτάσει σε σημείο να παρατάσσει το στρατό απέναντι τους.
Πράγματι, η πιο εφιαλτική χρονιά για τον πόλεμο των ναρκωτικών στο Μεξικό ήταν χωρίς αμφιβολία το 2020. Η πανδημία μετέβαλε όλα τα δεδομένα, αφού ο εγκλεισμός σταμάτησε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες. Τα σύνορα, επομένως, και οι δίοδοι διακίνησης, έκλεισαν με αποτέλεσμα τα παραγόμενα ναρκωτικά να παραμένουν απούλητα. Ωστόσο, οι ανάγκες των καρτέλ για χρήμα διατηρούνται αμείωτες, αφού οι τεράστιοι μισθοφορικοί στρατοί τους πρέπει να πληρωθούν, νέος εξοπλισμός πρέπει να εξασφαλιστεί και οι γραμμές παραγωγής να συνεχίσουν να λειτουργούν∙ με λίγα λόγια τα καρτέλ πρέπει να βρουν πόρους.
Για να συμβεί αυτό, μεταχειρίζονται ακόμη και τα πιο αιμοσταγή μέσα, βυθίζοντας το Μεξικό σε ένα πρωτοφανές αιματοκύλισμα από τις αρχές του 2020. Δεδομένου ότι, τα χρήματα από τα ναρκωτικά λιγόστεψαν, η βία τους στράφηκε κατά του αγροτικού πληθυσμού, τον οποίο αναγκάζουν να μοιράζεται το τζίρο του μαζί τους καιλεηλατούν τις καλλιέργειές, εκδιώκοντας από τη γη του.
Πάνω σε αυτή την αναστάτωση η σχετικά νεοσύστατη εγκληματική οργάνωση Jalisco New Generation βρήκε την ευκαιρία να ανατρέψει το “status quo” στον χάρτη των καρτέλ του Μεξικό εις βάρος του παραδοσιακά ισχυρού καρτέλ του Sinaloa, το οποίο κατά καιρούς στηρίζεται και από μέρος της αστυνομίας. Το νεοσύστατο καρτέλ φαντάζει ασταμάτητο με τις προσπάθειες των αντιπάλων του να το περιορίσουν να καταλήγουν απλά σε περισσότερο αίμα.
Παράλληλα, ακροαριστερές ένοπλες ομάδες επωφελούνται από την αστάθεια για να πλήξουν κυβερνητικούς στόχους ενώ οι ανεξάρτητες από το κράτος πολιτοφυλακές αγροτών πληθαίνουν, αφού οι αγροτικοί πληθυσμοί βλέπουν τις κρατικές δυνάμεις είτε να ηττώνται, είτε να αδιαφορούν για την προστασία της ζωής και της περιουσίας τους.
Η κατάσταση, λοιπόν, έτσι έχει. Το κρίσιμο ζήτημα που ανακύπτει είναι να αποκρυσταλλωθεί τον νομικό “status” των συγκρούσεων αυτών. Με άλλα λόγια, να γίνει ο νομικός χαρακτηρισμός της κατάστασης, ο οποίος είναι ιδιαίτερα χρήσιμος, τόσο για την ερευνητική διάσταση του ζητήματος και την περεταίρω εμβάθυνση επ’ αυτού, όσο και διότι ο χαρακτηρισμός αυτός επιφέρει σημαντικές συνέπειες κυρίως σε νομικό, αλλά και σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο.
Κρισιμότερη συνέπεια του χαρακτηρισμού αυτού είναι το γεγονός, ότι από αυτόν θα προκύψει το εφαρμοστέο στη σύγκρουση δίκαιο. Το κριτήριο της κήρυξης του πολέμου που ίσχυε παλαιότερα κατά το δίκαιο είναι προφανώς παρωχημένο με βάση τα σημερινά δεδομένα, αφού ο πόλεμος δεν είναι πλέον υπόθεση μόνο των Κρατών, αλλά και μη κρατικών δρώντων, οι οποίοι κατά κανόνα μεταχειρίζονται λιγότερο «ευγενείς» μεθόδους ως προς το «πότε το παιχνίδι έχει πράγματι αρχίσει»∙ ως εκ τούτου ανάγκασαν το δίκαιο να αναζητήσει νέα, αντικειμενικά κριτήρια για να επιλύσει το ζήτημα. Ένοπλη σύγκρουση, λοιπόν, κατά το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο θεωρείται η κατάσταση κατά την οποία οι συγκρούσεις αποκτούν ένταση και πυκνότητα, έτσι ώστε να δημιουργούν κλίμα πολέμου, το οποίο να υπερβαίνει το στάδιο των εσωτερικών ταραχών.
Επίσης, κατά κανόνα στις ένοπλες συγκρούσεις συμμετέχουν οι ένοπλες δυνάμεις. Ο κανόνας αυτός, όμως, δεν είναι απόλυτα δεσμευτικός με βάση τις σύγχρονες εξελίξεις στο πεδίο των πολεμικών συγκρούσεωνν. Όπως κατέδειξε η περίπτωση του Κοσσυφοπεδίου, το γεγονός, ότι η Γιουγκοσλαβική κυβέρνηση δεν παράταξε απέναντι στους αντάρτες του UCK (δηλαδή του «Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσσυφοπεδίου») το στρατό, αλλά χρησιμοποίησε βαριά οπλισμένες δυνάμεις που ναι μεν είχαν στρατιωτική εκπαίδευση, αλλά έφεραν το σήμα της αστυνομίας, δεν εμπόδισε στο να χαρακτηριστεί η κατάσταση ως ένοπλη σύγκρουση.
Κάτι παρεμφερές συμβαίνει και στο Μεξικό, αφού η κυβέρνηση προσπαθεί να αποφύγει όσο το δυνατόν τη χρήση του στρατού, και αντ’ αυτού προτιμά τη νεοσύστατη Εθνοφρουρά,η οποία ωστόσο δε διαφέρει στο ελάχιστο από το στρατό σε επίπεδο εξοπλισμού, ακριβώς για να προσπαθήσει να χαρακτηριστεί η κατάσταση ως εσωτερική αναταραχή και όχι ως ένοπλη σύγκρουση.
Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πόσο δυσχερές είναι να διακρίνει κανείς ότι επήλθε η μετάβαση από το στάδιο των εσωτερικών αναταραχών, στο οποίο το κανονιστικό πλαίσιο αποτελείται από το εσωτερικό δίκαιο των κρατών και από το δίκαιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σε εκείνο της ένοπλης σύγκρουσης , διεθνοποιημένης ή μη, στην οποία εφαρμόζεται απευθείας το Ανθρωπιστικό Δίκαιο. Και εν τέλει, η μετάβαση αυτή θα κριθεί, όπως de facto γίνεται , από το πως αντιδρά στην κατάσταση η ίδια η Διεθνής Κοινότητα.
Μάλιστα, τα παραδείγματα, από προηγούμενα έτη, καταστάσεων που προσομοίαζαν την σημερινή κατάσταση στο Μεξικό και εν τέλει εξελίχθηκαν σε ένοπλες συγκρούσεις , διεθνείς ή μη, δεν είναι λίγα. Προαναφέρθηκε η περίπτωση της UCK, οργάνωση η οποία, σύμφωνα με υπολογισμούς του State Department, αντλούσε περίπου το μισό των εσόδων της από το εμπόριο ηρωίνης. Το 1999 δυτικές Μυστικές υπηρεσίες εκτιμούσαν, ότι στα ταμεία της UCK κατέληξαν 250 εκατομμύρια δολάρια προερχόμενα από το εμπόριο ναρκωτικών, ενώ το 2000 εκτιμάται ότι το 80% της προσφοράς ηρωίνης στην Ευρώπη ελεγχόταν από Αλβανούς του Κοσσυφοπεδίου.
Παρεμφερής, επίσης, με την κατάσταση στο Μεξικό υπήρξε και η σύγκρουση στη Σιέρρα Λεόνε. Εκεί το “Ενωμένο Επαναστατικό Μέτωπο” (Revolutionary United Front) χρησιμοποίησε ως φενάκη το δήθεν πολιτικό σκοπό της κατάληψης της εξουσίας, ενώ στην πραγματικότητα δεν επρόκειτο παρά για μια εγκληματική οργάνωση με μόνη βλέψη να θέσει υπό τον έλεγχο της την περιοχή της χώρας όπου βρισκόταν κοιτάσματα αδαμάντων.
Ο “Πόλεμος των Ματωμένων Διαμαντιών” όπως ονομάστηκε, ανάγκασε τα Ηνωμένα Έθνη να θέσουν σε λειτουργία μηχανισμό οικονομικού αποκλεισμού των διαμαντιών από τη Σιέρα Λεόνε που εν τέλει οδήγησε στην παράλυση του λαθρεμπορίου διαμαντιών από την Αφρικανική χώρα. Ωστόσο, η κίνηση αυτή δεν απέτρεψε το αιματοκύλισμα στην περιοχή, καθώς σύμφωνα με αναφορές του National Geographic το Ενωμένο Επαναστατικό Μέτωπο είναι υπεύθυνο για περίπου 20.000 ακρωτηριασμούς και 70.000 θανάτους στη Σιέρα Λεόνε, ενώ ανάγκασε και 2 εκατομμύρια κατοίκους να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Το συμπέρασμα, λοιπόν, που ανακύπτει από τη μελέτη ανάλογων καταστάσεων του διεθνούς γίγνεσθαι είναι το ότι εγκληματικές οργανώσεις πράγματι μπορούν να οδηγήσουν μια χώρα στην ένοπλη σύγκρουση. Οδήγησε, λοιπόν, το οικονομικό σοκ του κορωνοϊού τα μεξικάνικα καρτέλ ναρκωτικών σε ένα ξέσπασμα βίας που ενδεχομένως θα πυροδοτήσει μια τέτοια σύγκρουση; Οι έως τώρα ενδείξεις μας ωθούν, δυστυχώς, να καταλήξουμε στο ότι , εάν αυτό δεν έχει ήδη δρομολογηθεί, θα επέλθει σίγουρα εάν τα πράγματα δεν αλλάξουν δραστικά. Αυτό μόνο μια συντονισμένη και καίρια παρέμβαση της Διεθνούς Κοινότητας μπορεί να το επιτύχει.
ΠΗΓΕΣ
- National Catholic Reporter: Counting Mexico’s drug victims is a murky business, Διαθέσιμο σε: https://www.ncronline.org/news/world/counting-mexicos-drug-victims-murky-business (τ.π.4/3/2021)
- Council of Foreign Relations: Mexico’s Drug War, Διαθέσιμο σε: https://web.archive.org/web/20150626134431/http://www.cfr.org/mexico/mexicos-drug-war/p13689 (τ.π. 3/3/2021)
- The Guardian: Mexico’s war on drugs is one big lie, Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2013/sep/01/mexico-drugs-anabel-hernandez-narcoland (τ.π. 5/3/2021)
- Reuters: High U.S. cocaine cost shows drug war working: Mexico, Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/article/domesticNews/idUSN1422771920070914 (τ.π.4/3/2021)
- CNΝ: The Mexico Drug War: Bodies for billions, Διαθέσιμο σε: https://edition.cnn.com/2012/01/15/world/mexico-drug-war-essay/index.html (τ.π.5/3/2021)
- VICE News: Mexican Cartels Are Arming Themselves With Powerful US Sniper Rifles, Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=LkRm1UJ2yqE (τ.π.2/3/2021)
- The People: Most Dangerous State of Mexico / Narcos War Zones / How people live, Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=aN4_Htzltjc (τ.π. 2/3/2021)
- VICE News: Mexico’s Cartels Are Deadlier Than Ever Despite the Pandemic, Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=afDI5Uco-O0&t=18s (τ.π.2/3/2021)
- Κώστας Χαντζηκωνσταντίνου, Προσεγγίσεις στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο (Εκδόσεις Σιδέρη) , σελ. 124 – 144.
- How stuff Works: How the African Diamond Trade works, Διαθέσιμο σε: https://money.howstuffworks.com/african-diamond-trade2.htm (τ.π.5/3/2021)
- Mother Jones: Heroin Heroes, Διαθέσιμο σε: https://www.motherjones.com/politics/2000/01/heroin-heroes/ (τ.π.5/3/2021)
- Πηγή εικόνας: Vox , διαθέσιμο σε :
https://www.vox.com/2019/11/27/20985392/trump-mexico-drug-cartel-oreilly-terrorist