Γράφει η Εβελίνα Καραγεώργη
Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει πρωτοφανείς προκλήσεις στον 21ο αιώνα, με τη βιωσιμότητα και την κλιματική αλλαγή να βρίσκονται στο επίκεντρο των συζητήσεων. Η ανάγκη για έναν κλιματικά ουδέτερο πλανήτη έως το 2050, όπως προβλέπεται από τη Συμφωνία των Παρισίων και τις στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), απαιτεί συντονισμένες πολιτικές, επιστημονικές και τεχνολογικές λύσεις, αφού η βιώσιμη ανάπτυξη δεν είναι μόνο περιβαλλοντική πρόκληση, αλλά κοινωνικό και οικονομικό ζήτημα. Στόχος του κειμένου είναι η ανάλυση του ρόλου της τεχνολογίας και των πολιτικών συνεργασιών στην επίτευξη των επιδιώξεων αυτών, εξετάζοντας τους κινδύνους, αλλά και τις προοπτικές για το μέλλον.
Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης ορίζεται από τον ΟΗΕ ως η “ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να υπονομεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες” (United Nations, 1987). Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) περιλαμβάνουν 17 επιδιώξεις, όπως η εξάλειψη της φτώχειας και της πείνας, η προώθηση της ποιοτικής εκπαίδευσης και η προστασία του πλανήτη. Επιπλέον, η κλιματική ουδετερότητα αναφέρεται στη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε μηδενικό επίπεδο, μέσω της μείωσης και αντιστάθμισης των εκπομπών (UNFCCC,2021). Έχουν ξεκινήσει σημαντικές πρώτες προσπάθειες για να επιτευχθούν οι πράσινοι μελλοντικοί στόχοι παγκοσμίως. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, για παράδειγμα, μέσω του “Fit for 55” και του Ευρωπαϊκού Νόμου για το Κλίμα, δεσμεύεται να μειώσει τις εκπομπές κατά 55% έως το 2030 και να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 (European Commission, 2021), ενώ φαίνεται να έχει ήδη ξεπεράσει τις προσδοκίες της για το 2030 (European Commission, 2023). Παρόμοια, η Διεθνής Κοινότητα μέσω της Συμφωνίας των Παρισίων ενισχύει τη δράση για τον περιορισμό της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 1,5 °C (UNFCCC, 2015).
Ωστόσο, όπως διαπιστώνουμε καθημερινά, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη ορατές σε όλο τον κόσμο. Οι οικονομικές απώλειες περιλαμβάνουν τις αυξανόμενες δαπάνες για την αποκατάσταση των ζημιών από ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως πλημμύρες, καύσωνες και τυφώνες, καθώς και την πτώση της γεωργικής παραγωγής λόγω της αλλαγής των κλιματικών συνθηκών. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα οδηγούν σε καταστροφές υποδομών και, συχνά, σε απώλειες ανθρώπινων ζωών. Ως γνωστόν, οι πληθυσμοί που πλήττονται περισσότερο από αυτές τις καταστροφές, είναι φυσικά εκείνοι στις πιο ευάλωτες περιοχές του κόσμου, όπως για παράδειγμα το πρόβλημα με την ξηρασία στο Κέρας της Αφρικής (European Council, 2024). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι κλιματικές καταστροφές έχουν προκαλέσει απώλειες 487 δισεκατομμυρίων ευρώ από το 1980 έως το 2020, ενώ περισσότερα από 138.000 άτομα έχασαν τη ζωή τους από ακραία καιρικά φαινόμενα στην ΕΕ την ίδια περίοδο (European Environment Agency, 2020). Ο ΟΗΕ και η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) τονίζουν ότι η αποτυχία αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης θα έχει ανυπολόγιστες συνέπειες για τις μελλοντικές γενιές, όπως η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων, οι ελλείψεις τροφής και νερού, καθώς και η αύξηση της μετανάστευσης λόγω κλιματικών καταστροφών (IPCC, 2021).
Όπως αντιλαμβανόμαστε, η ανάγκη για την πράσινη μετάβαση που τόσο καιρό συζητιέται από τη διεθνή κοινότητα είναι πιο μεγάλη από ποτέ. Πολλές ιδέες έχουν ειπωθεί λοιπόν, με στόχο ακριβώς αυτό∙ τη βιωσιμότητα. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν τον πυλώνα της μετάβασης σε μία πιο πράσινη οικονομία. Η τεχνολογία αιχμής, όπως τα ηλιακά πάνελ, οι ανεμογεννήτριες και τα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας, υποστηρίζεται πως επιτρέπουν την -μερική για τώρα- αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων (Robin Gaster, 2024). Επίσης, οι “έξυπνοι” ενεργειακοί μηχανισμοί, όπως τα μικροδίκτυα και τα “έξυπνα” κτίρια, μειώνουν την ενεργειακή σπατάλη (International Renewable Energy Agency, 2020). Παράλληλα, η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) και τα Big Data βοηθούν στη δημιουργία προβλέψεων για την κλιματική αλλαγή και στην παρακολούθηση των εκπομπών, όπως ήδη έχουν ξεκινήσει να κάνουν το MIT Technology Review και επιστημονικές επιθεωρήσεις του Nature και του Journal of Environmental Management. Ταυτόχρονα, η εφαρμογή πράσινων τεχνολογιών στην κυκλική οικονομία, για παράδειγμα η ανακύκλωση αποβλήτων και η επαναχρησιμοποίηση υλικών, μειώνει την ανάγκη για πρώτες ύλες και περιορίζει τις εκπομπές (Ellen MacArthur Foundation, 2019).
Στο κομμάτι της αγροτικής παραγωγής, η βιοτεχνολογία, μέσω της γενετικής τροποποίησης και της δημιουργίας υβριδίων, συμβάλλει στη βιώσιμη γεωργία, μειώνοντας τη χρήση φυτοφαρμάκων και νερού. Τεχνολογίες όπως η υδροπονία και η αεροπονία ενισχύουν την αποδοτικότητα της καλλιέργειας, στο βαθμό φυσικά που είναι εφικτό να χρησιμοποιηθούν (R.B.Singh, n.d.). Επιπλέον, η τεχνολογία blockchain μπορεί να διασφαλίσει τη διαφάνεια στις εμπορικές συναλλαγές που σχετίζονται με το κλίμα, αφού δεν χρειάζεται ενδιάμεσους φορείς (World Economic Forum, 2019).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στην προσπάθεια της πράσινης μετάβασης, υιοθετώντας πολιτικές όπως η στρατηγική “European Green Deal”. Η δέσμευση για επένδυση 30% του προϋπολογισμού της ΕΕ σε πράσινα έργα και η ίδρυση του Just Transition Fund για τη στήριξη των ευάλωτων περιοχών αποτελούν παραδείγματα επιτυχημένης πολιτικής συνεργασίας και απτές αποδείξεις της αφοσίωσης της ΕΕ στο ζήτημα αυτό (European Commission, 2021). Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η Συμφωνία των Παρισίων, η οποία στοχεύει στον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη, υπογραμμίζει την ανάγκη διεθνούς συνεργασίας και στο κομμάτι της βιωσιμότητας. Μάλιστα, για την εξυπηρέτηση των αναγκών αυτού του εγχειρήματος, ενισχύθηκε η δημιουργία πολυμερών πλατφορμών, όπως το UN Technology Facilitation Mechanism, το οποίο ενισχύει την ανταλλαγή γνώσεων και τεχνολογιών μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών (United Nations, 2019). Η ύπαρξη και χρήση τέτοιων πλατφορμών από όλα τα κράτη είναι υψίστης σημασίας, αν υπολογίσουμε ότι η ενσωμάτωση της τοπικής και ιθαγενούς γνώσης στις πολιτικές βιωσιμότητας είναι ένα πολύτιμο κομμάτι στην αντιμετώπιση προβλημάτων κατά τη διαδικασία της μετάβασης. Παραδείγματα σαν αυτό, των Moken στις Σουρίν Νήσους της Ταϊλάνδης, που διασώθηκαν από τσουνάμι λόγω της συσσωρευμένης γνώσης που απέκτησαν μετά από χρόνια εμπειριών, δείχνουν ακριβώς τη σημασία της ζωτικότητας της τοπικής σοφίας (Susan Smillie, 2014).
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι έχει συντελεστεί σημαντική πρόοδος, η πρόσβαση στην τεχνολογία δεν είναι ίση για όλους. Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, το 77% των νοικοκυριών δεν έχοει πρόσβαση στο διαδίκτυο (ITU, 2024). Επίσης, η παραγωγή νέων τεχνολογιών, όπως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, απαιτεί πρώτες ύλες, προκαλώντας επιπλέον περιβαλλοντική πίεση και πολλές φορές καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Solina Kennedy, 2019). Επομένως, η αειφορία πρέπει να διασφαλιστεί και στις ίδιες τις τεχνολογίες (European Environment Agency, 2020), ζήτημα που όμως δημιουργεί πολλά ερωτήματα για το κατά πόσο μπορεί κάτι τέτοιο να επιτευχθεί και σε τι βαθμό, δεδομένου ότι ο τομέας της τεχνολογίας και καινοτομίας συχνά βασίζεται σε μη βιώσιμες πρακτικές.
Τέτοιου είδους προκλήσεις απαιτούν συντονισμένες δράσεις και καινοτόμες λύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Ως εκ τούτου, η αύξηση της χρηματοδότησης για πράσινες τεχνολογίες είναι απαραίτητη. Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα είναι απαραίτητο να συνεργάζονται αδιάκοπα σε διεθνές επίπεδο για την προώθηση καινοτομιών (UNESCO, 2023). Η ενίσχυση οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, για τη βιώσιμη ανάπτυξη και η δημιουργία κοινών προγραμμάτων μεταξύ κρατών ίσως καταφέρουν να επιταχύνουν την πρόοδο και να δώσουν πραγματικές, απτές και βιώσιμες λύσεις στα προαναφερθέντα ζητήματα. Τέλος, δεν μπορεί να παραληφθεί η σημασία της εκπαίδευσης και της ευαισθητοποίησης των πολιτών για την κλιματική αλλαγή, καθώς μέσω αυτών μπορούν να προωθηθούν πιο φιλικές προς το περιβάλλον συνήθειες και αντιλήψεις.
Συμπερασματικά, η επίτευξη της βιωσιμότητας και της κλιματικής ουδετερότητας είναι εφικτή μόνο μέσω της σύγκλισης τεχνολογίας, πολιτικών συνεργασιών και κοινωνικής συμμετοχής. Αν και οι προκλήσεις είναι μεγάλες, οι δυνατότητες για καινοτομία και πρόοδο είναι τεράστιες. Επενδύοντας στρατηγικά σε πράσινες λύσεις και ενισχύοντας τη διεθνή συνεργασία, γεννάται η ελπίδα για ένα βιώσιμο και δίκαιο μέλλον για όλους.
Βιβλιογραφία
- Ellen MacArthur Foundation. (2019). Completing the Picture: How the Circular Economy Tackles Climate Change. Διαθέσιμο σε: https://ellenmacarthurfoundation.org/completing-the-picture
- European Commission. (2024). Consequences of Climate Change. Διαθέσιμο σε: https://climate.ec.europa.eu/climate-change/consequences-climate-change_en
- European Commission. (2023). Commission welcomes completion of key ‘Fit for 55′ legislation, putting EU on track to exceed 2030 targets. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4754
- European Commission. (2021). ‘Fit for 55′. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/en/policies/fit-for-55/
- European Council. (2019). Conclusions on the European Green Deal. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/media/41768/12-euco-final-conclusions-en.pdf
- European Environment Agency. (2020). The European environment- state and outlook 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.eea.europa.eu/publications/soer-2020
- FAO. (2020). The State of Food and Agriculture. Διαθέσιμο σε: https://www.fao.org/publications/sofa/en/
- International Renewable Energy Agency. (2020). Global Renewables Outlook 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/publications/2020/Apr/Global-Renewables-Outlook-2020
- IPCC. (2021). Sixth Assessment Report. Διαθέσιμο σε: https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/
- ITU. (2024). Measuring digital development – Facts and Figures 2024. Διαθέσιμο σε: https://www.itu.int/hub/publication/d-ind-ict_mdd-2024-4/
- R.B.Singh. (n.d.). Biotechnology, Biodiversity, and Sustainable Agriculture: A Contradiction?. Διαθέσιμο σε: https://www.fao.org/fileadmin/templates/soilbiodiversity/Downloadable_files/singh.pdf
- Robin Gaster. (2024). Why Wind and Solar Need Natural Gas: A Realistic Approach to Variability. Διαθέσιμο σε: https://itif.org/publications/2024/09/30/why-wind-and-solar-need-natural-gas-realistic-approach-to-variability/
- Solina Kennedy. (2019). Renewable Energy Poses a Serious Threat to Human Rights — But It Doesn’t Have To. Διαθέσιμο σε: https://news.climate.columbia.edu/2019/09/05/renewable-energy-human-rights/
- Susan Smillie. (2014). Tsunami, 10 years on: the sea nomads who survived the devastation. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/global-development/2014/dec/10/indian-ocean-tsunami-moken-sea-nomads-thailand
- UNESCO. (2023). UNESCO. International scientific collaboration has become a must, says report. Διαθέσιμο σε: https://www.unesco.org/en/articles/international-scientific-collaboration-has-become-must-says-report
- UNFCCC. (2015). The Paris Agreement. Διαθέσιμο σε: https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement/the-paris-agreement
- UNFCCC. (2021). A Beginner’s Guide to Climate Neutrality. Διαθέσιμο σε: https://unfccc.int/news/a-beginner-s-guide-to-climate-neutrality
- United Nations Sustainable Development Knowledge Platform. (2018). Sustainable Development Goals. Διαθέσιμο σε: https://sustainabledevelopment.un.org
- United Nations. (1987). Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future. Διαθέσιμο σε: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5987our-common-future.pdf
- World Economic Forum. (2019). How to Use Blockchain Technology to Boost Global Trade. Διαθέσιμο σε: https://www.weforum.org/press/2019/07/how-to-use-blockchain-technology-to-boost-global-trade/
- XEOX. (2024). Photo attached. Διαθέσιμο σε: https://xeox.com/blog/msps-driving-sustainable-it-practices/