Γράφει ο Αλέξανδρος Βασιλείου
Τα Βαλκάνια, ανίκανα να ξεπεράσουν το παρελθόν τους, εκτελούν πιστά το έργο τους ως «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης» έως και σήμερα. Βασική –και σχετικά καινούρια- πηγή εκρηκτικότητας αποτελεί η μερικώς αναγνωρισμένη Δημοκρατία του Κοσόβου, η ιστορία της οποίας παραμένει για πολλούς περίπλοκη.
Όλα ξεκίνησαν το 1989 στην πόλη Kosovo Polje. Εκεί, ο πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Σερβίας, ανακοίνωσε, κατά την διάρκεια της ομιλίας του, την κατάργηση της αυτονομίας του Κοσόβου. Ήταν μια προσπάθεια, εκ μέρους του Βελιγραδίου, να ελέγξει την περιοχή, καθώς είχε γίνει αισθητή η ραγδαία αύξηση του αλβανικού πληθυσμού. Ο αρχηγός των Αλβανών του Κοσόβου, Ιμπραήμ Ρουγκόβα, απάντησε με ειρηνικές διαδηλώσεις κατά της κίνησης του Μιλόσεβιτς.
Η απόλυτη σιωπή, όμως, της διεθνούς κοινότητας βοήθησε να βγουν στην επιφάνεια οι ριζοσπαστικοί αντίπαλοι του Ρουγκόβα που υποστήριζαν ότι τα αιτήματα τους θα γίνονταν αποδεκτά μόνο με την βία. Οι εντάσεις μεταξύ των δύο πληθυσμών της περιοχής γινόντουσαν όλο και συχνότερες. Τόσο πολύ μάλιστα που το 1996 σχηματίστηκε ο «Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσσυφοπεδίου». Οι επιθέσεις του, αρχικά ήταν σποραδικές, εναντίον της σερβικής αστυνομίας και πολιτικών. Μέσα σε δύο χρόνια όμως, οι πράξεις του είχαν περισσότερο την μορφή μιας ένοπλης εξέγερσης. Η απάντηση του Βελιγραδίου δεν άργησε να έρθει. Σέρβικες ένοπλες δυνάμεις μπήκαν στην περιοχή, ώστε να κερδίσουν πάλι τον έλεγχο της περιοχής.
Ήταν τέτοιες οι φρικαλεότητες που διέπραξαν και οι δύο πλευρές, που χιλιάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν στις γειτονικές χώρες για την ασφάλειά τους. Τα διεθνή μέσα ενημέρωσης μιλούσαν για μια μεγάλη ανθρωπιστική κρίση. Η διεθνής κοινότητα, τελικά, σταμάτησε να αγνοεί το ζήτημα και ένας ανεπίσημος συνασπισμός χωρών (μέλη του οποίου ήταν οι ΗΠΑ, η Ρωσία, το ΗΒ, η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία) απαίτησε να αρχίσει μια ανακωχή, να αποσυρθούν οι σέρβικες και γιουγκοσλαβικές δυνάμεις, να επιστρέψουν οι πρόσφυγες και να τεθεί η περιοχή υπό διεθνή εποπτεία.
Η ανακωχή αυτή, βέβαια, δεν κράτησε για πολύ. Ο Μιλόσεβιτς, που ήταν πλέον Πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας, συμφώνησε στα παραπάνω αλλά δεν τα εφάρμοσε. Ο Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσσυφοπεδίου, από την άλλη, εξοπλιζόταν διαρκώς και άρχισε σύντομα τις επιθέσεις. Οι γιουγκοσλαβικές και σερβικές δυνάμεις απάντησαν σύντομα με μια αδίστακτη αντεπίθεση. Στόχος τους δεν ήταν πλέον μόνο ο έλεγχος της περιοχής αλλά η εθνοκάθαρση. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ καταδίκασε την συνεχή χρήση βίας και επέβαλε εμπάργκο όπλων. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ήταν αρκετό για να σταματήσει τους αντιμαχόμενους. Διπλωματικές διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν στη Γαλλία το 1999 απέτυχαν εντός ενός μήνα.
Η κατάσταση είχε οδηγηθεί σε αδιέξοδο. Τον Μάρτιο του 1999, όμως, το ΝΑΤΟ ξεκίνησε να βομβαρδίζει με τα πολεμικά του αεροσκάφη τις θέσεις των σερβικών δυνάμεων. Το Βελιγράδι, πάλι, απάντησε με την εκτόπιση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Τις επόμενες 11 εβδομάδες, οι βομβαρδισμοί του ΝΑΤΟ έφτασαν μέχρι την ίδια την σερβική πρωτεύουσα. Η Σερβία δεν κατάφερε να αντέξει τις τεράστιες ζημιές που προκλήθηκαν και δέχθηκε τους όρους ειρήνης που του προτάθηκαν: την απόσυρση των στρατευμάτων της από το Κόσοβο, καθώς και την επιστροφή των προσφύγων στον τόπο τους. Η περιοχή περνούσε, επίσης, υπό την διοίκηση του ΟΗΕ.
Παρ’ όλα αυτά, εντάσεις παρατηρήθηκαν και πάλι λίγα χρόνια αργότερα, με εξεγέρσεις και σποραδικές βιαιοπραγίες. Τον Φεβρουάριο του 2008, το Κόσοβο κήρυξε την ανεξαρτησία του. Αρκετά κράτη, όπως οι ΗΠΑ και πολλά μέλη της ΕΕ, αναγνώρισαν το νέο κράτος. Η Σερβία, όμως, αρνείται κατηγορηματικά να αναγνωρίσει τη νεοσύστατη δημοκρατία, μέχρι και σήμερα, και υποστηρίζεται από την Ρωσία, την Κίνα και πολλά άλλα μέλη της διεθνούς κοινότητας. Η χώρα έχει, επίσης, να αντιμετωπίσει μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση, καθώς πολλοί πρόσφυγες δεν έχουν επιστρέψει ακόμη στην χώρα τους και όσοι το έχουν κάνει χρειάζονται πολλούς πόρους ανθρωπιστικής βοήθειας. Ενώ η βοήθεια αυτή προσφέρεται πολλές φορές από διεθνείς οργανισμούς και άλλα κράτη, είναι φανερό ότι το ίδιο το κράτος του Κοσόβου μπορεί να κάνει λίγα πράγματα για να βοηθήσει τους κατοίκους του, την στιγμή, μάλιστα, που αντιμετωπίζει και πολλά οικονομικά προβλήματα, μεταξύ των οποίων η αυξημένη ανεργία, που το 2013 ακούμπησε το 30,9% του εργατικού δυναμικού.
Τι θα μπορούσε να επιφυλάσσει το μέλλον, λοιπόν, για το Κόσοβο;
Το μόνο σίγουρο είναι η σιδερένια θέληση των κατοίκων του για απόσχιση από την Σερβία. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν αρκεί για να δημιουργηθεί ένα κράτος. Η Δημοκρατία του Κοσόβου, κατ’ αρχάς, βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο όσον αφορά την εσωτερική της οργάνωση, την οικονομία αλλά και την άμυνα. Παρατηρείται, φυσικά, μεγάλη πρόοδος καθημερινά, αλλά υπάρχουν ακόμη μεγάλες ελλείψεις. Οι Ένοπλες Δυνάμεις του Κοσσυφοπεδίου, για παράδειγμα, εκτελούν περισσότερο καθήκοντα πολιτικής προστασίας και απέχουν πολύ από τους τυπικούς στρατούς ξηράς των υπολοίπων πλήρως αναγνωρισμένων στρατών.
Ως εκ τούτου, το Κόσοβο εξαρτάται κατά πολύ ακόμη από κράτη που υποστηρίζουν την ανεξαρτησία του, ιδίως τις ΗΠΑ. Και διπλωματικά, όμως, η νέα δημοκρατία αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Η διεθνής αναγνώριση του Κοσόβου ήταν ανάμεικτη και η διεθνής κοινότητα παραμένει αρκετά διχασμένη σε αυτό το θέμα. Μόλις το 50% των μελών του ΟΗΕ έχουν αναγνωρίσει το Κοσσυφοπέδιο ενώ άλλα 15 κράτη απέσυραν πρόσφατα την διπλωματική τους αναγνώριση. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι κράτη, όπως η Κίνα και η Ρωσία, που δεν έχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο, αποτελούν σημαντικοί πόλοι επιρροής αλλά και μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας που μπορούν να ασκήσουν βέτο σε κάθε κίνηση του Συμβουλίου υπέρ της ανεξαρτησίας της περιοχής. Γίνεται φανερό, λοιπόν, ότι το διπλωματικό μέλλον της περιοχής είναι τουλάχιστον αβέβαιο.
Η σημασία της διεθνούς αναγνώρισης αποδεικνύεται από το γεγονός ότι κάποια νέα κράτη απέκτησαν σταθερό διεθνές status μόλις έγιναν μέλη του ΟΗΕ. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το κράτος του Νότιου Σουδάν το 2011. Άλλες διεκδικήσεις ανεξαρτησίας, που δεν έχουν φτάσει στον ΟΗΕ, έχουν αγνοηθεί από την διεθνή κοινότητα.
Ο δρόμος της ανεξαρτησίας του Κοσόβου είναι, λοιπόν, ανοιχτός αλλά γεμάτος εμπόδια. Η πολιτική ηγεσία της περιοχής οφείλει να δράσει αποφασιστικά ώστε να διορθώσει την ελλειμματική διπλωματική αναγνώριση του κράτους. Αν δεν εξασφαλιστεί αυτό, είναι βέβαιο ότι οι εντάσεις θα αναζωπυρωθούν. Κάτι τέτοιο θα είχε σοβαρές συνέπειες όχι μόνο στο Κόσοβο και την Σερβία αλλά σε όλα τα Βαλκάνια.
Βιβλιογραφία:
- Thanos Veremis, “A Modern History of the Balkans”, I.B. TAURIS, 2017.
- Antonia Young, John B. Allcock and Others, “Kosovo”, Encyclopaedia Britannica, inc., June 04, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/place/Kosovo
- The Editors of Encyclopaedia Brittanica, “Kosovo conflict”, Encyclopaedia Britannica, inc., May 20, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/event/Kosovo-conflict
- George Kyris, Agon Demjaha, “What makes a state a state. Why places like Kosovo live in limbo”, The Conversation, August 5, 2020. Διαθέσιμο σε: https://theconversation.com/what-makes-a-state-a-state-why-places-like-kosovo-live-in-limbo-132403?fbclid=IwAR1se8heoiQnYHEbla4ocOoVyqN773OnEdOlDiE–qxx0VQf8GO3wu68C8U
- Koenraad Van Brabant, “The current situation in Kosovo”, Humanitarian Practice Network, March, 2004. Διαθέσιμο σε: https://odihpn.org/magazine/the-current-situation-in-kosovo/?fbclid=IwAR03_0q6MuI-WlMK8RV9evZcjnA3pkGXEPWl-DZh3Ags3eBBalAOHh84xuI
- “Kosovo Chronology of Events”, Security Council Report, May 5, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.securitycouncilreport.org/chronology/kosovo.php?fbclid=IwAR0_o5ipsSs2-CSTZCCo4JQG4P2-Ho9RnpCvQuzcv1Dq4QfE21GnPQSxjP8