Γράφει η Αναστασία Γιάνναρου
Η φύση στην Ευρώπη αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια σημαντικές προκλήσεις. Μία από τις αιτίες αυτού του γεγονότος, είναι η ελλιπής αποκατάσταση της λειτουργίας και της βιοποικιλότητας των φυσικών οικοσυστημάτων σε συνδυασμό με τις ανθρωπογενείς πιέσεις, όπως η ρύπανση, η υποβάθμιση του εδάφους και η υπερβολική χρήση των πόρων (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, 2023). Μάλιστα, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη αναφορά του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (2020) για την κατάσταση της φύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 81% των προστατευόμενων οικοτόπων, το 39% των προστατευόμενων πτηνών και το 63% των υπολοίπων προστατευόμενων ειδών βρίσκονται σε κακή ή ανεπαρκή κατάσταση. Υπό αυτές τις συνθήκες, η αποκατάσταση της φύσης αναδεικνύεται σε προτεραιότητα της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ένωσης (Hallosserie, 2023).
Η επιτακτική ανάγκη ανάληψης δράσης αποτυπώνεται στον νέο ευρωπαϊκό Κανονισμό για την Αποκατάσταση της Φύσης, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 18 Αυγούστου 2024 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2024). Ο συγκεκριμένος κανονισμός κρίνεται καθοριστικής σημασίας για τη βιοποικιλότητα στην ΕΕ και την αποφυγή περαιτέρω απωλειών, ενώ, παράλληλα, συμβάλλει στην επίτευξη του στόχου για την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, καθώς και στην ενίσχυση και διασφάλιση της επισιτιστικής και της υδατικής ασφαλείας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2024). Επιπλέον, συνεισφέρει στην τήρηση των διεθνών δεσμεύσεων της Ένωσης στο Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα Kunming-Montreal (European Commission, 2024). Σε πρακτικό επίπεδο, δρομολογεί μια διαρκή διαδικασία αποκατάστασης της φύσης, τόσο στη στεριά, όσο και στη θάλασσα, προάγοντας ταυτόχρονα τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, τη γεωργία και τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2024). Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που θέτει, καλεί τα κράτη μέλη να αποκαταστήσουν τουλάχιστον 20% των χερσαίων και 20% των θαλάσσιων περιοχών της ΕΕ έως το 2030, με απώτερο στόχο την πλήρη αποκατάσταση όλων των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων έως το 2050 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2024). Ο Κανονισμός φαίνεται να θέτει φιλόδοξους στόχους, αλλά και νέες κατευθύνσεις στην περιβαλλοντική πολιτική της ΕΕ, γι’ αυτό και αναμένεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη διαχείριση της βιοποικιλότητας και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Παρόλα αυτά, ζητούμενο παραμένει ο βαθμός στον οποίο αποτελεί πρωτοποριακή πολιτική για την ΕΕ, καθώς και το πώς μπορεί να επηρεάσει τη μελλοντική περιβαλλοντική διακυβέρνηση στην Ευρώπη.
Καταρχάς, αυτό το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για την αποκατάσταση της φύσης έχει χαρακτηριστεί ως μία «ιστορική κατάκτηση», η οποία αποτελεί μια «σημαντική νίκη για τη διατήρηση της φύσης, τη δράση για το κλίμα και την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» (Climate Trade, 2024). Πρόκειται για τον πρώτο Κανονισμό για τη φύση που προτείνεται σε επίπεδο ΕΕ εδώ και 30 χρόνια και μάλιστα τον πρώτο που εστιάζει στην αποκατάσταση αυτής (Χριστοπούλου, 2023). Ωστόσο, η εξέταση της πρωτοπορίας αυτού του Κανονισμού είναι ελλιπής αν δεν λαμβάνεται ταυτόχρονα υπόψη η Στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030. Η τελευταία δε, αποτελεί ένα φιλόδοξο σχέδιο με στόχο την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής βιοποικιλότητας έως το 2030 (European Commission, 2020). Μεταξύ άλλων, η στρατηγική αυτή τονίζει την ανάγκη ανάπτυξης ενός «φιλόδοξου Σχεδίου Αποκατάστασης της Φύσης της ΕΕ», καθώς υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις, όπως η απουσία απαίτησης για εθνικά σχέδια αποκατάστασης και η μη ύπαρξη σαφών δεσμευτικών στόχων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020). Μάλιστα, γίνεται μνεία στην υποβολή πρότασης για νομικά δεσμευτικούς στόχους αποκατάστασης της φύσης στην ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020).
Μέσω του Κανονισμού για την Αποκατάσταση της Φύσης λοιπόν, θεσπίζονται πλέον αυτοί οι δεσμευτικοί στόχοι και οι υποχρεώσεις (Official Journal of the European Union, 2024). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η αποκατάσταση παύει να είναι μια προτροπή και καθίσταται πλέον υποχρέωση. Μία εξίσου σημαντική και πρωτοποριακή παράμετρος, είναι το ότι θέτει συγκεκριμένους και ποσοτικοποιημένους στόχους για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων με σαφή χρονοδιαγράμματα (Official Journal of the European Union, 2024). Η Στρατηγική του 2030 έθετε, επίσης, γενικούς στόχους αποκατάστασης, ωστόσο δεν παρείχε τέτοια λεπτομερή και νομικά κατοχυρωμένα ποσοτικά χρονοδιαγράμματα για ευρύ φάσμα οικοσυστημάτων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020). Προκειμένου να εξασφαλιστεί η τήρηση αυτών των στόχων, ο Κανονισμός υποχρεώνει τα κράτη μέλη της ΕΕ να διαμορφώσουν Εθνικά Σχέδια Αποκατάστασης και μάλιστα προβλέπει μηχανισμούς παρακολούθησης της προόδου (Official Journal of the European Union, 2024). Συνεπώς, η πρωτοπορία του Κανονισμού έγκειται στο γεγονός ότι μετουσιώνει τις γενικές φιλοδοξίες και προτάσεις της Στρατηγικής για την Βιοποικιλότητα σε συγκεκριμένες, νομικά δεσμευτικές υποχρεώσεις και στόχους για τα κράτη μέλη.
Γίνεται, έτσι, αντιληπτό, ότι αυτός ο νέος Κανονισμός πρόκειται μεταξύ άλλων να επηρεάσει σημαντικά τη μελλοντική περιβαλλοντική διακυβέρνηση στην Ευρώπη, καθώς σηματοδοτεί μια μετατόπιση προς μια πιο ενεργητική και δεσμευτική προσέγγιση της προστασίας του περιβάλλοντος, πέρα από την απλή διατήρηση. Όπως προαναφέρθηκε, τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να αναπτύξουν Εθνικά Σχέδια Αποκατάστασης στην Επιτροπή εντός δύο ετών από την έναρξη ισχύος του Κανονισμού, τα οποία πρέπει να αναφέρονται λεπτομερώς στα ληφθέντα μέτρα, καθώς και στα αποτελέσματά τους (Official Journal of the European Union, 2024). Αυτή η κατάσταση φιλοδοξεί να οδηγήσει στην αναδιαμόρφωση των περιβαλλοντικών πολιτικών των κρατών μελών της Ένωσης, βελτιώνοντας και την περιβαλλοντική διαχείριση στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικότερα, οι μέχρι σήμερα κατακερματισμένες προσπάθειες αποκατάστασης σε εθνικό επίπεδο, θα αντικατασταθούν από τη χρήση εργαλείων σχεδιασμού για την προτεραιοποίηση και την εφαρμογή δράσεων αποκατάστασης μεγάλης κλίμακας (Aubert & Noebel, 2022). Όσον αφορά την οριζόντια συνεργασία, τα κράτη μέλη που μοιράζονται διασυνοριακά οικοσυστήματα, θα πρέπει να ενισχύσουν τις μεταξύ τους συνεργασίες για την υλοποίηση των σχεδίων τους. Όσον αφορά την κάθετη συνεργασία δε, το σχέδιο του κάθε κράτους θα πρέπει να συμβάλλει στον συντονισμό των δράσεων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, εμπλέκοντας τους σχετικούς φορείς στη διαδικασία σχεδιασμού (Aubert & Noebel, 2022).
Εν συνεχεία, η πρόβλεψη για ενισχυμένη παρακολούθηση της κατάστασης των οικοσυστημάτων και της αποτελεσματικότητας των μέτρων αποκατάστασης, αλλά και αξιολόγησης των εθνικών σχεδίων και της προόδου των κρατών μελών από την Επιτροπή (Official Journal of the European Union, 2024), δύναται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη μιας πιο διαφανούς και συμμετοχικής περιβαλλοντικής διακυβέρνησης. Αυτό μπορεί πλέον να καταστεί εφικτό αφού, τα Εθνικά Σχέδια Αποκατάστασης θα παρέχουν επιπλέον συστήματα παρακολούθησης και αξιολόγησης της προόδου (Aubert & Noebel, 2022). Στο πλαίσιο αυτό, θα αναπτυχθεί μια κοινή μεθοδολογία σε επίπεδο ΕΕ για την αξιολόγηση της κατάστασης των οικοσυστημάτων (Aubert & Noebel, 2022).
Τέλος, παρατηρείται μια γενικότερη τάση λήψης μέτρων σε εθνικό επίπεδο με απώτερο στόχο τη συνολική πρόοδο στο ευρωπαϊκό. Η επιτυχία του Κανονισμού θα εξαρτηθεί από την ανταπόκριση των κρατών μελών της ΕΕ και τη συμμόρφωση που αυτά θα επιδείξουν. Το 2025 αποτελεί την μεγάλη αφετηρία, καθώς τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν τα εθνικά σχέδια αποκατάστασης που πρέπει να υποβληθούν έως τον Σεπτέμβριο του 2026 (IUCN European Regional Office, 2024). Ωστόσο, με τον Κανονισμό να είναι σε ισχύ εδώ και μόλις μερικούς μήνες, είναι ακόμη πολύ νωρίς για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα, καθώς απουσιάζουν τα πρώτα εμπειρικά δεδομένα και τα εθνικά σχέδια. Συνεπώς, η εφαρμογή του Κανονισμού πρέπει να παρακολουθείται στενά σε τακτική βάση, ώστε να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα των μέτρων, τα περιθώρια βελτίωσής τους, και ο βαθμός κατά τον οποίο επηρεάζεται η περιβαλλοντική διακυβέρνηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Κλείνοντας, είναι σαφές πως σε ένα ολοένα ασταθές και απρόβλεπτο διεθνές περιβάλλον, το συγκεκριμένο εγχείρημα κρίνεται δύσκολο. Εάν η εφαρμογή του, όμως, αποδειχθεί επιτυχής, ο πρωτοποριακός αυτός Κανονισμός θα μπορούσε να εξελιχθεί σε πρότυπο για άλλες διεθνείς περιβαλλοντικές συμφωνίες, ενισχύοντας έτι περαιτέρω τον ηγετικό ρόλο της ΕΕ στην παγκόσμια περιβαλλοντική διακυβέρνηση.
Πηγές:
Πρωτογενείς πηγές
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2020). EU Biodiversity Strategy for 2030: Bringing nature back into our lives. Διαθέσιμο στο: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2021-0277_EN.html
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2024). Nature Restoration Regulation. Διαθέσιμο στο: https://environment.ec.europa.eu/topics/nature-and-biodiversity/nature-restoration-regulation_en
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2024, August 15). Degraded ecosystems to be restored across Europe as Nature Restoration Law enters into force. Διαθέσιμο στο: https://environment.ec.europa.eu/news/nature-restoration-law-enters-force-2024-08-15_en
Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος. (2020). State of nature in the EU:Results from reporting under the nature directives 2013-2018. Luxemburg: Publications Office of the European Union. Διαθέσιμο στο: https://www.eea.europa.eu/en/analysis/publications/state-of-nature-in-the-eu-2020
Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος. (2023, May 9). The importance of restoring nature in Europe. Διαθέσιμο στο: https://www.eea.europa.eu/publications/importance-of-restoring-nature
Aubert, G., & Noebel, R. (2022). How will nature restoration help fulfil EU environmental policy objectives? Institute for European Environmental Policy. Διαθέσιμο στο: https://ieep.eu/wp-content/uploads/2023/01/3_-Nature-Restoration-and-Synergies-with-EU-environmental-policies.pdf
IUCN European Regional Office. (2024, August). EU Nature Restoration Regulation IUCN Briefing. Διαθέσιμο στο: https://iucn.org/sites/default/files/2024-08/iucn-briefing-eu-nature-restoration-regulation-final-1.pdf
Official Journal of the European Union. (2024). REGULATION (EU) 2024/1991 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 24 June 2024 on nature restoration and amending Regulation (EU) 2022/869. Διαθέσιμο στο: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202401991
Αρθρογραφία
Χριστοπούλου, Ι.. (2023, April). New European Nature Restoration Law. The Green Tank. Διαθέσιμο στο: https://thegreentank.gr/en/2023/04/19/new-european-nature-restoration-law/
Climate Trade. (2024, June 19). Why is the EU Nature Restoration Law a landmark achievement for Europe’s biodiversity and climate goals? Διαθέσιμο στο: https://climatetrade.com/why-is-the-eu-nature-restoration-law-a-landmark-achievement-for-europes-biodiversity-and-climate-goals/
Hallosserie, A. (2023, July 12). Why is a nature restoration policy essential in Europe? IDDRI. Διαθέσιμο στο: https://www.iddri.org/en/publications-and-events/billet-de-blog/why-nature-restoration-policy-essential-europe
Πηγή εικόνας: Ash Amplifies. (2018). Green leafed plant. Διαθέσιμη στο: https://unsplash.com/photos/green-leafed-plant-NQ6Lh81BTRs