Γράφει ο Κωνσταντίνος Αναγνωστάκης
Στο πρώτο μέρος της ανάλυσης περιεγράφηκε εν συντομία η ιστορική διαδρομή της Ινδικής εξωτερικής πολιτικής από την διακήρυξη της ανεξαρτησίας της. Έπειτα, αναλύθηκαν οι σχέσεις της Ινδίας με τις χώρες της ευρείας γειτονιάς της, δίνοντας βάση στις νέες κατευθύνσεις που χάραξε η κυβέρνηση Μόντι. Στο παρών μέρος, γίνεται λόγος για τις σχέσεις της Ινδίας με τις Μεγάλες Δυνάμεις, δηλαδή την Κίνα, τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση και, τέλος, τη Ρωσία. Στη διάρκεια της ανάλυσης, αναφέρονται τα στοιχεία αυτά που καθιέρωσε την τελευταία δεκαετία ο Πρωθυπουργός Μόντι και άλλαξαν τα δεδομένα προσθέτοντας ένα συνήθως θετικό πρόσημο στην Ινδική εξωτερική πολιτική. Η τελευταία παράγραφος αποδίδει, τέλος, τα συμπεράσματα των δύο μερών της ανάλυσης, αναγνωρίζοντας τη συμβολή του τωρινού Πρωθυπουργού στον αυξανόμενο ρόλο που παίζει η Ινδία στη διεθνή σκακιέρα.
Η Ινδία και η Κίνα αποτελούν αναμφίβολα τους κυριότερους δρώντες στην ευρύτερη περιοχή της Ν/Α Ασίας. Είναι τα δύο πολυπληθέστερα κράτη του κόσμου, από τις πλέον ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη και με πολύ έντονη διπλωματική παρουσία τα τελευταία έτη (Χαραλάμπης, 2022). Οι μεταξύ τους σχέσεις έχουν βελτιωθεί κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Πρωθυπουργού Μόντι, κυρίως σε οικονομικό και εμπορικό επίπεδο. Είναι χαρακτηριστικό ότι το οικονομικό έτος 2023-2024 η Κίνα ξεπέρασε τις ΗΠΑ ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ινδίας, με συνολικό αμφίδρομο εμπόριο αξίας 118,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων (The Economic Times, 2024). Παράλληλα, οι δύο χώρες έχουν κοινές (και διαφορετικές από τη Δύση) θέσεις σε πολλά διεθνή ζητήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, η εργατική νομοθεσία, ο έλεγχος των εξοπλισμών και τα ανθρώπινα δικαιώματα (Malone, 2011). Ωστόσο, τόσο σε πολιτικό όσο και σε στρατηγικό επίπεδο, οι δύο Ασιατικές δυνάμεις έχουν έντονες και για πολλές δεκαετίες ανεπίλυτες διαφορές που δυσκολεύουν την περαιτέρω πρόοδο των σχέσεων τους. Για παράδειγμα, παρά την κοινή συμμετοχή τους στο σχήμα BRICS, η προσέγγιση Κίνας και Πακιστάν έχει ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια, με το Πακιστάν να εντάσσεται στην «Πρωτοβουλία Ζώνης και Οδού» (BRI), με την Ινδία να αντιλαμβάνεται αυτή την προσέγγιση όχι μόνο με όρους οικονομικούς, αλλά και με ασφαλείας (Χαραλάμπης, 2022). Επιπλέον, οι διασυνοριακές διαφορές (Γραμμή Μακ Μάχον (McMahon) στα ανατολικά και Ακσάι Τσιν (Aksai Chin) στα δυτικά που οδήγησαν στον πόλεμο του 1962 παραμένουν. Αυτό φάνηκε και από την αιματηρή σύγκρουση που ξέσπασε μεταξύ Ινδικών και Κινεζικών στρατευμάτων το 2020, όταν Κινέζοι στρατιώτες εισήλθαν στην κοιλάδα του Γκάλουαν (Galwan) στο Λαντάκ (Ladakh), κατά μήκος της λεγόμενης Γραμμής Πραγματικού Ελέγχου (Line of Actual Control) στα σύνορα μεταξύ των δύο κρατών, με την Ινδία να απαντάει στην εισβολή (Stavridis, 2020). Η άμεση απάντηση του Ινδικού στρατού αποτελεί και μία ισχυρή απόδειξη της πιο επιθετικής προσέγγισης που έχει αναπτύξει η Ινδική εξωτερική πολιτική υπό τον τωρινό της πρωθυπουργό αναφορικά με την στάση της απέναντι στην Κίνα. Τέλος, η Κίνα είναι το μοναδικό από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που αντιτίθεται με βέτο εδώ και χρόνια στην υποψηφιότητα της Ινδίας για ένταξη σε αυτό ως το έκτο μόνιμο μέλος. Ως εκ τούτου, παρά την «ειδική θέση που κατέχει η Κίνα και ο λαός της στην καρδιά» του Ινδού Πρωθυπουργού (The Economic Times, 2011), ο τελευταίος έχει προχωρήσει σε στρατιωτικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ και έχει συσφίξει τις σχέσεις του με τον Δυτικό κόσμο για να αναχαιτίσει την αυξημένη Κινεζική επιρροή.
Όπως ειπώθηκε και παραπάνω, η αλλαγή στο παγκόσμιο γεωπολιτικό γίγνεσθαι που προκλήθηκε από τη ραγδαία οικονομική, στρατιωτική και τεχνολογική ανάπτυξη της Κίνας, σε συνδυασμό με την υποβάθμιση των μεταξύ τους σχέσεων, ανάγκασαν την Ινδία να διευρύνει τις επαφές της με τον Δυτικό κόσμο. Έτσι, η κυβέρνηση Μόντι προχώρησε στην ένταξη της χώρας στον Τετραμερή Διάλογο Ασφαλείας (Quadrilateral Security Dialogue) μαζί με τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και την Ιαπωνία με κύριους στόχους την ανάσχεση της Κινεζικής απειλής και την ασφάλεια των θαλασσίων συνόρων. Παράλληλα, εισήλθε και σε ένα ακόμα τετραμερές φόρουμ που αφορά την οικονομική συνεργασία στην Δυτική Ασία μαζί με τις ΗΠΑ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ισραήλ. Εκμεταλλευόμενος λοιπόν επιδέξια τους φόβους της Ουάσιγκτον για την Κίνα, ο Μόντι κατάφερε να αποσπάσει εξαιρετική υποστήριξη από τον Λευκό Οίκο, ειδικά για την υποψηφιότητα της Ινδίας ως μόνιμο μέλος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ καθώς και να αγοράσει προηγμένα όπλα από τις ΗΠΑ. Επιπλέον, όσον αφορά τις χώρες της Ε.Ε., τα τελευταία χρόνια έχει υπογραφεί πλήθος συμφωνιών σχετικά με συνεργασία σε τομείς όπως η διαχείριση της πανδημίας και ζητήματα υγειονομικής φύσης, η κλιματική αλλαγή, η διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος, η προσφυγική κρίση, η προστασία των μειονοτήτων, οι μεταφορές, η ενέργεια, η εκπαίδευση, η τεχνολογία κ.ά (Χαραλάμπης, 2022). Ενδεικτικά, οι άμεσες ξένες επενδύσεις της ΕΕ στην Ινδία έφτασαν τα 87 δις. ευρώ για το 2020 ενώ οι συνολικές συναλλαγές σε αγαθά και υπηρεσίες ξεπέρασαν τα 95 δις ευρώ για το ίδιο έτος (European Commission, 2024). Είναι εμφανές, λοιπόν, ότι παρά το έντονο αντί-αποικιακό αίσθημα και τα δεινά που προκάλεσαν οι Ευρωπαίοι στη χώρα δεκαετίες πριν, οι σχέσεις επί κυβέρνησης Μόντι έχουν σημειώσει σημαντική βελτίωση, ενώ το μεταξύ τους εμπόριο συνεχίζει να ανθεί.
Παρά την πολιτική της «μη-ευθυγράμμισης», δηλαδή της μη ανάμειξης στα διεθνή ζητήματα, που τήρησε η Ινδία καθ’ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Ινδό-Ρωσικές σχέσεις έχουν γνωρίσει μεγάλη άνθιση από την ανάληψη της ηγεσίας του Πρωθυπουργού Μόντι, με τις πολλαπλές μεταξύ τους συναντήσεις να αποτελούν μία μόνο ένδειξη. Η Ινδό-Ρωσική Διακυβερνητική Επιτροπή (Indo-Russian Inter-Governmental Commission), που διαχειρίζεται τις διμερείς υποθέσεις σε κυβερνητικό επίπεδο μεταξύ των δύο χωρών, είναι ένας από τους μεγαλύτερους και πιο οργανωμένους κυβερνητικούς μηχανισμούς που είχε η Ινδία με οποιαδήποτε χώρα διεθνώς (Rajeev, 2012). Επίσης, οι δύο χώρες συμμετέχουν από κοινού σε πληθώρα διεθνών οργανισμών όπως ο ΟΗΕ, οι BRICS, o Οργανισμός Συνεργασίας της Σανγκάης και η Σύνοδος G20, ενώ η Ρωσία έχει επίσημα υποστηρίξει την είσοδο της Ινδίας και στο Φόρουμ Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού. Παράλληλα, μαζί με τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, στηρίζει την υποψηφιότητα της Ινδίας ως μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Οι δύο χώρες συνεργάζονται έντονα και σε στρατιωτικό επίπεδο, με την Ινδία να αποτελεί τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Μόσχας σε οπλικά συστήματα τα τελευταία τουλάχιστον 20 χρόνια (Χαραμίδης, 2022). Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της σχέσης είναι η προμήθεια τεσσάρων ρωσικών αντιαεροπορικών S-400 που υπεγράφη το 2018, παρά τις διεθνείς αντιδράσεις από τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Οι ισχυροί δεσμοί μεταξύ των δύο κρατών είναι επίσης εμφανείς και στον Ρώσο-Ουκρανικό πόλεμο, καθώς η αποχή της Ινδίας στα ψηφίσματα του ΟΗΕ υπέρ της Ουκρανίας αποτελεί εμφανή απόδειξη της Ινδικής προσπάθειας να μη διαταράξει τις σχέσεις της με το καθεστώς Πούτιν.
Όπως αναλύθηκε και παραπάνω, η Ινδία ιστορικά είχε ακολουθήσει διαφορετικές αντιλήψεις αναφορικά με την εθνική της εξωτερική πολιτική, με επικρατέστερο δόγμα εκείνο της μη-ευθυγράμμισης στα διεθνή ζητήματα. Παρά το γεγονός ότι οι βασικοί εθνικοί στρατηγικοί στόχοι παραμένουν ίδιοι, παρατηρείται ότι η Ινδία υπό τον Μόντι έχει υιοθετήσει μία πολύ πιο επιθετική προσέγγιση για την επίτευξη αυτών, τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Η διεθνής της εικόνα έχει βελτιωθεί σημαντικά, κυρίως εξαιτίας της εξωστρέφειας που επιδεικνύει η κυβέρνηση, με ανταλλαγές επισκέψεων σε ανώτατο επίπεδο, με συνάψεις γιγαντιαίων εμπορικών συμφωνιών και με διακρατικές συνεργασίες στον ενεργειακό και τον στρατιωτικό τομέα. Το γεγονός ότι πλέον δεν επαναπαύεται στην προσέγγιση με τις χώρες της Εγγύς Ανατολής αλλά διατηρεί επαφές και με τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις, εκμεταλλευόμενη την στρατηγική γεωγραφική της θέση και την οικονομική της δύναμη, δείχνει και τους εξαιρετικούς διπλωματικούς χειρισμούς που κάνει η κυβέρνηση Μόντι. Αυτή η στρατηγική πολυφωνία της Ινδίας της επιτρέπει όχι μόνο να συμμετέχει σε πλήθος περιφερειακών, παγκόσμιων οργανισμών και σε διεθνή fora, αλλά να έχει μάλιστα αυξήσει σε μεγάλο βαθμό την επιρροή της στις αποφάσεις αυτών. Η συμμετοχή της τόσο στον Τετραμερή Διάλογο με τις ΗΠΑ, όσο και στις χώρες BRICS και στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης με την Κίνα και τη Ρωσία αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα της στρατηγικής πολλαπλών κατευθύνσεων που αποτελεσματικά έχει υιοθετήσει η τωρινή κυβέρνηση. Συνοψίζοντας λοιπόν, η σημερινή Ινδία δεν περιορίζεται απλώς στην θέαση των διεθνών εξελίξεων, αλλά διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του διεθνούς περιβάλλοντος μέσω της άσκησης διπλωματικά επιθετικής εξωτερικής πολιτικής.
Βιβλιογραφία
Ελληνικές πηγές:
Χαραλάμπης, Γεώργιος. (2022). “Εξωτερική πολιτική και διεθνείς σχέσεις χωρών του παγκόσμιου νότου: Ινδία.” Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Διαθέσιμο σε: https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/28461/1/CharalampisGeorgiosMsc2022.pdf
Χαραμίδης Γ. (2022). Ενδυναμώνεται η σχέση Ινδίας-Ρωσίας: Ανησυχία στη Δύση. CNN Greece. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/kosmos/story/340341/endynamonetai-i-sxesi-indias-rosias-anisyxia-sti-dysi
Stavridis J. (2020). Ο πόλεμος Ινδίας – Κίνας μόλις έγινε πραγματικός. Capital. Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/bloomberg-view/3462006/o-polemos-indias-kinas-molis-egine-pragmatikos/
Ξένες πηγές:
Malone, D. M. (2011). Does the elephant dance?: contemporary Indian foreign policy. OUP Oxford.
European Commission (Last updated: 2024). International Partnerships. India. Available at: https://international-partnerships.ec.europa.eu/countries/india_en
Rajeev S. (2012). Indo-Russian Inter-Governmental Commission to meet in mid-October. Russia Beyond. Available at: https://www.rbth.com/articles/2012/09/26/indo-russian_inter-governmental_commission_to_meet_in_mid-october_17907
The Economic Times (2024). China overtakes US to become India’s top trading partner in FY24. Available at: https://economictimes.indiatimes.com/news/economy/foreign-trade/china-overtakes-us-to-become-indias-top-trading-partner-in-fy-2023-24/articleshow/110049223.cms
The Economic Times (2011). Narendra Modi seeks Chinese investments for Gujarat. Available at: https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/narendra-modi-seeks-chinese-investments-for-gujarat/articleshow/10667923.cms?from=mdr
Πηγή εικόνας:
India News (2024). Chinese state media praises India’s economic growth, foreign policy under PM Modi. Available at: https://www.ndtv.com/india-news/chinese-state-media-praises-indias-economic-growth-foreign-policy-under-pm-narendra-modi-4798678