Γράφει ο Πασχάλης Μπάνδας
Μετά από μια δεκαετία συγκρούσεων, που τα τελευταία χρόνια είχαν οδηγηθεί σε τέλμα, σημειώθηκε κατά τα τέλη Νοεμβρίου 2024 εκ νέου αναζωπύρωση του Συριακού Εμφυλίου πολέμου. Η αναζωπύρωση αυτή εκφράστηκε με μια σειρά πολλών νέων επιχειρήσεων των αντικαθεστωτικών δυνάμεων από πολλαπλά μέτωπα, οι οποίες εν τέλει οδήγησαν στην κατάληψη των σημαντικών – υπό κυβερνητική κατοχή – πόλεων και την πτώση της κυβέρνησης Άσαντ. Απότοκο αυτών των επιχειρήσεων, ήταν σε λίγες μόλις μέρες η δημιουργία ερωτημάτων όσον αφορά το λόγο που η κυβέρνηση Άσαντ απέτυχε παταγωδώς να υπερασπιστεί τις κτήσεις της στη χώρα. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της Συρίας, που οδήγησαν στην κατάρρευση αυτή, οι οποίοι θα αναλυθούν παρακάτω.
Όσον αφορά τους εξωγενείς παράγοντες, διακρίνονται η μειωμένη επιχειρησιακή ικανότητα της Ρωσίας στη Συρία, λόγω της ανάλωσης των δυνάμεών της στον μαινόμενο ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, αλλά και η υποστήριξη της Τουρκίας στις δυνάμεις της αντιπολίτευσης μέσω του μισθοφορικού στρατού της. Στις αρχές του 2022, πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ρωσικές δυνάμεις στη Συρία λειτουργούσαν διαμοιρασμένες σε 105 στρατηγικής σημασίας σημεία, διενεργώντας περιπολίες και αεροπορικές επιδρομές ενάντια στα διάσπαρτα υπολείμματα του ISIS (Shawakh A. et al., 2024). Σύμφωνα με το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το 2022 πραγματοποιήθηκαν 3,935 αεροπορικές επιθέσεις ρωσικών αεροσκαφών ενάντια σε τρομοκράτες, ωστόσο ο αριθμός αυτός είναι μόλις το ⅓ των αντίστοιχων επιθέσεων του έτους 2021 και πρόκειται για ένα λογικό επακόλουθο της εισβολής στην Ουκρανία (Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, 2023). Αν και υπήρξε μεταξύ του 2023 και του 2024 αύξηση των φυλακίων της Ρωσίας στη χώρα, οι ανάγκες του γενικευμένου πολέμου οδήγησαν τη Ρωσία στο να μετακινήσει από τη Συρία σημαντικό εξοπλισμό, όπως για παράδειγμα συστήματα S-300 τον Οκτώβριο του 2022, αλλά και αριθμό προσωπικού έως και 1600 σε αριθμό, μειώνοντας επομένως τις επιχειρησιακές δυνατότητές της. Ακόμα πιο περιορισμένη ήταν η δράση της ιδιωτικής μισθοφορικής εταιρείας Wagner Group, μετά το πραξικόπημα που επιχείρησε τον Ιούνιο του 2023, όταν έχασε την εμπιστοσύνη του Πούτιν και τα μέλη της φυλακίστηκαν ή τέθηκαν εκτός δράσης.
Παράλληλα, σημαντικό ρόλο στην κατάρρευση του καθεστώτος διαδραμάτισε η Τουρκία. Διάφορες ομάδες οι οποίες υποστηρίζονται από αυτή, είτε μέσω άμεσης συνδρομής σε οπλισμό, πυρομαχικά, είτε μέσω της εκπαίδευσης των μελών της, πρωτοστάτησαν στην κατάληψη των στρατηγικής σημασίας πόλεων και των επαρχιών που οδήγησαν στη νίκη των δυνάμεων της αντιπολίτευσης. Συγκεκριμένα, οι δύο κύριες οργανώσεις πίσω από τις οποίες βρίσκεται η τουρκική κυβέρνηση είναι ο Συριακός Εθνικός Στρατός (Syrian National Army), ο οποίος ελέγχεται από την Προσωρινή Κυβέρνηση της Συρίας και εκπαιδεύτηκε στην Τουρκία, και η οργάνωση “Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (Hay’at Tahrir al Sham), που ίδρυσε τον Νοέμβριο του 2017 την Κυβέρνηση Συριακής Σωτηρίας, με αμφότερες τις κυβερνήσεις να αποτελούν επί της ουσίας την πολιτική και διοικητική μορφή του ελέγχου των ενόπλων οργανώσεων στις περιοχές της Βόρειας Συρίας. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως στην πόλη Ιντλίμπ, την σημαντικότερη πόλη στη Βόρεια Συρία, οι δύο οργανώσεις είχαν στο παρελθόν συγκρουστεί για τον έλεγχο. Η Τουρκία είναι σίγουρο πως, αν και δεν παραδέχεται την συμμετοχή της στις νέες εχθροπραξίες, ενέκρινε τις επιχειρήσεις. Χαρακτηριστικά, ο Πρόεδρος Ερντογάν στις 6 και 8 Δεκεμβρίου έκανε λόγο για την προσφορά της Τουρκίας στον Άσαντ σχετικά με τη λήξη του πολέμου και την δόμηση της νέας μεταπολεμικής Συρίας, προσφορά που ωστόσο δεν έχαιρε θετικής απάντησης (Ερντογάν, 2024). Στις ίδιες δηλώσεις τόνισε πως ήλπιζε να συνεχιστεί η επέλαση της αντιπολίτευσης δίχως προβλήματα. Αυτή επομένως η εξέλιξη του Συριακού Εμφυλίου ευνοεί από κάθε πλευρά την Τουρκία, η οποία είδε την πολιτική που ανέπτυξε προ δεκαετίας κατά της κυβέρνησης Άσαντ, να καρποφορεί. Στον αντίποδα, η Ρωσία φαίνεται να εγκαταλείπει τη χώρα τη στιγμή της συγγραφής αυτού του άρθρου. Η Ρωσία τη στιγμή αυτή φαντάζει αδύναμη να αντιδράσει και έχοντας απέναντί της μια συμμαχία οργανώσεων (HTS) που χαίρει υποστήριξης από την δύναμη μεγαλύτερης επιρροής στην περιοχή αυτή τη στιγμή, την Τουρκία, το βάρος της απόκρουσης των επιθέσεων σήκωσαν αποκλειστικά οι κυβερνητικές δυνάμεις.
Ομοίως και εδώ, διάφοροι παράγοντες οδήγησαν σε καταστροφική απόδοση και την ταχύτατη απώλεια εδαφών για τον Συριακό Αραβικό Στρατό. Ο κυριότερος παράγοντας φαίνεται να ήταν η έλλειψη ηθικού και κινήτρου για τους κυβερνητικούς στρατιώτες. Η Συρία τα τελευταία χρόνια ταλαιπωρείται από τον πληθωρισμό και τη σμίκρυνση της οικονομίας της. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η οικονομία της Συρίας έχει σμικρυνθεί κατά 60 τοις εκατό, ενώ πλέον ο πληθωρισμός έχει ανέλθει στο 300 τοις εκατό σε σχέση με το 2010 (World Bank, 2022). Σύμφωνα με έρευνα του International Rescue Committee του 2024, «άνω από το 85 τοις εκατό των ερωτηθέντων είχαν χρέη και το 90 τοις εκατό αυτών αδυνατούσαν να το πληρώσουν», ενώ η κύρια ανησυχία τους όσον αφορούσε τον βιοπορισμό ήταν η εξασφάλιση τροφής. Η δε συριακή κυβέρνηση φαίνεται πως βάσιζε τις εισροές της στην παραγωγή και πώληση του ναρκωτικού με το κοινό όνομα “captagon” (φαινεθυλλίνη), με εκτιμώμενα κέρδη ανά έτος στα 2.5 δις, κατάσταση που οδήγησε στον χαρακτηρισμό της ως narco-state (Pergolizzi Jr, J. et al., 2024). Καταλαβαίνει κανείς πως, ακολουθώντας την ευρύτερη τάση στη χώρα, οι στρατιώτες του Συριακού Αραβικού Στρατού, και δη οι νεοσύλλεκτοι δεν αισθάνονταν βεβαιότητα όσον αφορά την ικανότητα της κυβέρνησης να ικανοποιεί τις βασικότερες ανάγκες τους. Φαίνεται βέβαια πως οι ανώτεροι αξιωματούχοι και στρατιωτικοί του Άσαντ, καθώς και ο ίδιος, είχαν καθησυχαστεί μετά το 2020, οπότε και επικράτησε μια (σχετική πάντα) ηρεμία όσον αφορά τις εχθροπραξίες. Αυτό το γεγονός ενδεχομένως να έθεσε προ εκπλήξεως τη διοίκηση και το στράτευμα της κυβέρνησης, όταν είδαν μια οργανωμένη επίθεση από πολλαπλά μέτωπα εναντίον τους. Οι χαμηλοί μισθοί στο στράτευμα παράλληλα δεν βοηθούσαν την κατάσταση και η υπόσχεση για διπλασιασμό των μισθών των στρατιωτικών από τον Άσαντ στις 4 Δεκεμβρίου δεν απέτρεψε τη μαζική λιποταξία στις γραμμές των κυβερνητικών (Al Arabiya English, 2024). Για τους λόγους αυτούς, οι επαναστάτες μετά από τις πρώτες γραμμές άμυνας στις κατά τόπους επιχειρήσεις τους και ορισμένες σκληροπυρηνικές ομάδες στη Δαμασκό, συνάντησαν μηδαμινή αντίσταση (Christou, W., 2024). Η Ρωσία, ασχέτως με τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο και παρόλο που έκανε χρήση αεροπορικών επιθέσεων σε προελαύνοντες στόχους, τόνισε πως δεν θα εμπλακεί με στρατό ξηράς σε έναν πόλεμο που αρνούνται να πολεμήσουν οι ίδιοι οι Σύριοι. Για τους ίδιους λόγους το Ιράν, αρνήθηκε να υπερασπιστεί τις κυβερνητικές θέσεις (Abdulrahim, R. et al., 2024).
Η Συρία, συμπερασματικά, ακολούθησε πτωτική πορεία στην οικονομία της και το βιοτικό επίπεδο των ήδη εξαθλιωμένων και καταπονημένων πολιτών της ακολούθησε. Ο καθησυχασμός της κυβέρνησης όσον αφορά την κυριαρχία του Άσαντ και την σίγαση των εχθροπραξιών δημιούργησε ένα στράτευμα με τρωτό ηθικό και έλλειψη κινήτρου να υπερασπιστεί ένα καθεστώς που διατηρούσε το λαό του σε εξαθλίωση, ενώ οι μεγαλύτεροι σύμμαχοι του Άσαντ, η Ρωσία και το Ιράν, δεν ήταν πρόθυμοι να φέρουν εις πέρας το δύσκολο αυτό έργο, όντας απασχολημένοι με τους δικούς τους πολέμους. Η Τουρκία πέτυχε μια σπουδαία διπλωματική νίκη που την καθιστά ένα βήμα πιο κοντά σε έναν ηγεμονικό περιφερειακό ρόλο, ιδίως μετά την διαφαινόμενη εγκατάλειψη της Συρίας από τις τελευταίες ρωσικές δυνάμεις. Τέλος, ο πόλεμος στη Συρία δεν έχει λήξει, αλλά μεταφέρεται σε νέο πεδίο, αυτό της όσο το δυνατό ομαλότερης μετάβασης σε μια νέα πολιτειακή εποχή και τη διεξαγωγή εκλογών σε βάθος χρόνου, παράλληλα με την απόκτηση νομιμοποίησης και αποδοχής από όλες τις ομάδες, εθνοτικές και πολιτικές, που μέχρι πρότινος πολεμούσαν η μία την άλλη και κατά του καθεστώτος.
Πηγές
Shawakh A. et al. , (2024), “Map of Foreign Forces in Syria.”. Διαθέσιμο σε: https://jusoor.co/en/details/map-of-foreign-forces-in-syria-mid-2024
“Russian Airstrikes in 2022”, (2023). Διαθέσιμο σε: https://www.syriahr.com/en/284010/
Gonur, T., (2024), “How Turkey won the Syrian Civil War”, Foreign Affairs. Διαθέσιμο σε: https://www.foreignaffairs.com/turkey/how-turkey-won-syrian-civil-war
Kingsley, Bergman, (2022), “Russia Shrinks Forces in Syria, a Factor in Israeli Strategy There”, The New York Times, Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2022/10/19/world/middleeast/russia-syria-israel-ukraine.html
Barkey, J., (2024), “What Role is Turkey playing in Syria’s Civil War?”, Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/expert-brief/what-role-turkey-playing-syrias-civil-war
Clark, M., (2021), The Russian Military’s Lessons Learned in Syria, Διαθέσιμο σε: https://www.understandingwar.org/report/russian-military%E2%80%99s-lessons-learned-syria
“Report: Russia draws down forces in Syria, removes S-300 system that troubled Israel.”, (2024), Διαθέσιμο σε: https://www.timesofisrael.com/report-russia-draws-down-forces-in-syria-removes-s-300-air-defense-system/
Mcloughlin, P., (2022), “Syria Insight: How the invasion of Ukraine has impacted on Russia”. Διαθέσιμο σε: https://www.newarab.com/analysis/syria-insight-how-ukraine-war-has-impacted-russia
Aftandilian, D., (2023), “The Fate of the Wagner Group in Syria, Libya and Sudan”. Διαθέσιμο σε: https://arabcenterdc.org/resource/the-fate-of-the-wagner-group-in-syria-libya-and-sudan/
Kouachi, A., (2023), “Wagner Group’s future in Syria in Doubt”. Διαθέσιμο σε: https://www.aa.com.tr/en/middle-east/wagner-group-s-future-in-syria-in-doubt/2932510
“Syria: Deepening economic crisis compounds conflict misery, as Syria crisis enters its fourteenth year and humanitarian needs reach unprecedented levels, warns the IRC”, (2024), Διαθέσιμο σε: https://www.rescue.org/press-release/syria-deepening-economic-crisis-compounds-conflict-misery-syria-crisis-enters-its
“The World Bank in Syrian Arab Republic”, (2022). Διαθέσιμο σε: https://www.worldbank.org/en/country/syria/overview
Pergolizzi Jr, J. et al., (2024), “The Emergence of the Old Drug Captagon as a New Illicit Drug: A Narrative Review”. Διαθέσιμο σε: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10977473/
“Syria’s al-Assad orders 50 percent raise in career soldiers’ pay”, Διαθέσιμο σε: https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/04/syria-s-al-assad-orders-50-percent-raise-in-career-soldiers-pay
Christou, W., (2024), “ ‘The army just ran away’: how Bashar al-Assad lost his brutal grip on Syria”. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2024/dec/14/the-army-just-ran-away-how-bashar-al-assad-lost-his-brutal-grip-on-syria
Abdulrahim, R. et al., (2024), Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/live/2024/12/07/world/syria-war-damascus?smid=url-share#russia-an-assad-ally-is-unlikely-to-come-to-his-aid
БАРАНОВ, A., (2024), “Сирийский котел не выдержал давления и взорвался: Что будет дальше”. Διαθέσιμο σε: https://www.kp.ru/daily/27670.5/5021691/
Πηγή φωτογραφίας:
Daily Sabah, (2021), Syrian National Army thwarts infiltration attempt by Assad regime, Russia, διαθέσιμο στο