Loading...
Latest news
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Η αναμενόμενη κατάρρευση του «Σχεδίου Ρουάντα»

Γράφει η Σοφία Σάνταρ

Τις τελευταίες δεκαετίες το θέμα της μετανάστευσης έχει εξελιχθεί σε ζήτημα ασφάλειας στη Δυτική Ευρώπη, καθώς οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο παρουσιάζονται ως απειλή για τη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας και της πολιτισμικής ομοιογένειας (Huysmans, 2000). Ως μέρος της γενικότερης πρωτοβουλίας, το 2022 ο Μπόρις Τζόνσον, ο τότε Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου εγκαινίασε την πολιτική  για τη Ρουάντα, μέσω της συμφωνίας γνωστής ως «Συνεργασία για τη Μετανάστευση και την Οικονομική ανάπτυξη» (Walsh, 2024). Το σχέδιο αυτό αφορούσε ουσιαστικά την εξωτερίκευση των υποχρεώσεων του Ηνωμένου Βασιλείου αναφορικά με το άσυλο και τη μετανάστευση στη Ρουάντα, η οποία ως μία τρίτη χώρα θα επωμιζόταν τη διαδικασία απόφασης και απονομής ασύλου σε όσους θα μετεγκαθίσταντο εκεί (Tabacsko, 2023).

Σύμφωνα με τη θεωρία της μετα-αποαποικιοποίησης, η επιλογή της Ρουάντα ως χώρας διεξαγωγής της πολιτικής αυτής, εμπίπτει στην κατηγορία μίας σύγχρονης «αναπτυξιακής» αποικιοποίησης, κατά την οποία η Ρουάντα, η οποία θεωρείται μία λιγότερο ανεπτυγμένη χώρα, θα επωφελούταν από την οικονομική βοήθεια της Αγγλίας, αλλά θα αυξανόταν και το εργατικό της δυναμικό με την παρουσία των αιτούντων άσυλο (Collyer & Uttara, 2023). Οι αποικιακοί απόηχοι αυτής της πολιτικής, ωστόσο, δεν αναιρούν την επιθυμία της Ρουάντα να συνάψει οικειοθελώς αυτή τη Συμφωνία. Πέρα της αρχικής οικονομικής ενίσχυσης ύψους 120 εκατομμυρίων λιρών, η θετική αναφορά στη Ρουάντα από Βρετανούς πολιτικούς, αποτελεί μία πολύ ελκυστική εξέλιξη για τον πρόεδρο της χώρας, Πoλ Καγκάμε, ο οποίος αντιμετωπίζει εδώ και καιρό κατηγορίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπλέον, δεδομένης της πολιτικής κατάστασης στη χώρα, στην οποία η δημοκρατία εφαρμόζεται περιοριστικά, η σύναψη μίας ανάλογης συμφωνίας θα απαιτούσε τη συνεννόηση με μία μόνο μικρή, μη αντιπροσωπευτική ομάδα της πολιτικής ελίτ της Ρουάντα (Akanga & Hughes, 2022). Συγκεκριμένα, το αντιπολιτευόμενο Δημοκρατικό Πράσινο Κόμμα της Ρουάντα τάχθηκε σθεναρά κατά της συμφωνίας, υποστηρίζοντας ότι η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δεν πρέπει να εξωτερικεύσει τις υποχρεώσεις της, επειδή είχε τα χρήματα και την επιρροή για να επιβάλλει τη θέλησή της (Suuna & Burke, 2022).

Βάσει της Συμφωνίας του Ηνωμένου Βασιλείου με τη Ρουάντα, η συμφωνία αυτή θα είχε διάρκεια έως την 13η Απριλίου 2027, με δυνατότητα παράτασης. Η τότε κυβέρνηση των Συντηρητικών είχε δηλώσει ότι οι αιτούντες άσυλο θα ήταν επιλέξιμοι για απομάκρυνση στη Ρουάντα, εάν πληρούσαν τρία κριτήρια. Πρώτον, εάν η κυβέρνηση κρίνει ότι ήταν προηγουμένως παρόντες ή είχαν σχέση με άλλη χώρα στην οποία θα μπορούσαν να έχουν ζητήσει άσυλο. Δεύτερον, εάν το ταξίδι τους στο Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να περιγραφεί ως επικίνδυνο και τρίτον, εάν ταξίδεψαν μετά την 1η Ιανουαρίου 2022 (Walsh, 2024). Δεν είχε καθοριστεί ο αριθμός των ατόμων με δυνατότητα μετεγκατάστασης, αν και ο αριθμός θα ήταν αρχικά χαμηλός. Συγκεκριμένα, η Ρουάντα είχε προτείνει ότι θα δεχόταν 1.000 αιτούντες άσυλο σε μία πενταετή δοκιμαστική περίοδο, δεδομένης της περιορισμένης ικανότητας και ταχύτητας του συστήματος ασύλου της να διεκπεραιώνει αιτήσεις ασύλου. Ωστόσο, ακόμη και όσοι αναγνωρίζονταν ως πρόσφυγες, δεν θα είχαν δικαίωμα να επιστρέψουν στο Ηνωμένο Βασίλειο (Walsh, 2024).

Η πρώτη πτήση, η οποία θα μετέφερε επτά αιτούντες άσυλο στη Ρουάντα, ήταν προγραμματισμένη για την 14η Ιουνίου 2022, αλλά ακυρώθηκε λόγω διαταγής που εκδόθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στη συνέχεια, η νομιμότητα του συνολικού σχεδίου αμφισβητήθηκε στο Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου την 19η Δεκεμβρίου 2022, το οποίο ωστόσο αποφάνθηκε υπέρ της νομιμότητας της. Αυτή η απόφαση αμφισβητήθηκε μετέπειτα από το Εφετείο, το οποίο έκρινε την πολιτική παράνομη. Παρά την άσκηση έφεσης από το Υπουργείο Εσωτερικών, το Ανώτατο Δικαστήριο επικύρωσε ομόφωνα την απόφαση του Εφετείου και τον Νοέμβριο του 2023 έκρινε ομοίως την πολιτική για τη Ρουάντα παράνομη, καθώς η Ρουάντα δεν αποτελούσε μία «ασφαλή τρίτη χώρα» στην οποία θα μπορούσαν να αποσταλούν οι αιτούντες άσυλο, όπως ορίζεται στο άρθρο 33 της Σύμβασης για τους Πρόσφυγες (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 2024).

Η απόφαση αυτή του Δικαστηρίου οφείλεται κυρίως στο μη ικανοποιητικό ιστορικό της χώρας όσον αφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα, που υποστηρίζεται από στοιχεία που προσκομίστηκαν στο Ανώτατο Δικαστήριο από πολυάριθμες ακτιβιστικές και ανθρωπιστικές οργανώσεις (Collyer & Uttara, 2023). Τα συγκεκριμένα στοιχεία περιελάμβαναν μία προηγούμενη διαπίστωση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ότι η Ρουάντα είχε πρόσφατα υποκινήσει δολοφονίες ανθρώπων που επέκριναν την κυβέρνησή της, περιορισμούς στην πολιτική ελευθερία και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης. Το δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι δεδομένης της επικύρωσης από τη Ρουάντα πολλών διεθνών συμβάσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αυτή η συμπεριφορά εγείρει σοβαρά ερωτήματα ως προς τη συμμόρφωσή της με τις διεθνείς της υποχρεώσεις (Collyer & Uttara, 2023).

Βαρύνουσας σημασίας εμφανίζονται, επίσης, τα συστηματικά ελαττώματα στο σύστημα ασύλου της Ρουάντα, τα οποία υποδεικνύουν ότι οι κρατικές της αρχές δεν ήταν σε θέση να παράσχουν ακριβείς και δίκαιες αποφάσεις για το άσυλο. Επομένως, ελλόχευε ο κίνδυνος οι πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο να επιστρέφουν αναγκαστικά στις χώρες από τις οποίες έχουν διαφύγει, όπου ενδεχομένως να αντιμετώπιζαν απάνθρωπη μεταχείριση (Walsh, 2024). Η εξέλιξη αυτή θα είχε ως αποτέλεσμα την παραβίαση της αρχής της μη-επαναπροώθησης, η οποία κατοχυρώνεται με το άρθρο 33 της Σύμβασης για τους Πρόσφυγες. Περαιτέρω ανησυχίες αφορούσαν στην έλλειψη νομικής εκπροσώπησης και το υψηλό ποσοστό απόρριψης αιτημάτων ασύλου που υποβλήθηκαν από άτομα από ορισμένες χώρες. Συγκεκριμένα, το Αφγανιστάν, η Συρία και η Υεμένη είχαν ποσοστό επιτυχίας 0% σε αιτήσεις που επεξεργάστηκε η Ρουάντα από το 2020 έως το 2022 (Walsh, 2024).

Παρά τις ενστάσεις των ευρωπαϊκών και βρετανικών δικαστηρίων, οι δύο κυβερνήσεις υπέγραψαν στη συνέχεια τη «Συνθήκη Σύμπραξης Ηνωμένου Βασιλείου-Ρουάντα για το άσυλο» την 5 Δεκεμβρίου 2023, η οποία επικυρώθηκε αργότερα από το Κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου τον Απρίλιο του 2024 (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 2024). Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δημοσίευσε, επίσης, το «Νομοσχέδιο για την ασφάλεια της Ρουάντα» τον Δεκέμβριο του 2023, το οποίο ψηφίστηκε αργότερα σε νόμο από το βρετανικό κοινοβούλιο την 23 Απριλίου 2024. Το νέο αυτό νομοσχέδιο απαιτούσε όλοι οι φορείς λήψης αποφάσεων στη Βρετανία να αντιμετωπίζουν οριστικά τη Ρουάντα ως ασφαλή τρίτη χώρα. Στόχος της συνθήκης αποτελούσε να καταστήσει τη Ρουάντα «ασφαλή τρίτη χώρα» για άτομα που θα απομακρύνονταν εκεί, κυρίως δηλώνοντας ότι κανένα άτομο που θα μετεγκατασταθεί εκεί δε θα σταλεί σε καμία άλλη χώρα, εκτός από το Ηνωμένο Βασίλειο, εξαλείφοντας έτσι, έστω θεωρητικά, τον κίνδυνο επαναπροώθησης (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 2024).

Η αντίφαση και αναποτελεσματικότητα του εν προκειμένω σχεδίου εντοπίζονται έκδηλα και στον οικονομικό σχεδιασμό του. Οι διαθέσιμες στο κοινό πληροφορίες υποδηλώνουν ότι, μέχρι τον Ιούλιο του 2024, τουλάχιστον 318 εκατομμύρια λίρες Αγγλίας είχαν δαπανηθεί για το πρόγραμμα της Ρουάντα. Αν η πολιτική είχε εφαρμοστεί, το τελικό της κόστος παραμένει αβέβαιο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της αγγλικής εθνικής ελεγκτικής υπηρεσίας, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου θα δαπανούσε περίπου 600 εκατομμύρια λίρες για να στείλει 300 άτομα στη Ρουάντα, ποσό το οποίο ισοδυναμεί με περίπου 2 εκατομμύρια λίρες ανά άτομο, τη στιγμή που στην Αγγλία το κόστος επεξεργασίας του αιτήματος ασύλου ενός ατόμου ανέρχεται περίπου στις 106.000 λίρες (Walsch, 2024). Παρά τα δεδομένα αυτά, τον Δεκέμβριο του 2023, ο Ρίσι Σούνακ ισχυρίστηκε ότι το σχέδιο της Ρουάντα θα εξοικονομούσε κυριολεκτικά δισεκατομμύρια λίρες μακροπρόθεσμα, αλλά δεν εξήγησε σε ποια στοιχεία βάσιζε αυτή την πεποίθηση (BBC, 2024).

Αν και ο Σούνακ είχε δηλώσει ότι οι πρώτοι αιτούντες άσυλο θα αναχωρούσαν από το Ηνωμένο Βασίλειο στις αρχές Ιουλίου, η ήττα του κόμματός του στις τελευταίες εκλογές ανέτρεψε τα σχέδιά του. Ο νέος ηγέτης των Εργατικών του Ηνωμένου Βασιλείου, Κιρ Στάρμερ, την πρώτη του μέρα ως πρωθυπουργός δήλωσε ότι το αμφιλεγόμενο σχέδιο ήταν «νεκρό και θαμμένο πριν καν ξεκινήσει» και η κυβέρνησή του υποσχέθηκε να καταργήσει την πολιτική αυτή (Francis, 2024). Μάλιστα, ο νέος Βρετανός πρωθυπουργός εξέφρασε την πεποίθησή του, ότι το σχέδιο δε θα λειτουργούσε ποτέ αποτρεπτικά, καθώς η πιθανότητα μετεγκαταστάσεων στη Ρουάντα ήταν μικρή, λιγότερο από 1%. Επομένως, οι πιθανότητες ήταν να μη μεταφερθεί κανείς, να μην εξεταστεί το αίτημά τους και να παραμείνουν στην Αγγλία (Francis, 2024).

Η παρούσα κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ανακοίνωσε, ακόμη, ότι σκοπεύει να εξετάσει το ποσό που δύναται να ανακτηθεί από τις δημόσιες δαπάνες που επενδύθηκαν για την εφαρμογή του προγράμματος της Ρουάντα. Η κυβέρνηση δήλωσε, επίσης, ότι τυχόν εξοικονομήσεις από το πρόγραμμα θα ανακατευθυνθούν σε μια νέα Διοίκηση Συνοριακής Ασφάλειας για την αντιμετώπιση των διελεύσεων μικρών σκαφών (ECRE, 2024).

Παράλληλα, η κυβέρνηση της Ρουάντα, ενώ εξέφρασε ότι θα εξετάσει τυχόν αιτήματα της Αγγλίας για επιστροφή κεφαλαίων, ανέφερε ότι δεν υπήρχε «καμία υποχρέωση» να πράξει ανάλογα, καθώς δεν είχε συμφωνηθεί κάτι αντίστοιχο στις συνθήκες. Συγκεκριμένα, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος της Ρουάντα έχει δηλώσει, ότι η συμφωνία για τους μετανάστες με το Ηνωμένο Βασίλειο δεν περιελάμβανε καμία ρήτρα σχετικά με την αποζημίωση, ούτε την επιστροφή των χρημάτων, αφότου ο νεοεκλεγείς Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ είπε ότι θα καταργούσε την επίμαχη συμφωνία (Brennan & Muhire, 2024).

Δύο χρόνια μετά την αρχική ανακοίνωση του Σχεδίου Ρουάντα, οι ειδικοί των Ηνωμένων Εθνών δηλώνουν «ανακούφιση» που η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου αποφάσισε εν τέλει θαρραλέα να ματαιώσει το αμφιλεγόμενο σχέδιο. Το σχέδιο θα είχε εξωτερικεύσει τις υποχρεώσεις ασύλου του Ηνωμένου Βασιλείου και θα έθετε σοβαρούς κινδύνους για τα ανθρώπινα δικαιώματα για τους μετανάστες, τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες και θα υπονόμευε, επίσης, το διεθνές σύστημα προστασίας ευρύτερα (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 2024).

Πράγματι, η εξωτερικοποίηση των υποχρεώσεων ασύλου εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την ασφάλεια των προσφύγων. Η εμφάνιση ολοένα και περισσότερων ανάλογων συμφωνιών τόσο στην Ευρώπη, όσο και διεθνώς υποδεικνύει την αδυναμία των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που προκύπτουν λόγω της μεταναστευτικής κρίσης, με αποτέλεσμα να αναζητούν ως έσχατη λύση ανάλογες πολιτικές, οι οποίες όχι μόνο είναι συχνά παράνομες και βρίθουν παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά μαρτυρούν ταυτόχρονα την ανεπάρκεια της εκάστοτε κυβέρνησης να διαχειριστεί ορθά αυτή την πρόκληση. Η Συμφωνία του Ηνωμένου Βασιλείου με τη Ρουάντα μπορεί έστω προσωρινά να ματαιώθηκε, αλλά αποτελεί μία νέα κατεύθυνση, την οποία πολλά ευρωπαϊκά κράτη εξετάζουν. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες οφείλουν να εγκαταλείψουν αυτές τις βλέψεις και να συνειδητοποιήσουν σύντομα, ότι οι πολιτικές εξωτερικεύσης του ασύλου και της μετανάστευσης υπονομεύουν την παγκόσμια αλληλεγγύη και το καθιερωμένο διεθνές σύστημα προστασίας των προσφύγων.

Πηγές

Collyer, M. and Uttara S. (2023). Offshoring Refugees: Colonial Echoes of the UK-Rwanda Migration and Economic Development Partnership. Social Sciences 12: 451. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.3390/socsci12080451

Huysmans, J. (2000). The European Union and the Securitization of Migration. Journal of Common Market Studies. 38. (σελ.751-777). Διαθέσιμο σε:  https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1468-5965.00263

Tabacsko, T. (2023). Immigration as a threat to the British state: A policy analysis of the United Kingdom and Rwanda Migration and Economic Development Partnership in the broader context of the UK’s stricter immigration policy (σελ. 6–17) [Bachelor’s thesis, University of Gothenburg]. University of Gothenburg. Διαθέσιμο σε:  https://gupea.ub.gu.se/bitstream/handle/2077/79157/tabacskotova_170977_7588078_Thesis%20in%20Global%20Studies-1.pdf?sequence=1&isAllowed=y

AfricaNews. (2024). “Rwanda Migration Deal: “a Gimmick That Doesn’t Act as a Deterrent,” New UK PM Says.” Διαθέσιμο σε: www.africanews.com/2024/07/08/rwanda-migration-deal-a-gimmick-that-doesnt-act-as-a-deterrent-new-uk-pm-says/

Akanga, Eleneus, and Lotte Hughes. (2022). UK-Rwanda Asylum Pact: Colonial era deportations are back in vogue. The Elephant. Διαθέσιμο σε: https://www.theelephant.info/features/2022/04/30/uk-rwanda-asylum-pact-colonial-eradeportations-are-back-in-vogue/

BBC. (2024). “Why Are Asylum Seekers Being Sent to Rwanda and How Many Could Go?” BBC News. Διαθέσιμο σε:  www.bbc.com/news/explainers-61782866

Brennan, E. & Muhire, F. (2024). “Rwanda Hints It Won’t Reimburse $300 Million UK Paid for Deportation Deal after New British PM Says He’ll Ditch Agreement.” CNN. Διαθέσιμο σε: https://edition.cnn.com/2024/07/09/europe/rwanda-asylum-uk-starmer-intl-latam/index.html

Bullen, P. & Bartram, N. (2022). “Rwanda Plan Explained: Why the UK Government Should Rethink the Scheme. International Rescue Committee (IRC).”  Διαθέσιμο σε:www.rescue.org/uk/article/rwanda-plan-explained-why-uk-government-should-rethink-scheme.

European Council on Refugees and Exiles. (2024). UK: New UK Prime Minister Scraps Controversial Rwanda Scheme. ECRE. Διαθέσιμο σε: https://ecre.org/uk-new-uk-prime-minister-scraps-controversial-rwanda-scheme-%E2%80%95-more-migrant-deaths-in-channel-%E2%80%95-new-government-sets-out-plans-for-uk-border-security-command-%E2%80%95-polling/

Francis, S. (2024). “Sir Keir Starmer Confirms Rwanda Plan “Dead” on Day One as PM.” BBC. Διαθέσιμο σε: www.bbc.com/news/articles/cz9dn8erg3zo.

Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. (2024). Experts welcome announcement to end UK-Rwanda asylum partnership. [Press release]. Διαθέσιμο σε:  https://www.ohchr.org/en/press-releases/2024/07/experts-welcome-announcement-end-uk-rwanda-asylum-partnership

Suuna, Ignatius, and Jason Burke. (2022). Rwanda opposition criticises deal to accept UK’s asylum seekers. Guardian. Διαθέσιμο σε:  https://www.theguardian.com/world/2022/apr/14/rwandan-opposition-criticises-deal-to-accept-uks-asylum-seekers

Walsh, P.W. (2024). “Q&A: The UK’s Policy to Send Asylum Seekers to Rwanda.” Migration Observatory. Διαθέσιμο σε: https://migrationobservatory.ox.ac.uk/resources/commentaries/qa-the-uks-policy-to-send-asylum-seekers-to-rwanda/

Πηγή Εικόνας: UK Home Office. (2022). Home Secretary Priti Patel and Minister Biruta sign the migration and economic development partnership between the UK and Rwanda.  Διαθέσιμο σε:  https://www.flickr.com/photos/ukhomeoffice/52004656430/in/photolist-2nes5iG-2netsxq-2nes5ir-2ner5n5-2neqL7L/