Γράφει ο Πέτρος Μπαμπαλίκης
Η εισβολή της Ρωσίας τον Φλεβάρη του 2022, επανάφερε τις σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής ΕΕ) με την Ουκρανία, στο προσκήνιο των ακαδημαϊκών συζητήσεων και της διεθνούς ειδησεογραφίας. Πλήθος μελετών και αναλύσεων έχουν επιχειρήσει να αποκωδικοποιήσουν το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον που αναδύεται από το Ρωσο-ουκρανικό μέτωπο καθώς και τις μετασχηματιστικές τάσεις που θα καθορίσουν την θέση που θα αποκτήσει το Κίεβο, μετά την ολοκλήρωση του πολέμου. Στο πλαίσιο αυτό, η ένταξη της χώρας στην ΕΕ αναδεικνύεται ως στρατηγικός στόχος, με τη διαδικασία να αποκτά πρωτοφανή δυναμική μέσω ενός ταχύτερου (fast-track) μηχανισμού ένταξης (Vinocur, 2025). Η παρούσα ανάλυση επικεντρώνεται στη σχέση της Ουκρανίας με την ΕΕ και εξετάζει τις προοπτικές ένταξής, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις προκλήσεις όσο και τις ευκαιρίες που συνεπάγεται μια τέτοια διαδικασία.
Όπως παρατηρείται στις επίσημες ιστοσελίδες των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, η πολιτική διεύρυνσης αποτελεί ένα από τα κύρια εργαλεία προώθησης πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων σε χώρες που επιθυμούν να προσχωρήσουν στην ένωση. Η σημερινή διαδικασία ένταξης ενός νέου κράτους-μέλους (εφεξής κ-μ) στην ΕΕ, είναι μακρόχρονη και χωρίζεται σε τρία κύρια στάδια. Συνοπτικά, στο πρώτο στάδιο, προκειμένου η ενδιαφερόμενη χώρα να αποκτήσει το καθεστώς της υποψήφιας προς ένταξη χώρας, χρειάζεται να πληροί τρία κριτήρια, ευρέως γνωστά ως Κριτήρια της Κοπεγχάγης. Τα κριτήρια αυτά περιλαμβάνουν τη σταθερότητα των δημοκρατικών θεσμών, την ύπαρξη ελεύθερης και ανταγωνιστικής αγοράς και την αποδοχή του ευρωπαϊκού νομικού κεκτημένου. Έπειτα, το υποψήφιο κ-μ ξεκινάει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, κατά την διάρκεια των οποίων, προετοιμάζεται έτσι ώστε να εφαρμόσει την νομοθεσία και τα πρότυπα της ΕΕ. Εφόσον ολοκληρωθεί και το δεύτερο στάδιο, η χώρα κρίνεται έτοιμη να υπογράψει την συνθήκη προσχώρησης στην ΕΕ (European Union, n.d.).
Οι σχέσεις της Ουκρανίας με την ΕΕ υπήρξαν κάθε άλλο παρά σταθερές. Από την ανεξαρτησία της το 1991 μέχρι σήμερα, η χώρα επιχειρούσε να ισορροπήσει μεταξύ της επιρροής του Κρεμλίνου και της ευρωπαϊκής προοπτικής που προσέφεραν οι Βρυξέλλες. Κατά τις πρώτες δεκαετίες της ανεξαρτησίας της, το ουκρανικό πολιτικό σύστημα αναζητούσε έναν εύθραυστο συμβιβασμό μεταξύ των δύο αυτών πόλων, υιοθετώντας στρατηγικές που διατηρούσαν ανοιχτούς διαύλους με τα δύο μέρη (Karjalainen, 2023).
Παρόλα αυτά, στις αρχές του 21ου αιώνα, οι πιέσεις για σαφή στρατηγικό προσανατολισμό φαίνεται να έγιναν εντονότερες. Η Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004 και το κίνημα Euromaidan το 2013-2014, ανέδειξαν τον βαθύ διχασμό εντός της ουκρανικής κοινωνίας και πολιτικής ελίτ, με τη κορύφωση της σύγκρουσης ανάμεσα σε φιλοδυτικές και φιλορωσικές δυνάμεις. Η απόφαση της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς να μην υπογράψει τη Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΕ το 2013, επικαλούμενος τη ρωσική πίεση, σηματοδότησε το τέλος της πολιτικής ισορροπίας και οδήγησε σε μια αλυσιδωτή αντίδραση εξελίξεων, ξεκινώντας από τις διαδηλώσεις στο Κίεβο μέχρι την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 και τον πόλεμο στο Ντονμπάς. Η ρωσική εισβολή του 2022 αποτέλεσε το σημείο μηδέν για τις σχέσεις της Ουκρανίας με την Ευρώπη, επισπεύδοντας τη διαδικασία ένταξης της χώρας στην ΕΕ (Anghel, Džankić, 2023). Από την αναποφασιστικότητα των προηγούμενων δεκαετιών, η Ουκρανία βρέθηκε πλέον σε ένα μονοπάτι χωρίς επιστροφή προς την ευρωπαϊκή της ενσωμάτωση (Fiott, 2023).
Τα δύο διαγράμματα εξηγούν την σταδιακή απομάκρυνση της Ουκρανικής οικονομίας από τη Ρωσική, και τη βαθμιαία προσέγγιση της ΕΕ.
Μια διαδικασία, η οποία απαιτεί την ευθυγράμμιση διαφόρων εθνικών και ευρωπαϊκών συμφερόντων, σίγουρα δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί απλή και ανώδυνη για τα εμπλεκόμενα μέρη (Bartkowski, 2003). Η καθυστερημένη πρόοδος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων ή το πάγωμα των Τουρκικών, επιβεβαιώνουν αυτόν τον ισχυρισμό. Ωστόσο, η ρωσική εισβολή του 2022 στην Ουκρανία, φαίνεται να έχει δημιουργήσει μια νέα δυναμική για την πολιτική διεύρυνσης, στρέφοντας την προσοχή των θεσμών και των κ-μ προς την γεωπολιτική αναγκαιότητα της. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ουκρανία, μαζί με την Μολδαβία, μόλις μέσα σε δύο χρόνια, έγιναν δεκτές ως υποψήφια κ-μ και ξεκίνησαν τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Όπως δείχνει η σύγκριση με τις περιπτώσεις άλλων κ-μ, η Ουκρανία και η Μολδαβία, έφτασαν μέσα σε δύο μόλις χρόνια, σε ένα στάδιο στο οποίο κράτη, όπως η Βόρεια Μακεδονία (17 έτη), η Σερβία (15 έτη) και το Μαυροβούνιο (14 έτη), χρειάστηκαν πάνω από μια δεκαετία για να προχωρήσουν.
Προκειμένου να σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, τόσο η Ουκρανία όσο και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, χρειάζεται να μεταβούν σε μια σειρά μεταρρυθμίσεων, που θα απαντούν σε προκλήσεις που σχετίζονται με τομείς της κοινωνίας, της πολιτικής και της οικονομίας. Πέραν αυτών, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις είναι ευαίσθητες από την επιρροή τρίτων χωρών, δημιουργώντας περαιτέρω προκλήσεις ή ευκαιρίες.
Μια εκ των βασικών προϋποθέσεων ένταξης μιας χώρας στην ΕΕ, είναι η τήρηση του κράτους δικαίου και εξασφάλιση της ανεξαρτησίας και της δημοκρατικότητας των θεσμών της (European Union, n.d.). Παρότι η Ουκρανική διοίκηση έχει προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις προς σε αυτή την κατεύθυνση, όπως η ίδρυση του «ανώτατου δικαστηρίου κατά της διαφθοράς», τα επίπεδα αυτής παραμένουν υψηλά και η αποτελεσματικότητα των θεσμών χαμηλή. Εκτός από την ομαλή διακυβέρνηση, οι ισχυροί δημοκρατικοί θεσμοί καθίστανται απαραίτητοι για την προστασία των δικαιωμάτων διαφόρων εθνοτικών, θρησκευτικών και γλωσσικών μειονοτήτων εντός της Ουκρανικής επικράτειας, ενώ μετά το τέλος του πολέμου, το Κίεβο χρειάζεται επίσης να μεριμνήσει για την επανεγκατάσταση και φροντίδα των προσφύγων.
Αναφορικά με την Ουκρανική οικονομία, η σύνδεση της με ΕΕ, στα πλαίσια της «Ανατολικής Εταιρικής σχέσης» (Eastern Partnership) και της «Συμφωνίας σύνδεσης» (Association Agreement-Deep Comprehensive Free Trade Area), συνέβαλε σε ένα βαθμό στη σύγκλιση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ωστόσο, οι αυξανόμενες ανάγκες για πολεμικό εξοπλισμό και οι καταστροφές που έχει προκαλέσει ο πόλεμος, δυσχεραίνουν σημαντικά τις προσπάθειες οικονομικού εκσυγχρονισμού (European Policy Centre, 2025). Στους ανασταλτικούς παράγοντες για την οικονομία, θα μπορούσαν να προστεθούν η υπονόμευση του ανταγωνισμού από τους ολιγάρχες και η εξάρτηση της Ουκρανικής οικονομίας από την Ρωσική, κυρίως στο κομμάτι της ενέργειας (European Council on Foreign Relations, 2025).
H ένταξη νέων κ-μ στην ΕΕ, μεταβάλει το υφιστάμενο πλαίσιο διακυβέρνησης της τελευταίας, δημιουργώντας επίσης την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις στους τρόπους λειτουργίας της, αποσκοπώντας στη διατήρηση της αποτελεσματικότητας της (η αύξηση των κ-μ, αυξάνει τον αριθμό των επιτρόπων και των μελών του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ.) Συγκεκριμένα για την περίπτωση που αναλύεται, η Ουκρανία μετά την ένταξη της, θα είναι το 5ο μεγαλύτερο κ-μ, γεγονός που της εξασφαλίζει σημαντική πολιτική θέση εντός των θεσμών της ΕΕ, και αναδιαμορφώνει τη σχέση μεταξύ συμβαλλόντων και δικαιούχων κ-μ στον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Αναμφίβολα, η ΕΕ αποκομίζει ουσιαστικά οφέλη από την ευρωπαϊκή πορεία της Ουκρανίας. Την στιγμή που ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών στην γηραιά ήπειρο έχει καταστεί αβέβαιος και η Μόσχα έχει επανειλημμένα εκδηλώσει επιθετικές τάσεις, οι ισχυρές ένοπλες δυνάμεις, οι πρώτες ύλες και ο πλούσιος πρωτογενής τομέας της Ουκρανίας, μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής οικονομικής ασφάλειας και άμυνας (Kopiński et al., 2025; Darvas et al., 2025). Με βάση την πορεία από τις προηγούμενες και τις ήδη υπάρχουσες ενταξιακές πορείες, η Ουκρανία θα ήταν ωφέλιμο να ενταχθεί στην ΕΕ σταδιακά, να ενσωματωθεί δηλαδή σε πολιτικές της ΕΕ σε τομείς που κρίνεται ότι έχει σημειώσει πρόοδο, πριν την πλήρη ένταξη της, ώστε να διατηρήσει ζωντανή την ευρωπαϊκή προοπτική στη κοινή γνώμη και να αποφευχθεί το φαινόμενο της «κόπωσης της διεύρυνσης» (enlargement fatigue) (Duff, 2025).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Anghel, V., & Džankić, J. (2023). Wartime EU: consequences of the Russia – Ukraine war on the enlargement process. Journal of European Integration, 45(3), 487–501. Διαθέσιμο σε: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/07036337.2023.2190106?src=recsys
Bartkowski, M. (2003). Analysis of theoretical approaches to the EU enlargement. In Academic Skills Development Workshop: “Impact of the European Union ‘Eastern’ Enlargement.” Διαθέσιμο σε: https://macbartkowski.com/wp-content/uploads/2018/06/Analysis-of-Theoretical-Approaches-to-the-EU-Enlargement-Maciej-Bartkowski.pdf
Duff, A. (2025). How to fast-track Ukraine’s membership of the European Union. European Policy Centre. Διαθέσιμο σε: https://www.epc.eu/en/publications/-Ukraines-membership-EU~6230b8
Fiott, D. (2023). In every crisis an opportunity? European Union integration in defence and the War on Ukraine. Journal of European Integration, 45(3), 447–462. Διαθέσιμο σε: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/07036337.2023.2183395?src=recsys
Karjalainen, T. (2023). EU enlargement in wartime Europe: three dimensions and scenarios. Contemporary Social Science, 18(5), 637–656. Διαθέσιμο σε: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/21582041.2023.2289661#d1e208
European Commission. (2025). EU trade relations with Ukraine. European Commission. Διαθέσιμο σε: https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/ukraine_en
European Council on Foreign Relations (ECFR). (2025). Dreaming of EU: The challenges ahead for Ukraine’s and Moldova’s accession. ECFR. Διαθέσιμο σε: https://ecfr.eu/article/dreaming-of-eu-the-challenges-ahead-for-ukraines-and-moldovas-accession/
European Union. (n.d.). EU enlargement. European Union. Διαθέσιμο σε: https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/eu-enlargement_en
Darvas, Z., Dabrowski, M., Grabbe, H., Léry Moffat, L., Sapir, A., Zachmann, G. (2024). Ukraine’s path to European Union membership and its long-term implications. Bruegel. Διαθέσιμο σε: https://www.bruegel.org/policy-brief/ukraines-path-european-union-membership-and-its-long-term-implications
Kopinski, D., Michalski, B., Sierocinska, K., Strzelecki, J., Szymanski, K., Wasinski, M., Gadai, Y., Goriunov, D., Okhrimenko, I., Repko, M., Samoiliuk, M., Tomilina, M. (2023). Accession is the best possible scenario. Center for European Studies (CES). Διαθέσιμο σε: https://ces.org.ua/en/accession-is-the-best-possible-scenario/
Vinocur N. (2025). Ukraine aims for EU membership bid in 2025. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/ukraine-eu-volodymyr-zelenskyy-aims-membership-bid-in-2025/
Zachmann, G., Dabrowski, M., Domínguez-Jiménez, M. (2020). Ukraine: trade reorientation from Russia to the EU. Bruegel. Διαθέσιμο σε: https://www.bruegel.org/blog-post/ukraine-trade-reorientation-russia-eu
Πηγή Εικόνας:
Bregman, R. (2022).Why Europe Needs Ukraine. Atlantic. Διαθέσιμο σε: https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2022/04/why-europe-needs-ukraine/629476/