Loading...
Latest news
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Επανάσταση στην Οθόνη: ο Αντίκτυπος του Ψηφιακού Ακτιβισμού στον Παλαιστινιακό Αγώνα

Γράφει η Μαρία Ποταμιάνου

«Δεν κατηγορώ αυτούς που ασκούν την εξουσία, αλλά αυτούς που είναι πρόθυμοι να υπακούσουν».

Όπως εύστοχα παρατηρεί η σύγχρονα αποδομένη ιστορική φράση του μεγάλου Θουκυδίδη, η εναντίωση σε πάσας φύσεως μορφή εξουσιαστικής καταπίεσης είναι όχι μόνο αναγκαία, αλλά και θεμιτή. Μια φράση πιο επίκαιρη από ποτέ, με την αναδυόμενη παγκοσμιοποίηση του 21ου αιώνα να ολοκληρώνει την πολιτιστική της επανάσταση, ενώ αναδεικνύει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στον κύριο φορέα διάδοσης της πληροφορίας και πρόσβασης σε αυτή, και ως εκ τούτου, σε φορέα-υπέρμαχο της διατήρησης της παγκόσμιας ανθρωπιστικής κληρονομιάς.

Η σύγχρονη ανθρωπότητα φαίνεται να στρέφει το βλέμμα εξ ολοκλήρου στην οθόνη. Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης βαφτίζονται τα «νέα» μέσα μαζικής ενημέρωσης και μαζί τους η πραγματικότητα υπόκειται στις βίαιες, συνεχείς μεταμορφώσεις που της επιβάλλουν. Πρόκειται για έναν μετασχηματισμό που πολλές θεωρητικές σχολές έχουν αποπειραθεί να πλαισιώσουν, αλλά ως φαινόμενο, τα «Νέα Media» μετασχηματίζονται συνεχώς, μαζί και οι οργανωτικές πρακτικές επεξεργασίας και διάχυσης της πληροφορίας (MAZZOLENI & SCHULZ, 1999).  Με αυτό τον τρόπο, η διεθνής επικαιρότητα εκτίθεται σε μια παγκόσμια ψηφιακή σκηνή με πρόσβαση για όλους τους θεατές.

Υπό αυτό το πρίσμα, θα μπορούσε να λεχθεί ότι η σειρά επιθέσεων του Ισραήλ στην κατεχόμενη Λωρίδα της Γάζας, η αρχή των οποίων σηματοδοτήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 2023, κατόπιν της διεξαγωγής οργανωμένων επιθέσεων κατά Ισραηλινών αμάχων από τη παραστρατιωτική οργάνωση Χαμάς, μετατρέπεται εκτός από ολοκληρωτικό, και σε ψηφιακό πόλεμο, με τους υπέρμαχους των Παλαιστινίων αμάχων να αξιοποιούν το ηλεκτρονικό «μέτωπο» για να εναντιωθούν στις βαρβαρότητες. Μπροστά σε αυτό το πολυμορφικό σκηνικό που συστήνεται στην παγκοσμιοποιημένη κοινότητα, τίθεται το επίμαχο ερώτημα: «Έχουν οι ψηφιακές διαμαρτυρίες αποτέλεσμα;». Στην παρούσα ανάλυση, θα εξεταστεί το υπόβαθρο των μηχανισμών επιρροής και ευαισθητοποίησης του κοινού για τον έβδομο αραβο-ισραηλινό πόλεμο, μέσα από τον ψηφιακό ακτιβισμό και τον τρόπο που χρησιμοποιούνται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ακολουθώντας τις προσταγές των νέων τάσεων, η δημοσιογραφία εργαλειοποιεί το διεθνές περιβάλλον που το Διαδίκτυο παρέχει, και καλείται να καλύψει την εμπόλεμη σύρραξη που διαδραματίζεται στη Γάζα. Εκτός από την απαιτητικότητα που επιβάλλει η προσπάθεια μιας αμερόληπτης αποτύπωσης της, ο εκάστοτε επικρατείς (και εγκαθιδρυμένος παραδοσιακά) ειδησεογραφικός φορέας συγχρόνως εισέρχεται στην εσωτερική ανταγωνιστική διαδικασία υπερίσχυσης έναντι των Social Media. Πώς μπορεί, όμως, να ακμάσει σε ένα τέτοιο περιβάλλον ο ψηφιακός ακτιβισμός;

Όπως εύστοχα παρατήρησε η καθηγήτρια Καβαδά της Σχολής Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου του Westminster, «διευκολύνοντας την ταχεία και φθηνή επικοινωνία πέρα από γεωγραφικά σύνορα, το Διαδίκτυο μπορεί να βοηθήσει στη μετατροπή της δυσαρέσκειας, σε μαζική συλλογική δράση γρήγορα και αποτελεσματικά (…)» (Joyce, 2010). Με αυτόν τον τρόπο, το Διαδίκτυο μετατρέπεται σε ένα ψηφιακό εργαλείο κινητοποίησης, συντονισμού και λήψης κρίσιμων αποφάσεων για την εκάστοτε κινηματική καμπάνια.

Ως «δίκτυα άτυπων αλληλεπιδράσεων», τα κοινωνικά κινήματα, όπως το BDS (Boycott, Divestment, Sanctions)[1], τείνουν να συντονίζονται με μια χαλαρή, ευέλικτη και αποκεντρωμένη δομή. Παρόλο που οι ομάδες που συμμετέχουν σε αυτά μπορεί να έχουν ποικίλες οργανωτικές μορφές – από πολύ ιεραρχικές έως πολύ οριζόντιες, – όταν οι ομάδες αυτές συντονίζονται μεταξύ τους στο επίπεδο του κινήματος, τείνουν να το κάνουν με αποκεντρωμένο τρόπο. Η τάση για πιο αποκεντρωμένες μορφές οργάνωσης έχει αποδοθεί τόσο στο χαμηλό κόστος του Διαδικτύου, όσο και στην ικανότητά του για διαδραστική και πολύμορφη επικοινωνία· από σύγχρονη σε ασύγχρονη, από μαζική σε διαπροσωπική, από τοπική σε παγκόσμια. Πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο διευκολύνει την ανάπτυξη υπερεθνικών και χαλαρά συνδεδεμένων ακτιβιστικών δικτύων, χωρίς η «χαλαρή» δομή να συνιστά πρόβλημα, παρά μάλλον πλεονέκτημα. Πλέον, οι ακτιβιστές είναι σε θέση να οργανώνουν διαμαρτυρίες και εκστρατείες χωρίς επίσημη βάση μελών, φυσική έδρα ή αναγνωρίσιμους ηγέτες (Joyce, 2010).

Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα ακτιβιστικά κινήματα προσανατολίζονται προς την κατεύθυνση των πλατφορμών δικτύωσης για τη γαλούχηση της κοινής γνώμης, παραχωρώντας τα πρωτεία πολιτικής ενημέρωσης στα Social Media και μετατρέποντας τα τελευταία σε κυρίαρχο τύπο πολιτικής ενημέρωσης.

Εντωμεταξύ, η συγκρουσιακή ιστορία μεταξύ των δύο γειτόνων είναι μακρά. Από την ίδρυση του Ισραήλ, το 1948, και τον εκτοπισμό των Παλαιστινίων από το θεσμικό σύστημα και την εδαφική τους ακεραιότητα (πρώτη «Νάκμπα», ή αλλιώς, «Παλαιστινιακή Καταστροφή»), μέχρι τη Συμφωνία του Όσλο (1993) που ορίζει ένα καθεστώς αυτοδιοίκησης για τη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας, η στρατηγική ύφανση του οποίου οδήγησε σε καταστρατήγηση πολλαπλών ελευθεριών και σε δύο Ιντιφάντες. Ιστορικά, το 80% της παλαιστινιακής πατρίδας έχει αφομοιωθεί, μέσω του Ψηφίσματος 181 του ΟΗΕ (1947) περί της διχοτόμησης της Παλαιστίνης σε ένα Αραβικό και ένα Ισραηλινό Κράτος, με την Ιερή πόλη της Ιερουσαλήμ να τίθεται σε διεθνές καθεστώς διακυβέρνησης (A/RES/181(II), 1947). Έτι και νυν, δεν έχει παρουσιαστεί η καθοριστική πρόταση επίλυσης του Παλαιστινιακού ζητήματος, με τη διχοτομική λύση να εξακολουθεί να φαντάζει ουτοπική (Tatour, 2018).

Αναφορικά με την ποιότητα των συγκρούσεων, φαίνεται ότι η μόνη αισθητή αλλαγή αφορά την διαφοροποίηση των πρακτικών κινητοποίησης του κοινού επί της κλιμακωμένης σύγκρουσης. Από μελέτη που διεξήχθη το 2012 σχετικά με τη βαρύτητα επιρροής των διεθνών δρώντων έναντι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την – τότε επίκαιρη – δεύτερη Ιντιφάντα [2], γνωστοποιήθηκε ότι τα τελευταία προκαλούν πολύ πιο αξιοπρόσεκτες μετατοπίσεις στον δημόσιο διάλογο που εκτυλίσσεται μεταξύ των χρηστών, από ότι βασικοί διεθνείς παράγοντες όπως οι ΗΠΑ, ή τα Ηνωμένα Έθνη, προσανατολίζοντας τη συζήτηση στον μεταβαλλόμενο ρόλο του «διεθνούς κοινού» στις συγκρούσεις, μεταβολή που ακολούθησε της γενίκευσης χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, εξαιτίας της αναβάθμισης της τεχνολογίας πληροφόρησης. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης έγκειται στο πώς τα αντίπαλα στρατόπεδα προσαρμόζουν τις στρατηγικές επικοινωνίας τους, σύμφωνα με τις μεταβολές της δημόσιας υποστήριξης στα επικρατέστερα Social Media, μετατρέποντας τα τελευταία σε εργαλείο μέτρησης του συγκρουσιακού ψηφιακού αντίκτυπου. Επομένως, αυτή η ψηφιακή μεταστροφή επηρεάζει τόσο τους άμεσα, όσο και τους έμμεσα εμπλεκόμενους, οδηγώντας μέχρι και ηγέτες κρατών να προσαρμόζονται στις επιταγές της επικαιρότητας χρησιμοποιώντας  Χ (πρώην Twitter) για να επικοινωνήσουν τις ενέργειες τους και να συγκεντρώσουν υποστήριξη. Το παράδειγμα του «πολέμου του Twitter» κατατοπίζει με ενάργεια πώς IDF και Χαμάς διαμόρφωσαν ένα ψηφιακό «μέτωπο», όπου η χρήση συμβατικού στρατιωτικού εξοπλισμού δίνει τη θέση της σε βομβαρδισμούς προπαγάνδας. Τα αποτελέσματα της εν λόγω έρευνας δείχνουν ότι η αύξηση της δημόσιας υποστήριξης προς τη μία πλευρά μπορεί να περιορίσει τη στρατιωτική συμπεριφορά της άλλης, αναδεικνύοντας έτσι τη σημασία της κοινής γνώμης στη δυναμική των συγκρούσεων. Πάντως, τα βασικά ευρήματα παρουσιάζουν το Ισραήλ να αναπροσαρμόζεται περισσότερο βάσει μεταβολών των δημόσιων αντιδράσεων, καθώς η Χαμάς λαμβάνει μεγαλύτερη υποστήριξη από το ίδιο. (Zeitzoff, 2018).

Η παραπάνω υπόθεση καταδεικνύει ότι ο εκδημοκρατισμός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όσον αφορά την πρόσβαση στο διεθνές ακροατήριο μπορεί να επηρεάσει και συνάμα να μεταβάλει τους στρατηγικούς υπολογισμούς των παραγόντων των συγκρούσεων.

Σύμφωνα με σχετική μελέτη της S.P.Sebastiao, η οποία διεισδύει στη σχέση μεταξύ των διαδικτυακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της πολιτικής, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν τη πολιτική εξουσία, τα συλλογικά κινήματα και την εμπλοκή των πολιτών σε αυτά, τονίζει τον μετασχηματιστικό χαρακτήρα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην κοινωνία, δίνοντας έμφαση στον ρόλο τους στον εκδημοκρατισμό της πληροφορίας και στην ενθάρρυνση των ατόμων να δημοσιεύουν «επαναστατικό» περιεχόμενο στις ψηφιακές πλατφόρμες. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, συνάγεται το συμπέρασμα ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αξιοποιηθεί σε πολλαπλά μέτωπα της πολιτικής, από πολιτικές εκστρατείες και εκλογικό μάρκετινγκ, μέχρι εξεγέρσεις και κοινωνικές επαναστάσεις. Τα ερωτήματα που τίθενται αφορούν την αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας στην προώθηση απτών μεταμορφώσεων της δημοκρατίας και δυνατοτήτων ενίσχυσης του ακτιβισμού και προώθησης της επικοινωνίας των ακτιβιστών (Sebastiao, 2014).

Επιστρέφοντας στο παλαιστινιακό ζήτημα, οι αυξημένες διώξεις που άσκησε το ισραηλινό καθεστώς κατά των Παλαιστινίων ψηφιακών χρηστών μετά την εξέγερση του 2015 φαίνεται να επαναλαμβάνονται, στοχεύοντας κυρίως δημοσιογράφους, υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ακτιβιστές, καλλιτέχνες και φοιτητές. Ενώ οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις ψηφιακές διαμαρτυρίες, η ισραηλινή κυβέρνηση έχει περιορίσει σημαντικά την ελευθερία έκφρασης ακόμη και εντός αυτών. Έτσι, ο χαώδης διαδικτυακός χώρος υπόκειται σε εξονυχιστική επιτήρηση, με τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης να είναι δυνητικά συνυπεύθυνες για την παραβίαση των ψηφιακών δικαιωμάτων των Παλαιστινίων, ενώ υποστηρίζεται, μάλιστα, ότι διάφορες εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι συνένοχες στον περιορισμό των ψηφιακών δικαιωμάτων των Παλαιστινίων. Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί ο «νόμος περί Facebook», ο οποίος επιτρέπει στα ισραηλινά δικαστήρια να αφαιρούν διαδικτυακό περιεχόμενο κατά βούλησιν, με το πρόσχημα ότι θεωρείται υποκίνηση (incitement), όρος που αναφέρεται ευρέως στον παλαιστινιακό πολιτικό λόγο (Qadi, 2022). Σε αυτό το πλαίσιο, η διασφάλιση των ψηφιακών δικαιωμάτων των Παλαιστινίων αποτελεί πρόκληση, αφού τα ανθρώπινα δικαιώματα τίθενται σε διακινδύνευση.

Η ίδια ψηφιακή τεχνολογία που έφερε επανάσταση στην άσκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επέφερε επίσης και τη δυνατότητα παραβίασης αυτών. Παρά τους περιορισμούς, τα ψηφιακά εργαλεία έχουν συμβάλει καθοριστικά στην ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και στην εδραίωση τόσο της τοπικής όσο και της διεθνούς αλληλεγγύης. Ο προσανατολισμός των Ισραηλινών πολιτικών εστιάζει στον περιορισμό των φυσικών και εικονικών χώρων, στην άσκηση ελέγχου και στη λογοκρισία της ψηφιακής έκφρασης, και ως εκ τούτου, του παλαιστινιακού ακτιβισμού. Υπό αυτό το πλαίσιο καταστολής, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι ο Παλαιστινιακός Τομέας Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) δεν έχει πρόσβαση σε διεθνή διαδικτυακά δίκτυα, ενώ οι παλαιστινιακοί φορείς αντιμετωπίζουν εμπόδια στην ανάπτυξη υποδομών στην περιοχή της Δυτικής Όχθης, γεγονός που επηρεάζει την ικανότητά τους να προσφέρουν υπηρεσίες 3G και 4G, με αποτέλεσμα να υφίστανται οικονομικές απώλειες και ανταγωνιστικά μειονεκτήματα σε σύγκριση με τους ισραηλινούς εταίρους τους (Fatafta, n.d.). Η δε κατάσταση στη Γάζα είναι ακόμα πιο ασφυκτική, με την τηλεπικοινωνιακή υποδομή να εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το Ισραήλ, και περιορισμούς να εφαρμόζονται στην είσοδο συσκευών και διακοπή του διαδικτύου κατά τη διάρκεια διενέξεων (Fatafta, n.d.).

Οι εν λόγω προκλήσεις οφείλονται εξ ολοκλήρου στην ισραηλινή πολιτική καταπίεσης και λογοκρισίας των μέσων δικτύωσης και πληροφόρησης. Όσες συστάσεις και να γίνουν για την προστασία των παλαιστινιακών δικαιωμάτων ελευθερίας της έκφρασης, όσο και να τονιστεί η ανάγκη διαφάνειας και λογοδοσίας στις συμφωνίες μεταξύ των Εταιρειών-Ιδιοκτητών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των κυβερνήσεων, οι προσπάθειες δείχνουν ατελέσφορες, προκαλώντας αισθητά κωλύματα στο έργο διεθνών οργανώσεων και οργανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τη στατιστική εταιρεία Statista, φαίνεται ότι η νέα γενιά ακτιβιστών (Γενιά Ζ) εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενεργά για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της (Dixon, 2023). Η ψηφιακή ακτιβιστική δράση στο TikTok σχετικά με τον πόλεμο στη Γάζα έχει αναδειχθεί σε ισχυρή δύναμη, αξιοποιώντας την εκτεταμένη απήχηση και τις δυναμικές δυνατότητες δημιουργίας περιεχομένου της πλατφόρμας. Χρήστες από διαφορετικά υπόβαθρα, ιδιαίτερα οι νεότερες ηλικιακές ομάδες, έχουν χρησιμοποιήσει το TikTok για να μοιραστούν άμεσες αφηγήσεις, εκπαιδευτικό περιεχόμενο και εκκλήσεις για δράση, ενισχύοντας έτσι τις φωνές εκείνων που επηρεάζονται από τη σύγκρουση (Freimann, 2024). Ειδικότερα, ο αλγόριθμος της πλατφόρμας έχει επιτρέψει σε βίντεο που αναδεικνύουν την ανθρωπιστική κρίση και τις γεωπολιτικές πολυπλοκότητες της σύγκρουσης στη Γάζα να γίνονται viral, αυξάνοντας έτσι γρήγορα την παγκόσμια ευαισθητοποίηση. Ακτιβιστές και απλοί χρήστες έχουν χρησιμοποιήσει δημιουργικές μορφές, όπως μικρά ντοκιμαντέρ, προφορικό λόγο και οπτική αφήγηση, για να μεταδώσουν το επείγον της κατάστασης και να κινητοποιήσουν την ευρεία υποστήριξη (Jameel & Saleem Sabbah, 2023).

Αυτό το κύμα ψηφιακής ακτιβιστικής δράσης στο TikTok έχει επίσης διευκολύνει μια πιο αποκεντρωμένη μορφή υπεράσπισης, όπου οι κινητοποιήσεις των ακτιβιστών μπορούν να κερδίσουν έδαφος, χωρίς να βασίζονται στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Τα διαδραστικά χαρακτηριστικά της πλατφόρμας, συμπεριλαμβανομένων των hashtags και των challenges, έχουν καλλιεργήσει ένα αίσθημα κοινότητας και συλλογικής δράσης μεταξύ των χρηστών. Hashtags όπως #SaveGaza και #FreePalestine έχουν γίνει σημεία «συγκέντρωσης», επιτρέποντας στους χρήστες να συνδεθούν, να μοιραστούν πόρους και να συντονίσουν τις προσπάθειές τους (Al Jazeera, 2023). Ωστόσο, η γρήγορη διάδοση του περιεχομένου έχει, επίσης, οδηγήσει σε εκτεταμένη παραπληροφόρηση, με παραπλανητικά βίντεο και μη επαληθευμένους ισχυρισμούς να κυκλοφορούν ευρέως.

Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι η διαμάχη μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης είναι τόσο αρχαία και πυκνή, που πολλοί αρχίζουν να διακατέχονται από λήθη για τις εναρκτήριες διαφορές που την πυροδότησαν. Στη πραγματικότητα, οι δύο πλευρές δεν έπαψαν να αντιμάχονται μεταξύ των συνταρακτικών γεγονότων που γνώρισαν δημοσιογραφική κάλυψη, ενώ ο παναραβισμός και ο σιωνισμός συνεχίζουν να αποτελούν ριζικά αντικρουόμενες προσεγγίσεις στην πολυπολιτισμική σύνθεση που περιλαμβάνει η λύση των «Δύο Κρατών» (Ντόκος, 2010).

Εν κατακλείδι, θα μπορούσε να συναχθεί ότι η άνοδος του διαδικτυακού ακτιβισμού δίνει μια, τρόπον τινά, ψευδαίσθηση προόδου, ενώ η πραγματική συστημική αλλαγή υπονομεύεται από επιφανειακές χειρονομίες. Αυτοί οι αλγόριθμοι ευνοούν τον εκθαμβωτισμό και τα «χειροκροτήματα» και όχι τον ουσιαστικό διάλογο ή τη διαχρονική δομική αλλαγή, διατηρώντας τους ανθρώπους σε ατελείωτους κύκλους αγανάκτησης, χωρίς να αμφισβητούν ουσιαστικά τους θεσμούς που διαιωνίζουν την αδικία. Ο ψηφιακός Ακτιβισμός επιβάλλεται να ορθοποδήσει στο παρόν σύστημα ενημέρωσης, αλλά και να επινοήσει νέους τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών και αποκατάστασης των ανισοτήτων.

[1] «Το κίνημα Μποϊκοτάζ, Απεξάρτησης, Κυρώσεων (BDS) εργάζεται για να σταματήσει η διεθνής υποστήριξη της καταπίεσης των Παλαιστινίων από το Ισραήλ και να πιέσει το Ισραήλ να συμμορφωθεί με το διεθνές δίκαιο», βλ. περισσότερα σε: https://bdsmovement.net 

[2] Η Ιντιφάντα (انتفاضة ) είναι μια αραβική λέξη που κυριολεκτικά σημαίνει «ταραχή», αν και έχει μεταφραστεί ευρέως στα αγγλικά ως «εξέγερση», και «αντίσταση». Χρησιμοποιείται για να δηλώσει την αντίσταση του απλού μουσουλμάνου. Η Πρώτη Παλαιστινιακή Ιντιφάντα σηματοδοτείται με την εξέγερση κατά του Ισραήλ από τον Δεκέμβριο του 1987 έως το 1993, ενώ η Δεύτερη Ιντιφάντα καλύπτεται από την περίοδο που άρχισε στα τέλη Σεπτεμβρίου 2000 και έληξε περίπου το 2005, βλ. περισσότερα σε: https://geopolitics.iisca.eu/2017/03/23/τι-σημαίνει-ιντιφάντα/

Βιβλιογραφία

Βιβλία:

Tatour, L. (2018, May 18). A history of Palestinian. Overland literary journal, σσ. 1-3.

Άρθρα από ακαδημαϊκές πηγές:

Fatafta, M. (χ.χ.). Internet Freedoms in Palestine: Mapping of Digital Rights Violations and Threats. 7amleh – Arab Center for Social Media Advancement.

Freimann, C. (2024). Citizen War Journalism on TikTok: A reception study about young adults’ trust in war content on the example of alternative reporting on the Israel-Gaza conflict. Stockholm: Södertörn University | School of Social Sciences.

Jameel, Z., & Saleem Sabbah. (2023). Digital Resistance on TikTok and the Palestinian Narrative. Al-Quds University.

MAZZOLENI, G., & SCHULZ, W. (1999). “Mediatization” of Politics: A Challenge for Democracy? Taylor & Francis.

Joyce, M. (2010). Digital Activism Decoded, The New Mechanics of Change. New York: International Debate Education Association.

Qadi, A. (2022). Release of 7amleh’s Annual Report on Violations of Palestinian Digital Rights in 2021. 7amleh – the Arab Center for the Advancement of Social Media.

Sebastiao, S. P. (2014). Social Media in Politics. Case Studies on the Political Power of Social Media. Public Administration and Information Technology.

Social Media in Politics: Case Studies on the Political Power of Social Media. (2014). Public Administration and Information Technology.

Zeitzoff, T. (2018, January). Does Social Media Influence Conflict? Evidence from the 2012 Gaza Conflict. The Journal of Conflict Resolution, σσ. 29-63.

Αντωνόπουλος, Κ. (2023, Δεκέμβριος). Η σύρραξη Ισραήλ-Χαμάς στη Γάζα 2023.ΕΛΙΑΜΕΠ. Διαθέσιμο σε: https://www.eliamep.gr/i-syrraxi-israil-chamas-sti-gaza-2023/

Βοσκόπουλος, Γ. (2023, Νοέμβριος 5). Η σύγκρουση Ισραήλ – Χαμάς, η «εχθρική οντότητα» και η «τελική λύση».ACADEMIA.EDU. Διαθέσιμο σε: https://www.academia.edu/108872456/Η_σύγκρουση_Ισραήλ_Χαμάς_η_εχθρική_οντότητα_και_η_τελική_λύση_The_Israel_Hamas_Conflict_the_concept_of_hostile_entity_and_the_final_solution_slpress_gr?sm=b&rhid=28661824331

Ντόκος, Θ. (2010). Στρατηγικό Αλφαβητάρι Αραβο-Ισραηλινής Διένεξης. ΕΛΙΑΜΕΠ.

Πρωτογενείς πηγές:

A/RES/181(II). (1947). RESOLUTION ADOPTED ON THE REPORT OF THE AD HOC COMMITTEE ON THE PALESTINIAN QUESTION (σ. 22). UNITED NATIONS. Resolution 181, 29 November 1947. Διαθέσιμο σε: https://undocs.org/A/RES/181(II)

Dixon, S. J. (2023, Ιούλιος 14). eurostat.  96% of young people in the EU uses the internet daily. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/w/ddn-20230714-1

Ειδησεογραφικές πηγές, άρθρα από blog:

BDS, Freedom, Justice, Equality. (2023). What is BDS?. Διαθέσιμο σε: https://bdsmovement.net

GEOPOLITICS & DAILY NEWS. (2017). What does Intifada mean?. Διαθέσιμο σε: https://geopolitics.iisca.eu/2017/03/23/τι-σημαίνει-ιντιφάντα/

Erin Hale. (2023). TikTok faces calls for ban amid claims of anti-Israel ‘indoctrination’. ALJAZEERA. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2023/11/10/tiktok-faces-renewed-calls-for-a-ban-amid-pro-hamas-anti-israel-claims

Έγχρωμη Φωτογραφία από hosnysalah, Παλαιστίνιος φωτογράφος που ζει στην Παλαιστίνη στη Λωρίδα της Γάζας (30 Σεπτεμβρίου 2022). Διαθέσιμο σε: https://pixabay.com/photos/gaza-press-news-palestine-war-7484553/