Γράφουν η Μαρίνα Γκερνιώτη και ο Παντελής Κόλιας
Τα αποτελέσματα των γερμανικών ομοσπονδιακών εκλογών του 2025 σηματοδότησαν μια έντονη περίοδο πολιτικής αστάθειας και ανακατατάξεων στην χώρα, φέρνοντας στο προσκήνιο πιθανές προκλήσεις στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο. Η κατάρρευση της κυβέρνησης συνασπισμού SPD-Πρασίνων-FDP, λόγω οικονομικών και κοινωνικών προκλήσεων, οδήγησε σε πρόωρες εκλογές που ανέδειξαν το CDU/CSU ως κυρίαρχη δύναμη με ποσοστό 28.5% και το ακροδεξιό κόμμα AfD να ακολουθεί στην 2η θέση με 20.8%, αφήνοντας το μέχρι προσφάτως κυβερνών κόμμα, SPD, στην τρίτη θέση με 16,4% (The Loop, 2025). Ωστόσο, η απουσία κοινοβουλευτικής αυτοδυναμίας έχει δημιουργήσει αβεβαιότητα ως προς τον σχηματισμό κυβέρνησης και την κατεύθυνση της γερμανικής πολιτικής. Μέσα σε αυτό το σύντομο διάστημα έχουν υπάρξει διαφοροποιημένες πολιτικές τοποθετήσεις, ειδικά σε ζητήματα μεταναστευτικής πολιτικής, ασφάλειας και διαχείρισης των εξωτερικών ευρωπαϊκών συνόρων, επί των οποίων έχουν διατυπωθεί απόψεις ιδιαίτερα ριζοσπαστικές και υπό μία έννοια, αντίθετες από την κατεύθυνση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και της θεσμοθετημένης συνθήκης Σένγκεν. Σε αυτό το πλαίσιο, μέσα από την αβεβαιότητα του γερμανικού πολιτικού προσανατολισμού, σε συνδυασμό με το αίτημα καταπολέμησης της ‘παράτυπης’ μετανάστευσης από τα ανερχόμενα κόμματα, ανακύπτει η ανάγκη ανάλυσης των πιθανών επιπτώσεων τους, τόσο στην πορεία της συνθήκης όσο και της θεσμοθετημένης αρχής της ελεύθερης μετακίνησης. Η εξέταση των εν λόγω εξελίξεων επιτρέπει την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η εσωτερική πολιτική δυναμική της Γερμανίας μπορεί να επηρεάσει θεμελιώδεις ευρωπαϊκές αρχές, όπως αυτή της ελεύθερης μετακίνησης στο πλαίσιο της Συνθήκης Σένγκεν, εγείροντας, σε ένα τέτοιο πολιτικό και θεσμικό περιβάλλον, κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τη σταθερότητα της Συνθήκης και το κατά πόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να διατηρήσει την εν λόγω αρχή υπό τις παρούσες πιέσεις.
Η Γερμανία αποτελεί ένα από τα ιδρυτικά μέλη της συνθήκης Σένγκεν από το 1995, διαδραματίζοντας ένα καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της ζώνης, με δεσμεύσεις για το άνοιγμα των συνόρων, υποστηρίζοντας παράλληλα το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (European Union, 2024). Βέβαια, οι προσφυγικές κρίσεις, τόσο του 2011 και του 2015, όσο και η σημερινή ανεξέλεγκτη κατάσταση στην Μέση Ανατολή, έχουν οδηγήσει την χώρα στο επίκεντρο των συζητήσεων για μεταρρυθμίσεις, πιέσεις για αυστηρότερους ελέγχους. Παράλληλα, έχει δημιουργηθεί ένα γενικότερο αίσθημα ανησυχίας για την ασφάλεια και διαχείριση της μετανάστευσης. Η αύξηση των ποσοστών εγκλημάτων, παράνομης μετανάστευσης και η εκτίμηση του κόστους για την ενίσχυση της ζώνης από το 2016 μέχρι σήμερα να ξεπερνά τα 77 δισεκατομμύρια για την Γερμανία, αποτέλεσαν σημαντικά επιχειρήματα για την μετατόπιση της χώρας προς την αντίθετη κατεύθυνση (Sultani, 2018, σελ. 6). Ειδικότερα, η προσφυγική κρίση του 2015 προκάλεσε ιδιαίτερη αναταραχή στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανάμεσα τους και η Γερμανία, η οποία, υπό την Καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, προσπάθησε να υπερασπιστεί την πολιτική ανοικτών συνόρων, επιτρέποντας έναν τεράστιο αριθμό προσφύγων να εισέλθουν στην χώρα. Συγκεκριμένα, ο ενεργός της ρόλος στις διαπραγματεύσεις στην συμφωνία του 2016 μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας, οι πιέσεις για ενισχύσεις της Frontex και μια σειρά από αναθεωρήσεις στην μεταναστευτική της πολιτική, όπως η αυστηροποίηση της σύμβασης του Δουβλίνου ΙΙΙ και ο περιορισμός του καθεστώτος προσωρινής προστασίας, λειτούργησαν αποτελεσματικά προς την καταπολέμηση της κρίσης. Ωστόσο, οι αλλεπάλληλες πιέσεις τόσο του κοινωνικού όχλου όσο και των πιο ριζοσπαστικών κομμάτων που συνδυάστηκαν με τις οικονομικές επιπτώσεις της περιόδου, οδήγησαν στην επαναφορά των συνοριακών ελέγχων τον Σεπτέμβριο του 2015, αναστέλλοντας έτσι, προσωρινά, την λειτουργία της συνθήκης. (Μπίρη, 2019, σελ.42-44).
Η χρήση του Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν (SBC) αποτέλεσε συνήθη πρακτική της γερμανικής μεταναστευτικής πολιτικής, ιδιαίτερα από το 2015 και μετά. Πιο σημαντικές αναστολές λόγω του μεταναστευτικού αποτέλεσαν αρχικά αυτές στα σύνορα με την Αυστρία. Συγκεκριμένα, από τον Νοέμβριο του 2017 μέχρι τον Μάιο του 2018 έλαβε χώρα η πρώτη αναστολή των συνοριακών ελέγχων στη περιοχή. Ωστόσο, λόγω των συνεχιζόμενων δευτερογενών μετακινήσεων στα χερσαία σύνορα με την Αυστρία και τις αεροπορικές συνδέσεις από την Ελλάδα, του λαθρεμπορίου και των πιέσεων στις εθνικές δομές υποδοχής προσφύγων, οι προσωρινοί έλεγχοι συνεχίστηκαν μέχρι το 2021. Από το 2022 και μέχρι τον Μάιο του 2024, η ανάγκη ενίσχυσης της ασφάλειας κρίσιμων υποδομών, η αύξηση της παράτυπης μετανάστευσης από την Τουρκία μέσω των Δυτικών Βαλκανίων, ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και τέλος η επιδείνωση της κατάστασης ασφάλειας από τρομοκρατικές ομάδες στη Μέση Ανατολή, οδήγησε ξανά στην μονιμοποίηση μιας προσωρινής πολιτικής (Migration and Home Affairs, 2025, σελ.2-33). Στην συνέχεια, τον Οκτώβριο του 2023 η Γερμανία χρησιμοποίησε τον Κώδικα στα χερσαία σύνορα με την Πολωνία, την Τσεχία και την Ελβετία. Και εδώ προέκυψαν επεκτάσεις του Κώδικα μέχρι τον Δεκέμβριο του 2024 λόγω των κινδύνων ασφάλειας μέσω της Ανατολικής Μεσογείου και της Βαλκανικής περιοχής της Ανατολικής διαδρομής, καθώς και της αύξησης του λαθρεμπορίου ανθρώπων. Εκτός των παραπάνω, από τον Σεπτέμβριο του 2024 μέχρι τον Μάρτιο του 2025, υπήρξε επαναφορά προσωρινών ελέγχων στα σύνορα με τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και τη Δανία. Σημαντικές αιτίες αποτέλεσαν η αύξηση των κινδύνων ασφαλείας σχετικά με την παράτυπη μετανάστευση, συμπεριλαμβανομένου του λαθρεμπορίου στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία και συνεχίζουν να οδηγούν σε αυξημένα επίπεδα παράτυπων εισόδων, επιδεινώνοντας ως αποτέλεσμα την ήδη τεταμένη κατάσταση φιλοξενίας για τους πρόσφυγες, ειδικά στο πλαίσιο της υποδοχής Ουκρανών υπηκόων (Migration and Home Affairs, 2025, σελ.1-9). Τέλος, πιο πρόσφατη χρήση του Κώδικα, αποτελεί αυτή στα χερσαία σύνορα με τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, το Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Δανία, την Αυστρία, την Ελβετία, την Τσεχία και την Πολωνία από τον Μάρτιο του 2025 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2025 λόγω σοβαρών απειλών για τη δημόσια ασφάλεια και την τάξη που προκύπτουν από τα συνεχιζόμενα υψηλά επίπεδα παράτυπης μετανάστευσης και λαθρεμπορίου μεταναστών, καθώς και της πίεσης στο σύστημα υποδοχής ασύλου (Migration and Home Affairs, 2025, σελ.3).
Η προσέγγιση αυτή επηρεάζει άμεσα το μέλλον της Συνθήκης Σένγκεν, καθώς η πρόθεση του ηγέτη του CDU, να επιβάλει μόνιμους συνοριακούς ελέγχους, θέτει υπό αμφισβήτηση την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Φρίντριχ Μερτς, ως αρχηγός του CDU έχει επανειλημμένα συνδέσει τη μετανάστευση με την εγκληματικότητα, χαρακτηρίζοντας το ισχύον σύστημα, αποτυχημένο (CNN Greece, 2025). Πρόσφατες επιθέσεις, όπως αυτή που φέρεται να διαπράχθηκε από αιτούντα άσυλο στη νότια Γερμανία, έχουν ενισχύσει τη ρητορική του κόμματος για την ανάγκη αυστηρότερων ελέγχων στα σύνορα, μέσω των μόνιμων συνοριακών ελέγχων με τους γειτονικούς εταίρους της Γερμανίας, το οποίο και αποτελεί την βασική πρόταση του CDU/CSU. Επιπλέον, το κόμμα υποστηρίζει την επιβολή αυστηρών κριτηρίων για την είσοδο μεταναστών και αιτούντων άσυλο, με προτεραιότητα την απαγόρευση εισόδου ατόμων χωρίς έγκυρα ταξιδιωτικά έγγραφα. Η προσφυγική κρίση του 2015, ανέδειξε την έντονη αντίθεση του CDU στην πολιτική ανοικτών συνόρων, όμως η σημερινή πολιτική του κόμματος καθίσταται πιο έντονη με στόχο την ανάσχεση της εκλογικής ανόδου της ακροδεξιάς AfD (CNN Greece, 2025). Ο Μερτς έχει τονίσει στο παρελθόν ότι, εφόσον οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί δεν λειτουργούν αποτελεσματικά, είναι «καθήκον» της γερμανικής κυβέρνησης να δώσει προτεραιότητα στην εθνική νομοθεσία.
Από την άλλη, το κόμμα Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD), υπό την ηγεσία της Άλις Βάιντελ, γνώρισε ιστορική άνοδο στις πρόσφατες ομοσπονδιακές εκλογές. Αποτελεί ακροδεξιό κόμμα, το οποίο χαρακτηρίζεται από την έντονη αντιμεταναστευτική πολιτική, που υποστηρίζει την αποχώρηση της Γερμανίας από τα Παγκόσμια Σύμφωνα του ΟΗΕ για την Μετανάστευση και τους Πρόσφυγες. Επιπροσθέτως, θέτει ως στόχο την αναθεώρηση της Σύμβασης της Γενεύης για τους Πρόσφυγες, ώστε να επιτρέπεται η άμεση αποτροπή αιτούντων άσυλο στα σύνορα (Reuters, 2025). Σε πλαίσια αυστηροποίησης, προτείνει τη δημιουργία «κέντρων κράτησης» στα σύνορα και τα αεροδρόμια και – με στόχο τον περιορισμό της δυνατότητας χορήγησης ασύλου – προτείνει επίσης την επέκταση των ασφαλών χωρών καταγωγής. Ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα σημεία της πολιτικής της AfD αφορά την άμεση απέλαση ατόμων που το κόμμα θεωρεί ότι εμπλέκονται σε σοβαρά εγκλήματα ή εξτρεμιστικές δραστηριότητες, εφαρμόζοντας μια πολιτική που αποκαλεί «επαναπατρισμό» (remigration) (Reuters, 2025).
Το τρίτο σε σειρά εκλογής και πρώην κυβερνών Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD), υπό την ηγεσία του Όλαφ Σολτς, τοποθετείται κατά του κλεισίματος των συνόρων και της γενικής άρνησης εισόδου στα εσωτερικά σύνορα. Τάσσεται κατά της απέλασης των προσφύγων, λέγοντας πως οι προσωρινοί έλεγχοι πρέπει να αποτελούν την απόλυτη εξαίρεση (Reuters, 2025). Στο μανιφέστο του το κόμμα, υποστηρίζει τις οικειοθελείς απελάσεις των απορριφθέντων αιτούντων άσυλο και την γρήγορη απέλαση των εγκληματιών αιτούντων άσυλο. Επίσης, υπόσχεται πως η οικογενειακή επανένωση για όσους έχουν επικουρική προστασία θα συνεχιστεί, υποστηρίζοντας πως είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχή ένταξη. Τέλος το SPD, δηλώνει πως το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου (CEAS), που πρόκειται να τεθεί σε ισχύ το 2026, είναι ένας τρόπος για να διασφαλιστεί ότι οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται δίκαια, ανεξάρτητα από την χώρα αίτησης (Reuters, 2025).
Το κόμμα των Πρασίνων, τάσσεται επίσης κατά των μόνιμων συνοριακών ελέγχων και υποστηρίζει πως οι αιτήσεις των αιτούντων άσυλο πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση (Deutsche Welle, 2025). Το διαχρονικά υπέρ της μετανάστευσης κόμμα, στηρίζει την αποτελεσματική ένταξη των νεοεισερχόμενων και την μείωση της γραφειοκρατίας στις μεταναστευτικές διαδικασίες. Παρόλα αυτά, όσοι δεν αποκτούν δικαίωμα παραμονής στη Γερμανία οφείλουν να αποχωρήσουν εντός σύντομου χρονικού διαστήματος, ενώ καταδικασθέντες εγκληματίες, πρέπει να απελαύνονται μετά την έκτιση της ποινής τους (Reuters, 2025).
Τέλος, το Φιλελεύθερο Κόμμα (FDP), υπό την ηγεσία του Κρίστιαν Λίντνερ, υποστηρίζει μια δοκιμαστική διαδικασία άρνησης εισόδου στα εξωτερικά σύνορα της Γερμανίας (Deutsche Welle, 2025). Το FDP προτείνει έναν ενιαίο κώδικα μετανάστευσης που θα ενοποιεί τη διάσπαρτη νομοθεσία, μειώνοντας τη σύγχυση και τις καθυστερήσεις. Υποστηρίζει τη θέσπιση ειδικού κοινωνικού καθεστώτος για αναγνωρισμένους πρόσφυγες, με χαμηλότερες παροχές αλλά αυξημένη στήριξη στην εύρεση εργασίας. Παράλληλα, όσοι υποχρεούνται να αποχωρήσουν από τη χώρα ή δεν συνεργάζονται στην ταυτοποίησή τους, δεν θα δικαιούνται κοινωνικά επιδόματα (Newpost,2025).
Συμπερασματικά, η Συνθήκη Σένγκεν βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η Γερμανία διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στις εξελίξεις που θα καθορίσουν το μέλλον της Συνθήκης. Όσον αφορά τις πολιτικές εξελίξεις, προφανής οδός προς την εξουσία για το ακροδεξιό AfD δεν υπάρχει, καθώς όλα τα άλλα κόμματα έχουν αποκλείσει τη συνεργασία με ένα κόμμα που θεωρούν αντιδημοκρατικό (CNN Greece, 2025). Το σημείο εστίασης παρόλα αυτά έγκειται στις πολιτικές πιέσεις από συντηρητικά και ακροδεξιά κόμματα, όπως η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), τα οποία βρίσκουν κοινωνική αποδοχή και ενισχύουν την αντι-μεταναστευτική ρητορική. Η εξέλιξη αυτή ενδέχεται να οδηγήσει σε μια πιο ισχυρή φωνή για αυστηρότερους συνοριακούς ελέγχους ή ακόμα και για περιορισμούς στην ελεύθερη μετακίνηση. Παράλληλα, η πρακτική των προσωρινών συνοριακών ελέγχων και των συνεχών αναστολών με τη χρήση του Κώδικα Συνόρων (SBC) – όπως συνέβη το 2015 κυρίως στα σύνορα με την Αυστρία, καθώς και σε άλλες χώρες μετέπειτα – δημιουργεί προηγούμενο για τη σταδιακή υπονόμευση των βασικών αρχών της Σένγκεν. Αν συνεχιστούν οι αναστολές και οι εξαιρέσεις, η ελεύθερη μετακίνηση εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενδέχεται να αποδυναμωθεί περαιτέρω και σε συνδυασμό με τις πιέσεις για την επαναφορά μόνιμων ελέγχων στα σύνορα, μπορεί να οδηγήσει στα κράτη, όχι μόνο στο αίτημα για αναθεώρηση αλλά και στην επιλογή υιοθέτησης της εθνικής νομοθεσίας, στην περίπτωση μη επιθυμίας συμμόρφωσης με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Συνεπώς, οι αποφάσεις που θα ληφθούν στη Γερμανία θα διαμορφώσουν τη συνολική κατεύθυνση της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής και της λειτουργικότητας της Σένγκεν στο άμεσο μέλλον, θέτοντας στο επίκεντρο της συζήτησης το δίλημμα μεταξύ της προστασίας των εθνικών συνόρων, άρα και αυστηροποίηση ελέγχων από την μία, και του δικαιώματος ελεύθερης μετακίνησης από την άλλη. Παρά ταύτα, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο διατήρησης του status quo ή ακόμα και πρωτοβουλιών για την εξυγίανση της συνθήκης, χωρίς κάποια ριζική αναθεώρηση. Ωστόσο, η άνοδος του εθνικισμού και του ευρωσκεπτικισμού εντός της Γερμανίας δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για πολιτικές που αμφισβητούν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε διαρθρωτικές αλλαγές στη μεταναστευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν και το σενάριο αποχώρησης κάποιου κράτους-μέλους από τη Συνθήκη βάσει των τωρινών εξελίξεων δεν θεωρείται ιδιαίτερα πιθανό σενάριο, η συνεχιζόμενη ένταση γύρω από το ζήτημα θέτει υπό αμφισβήτηση τη βιωσιμότητα της συμφωνίας μακροπρόθεσμα.
Βιβλιογραφία:
CNN Greece, (2025). «Κλυδωνισμοί» στη ζώνη Σένγκεν λόγω Γερμανίας – Νέα μεταναστευτική πολιτική θέλει ο Μερτς. CNN Greece. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/kosmos/story/459636/klydonismoi-sti-zoni-sengken-logo-germanias-nea-metanasteftiki-politiki-thelei-o-merts
Deutsche Welle, (2025). How Germany’s leadership change could shape EU immigration. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/how-germanys-leadership-change-could-shape-eu-immigration/a-71674550
European Union. (2024). Schengen Agreement and Convention. Available at: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=legissum:schengen_agreement
Migration and Home Affairs, (2025). Temporary reintroduction of border control. Διαθέσιμο σε: https://home-affairs.ec.europa.eu/policies/schengen/schengen-area/temporary-reintroduction-border-control_en?prefLang=el&fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR0FpbrPMj18dQscaqe3kVmugWlqlNrAxnElBKKB7q7iSOwKAlMZUvwk_DM_aem_Eatm4EOAJhlP9d209Q8vSA.
Μπίρη Π., (2019). Η Γερμανία στο ευρωπαϊκό σύστημα μετανάστευσης και ασύλου. Διαθέσιμο σε: https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/handle/unipi/12519
Newpost.gr. (2025, February 17). Γερμανία:Το μεταναστευτικό στο επίκεντρο της προεκλογικής αντιπαράθεσης. Διαθέσιμο σε: https://newpost.gr/eidiseis/germania-to-metanasteytiko-sto-epikentro-tis-proeklogikis-antiparathesis/
Reuters, (2025). Ahead of German federal election: parties’ plans for asylum system reform. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/europe/ahead-federal-election-german-parties-plans-asylum-system-reform-2025-01-23/
Sultani K., (2018). Schengen and the migration crisis. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/324994722_Schengen_and_the_Migration_Crisis
The Loop, (2025). The 2025 German election: far-right surge and coalition collapse. The loop. Διαθέσιμο σε: https://theloop.ecpr.eu/the-2025-german-election-far-right-surge-and-coalition-collapse/
Πηγή Φωτογραφίας: The Guardian. (2025). Germany’s election:who are the key players and what is at stake?. Διαθέσιμο σε: https://i.guim.co.uk/img/media/3d8fee2869bff26c1a228215c92c9ae037d99e27/0_0_5000_3000/master/5000.jpg?width=620&dpr=2&s=none&crop=none.