Γράφει ο Θάνος Αϊβαλιώτης
Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 σηματοδότησε την κατάρρευση του διπολικού κόσμου και την ανάδειξη των ΗΠΑ σε ηγεμονική δύναμη του διεθνούς συστήματος. Όπως έγραφε ήδη από το 1989 ο Αμερικανός θεωρητικός των διεθνών σχέσεων Francis Fukuyama, η πτώση του κομμουνισμού σήμαινε το τέλος της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, λόγω της νίκης του καπιταλισμού και της φιλελεύθερης δημοκρατίας, που αποδείχθηκαν η τελική μορφή ανθρώπινης διακυβέρνησης (Fukuyama, 1989, σ. 1-2). Σήμαινε, επίσης, ότι οι ΗΠΑ αποτελούσαν το ισχυρότερο κράτος στρατιωτικά, πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά και ως «ηγεμόνες» μπορούσαν να διαμορφώσουν και να ελέγξουν σε μεγάλο βαθμό το διεθνές σύστημα.
Τα τελευταία χρόνια, η ραγδαία ανάπτυξη ορισμένων κρατών, ιδίως της Κίνας, προκαλεί συζητήσεις σχετικά με το αν ο κόσμος σήμερα είναι «μονοπολικός», «διπολικός» ή «πολυπολικός». Προσφάτως, ο νέος Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Marco Rubio, σε συνέντευξη που παραχώρησε δήλωσε ότι «δεν είναι φυσιολογικό, αλλά ανωμαλία η ύπαρξη μόνο μίας μεγάλης δύναμης. Αυτό συνέβη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, αλλά στο τέλος καταλήγουμε στην πολυπολικότητα, δηλαδή στην ύπαρξη πολλών δυνάμεων σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Αυτό γίνεται σήμερα με την Κίνα και σε κάποιο βαθμό με τη Ρωσία…» (U.S. Department of State, 2025). Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να διαθέτουν την ισχυρότερη οικονομία (World Bank Group, 2025) και τη μεγαλύτερη στρατιωτική παρουσία παγκοσμίως, αλλά πλέον, παρουσιάζονται χώρες που επιδιώκουν να τις ανταγωνιστούν, κυρίως μέσω της ομάδας BRICS.
Οι BRICS αποτελούν μία άτυπη συμμαχία αναδυόμενων οικονομιών, οι οποίες αποσκοπούν στη διαμόρφωση ενός πολυπολικού κόσμου, στην απεξάρτηση από τους δυτικούς θεσμούς και fora, στην εγκαθίδρυση νέων, πιο συμπεριληπτικών θεσμών, και εν τέλει στην αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας της Δύσης (Ferragamo, 2024). Η ομάδα πραγματοποίησε την πρώτη σύνοδό της το 2009 με ιδρυτικά μέλη τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα. Έναν χρόνο αργότερα εντάχθηκε και η Νότιος Αφρική. Σήμερα, οι BRICS αριθμούν δέκα μέλη, με την ένταξη της Αιγύπτου, του Ιράν, των ΗΑΕ, της Ινδονησίας και της Αιθιοπίας και εννέα κράτη-εταίρους, αντιπροσωπεύοντας το 42,2% του παγκόσμιου ΑΕΠ (Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης – Purchasing Power Parity) και πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού (Norton, 2025). Παρά την τεράστια δύναμη που φαίνεται να έχουν «στα χαρτιά» οι BRICS, δεν αποτελούν επίσημη ένωση ή συμμαχία κρατών, όπως η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ αντιστοίχως, ενώ παράλληλα υπάρχουν ανταγωνισμοί μεταξύ των μελών τους. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι οι συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα ανά διαστήματα στα σύνορα Κίνας-Ινδίας (Tirziu, 2023), η ινδική πρωτοβουλία να δημιουργήσει έναν εμπορικό διάδρομο, ανταγωνιστικό προς το κινεζικό πρότζεκτ «Μία Ζώνη Ένας Δρόμος», που θα τη συνδέει με τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη (Rajagopalan, 2023), αλλά και ο γενικότερος ανταγωνισμός των δύο χωρών για περιφερειακή κυριαρχία στην Ινδική Χερσόνησο και στον Ινδικό Ωκεανό. Παρομοίως, η Κίνα και η Ρωσία επιδιώκουν κυριαρχία στην Κεντρική Ασία, με τη Ρωσία να έχει αναλάβει πιο πρωταγωνιστικό ρόλο στον τομέα της ασφάλειας και η Κίνα στην οικονομία και το εμπόριο. Παρ’ όλα αυτά, η αξία των BRICS έγκειται στο γεγονός ότι οι αναδυόμενες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος, κυρίως η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία, έχουν θέσει σε δεύτερη μοίρα τους μεταξύ τους ανταγωνισμούς και έχουν επικεντρώσει τις προσπάθειές τους στο να αναδιαμορφώσουν την υφιστάμενη παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Η νέα αμερικανική κυβέρνηση του Donald Trump δείχνει να αντιλαμβάνεται την τάση του διεθνούς συστήματος προς την πολυπολικότητα και την ύπαρξη διαφορετικών σφαιρών επιρροής ανά τον κόσμο, όπως φάνηκε παραπάνω από τις δηλώσεις του Αμερικανού ΥΠΕΞ. Στο πλαίσιο αυτό, οι μέχρι τώρα δηλώσεις του Trump φανερώνουν ότι η νέα κυβέρνηση θα εστιάσει ιδιαίτερα σε μία εκσυγχρονισμένη εφαρμογή του δόγματος Μονρόε που ανέκαθεν βρισκόταν στον πυρήνα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Το δόγμα Μονρόε διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1823 στο Κογκρέσο από τον τότε Αμερικανό Πρόεδρο, James Monroe, και η εφαρμογή του περιελάμβανε τρεις διαστάσεις. Η πρώτη ήταν η αποφυγή ανάμειξης των ΗΠΑ στους πολέμους της Ευρώπης. Δεύτερον, ο Μονρόε προειδοποίησε τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να μην αποκτήσουν καινούρια εδάφη στο Δυτικό Ημισφαίριο για να μεγεθύνουν τις αυτοκρατορίες τους και η τρίτη διάσταση αφορούσε στη διασφάλιση ότι οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν θα συγκροτούσαν συμμαχίες με τα ανεξάρτητα κράτη του Δυτικού Ημισφαιρίου και δεν θα τα ήλεγχαν με κανέναν τρόπο (Mearsheimer, 2007, σ. 496-497). Επρόκειτο, κατά βάση, για διακήρυξη ότι το Δυτικό Ημισφαίριο αποτελούσε τη σφαίρα επιρροής των Αμερικανών, στην οποία καμία ξένη δύναμη δεν θα παρενέβαινε, και από την πλευρά τους οι Αμερικανοί θα ακολουθούσαν μια πιο απομονωτική πολιτική, αποφεύγοντας να εμπλακούν στις υποθέσεις των άλλων μεγάλων δυνάμεων.
Κατ’ αντιστοιχία, σήμερα, ο Trump έχει προβεί σε μία σειρά από δηλώσεις και ενέργειες που ταυτίζονται με το πνεύμα του δόγματος Μονρόε. Συγκεκριμένα, στις 2 Φεβρουαρίου, ο Αμερικανός ΥΠΕΞ συναντήθηκε στον Παναμά με τον Πρόεδρο της χώρας και τον Παναμέζο ομόλογό του για να συζητήσουν την τρέχουσα κατάσταση στη Διώρυγα του Παναμά, επί της οποίας οι Αμερικανοί ισχυρίζονται ότι η Κίνα ασκεί σημαντική επιρροή και έλεγχο (U.S. Department of State, 2025).
Επίσης, ο Αμερικανός Πρόεδρος εξέφρασε την επιθυμία του η Γροιλανδία να γίνει τμήμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Γροιλανδία αποτελεί μία αυτοδιοικούμενη οντότητα που ανήκει στο Βασίλειο της Δανίας και βρίσκεται σε εξαιρετικά στρατηγική θέση για τα αμερικανικά συμφέροντα στα βορειοδυτικά του Καναδά, νότια του Αρκτικού Ωκεανού, και η πρωτεύουσά της, Νουούκ, βρίσκεται πολύ πιο κοντά στη Νέα Υόρκη σε σχέση με την Κοπεγχάγη. Διαθέτει, επίσης, αφθονία σε κρίσιμες πρώτες ύλες, ορυκτά, φυσικό αέριο και πετρέλαιο, ενώ τα ύδατα μεταξύ Γροιλανδίας, Ισλανδίας και Βρετανίας αποτελούν ναυτικό διάδρομο για ρωσικά πλοία και πυρηνικά υποβρύχια (Gronholt-Pedersen et al., 2025). Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι η κυβέρνηση Trump θέτει πολύ υψηλά στην ατζέντα της την απόκτηση πρόσβασης στο νησί, καθώς εκεί διακυβεύονται πολύ σημαντικά αμερικανικά συμφέροντα, τόσο σε επίπεδο ασφάλειας όσο και οικονομίας.
Επιπλέον, όσον αφορά στη διάσταση του δόγματος Μονρόε περί των ευρωπαϊκών πολέμων, η αμερικανική κυβέρνηση δείχνει να επιθυμεί να τερματίσει ή τουλάχιστον να απεμπλακεί από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Είναι χαρακτηριστικός ο ισχυρισμός του Trump το καλοκαίρι του 2024 ότι «μπορεί να τερματίσει τον πόλεμο σε μια ημέρα» (Lederer, 2024). Χρησιμοποιώντας πιο διπλωματικούς όρους, ο Marco Rubio δήλωσε ότι θέση της χώρας του είναι να διαμορφωθεί μία κατάσταση σταθερότητας στην Ουκρανία και όχι απλώς να τερματιστεί η σύγκρουση χωρίς να έχουν εξαλειφθεί οι αιτίες που την προκάλεσαν (York, 2025). Τις πρώτες εβδομάδες επί προεδρίας Trump, η αμερικανική κυβέρνηση φαίνεται να διακατέχεται από αβεβαιότητα σχετικά με τη στάση που πρέπει να τηρήσει έναντι της ουκρανικής ηγεσίας. Για παράδειγμα, ανακοινώθηκε ότι θα σταματήσει να την προμηθεύει με όπλα, αλλά η απόφαση αυτή ανακλήθηκε λίγες ημέρες αργότερα (Stone et al., 2025). Εντούτοις, η ευρύτερη αντίληψή της στο ζήτημα του πολέμου φαίνεται να είναι ότι αυτός πρέπει να τερματιστεί ή ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να απεμπλακούν, μερικώς τουλάχιστον, από αυτόν. Η επιλογή αυτή δεν βασίζεται απλώς σε μία τυφλή εφαρμογή του δόγματος Μονρόε και στην απομόνωση της Αμερικής στο Δυτικό Ημισφαίριο. Αντιθέτως, παράλληλα με την κυριαρχία στην περιφέρειά τους, οι ΗΠΑ επιδιώκουν να αναχαιτίσουν την ανοδική πορεία της Κίνας και, συνεπώς, απελευθερώνοντας υλικούς και ανθρώπινους πόρους από το μέτωπο στην Ουκρανία, θα μπορέσουν να επικεντρωθούν σε αυτή.
Με βάση την παραπάνω ανάλυση της συνεργασίας των ανερχόμενων δυνάμεων και τα πρώτα δείγματα της εξωτερικής πολιτικής του Trump, ανακύπτει το εξής ερώτημα: πώς επηρεάζει η αμερικανική πολιτική την Ε.Ε. και ποια είναι η θέση της Ε.Ε. στο αναδυόμενο, υψηλά ανταγωνιστικό πολυπολικό σύστημα;
Αυτή τη στιγμή η Ε.Ε. βρίσκεται αντιμέτωπη με σοβαρά ζητήματα, τόσο διεθνώς όσο και εσωτερικά. Ξεκινώντας με τα διεθνή, σημαντικές δυσκολίες προκαλεί η νέα αμερικανική κυβέρνηση. Ο Donald Trump έχει επανειλημμένως ζητήσει από τους Ευρωπαίους εταίρους στο ΝΑΤΟ να αυξήσουν το ποσοστό του ΑΕΠ τους για αμυντικές δαπάνες από 2% σε 5% (EURACTIV, 2025), στόχος πρακτικά αδύνατος, καθώς ήδη πολλές χώρες αδυνατούν να δαπανήσουν κάθε χρόνο 2% του ΑΕΠ τους σε άμυνα. Η τρέχουσα στάση των Αμερικανών προς την Ουκρανία, οι δηλώσεις του Trump ότι «η Ε.Ε. έχει συμπεριφερθεί στις ΗΠΑ πολύ άσχημα», αλλά και η απειλή του ότι θα θέσει κυρώσεις στα ευρωπαϊκά προϊόντα (Starcevic et al., 2025), δημιουργούν επιπλέον προβλήματα για τους Ευρωπαίους. Αρχικά, η πιθανότητα απεμπλοκής των ΗΠΑ από τον πόλεμο στην Ουκρανία σημαίνει ότι το βάρος της στήριξης της χώρας θα πρέπει να το σηκώσει αποκλειστικά η Ε.Ε., όπως ισχυρίστηκε η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ε.Ε. για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, Kaja Kallas (Vinocur, 2025). Παράλληλα, οι κυρώσεις τις οποίες προειδοποιεί ότι θα επιβάλλει ο Trump, αναμένεται να προκαλέσουν ένα ακόμη πλήγμα στην ήδη επιβαρυμένη ευρωπαϊκή οικονομία.
Από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ε.Ε. έχει επιβάλλει εναντίον της Ρωσίας 15, και σύντομα 16, πακέτα κυρώσεων και έθεσε ως στόχο, μεταξύ άλλων, την απεξάρτηση από τα ρωσικά ενεργειακά προϊόντα. Μέχρι σήμερα, η Ε.Ε. έχει κατορθώσει να εξαλείψει τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέσω αγωγών, καθώς η ρωσική εταιρεία Gazprom και η ουκρανική εταιρεία Naftogaz δεν ανανέωσαν το μεταξύ τους συμβόλαιο για τη διαμετακόμιση φυσικού αερίου στην Ε.Ε. μέσω του αγωγού που διαπερνά το έδαφος της Ουκρανίας, ενώ ο αγωγός Nord Stream που επέτρεπε την παροχή φυσικού αερίου από τη Ρωσία στη Γερμανία ανατινάχθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022, με κανέναν να μην έχει αναλάβει την ευθύνη για το συμβάν (Jancevic, 2024). Το ρωσικό φυσικό αέριο μέσω αγωγών αντικαταστάθηκε σε μεγάλο βαθμό από υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) από τις ΗΠΑ, αλλά και από τη Ρωσία (Slav, 2024), όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες (Halser et al., 2024). Κρίνεται, λοιπόν, ότι αν και σε γενικές γραμμές η Ε.Ε. έχει διαφοροποιήσει τις πηγές ενέργειάς της από την έναρξη του πολέμου, δεν έχει πετύχει την αναμενόμενη απεξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια, ενώ όλα τα γεγονότα που παρουσιάστηκαν έχουν συμβάλει στην αύξηση του κόστους ενέργειας στην Ευρώπη. Συνεπώς, με βάση τα παραπάνω, η Ε.Ε. βρίσκεται σε μία περίπλοκη κατάσταση γεωπολιτικά, καθώς τα τελευταία τρία χρόνια έχει εστιάσει υπερβολικά στον πόλεμο στην Ουκρανία, αποκόπτοντας κάθε επαφή με τη Ρωσία, στηριζόμενη στις στενές σχέσεις της με τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ αποτελούν τον μεγαλύτερο πάροχο βοήθειας στην Ουκρανία, αλλά πλέον, όχι μόνο επιδιώκουν μία διαφορετική πολιτική σε σχέση με την περίοδο Biden, όπερ σημαίνει ότι είναι πιθανό η Ε.Ε. να αναλάβει εξ ολοκλήρου το πολιτικό και οικονομικό κόστος της στήριξης της χώρας, αλλά απειλούν να επιβάλλουν κυρώσεις στην Ε.Ε..
Επιπροσθέτως, δεν είναι λίγα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ε.Ε. στο εσωτερικό της. Αρχικά, υπάρχει έντονη ανασφάλεια στις δύο ισχυρότερες χώρες, καθώς η πολιτική κρίση στη Γαλλία δεν έχει ξεπεραστεί πλήρως, ενώ η κυβέρνηση συνασπισμού στη Γερμανία έχει καταρρεύσει, και το «ακροδεξιό» κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» αποτελεί πρώτη επιλογή για ολοένα και περισσότερους Γερμανούς στις επερχόμενες εκλογές στις 23 Φεβρουαρίου 2025. Ακόμη, φαίνεται ότι τα κράτη-μέλη δεν βρίσκονται στην ίδια σελίδα σε σχέση με την Ουκρανία και τη Ρωσία. Επί παραδείγματι, η απόφαση για διακοπή του εφοδιασμού φυσικού αερίου μέσω αγωγού από τη Ρωσία στην Ε.Ε. διαμέσου της Ουκρανίας, προκάλεσε σημαντικές αντιδράσεις ιδιαίτερα εκ μέρους της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας. Το ζήτημα πήρε τέτοια έκταση μεταξύ Κιέβου και Μπρατισλάβας, με αποτέλεσμα ο Σλοβάκος Πρωθυπουργός, Robert Fico, μετά από μια σειρά γεγονότων, να αποκαλέσει τον Ουκρανό Πρόεδρο, Volodymyr Zelenskyy, «εχθρό της Σλοβακίας» (Denisova, 2025). Επίσης, πρόβλημα για τις Βρυξέλλες αποτελεί η τάση πολιτικών που κατηγορούνται για «ακροδεξιές» ή «φιλορωσικές» απόψεις να κερδίζουν δημοτικότητα. Χαρακτηριστικά, οι επαναληπτικές εκλογές στη Ρουμανία ακυρώθηκαν με απόφαση του εθνικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, καθώς ο Calin Georgescu, ο «φιλορώσος», «ακροδεξιός» υποψήφιος που κέρδισε τον πρώτο γύρο των εκλογών, κατηγορείται ότι ενισχύθηκε από ρωσική παρέμβαση στην κινεζική εφαρμογή TikTok, μέσω της οποία πραγματοποιήθηκε καμπάνια παραπληροφόρησης υπέρ του (Hartmann, 2024).
Συμπερασματικά, η θέση της Ε.Ε. στο διεθνές σύστημα φαίνεται να είναι περίπλοκη λόγω των σύνθετων καταστάσεων που καλείται να αντιμετωπίσει γεωπολιτικά και των εντάσεων που γνωρίζει εσωτερικά. Το βασικότερο, ενδεχομένως, πρόβλημα που βιώνει αυτή τη στιγμή η Ε.Ε. είναι η έλλειψη συνοχής. Οι διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών, από το ζήτημα της μετάβασης σε καθαρότερες μορφές ενέργειας μέχρι και την άμυνά τους, φαίνεται να αυξάνονται, ιδιαίτερα όσο εμφανίζονται στην ατζέντα νέες προκλήσεις, όπως η μετανάστευση. Καταλήγοντας, βάσει της παραπάνω ανάλυσης, ανακύπτει ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα σχετικά με το μέλλον της: πώς θα κληθεί η Ε.Ε. των 27 κρατών-μελών να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος; Θα επιδιώξει περισσότερη αποκέντρωση, παραχωρώντας μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων στα μέλη της ή περισσότερη ένωση, με τις Βρυξέλλες να αναλαμβάνουν ακόμα πιο διευρυμένες εξουσίες;
Πηγές
Βιβλιογραφικές Πηγές
- Mearsheimer J. (2007). Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων. Εκδόσεις Ποιότητα
Άρθρα από ακαδημαϊκές πηγές
- Fukuyama F. (1989). The End of History? The National Interest. Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/24027184?seq=1
Πρωτογενείς πηγές
- BRICS Russia 2024. (2024). BRICS Intergovernmental Organisation. Διαθέσιμο σε: https://brics-russia2024.ru/en/about/
- S. Department of State. (2025). Secretary Marco Rubio with Megyn Kelly of The Megyn Kelly Show. Διαθέσιμο σε: https://www.state.gov/secretary-marco-rubio-with-megyn-kelly-of-the-megyn-kelly-show/
- S. Department of State. (2025). Secretary Rubio’s Meeting with Panamanian President Mulino. Διαθέσιμο σε: https://www.state.gov/secretary-rubios-meeting-with-panamanian-president-mulino/
- World Bank Group. (2025). GDP Ranking. Διαθέσιμο σε: https://datacatalog.worldbank.org/search/dataset/0038130
Ειδησεογραφικές πηγές
- Denisova K. (2025). Slovakia summons Ukrainian ambassador over Zelensky’s criticism of Russian gas purchases. The Kyiv Independent. Διαθέσιμο σε: https://kyivindependent.com/slovakia-summons-ukrainian-ambassador-after/
- (2025). Trump says NATO members should spend 5% of GDP on defence. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/politics/news/trump-says-nato-members-should-spend-5-of-gdp-on-defence/
- Ferragamo M. (2024). What Is the BRICS Group and Why Is It Expanding? Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/backgrounder/what-brics-group-and-why-it-expanding
- Gronholt-Pedersen J., Rasmussen L., Jacobsen S. (2025). Why does Trump wan Greenland and could he get it? Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/why-does-trump-want-greenland-could-he-get-it-2025-01-08/
- Halster C., Skaug L. (2024). Supply shift: End of Ukraine gas transit sets the stage for LNG And pipeline diversions. Rystad Energy. Διαθέσιμο σε: https://www.rystadenergy.com/news/end-of-ukraine-gas-transit-lng-and-pipeline
- Hartmann T. (2024). Commission opens TikTok investigation over Romanian presidential elections disinformation. EURACTIV. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/tech/news/commission-opens-tiktok-investigation-over-romanian-presidential-elections-disinformation/
- Jancevic D. (2024). Nord Stream sabotage: How are the key players reacting? Deutsche Welle. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/nord-stream-sabotage-how-are-key-players-reacting/a-69964635
- Lederer E. (2024). Trump says he can end the Russia-Ukraine war in one day. Russia’s UN ambassador says he can’t. AP News. Διαθέσιμο σε: https://apnews.com/article/trump-russia-ukraine-war-un-election-a78ecb843af452b8dda1d52d137ca893
- Norton B. (2025). BRICS expands to 54.6% of world population by adding Nigeria, Africa’s most populous country. Geopolitical Economy Report. Διαθέσιμο σε: https://geopoliticaleconomy.com/2025/01/19/brics-expands-population-nigeria-africa/
- Rajagopalan R. (2023). The Geopolitics of the New India-Middle East-Europe Corridor. THE DIPLOMAT. Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2023/09/the-geopolitics-of-the-new-india-middle-east-europe-corridor/
- Slav I. (2024). Europe’s Shift from Russian Gas to Pricey LNG. CrudeOilPrice. Διαθέσιμο σε: https://oilprice.com/Energy/Natural-Gas/Europes-Shift-from-Russian-Gas-to-Pricey-LNG.html
- Starcevic S., Ewing G. (2025). Trump vows to launch trade war on EU. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/donald-trump-trade-war-eu-tariffs-mexico-canada/
- Stone M., Banco E. (2025). US arms shipments to Kyiv briefly paused before resuming over weekend, sources say. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/us-arms-shipments-kyiv-briefly-paused-before-resuming-over-weekend-sources-say-2025-02-03/
- Tirziu A. (2023). Rising Tensions along the Indian-Chinese border. GIS Reports. Διαθέσιμο σε: https://www.gisreportsonline.com/r/china-india-border-2/
- Vinocur N. (2025). EU ready to take lead on Ukraine if US no longer willing, says Kallas. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/eu-ready-take-lead-ukraine-if-us-no-longer-willing-says-kaja-kallas/
- York C. (2025). ‘We want to bring stability’ – State Secretary Rubio’s position on Russia’s war against Ukraine. The Kiyv Independent. Διαθέσιμο σε: https://kyivindependent.com/it-needs-to-end-state-secretary-marco-rubios-position-on-russias-war-against-ukraine/
Πηγή φωτογραφίας
- OSINT Ltd. (2024). Getting into the geopolitics industry. Διαθέσιμο σε: https://osintltd.com/p/getting-into-the-geopolitics-industry