Γράφει η Σίσσυ Πολιτοπούλου
Η παραδοσιακή εικόνα του πολέμου έχει αλλοτριωθεί ριζικά στη σύγχρονη εποχή. Πλέον, οι συγκρούσεις μεταξύ των κρατών δεν εκτυλίσσονται μόνο στην πρώτη γραμμή του μετώπου, μα επεκτείνονται ολοένα και περισσότερο στον κυβερνοχώρο, μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και τις τακτικές της «γκρίζας» ζώνης. Τα νέα αυτά εργαλεία της πολιτικής αποτελούν καταλυτικούς παράγοντες στη διαμόρφωση των μελλοντικών συγκρούσεων, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα αντιλαμβάνεται την ασφάλεια και αμφισβητώντας τη de facto εφαρμογή των εννοιών της ισχύος και της άμυνας. Στην παρούσα ανάλυση θα εξεταστούν, μεταξύ άλλων, η εννοιολογική σημασία των όρων «κυβερνοεπίθεση», «ψηφιακή διπλωματία» και «τακτικές γκρίζας ζώνης», ενώ ακόμα θα παρουσιαστούν ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν το νέο, σύνθετο πρόσωπο του πολέμου.
Ως κυβερνοεπίθεση (cyber attack) ορίζεται οποιαδήποτε κακόβουλη ενέργεια, η οποία λαμβάνει χώρα στο ψηφιακό περιβάλλον και έχει ως στόχο την παρεμβολή, καταστροφή ή κλοπή δεδομένων και την υπονόμευση κρίσιμων υποδομών ή συστημάτων (Παπαθεοδώρου, 2023). Μια κυβερνοεπίθεση μπορεί να προέλθει από ένα κράτος, μια ομάδα, ένα κοινωνικό σύνολο, έναν οργανισμό ή ακόμα και από ανώνυμες αμφιβόλου προέλευσης πηγές. Σε μια εποχή όπως η σημερινή, στην οποία η τεχνολογία εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς και η εξάρτηση τόσο των επιχειρήσεων όσο και των ιδιωτών από τα ψηφιακά μέσα αυξάνεται διαρκώς, οι κυβερνοεπιθέσεις αποτελούν μια από τις βασικότερες απειλές για την ασφάλεια των ατόμων, των οργανισμών, αλλά και των κρατών ως σύνολο (Global Cybersecurity Network, 2025).
Το πρώτο καταγεγραμμένο περιστατικό κυβερνοεπίθεσης πραγματοποιήθηκε το 2010 με την ονομασία “Stuxnet”. Πρόκειται για ένα κακόβουλο λογισμικό, το οποίο προκάλεσε απτές υλικές ζημιές στον εξοπλισμό του Ιράν, καταστρέφοντας τους φυγοκεντρητές του πυρηνικού προγράμματός του (CCDCOE, 2021· ΚΕΔΙΣΑ, 2018). Η επίτευξη του στόχου σηματοδότησε τη μεταφορά του πολέμου από φυσικό σε ψηφιακό επίπεδο, ξεπερνώντας τα σαφή γεωγραφικά σύνορα.
Τέτοιου είδους περιστατικά σημειώθηκαν και στα επόμενα χρόνια. Ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο κυβερνοεπίθεσης συνέβη το 2022, κατά το διάστημα της κρίσιμης ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης. Η Ρωσία πραγματοποίησε κυβερνοεπίθεση τύπου “wiper”, η οποία είχε στόχο την καταστροφή ψηφιακών αρχείων και την αποσταθεροποίηση των κρατικών υποδομών της Ουκρανίας, λίγο πριν την έναρξη της στρατιωτικής εισβολής. Η επίθεση αυτή, αν και δεν ήταν στρατιωτικής μορφής, συνέβαλε σημαντικά στην αποδιοργάνωση του ουκρανικού κρατικού μηχανισμού (CSIS, χ.χ.) και αποδοκιμάστηκε έντονα από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Council of the European Union, 2022).
Υπογραμμίζεται ότι τέτοιου είδους επιθέσεις έχουν την ικανότητα να ανατρέπουν την ισορροπία του στρατηγικού και πολιτικού σκηνικού, να διαμορφώνουν τις διπλωματικές σχέσεις και να εγκαθιδρύουν ένα νέο, επικίνδυνο και ασαφές πλαίσιο πολέμου. Παράλληλα, η αυξημένη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν αφήνει ανεπηρέαστα τα πεδία της πολιτικής και της διπλωματίας. Νέα μέσα, όπως το Χ (πρώην Twitter), ρίχνουν φως σε διεργασίες που παλαιότερα γίνονταν στο παρασκήνιο, αφήνοντας μικρό περιθώριο στα κράτη να μείνουν εκτός του ψηφιακού πολιτικού στίβου (Gateway House, 2014).
Μέσα στο πλαίσιο αυτό αναπτύχθηκε και η έννοια της ψηφιακής διπλωματίας. Δηλαδή, τόσο τα κράτη όσο και οι διπλωματικοί φορείς εκμεταλλεύονται τις ψηφιακές τεχνολογίες και τα μέσα δικτύωσης για να εκπληρώσουν τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής τους, να ασκήσουν επιρροή και να διαμορφώσουν τη διεθνή κοινή γνώμη (Bjola & Holmes, 2015). H νέα αυτή μορφή της διπλωματίας λειτουργεί συμπληρωματικά με την παραδοσιακή, προσφέροντας τρία διακριτά πλεονεκτήματα: αυξημένη προσβασιμότητα, πλήρη έλεγχο των μηνυμάτων και αμεσότητα (Gosling, 2021).
Ένα χαρακτηριστικό και μάλιστα, πρωτοφανές περιστατικό ψηφιακής διπλωματίας συνέβη τον Ιούνιο του 2025. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, ένας άγνωστος δράστης μιμήθηκε με μεγάλη ακρίβεια τη φωνή του Marco Rubio, Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνολογίες, όπως την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ). Αναλυτικότερα, έστειλε τόσο γραπτά όσο και φωνητικά μηνύματα σε ξένους Υπουργούς Εξωτερικών, έναν Αμερικανό κυβερνήτη και ένα μέλος του Κογκρέσου, μέσω της πλατφόρμας Signal (The Guardian, 2025· Washington Post, 2025). Η ενέργεια αυτή δημιούργησε μια σειρά από αντιδράσεις και συνέπειες. Αφενός, ανέδειξε τις νέες απειλές των τεχνολογιών ΤΝ στη διπλωματία και αφετέρου ώθησε τους κρατικούς φορείς των ΗΠΑ να υιοθετήσουν νέα πρωτόκολλα κυβερνοασφάλειας και μηχανισμών ταυτοποίησης, ενισχύοντας έτσι την ασφάλεια της κυβέρνησης (Macon Melody, 2025).
Είναι εύλογο να αναφερθεί ότι η ψηφιακή διπλωματία αποτελεί πλέον μια μορφή άσκησης ήπιας ισχύος, ικανής να χειραγωγεί τις διεθνείς εξελίξεις, να παραποιεί αφηγήσεις και να επηρεάζει τις εκβάσεις των πολέμων. Χωρίς να περιορίζεται αποκλειστικά στον στρατιωτικό εξοπλισμό, αξιοποιεί τη στοχευμένη παραπληροφόρηση, την τεχνητή νοημοσύνη και τις τεχνικές deepfake, θέτοντας τα θεμέλια ενός νέου, απρόβλεπτου υβριδικού πολέμου.
Η χρήση της έκφρασης «γκρίζα ζώνη» (grey zone tactics) απαντάται τα τελευταία μόλις χρόνια στη βιβλιογραφία της πολιτικής επιστήμης και των διεθνών σχέσεων, με παραλλαγές όπως «πόλεμος της γκρίζας ζώνης» ή «υβριδικός πόλεμος». Ως τακτικές της γκρίζας ζώνης, λοιπόν, ορίζονται όλες οι ενέργειες που πραγματοποιούνται σε χώρο μεταξύ ειρήνης και πολέμου. Πρόκειται για δράσεις που αποσκοπούν στην άσκηση επιρροής και πίεσης ή στην αποσταθεροποίηση του αντιπάλου, υπονομεύοντας τα διεθνή έθιμα και τους νόμους (GeoEurope, 2025α).
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιων τακτικών αποτελεί η στρατηγική της Τουρκίας προς το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Την τελευταία δεκαετία, πραγματοποιούνται ολοένα και περισσότερα περιστατικά που εμπίπτουν στις πολιτικές της γκρίζας ζώνης, όπως υπερπτήσεις σε ελληνικά νησιά, προπαγανδιστικές δηλώσεις περί αμφισβητούμενων εδαφών και συνόρων, καθώς και έρευνες σε περιοχές ελληνικών υφαλοκρηπιδών (CNN Greece, 2023· Militaire.gr, 2025· GeoEurope, 2024). Αν και αυτές οι πράξεις δεν συνιστούν μια ένοπλη επίθεση, επιφέρουν έντονες επιπτώσεις στη διεθνή πολιτική σκηνή και ιδίως στον πολιτικό αντίπαλο. Αφενός, αποτελούν κατάφωρη παραβίαση του κοινώς αποδεκτού διεθνούς δικαίου. Αφετέρου, καθιστούν αδύνατη την αντιμετώπισή τους από το θιγόμενο κράτος με τον παραδοσιακό στρατιωτικό τρόπο (GeoEurope, 2025β). Γίνεται, συνεπώς, εύκολα αντιληπτό ότι αυτού του είδους οι τακτικές δυσχεραίνουν τα όρια μεταξύ άμυνας και επίθεσης και δρουν ως μέσα γεωπολιτικής αναδιάταξης.
Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον, οι παραδοσιακές έννοιες της σύγκρουσης και της ειρήνης κλονίζονται. Ο πόλεμος πλέον αποκτά μια πολυσύνθετη και ασαφή διάσταση, ενώ η δυνατότητα άσκησης επιρροής χωρίς την άμεση εμπλοκή του στρατού επαναπροσδιορίζει όσα είναι ήδη γνωστά περί πολέμου, άμυνας και διεθνούς δικαίου. Ο νέος αυτός στρατηγικός ορίζοντας απαιτεί όχι μόνο τη θωράκιση των κρατών, αλλά πολύ περισσότερο την ανάγκη τους να προσαρμοστούν στη νέα αυτή πραγματικότητα. Η ανάπτυξη νομικών και τεχνολογικών αντιβάρων κρίνεται απαραίτητη ώστε να διασφαλιστεί η τήρηση των εθιμικών κανόνων του διεθνούς δικαίου και η διεθνής ισορροπία. Δίχως άμεση κινητοποίηση, ο κυβερνοχώρος και τα εργαλεία του μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε μέσα αποσταθεροποίησης, αντί για μέσα προόδου και εξέλιξης.
Πηγές
Bjola, C., & Holmes, M. (2015). Digital diplomacy: Theory and practice. Routledge.
CCDCOE. (2021, 17 Σεπτεμβρίου). Stuxnet (2010). Cyber Law Toolkit. https://cyberlaw.ccdcoe.org/wiki/Stuxnet_(2010)
Center for Strategic and International Studies (CSIS). (χ.χ.). Significant cyber incidents. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουλίου 2025, από https://www.csis.org/programs/strategic-technologies-program/significant-cyber-incidents
CNN Greece. (2023). Η Τουρκία συνεχίζει να προκαλεί: Υπερπτήσεις και παραβιάσεις στο Αιγαίο. https://www.cnn.gr/politiki/story/345549/tourkia-synexizei-na-prokalei-i-agkyra-me-yperptiseis-kai-paraviaseis-tou-fir-sto-aigaio
Council of the European Union. (2022, 10 Μαΐου). Russian cyber operations against Ukraine: Declaration by the High Representative on behalf of the European Union. https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2022/05/10/russian-cyber-operations-against-ukraine-declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-european-union/
Gateway House. (2014, 19 Δεκεμβρίου). Digital diplomacy 2.0. https://www.gatewayhouse.in/digital-diplomacy-2/
GeoEurope. (2024, 5 Νοεμβρίου). Οι ρεβανσιστικές θέσεις της Τουρκίας και η στρατηγική έντασης. https://geoeurope.org/2024/11/05/tourkia-rebansistikes-theseis/
GeoEurope. (2025, 1 Φεβρουαρίου). Τουρκία: Επιχειρήσεις στην «γκρίζα ζώνη». https://geoeurope.org/2025/02/01/tourkia-epixeiriseis-stin-gkriza-zoni/
Global Cybersecurity Network. (2025, 21 Μαρτίου). Why are cyber attacks on the rise? Causes, threats, and protection tips. https://globalcybersecuritynetwork.com/blog/why-are-cyber-attacks-on-the-rise-causes-threats-and-protection-tips/
Gosling, J. (2021). Maximising soft power: The role of digital diplomacy in building trust with nation-branding. Global Affairs Review. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουλίου 2025, από https://www.researchgate.net/publication/352411633_Maximising_Soft_Power_the_Role_of_Digital_Diplomacy_in_Building_Trust_with_Nation-Branding
Liaropoulos, A. (2017, 13 Μαΐου). Κυβερνοπόλεμος: Το νέο στρατηγικό όπλο. OnAlert. https://www.onalert.gr/uncategorized/kubernopolemos-to-neo-strathgiko-oplo/128648/
Macon Melody. (2025, 10 Ιουλίου). Deepfake diplomacy: The AI voice of Marco Rubio. https://maconmelody.com/20750-2/
Militaire.gr. (2025, 6 Φεβρουαρίου). Τουρκία: Επιχειρήσεις στην γκρίζα ζώνη και η εμπλοκή της Ελλάδας. https://www.militaire.gr/toyrkia-epicheiriseis-stin-gkriza-zoni-kai-i-emploki-tis-elladas/
The Guardian. (2025, 8 Ιουλίου). US politicians tricked by AI-generated voice of senator in hoax messages. https://www.theguardian.com/us-news/2025/jul/08/marco-rubio-ai-impostor
The Washington Post. (2025, 8 Ιουλίου). AI impostor posed as Sen. Marco Rubio in messages to foreign officials. https://www.washingtonpost.com/national-security/2025/07/08/marco-rubio-ai-imposter-signal/
Παπαθεοδώρου, Α. (2023). Κυβερνοεπιθέσεις και κυβερνοάμυνα στο νέο γεωπολιτικό περιβάλλον (Μεταπτυχιακή διατριβή, Πανεπιστήμιο Πειραιώς). Πανεπιστημιακό Ψηφιακό Αποθετήριο «Διώνη». https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/handle/unipi/15744
Παρθενοπούλου, Ν. (2018, 9 Ιουνίου). Ο ιός Stuxnet και το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων. https://kedisa.gr/%CE%BF-%CE%B9%CF%8C%CF%82-stuxnet-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CF%80%CF%85%CF%81%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%80%CF%81%CF%8C%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B9/
Πηγή Φωτογραφίας: Δημιουργήθηκε με χρήση εργαλείου τεχνητής νοημοσύνης.