γράφει η Κατερίνα Δίπλα
Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με ένα άκρως επίκαιρο θέμα που απασχολεί όχι μόνο τον ευρωπαϊκό χώρο αλλά και την παγκόσμια πολιτική σκηνή, το φαινόμενο της «μετανάστευσης». Ένα ζήτημα το οποίο εξελίσσεται στο υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα της Ευρώπης, κυρίως επειδή είναι εξαιρετικά σύνθετο και αφορά στην οικονομία, στη λειτουργία του κοινωνικού κράτους και στο αίσθημα ανασφάλειας που αισθάνονται οι άνθρωποι (δίκαια ή άδικα) ότι απειλείται η κουλτούρα και ο τρόπος ζωής τους στην ίδια τους την πατρίδα.
Ειδικότερα, το 2015 αποτελεί ένα έτος – ορόσημο για το μεταναστευτικό στην Ε.Ε., διότι πάνω από 1 εκατομμύριο πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν στην Ευρώπη (η πλειοψηφία των οποίων δραπέτευε από τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή και τη φτώχεια στην Αφρική). Τρία χρόνια από την προσφυγική – μεταναστευτική κρίση του 2015 η οποία κλόνισε συθέμελα τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πρόβλημα εξακολουθεί να υφίσταται εν έτη 2018. Περισσότεροι από 100.000 πρόσφυγες και μετανάστες (102.611) έφτασαν στην Ευρώπη από την αρχή του 2018 μέχρι και τις 11 Νοεμβρίου, όπου πραγματοποιήθηκε η τελευταία καταγραφή σύμφωνα με την ανακοίνωση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ). Από αυτούς, οι 49.912 προσέγγισαν την Ισπανία, η οποία είναι και το πλέον «δημοφιλές» σημείο εισόδου, ενώ στην Ελλάδα οι αφίξεις ανήλθαν σε 28.252 και στην Ιταλία 22.519. Είναι η πέμπτη συνεχόμενη χρονιά όπου το σύνολο των αφίξεων μέσω θαλάσσης στην Ευρώπη ξεπερνάει τον αριθμό των 100.000 ανθρώπων. Ενδεικτικά, το 2017, 171.635 άνθρωποι εισήλθαν στην Ευρώπη από τη θάλασσα, αριθμός μειωμένος σχεδόν κατά το ήμισυ συγκριτικά με το 2016 όπου οι αφίξεις ανήλθαν σε 363.504 ανθρώπους.
Βέβαια, το πιο δυσάρεστο γεγονός σε αυτή τη δύσκολη περίοδο που διανύει η Ευρώπη, αποτελεί η καταγραφή περιστατικών θανάτου όπου άτομα έχασαν τη ζωή τους στην προσπάθειά τους να αναζητήσουν μία καλύτερη ζωή. Συγκεκριμένα, το 2018, από την αρχή του έτους, οι καταγεγραμμένοι θάνατοι στη Μεσόγειο φτάνουν τους 2.043, ενώ οι αντίστοιχοι αριθμοί για το 2017 ήταν 3.116 και για το 2016 5.143, αριθμός ρεκόρ. Την ίδια ώρα, το σύνολο των νεκρών και αγνοούμενων προσφύγων και μεταναστών παγκοσμίως για το 2018 ανέρχεται σε 3.190 άτομα.
Ένα τόσο σημαντικό και επίκαιρο ζήτημα δεν μπορούσε να απουσιάζει από την ομιλία του Προέδρου Ζαν-Κλωντ Γιούνκερ για την Κατάσταση της Ένωσης 2018. Όπως ανέφερε ο ίδιος ο Πρόεδρος «Στον τομέα αυτόν έχουμε σημειώσει μεγαλύτερη πρόοδο απ’ ό,τι συχνά προβάλλεται». Ωστόσο, πρέπει να καταβληθούν ακόμη πολλές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης, και γι’ αυτό το λόγο πρότεινε «την περαιτέρω ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής για την καλύτερη προστασία των εξωτερικών συνόρων με 10.000 συνοριοφύλακες» μέχρι το 2020. Επίσης, ο Πρόεδρος της Κομισιόν τόνισε τη σημασία που έχει η αλληλεγγύη ανάμεσα στις χώρες μέλη και εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για την έλλειψή της, ενώ τόνισε την αντίθεσή του στα εσωτερικά σύνορα στην Ε.Ε. Άλλωστε, όπως ανέφερε ο ίδιος, η αλληλεγγύη είναι το βασικό συστατικό για αποτελεσματικότητα και όχι οι προσωρινές λύσεις. «Τα εσωτερικά σύνορα, εκεί όπου έχουν εκ νέου ανεγερθεί, πρέπει να καταργηθούν. Τυχόν διατήρησή τους θα αποτελούσε απαράδεκτο βήμα οπισθοδρόμησης για την Ευρώπη του σήμερα και του αύριο». Βέβαια, δεν μπορούσε να απουσιάζει από την ομιλία του, και η αναφορά στην Ιταλία. Συγκεκριμένα, ο Πρόεδρος τόνισε ότι η Ιταλία διασώζει την τιμή της Ευρώπης και επαίνεσε την επιμονή και τη γενναιοδωρία της κατά τους χειρισμούς της στην μεταναστευτική κρίση.
Ωστόσο, στον αντίποδα της υπέρμετρης προσπάθειας της Ιταλίας καθώς και άλλων χωρών να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του φαινομένου της μετανάστευσης και της προστασίας των ατόμων που γίνονται θύματά της, βρίσκεται η Ουγγαρία όπου μετά την εκλογή της Κυβέρνησης Όρμπαν, η πολιτική της χώρας τείνει να αποκτήσει αρκετά χαρακτηριστικά των αυταρχικών καθεστώτων. Αυτό που χαρακτηρίζει τις πολιτικές του Όρμπαν είναι η σκληρή στάση του απέναντι στο μεταναστευτικό/προσφυγικό ζήτημα.
Από την ανάληψη της εξουσίας το 2010, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν εκμεταλλεύθηκε την ισχυρή κοινοβουλευτική του πλειοψηφία για να ελέγξει την δικαστική εξουσία, τα μέσα ενημέρωσης, να περιορίσει την δράση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, να περιστείλει την λειτουργία των πανεπιστημίων, να εισαγάγει αντιμεταναστευτική νομοθεσία, καταπατώντας όλες τις αρχές στις οποίες βασίζεται ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Ειδικότερα, αύξησε τις περιπολίες του στρατού και της αστυνομίας κατά μήκος των νοτίων συνόρων της χώρας του με τη Σερβία, ενώ πρόσφατα χτίστηκε και ένας φράχτης, ο οποίος θα προκαλεί ήπιο ηλεκτροσόκ σε αυτόν που τον αγγίζει, ώστε να ανακοπεί η μαζική εισροή αιτούντων ασύλου στην Ε.Ε. Μάλιστα, έστειλε και το λογαριασμό για την κατασκευή στις Βρυξέλλες τονίζοντας ότι η χώρα του πρέπει να αποζημιωθεί για τη συμβολή της στο να μην «πλημυρίσει» η Ε.Ε. από παράνομους μετανάστες.
Παράλληλα, το Ουγγρικό Κοινοβούλιο ποινικοποίησε την όποια βοήθεια προσφέρεται σε πρόσφυγες και μετανάστες, και επέβαλλε 25% επιπλέον φόρο σε ΜΚΟ οι οποίες στήριζαν μέσα από το έργο τους τον μεταναστευτικό τομέα. Επίσης, οι δικηγόροι και οι δικαστές οι οποίοι παρείχαν βοήθεια προς τους αιτούντες άσυλο, τέθηκαν στο στόχαστρο με τη δικαιολογία ότι διαπράττουν ποινικό αδίκημα, ενώ ο Όρμπαν έφτασε και σε σημείο μέσω ομοφοβικής εκστρατείας να αναγκάσει την Εθνική Όπερα της Ουγγαρίας να ακυρώσει το 1/3 των παραστάσεων του μιούζικαλ «Billy Elliot». Βέβαια, να μην ξεχνάμε, ότι είχε την αμέριστη βοήθεια των κρατικών ΜΜΕ ώστε να μπορέσει να προβεί σε αυτές τις ενέργειες και να πετύχει τους στόχους του.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αντιδρώντας απέναντι στη στάση του Όρμπαν, για πρώτη φορά στην ιστορία του, επικαλέστηκε το άρθρο 7 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Το άρθρο 7 της Συνθήκης, επί της ουσίας, είναι ένας μηχανισμός επιβολής κυρώσεων σε χώρα μέλος της Ε.Ε., μεταξύ των οποίων είναι και το προσωρινό πάγωμα στο δικαίωμα ψήφου. Το άρθρο ενεργοποιείται σε περιπτώσεις όπου μία χώρα μέλος παραβιάζει τις θεμελιώδεις αρχές δικαίου, όπως αναφέρονται στο Άρθρο 2 της ΣΕΕ (σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων).
Στην ψηφοφορία που έλαβε χώρα στη Σύνοδο της Ολομέλειας στο Στρασβούργο στις 12 Σεπτεμβρίου 2018, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε με ψήφους 448 υπέρ, 197 κατά και 48 αποχές, την ενεργοποίηση των διατάξεων του άρθρου 7 για την Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι η Ε.Ε. έχει εφαρμόσει το συγκεκριμένο άρθρο και στην περίπτωση της Πολωνίας. Συγκεκριμένα, η Ε.Ε. είχε εκφράσει την ανησυχία της για την ανεξαρτησία των δικαστηρίων μετά από κινήσεις της πολωνικής κυβέρνησης για την αλλαγή ή την κατάργηση των δικαστών. Βέβαια, σε εκείνη την περίπτωση, ήταν η εκτελεστική εξουσία, η Επιτροπή της Ε.Ε., που αποφάσισε να ενεργήσει στην υπόθεση αυτή, επικαλούμενη το άρθρο 7, τον Δεκέμβριο του 2017, αφού κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρχε «σαφής κίνδυνος σοβαρής παραβίασης του κράτους δικαίου στην Πολωνία». Αυτός είναι και ένα λόγος όπου βλέπουμε την Πολωνία να βρίσκεται στο πλευρό της Ουγγαρίας και του Βίκτορ Όρμπαν.
Συνοψίζοντας, δεδομένης της ύψιστης σημασίας του μεταναστευτικού/προσφυγικού ζητήματος, αλλά και της αντίδρασης χωρών όπως η Ουγγαρία που προσπαθούν να δυσκολέψουν περισσότερο την κατάσταση, αντιλαμβανόμαστε ότι πρέπει να γίνουν σημαντικά βήματα προς την επίλυση του φαινομένου αυτού. Χρειαζόμαστε, πλέον, εργαλεία για μακροπρόθεσμες και όχι πρόσκαιρες λύσεις, ώστε να εξοπλίσουμε την Ευρώπη με ένα ανθεκτικό στις μελλοντικές εξελίξεις μέσο διαχείρισης της μετανάστευσης με υπεύθυνο και δίκαιο τρόπο. Απαιτείται, εν ολίγοις, μία μακροπρόθεσμη και βιώσιμη πολιτική για τη μετανάστευση.
Πηγές
ΔΟΜ: 102.611 αφίξεις στην Ευρώπη μέσω θαλάσσης και 2.043 θάνατοι προσφύγων και μεταναστών, Δελτίο Τύπου, International Organization for Migration, Νοέμβριος 13, 2018. Διαθέσιμο σε https://greece.iom.int/sites/default/files/%CE%94.%CE%A4._%CE%91%CF%86%CE%AF%CE%BE%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CE%98%CE%AC%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%B9%20%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD%20%CE%95%CF%85%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B7.pdf
State of the Union 2018: Annual State of the EU address by President Junker at the European Parliament, EC Europa, Σεπτέμβριος, 2018. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/soteu2018-brochure_el_4.pdf
State of the Union 2018: Annual State of the EU address by President Junker at the European Parliament, EC Europa, Σεπτέμβριος, 2018. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/priorities/state-union-speeches/state-union-2018_el
Συνθήκη της Λισσαβώνας για την τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/TXT/?uri=CELEX:12007L/TXT
EU Parliament votes to punish Hungary over breaches of core values, BBC News, September 12, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-45498514
Alice Cuddy, European Parliament votes to trigger Article 7 sanctions procedure against Hungary, Euronews, September 12, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/2018/09/12/european-parliament-votes-to-trigger-article-7-sanctions-procedure-against-hungary
Emma Beswick & Rita Palfi, Article 7 sanctions: What does the Sargentini report accuse Hungary of?, Euronews, September 9, 2018. Διαθέσιμο σε https://www.euronews.com/2018/09/10/article-7-sanctions-what-does-the-sargentini-report-accuse-hungary-of
Reality Check team, What sanctions can the EU impose on Hungary?, BBC News, September 12, 2018. Διαθέσιμο σε https://www.bbc.com/news/world-45485994
Rebecca Staudenmaier, EU Parliament votes to trigger Article 7 sanctions procedure against Hungary, DW.COM, September 12, 2018. Διαθέσιμο σε https://www.dw.com/en/eu-parliament-votes-to-trigger-article-7-sanctions-procedure-against-hungary/a-45459720
ΔΟΜ: Επταπλάσιοι οι μετανάστες που έφθασαν στην Ε.Ε. διά ξηράς το 2018, Εφημερίδα Ναυτεμπορική, Σεπτέμβριος 14, 2018. Διαθέσιμο σε : https://www.naftemporiki.gr/story/1391730/dom-eptaplasioi-oi-metanastes-pou-efthasan-stin-ee-dia-ksiras-to-2018
Owen Jones, Hungary is making a mockery of ‘EU values. It’s time to kick it out, The Guardian, June 22, 2018. Διαθέσιμο σε:
https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/jun/22/hungary-eu-values-refugees-viktor-orban
Διαχείριση της μετανάστευσης: η Επιτροπή αναπτύσσει τις ιδέες σχετικά με την αποβίβαση και τα ελεγχόμενα κέντρα, Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ελλάδα, Ιούλιος 24, 2018. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/greece/news/20180724/migration_disembarkation_controlled_centre_concepts_el
ΟΗΕ: Επταπλασιάστηκε το 2018 ο αριθμός μεταναστών και προσφύγων που φθάνουν στην ΕΕ διά ξηράς, Η Καθημερινή, Σεπτέμβριος 14, 2018. Διαθέσιμο σε http://www.kathimerini.gr/984846/article/epikairothta/kosmos/ohe-eptaplasiasthke-to-2018-o-ari8mos-metanastwn-kai-prosfygwn-poy-f8anoyn-sthn-ee-dia-3hras
Άννα Διαμαντοπούλου, Μεταναστευτικό Ζήτημα: Ήρθε για να μείνει, Liberal, Σεπτέμβριος 21, 2018. Διαθέσιμο σε https://www.liberal.gr/arthro/220811/apopsi/arthra/metanasteutiko-zitima-rthe-gia-na-meinei2.html
Association for International & European Affairs | ΟΔΕΘ