Γράφει ο Γιάννης Σερέφας
Παρά την ολοκληρωτική του ήττα στο Ιράκ και τη Συρία το 2019, το Ισλαμικό Κράτος (IΚ) παραμένει μέχρι σήμερα η πιο θανατηφόρα τρομοκρατική οργάνωση στον κόσμο (Global Terrorism Index, 2025). Λειτουργώντας μέσω περιφερειακών ομάδων, το ΙΚ προσαρμόζει τους στόχους του και τη δράση του ανάλογα με το τοπικό πλαίσιο, έχοντας ως αφετηρία την ιδεολογία του τζιχαντισμού.
Το ΙΚ έχει επικεντρώσει σε μεγάλο βαθμό τη δράση του στην Αφρική, ιδρύοντας τοπικές ομάδες σε περιοχές όπως το Σαχέλ (ISS), το Σινά (IS Sinai), τη Μοζαμβίκη (IS Mozambique), τη Λιβύη (IS Libya), τη Δυτική Αφρική (ISWA) και τη Σομαλία (IS Somalia). Εκμεταλλευόμενο τις αδύναμες τοπικές κυβερνήσεις, τις διεφθαρμένες δυνάμεις ασφαλείας, τη φτώχεια, τη λαϊκή δυσαρέσκεια και τις εμφύλιες συγκρούσεις, το ΙΚ εγκαθίσταται σε ακυβέρνητες περιοχές και συντονίζει από εκεί τη δράση του με την υποστήριξη των δυσαρεστημένων τοπικών πληθυσμών (Bojang Jr, 2025). Η συνεχής αύξηση του πληθυσμού, το ανεξέλεγκτο εμπόριο όπλων, η πολιτική κουλτούρα της παρουσίας του στρατού στη δημόσια ζωή μέσω πραξικοπημάτων, οι αχανείς έρημοι της Σαχάρα όπως και οι αχανείς δασικές εκτάσεις του Σαχέλ είναι μερικές ακόμα από τις συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη της τρομοκρατίας στην Αφρική (Ojewale, 2025). Σύμφωνα με τον Charles Lister, ειδικό σε θέματα τρομοκρατίας στο Middle East Institute, η σημερινή κλίμακα των επιθέσεων του ΙΚ στην Αφρική θυμίζει την αντίστοιχη στο Ιράκ και τη Συρία το 2013-14, λίγο πριν την αυτοκήρυξη, δηλαδή, Χαλιφάτου στα εδάφη των χωρών αυτών (Gramer, 2024).
Η δράση του ΙΚ στην Αφρική αποδεικνύεται καταστροφική για τους Χριστιανούς της περιοχής. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο το πρώτο εξάμηνο του 2024 το ΙΚ ανέλαβε την ευθύνη για τη δολοφονία 698 Αφρικανών Χριστιανών, σε χώρες όπως το Κονγκό, η Μοζαμβίκη, η Νιγηρία, το Καμερούν και το Μάλι, όπως και για τον εμπρησμό 1.049 σπιτιών και την καταστροφή 23 εκκλησιών και 12 σχολείων (Schierer, 2024). Το ΙΚ φαίνεται πως κλιμακώνει τις θρησκευτικές εντάσεις στις χώρες της Αφρικής για να προσδώσει στη δράση του ένα αντικυβερνητικό πρόσημο, όπως έκανε στο Ιράκ και τη Συρία, όπου υποστήριξε τους Σουνίτες ενάντια στις Σιιτικές κυβερνήσεις, λαμβάνοντας έτσι λαϊκή νομιμοποίηση. Η όξυνση του παραπάνω θρησκευτικού διαχωρισμού από το ΙΚ θα μπορούσε να οδηγήσει την Αφρική σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων (proxy war) ακριβώς όπως στη Συρία και το Ιράκ, με περιφερειακές δυνάμεις να υποστηρίζουν διαφορετικά στρατόπεδα. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα την εξάπλωση του πολέμου στην ευρύτερη περιοχή αλλά και τη δημιουργία νέων προσφυγικών ροών προς τις γειτονικές χώρες και την Ευρώπη (Al Hosani, 2024).
Παρά τις επεμβάσεις των περιφερειακών δυνάμεων και των τοπικών κυβερνήσεων, το ΙΚ στην Αφρική έχει επιδείξει πρωτοφανή ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα στο πεδίο της μάχης. Εκτός από τρομοκρατικές επιθέσεις προχωρεί σε καταλήψεις στρατηγικών δρόμων και σε εμπάργκο των πόλεων που αντιστέκονται, πολιορκώντας έτσι τους αντιπάλους του. Στα εδάφη που κατέχει δημιουργεί δικές του κυβερνητικές δομές και επιβάλλει τη Σαρία, που αποτελεί το θρησκευτικό δίκαιο του Ισλάμ και ρυθμίζει τόσο τη δικαιοσύνη όσο και τις ευρύτερες πτυχές της κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής των πιστών (Global Terrorism Index, 2025). Παράλληλα, μέσα στα εδάφη που κατέχει αλληλεπιδρά με τον ντόπιο πληθυσμό στρατολογώντας ανήλικα παιδιά, εξασφαλίζοντας έτσι μακροπρόθεσμα περισσότερους μαχητές. Εξάλλου, ο μέσος όρος ηλικίας στο Σαχέλ κυμαίνεται μεταξύ 15 και 19 ετών, ενώ υπολογίζεται πως το 80% του πληθυσμού της περιοχής επιβιώνει με λιγότερα από 2 δολάρια ΗΠΑ την ημέρα, συνθήκες δηλαδή που καθιστούν τους νέους ιδιαίτερα ευάλωτους σε στρατολόγηση από τρομοκρατικές ομάδες (Ojewale, 2025).
Εκτός από ντόπιους μαχητές, το ΙΚ έχει την ικανότητα να κινητοποιεί πολλούς μαχητές μακριά από το πεδίο δράσης του. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλοί μαχητές του έχουν συλληφθεί σε περιοχές πολύ μακριά από την Αφρική, όπως η Σουηδία, η Ινδία και οι Φιλιππίνες. Η στρατολόγηση μαχητών εκτός του βασικού πεδίου δράσης δίνει στο ΙΚ την ικανότητα να δρα αποκεντρωμένα και όχι συγκεντρωτικά σε μια περιοχή με τη μορφή «χαλιφάτου», καθιστώντας τον εντοπισμό των μελών του πολύ δυσκολότερο για τις αρχές (Winter & Zelin, 2024). Το βασικότερο μέσο στρατολόγησης νέων μαχητών για το ΙΚ είναι η διαδικτυακή προπαγάνδα. Οι τζιχαντιστές χρησιμοποιούν κάθε εργαλείο που έχουν στη διάθεσή τους για να διαδώσουν την προπαγάνδα τους, όπως κοινωνικά δίκτυα, βίντεο στο σκοτεινό διαδίκτυο (Dark Web), ακόμα και εβδομαδιαίο ενημερωτικό δελτίο. Το ΙΚ φαίνεται, επίσης, πως έχει αξιοποιήσει στο έπακρο την εκστρατεία του Ισραήλ στη Γάζα προκειμένου να στρατολογήσει νέους μαχητές (Sherman, 2025).
Ταυτόχρονα, μέσω της προπαγάνδας του, το ΙΚ προσπαθεί να αυτοπροβληθεί ως μία κυβερνητική δύναμη, προβάλλοντας πλάνα από τις περιοχές που βρίσκονται υπό την κατοχή του. Παρόλο που δεν κατέχει τα εδάφη της περιόδου 2014-17, φαίνεται πως προσπαθεί και πάλι να κερδίσει νομιμοποίηση. Η παρουσία ξένων μαχητών στη Νιγηρία και το Σαχέλ αποδεικνύει πως η προπαγάνδα του έχει παγκόσμια εμβέλεια, παρακινώντας άτομα από όλο τον κόσμο να ενταχθούν στις τάξεις του. Επιπλέον, το ΙΚ δημιουργεί στους μαχητές του μία αίσθηση κοινότητας μέσω κοινών ασκήσεων, εορτασμού του ραμαζανίου και κοινών γευμάτων. Έτσι, πολλοί νέοι μαχητές νιώθουν πως αποκτούν έναν ανώτερο σκοπό στη ζωή, καλύπτουν τα ιδεολογικά κενά τους και θεωρούν τους υπόλοιπους μαχητές αδέρφια τους, με αποτέλεσμα να είναι πιο αφοσιωμένοι, ανθεκτικοί και πειθαρχημένοι (Bojang Jr, 2025).
Για τη χρηματοδότησή του, το ΙΚ βασίζεται ευρέως στο λαθρεμπόριο μέσω της αχανούς ερήμου της Σαχάρα, διακινώντας όπλα, ναρκωτικά και ανθρώπους σε όλη την Αφρική. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να παρακάμψει τα κρατικά μέτρα ασφαλείας και να αποκτήσει την απαραίτητη για τη δράση του υλικοτεχνική υποστήριξη. Το λαθρεμπόριο πραγματοποιείται σε συνεργασία με τοπικούς παράγοντες στο Σαχέλ, αυξάνοντας τον κίνδυνο για επιθέσεις στη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη. Άλλη πηγή εσόδων αποτελούν τα λύτρα από απαγωγές, πάλι σε συνεργασία με τοπικούς παράγοντες (Ayoub, 2025). Το ΙΚ προσπαθεί, επίσης, να καταλάβει περιοχές στο Βόρειο Μάλι που θεωρούνται πέρασμα για τη διακίνηση ναρκωτικών από τη Λατινική Αμερική στη Βόρεια Ευρώπη, ώστε να αυξήσει ακόμα περισσότερο τα έσοδά του. Επιπλέον, το ΙΚ στην Αφρική συχνά πραγματοποιεί συναλλαγές και δέχεται δωρεές μέσω κρυπτονομισμάτων. Με τη Νιγηρία να αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη αγορά κρυπτονομισμάτων στον κόσμο, το ΙΚ εκμεταλλεύεται την αγορά αυτή για να κρύψει τις οικονομικές του δραστηριότητες χρησιμοποιώντας το Moreno, ένα κρυπτονόμισμα που προσφέρει αυξημένη ιδιωτικότητα (Rouselle, 2025).
Το 2024 ο επικεφαλής του τομέα αντιτρομοκρατίας του ΟΗΕ Vladimir Voronkov προειδοποίησε για την ταχύτατη άνοδο του ΙΚ στην Αφρική, αναφέροντας πως η πολιτική αστάθεια της περιοχής ευνοεί την άνοδο της τρομοκρατίας, ενώ θεωρεί πως μακροπρόθεσμος στόχος των τρομοκρατών είναι να επιτεθούν στην Ευρώπη (The North Africa Post, 2024). Ο Voronkov πιστεύει πως για την εξάλειψη της τρομοκρατίας στην Αφρική απαιτείται διεθνής συνεργασία με γνώμονα το διεθνές δίκαιο. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν είναι τόσο εύκολο να εφαρμοστεί στην πράξη, αφού η Δύση ανταγωνίζεται με τη Ρωσία για την επιρροή στην περιοχή. Η Ρωσία έχει παρουσία στην Αφρική μέσω της μισθοφορικής ομάδας Βάγκνερ, η οποία δραστηριοποιείται σε χώρες όπως το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο. Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να περιορίσει την τρομοκρατία στις περιοχές αυτές, ενώ οι κινήσεις της φαίνεται να μην αφορούν τόσο την αντιτρομοκρατική δράση, αλλά την εξυπηρέτηση των οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων της Ρωσίας στην Αφρική (Gramer, 2024).
Ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Ρωσίας καθίσταται σαφής και στην περίπτωση του Νίγηρα, όπου η στρατιωτική Χούντα κήρυξε παράνομη την αμερικανική παρουσία στη χώρα, με τον ρόλο της Μόσχας στην περιοχή να αναβαθμίζεται (Kola, 2024). Μέχρι το πραξικόπημα του 2023, οι ΗΠΑ είχαν εγκαταστήσει στον Νίγηρα στρατιωτικό προσωπικό άνω των 1000 ατόμων, με αρμοδιότητα τη συλλογή πληροφοριών και την άμυνα απέναντι σε τρομοκρατικές ομάδες (Congressional Research Service, 2024). Το αποτέλεσμα του ανταγωνισμού αυτού είναι να έχουν δημιουργηθεί ετερόκλιτες συμμαχίες για την καταπολέμηση του ΙΚ στην περιοχή, με τις ΗΠΑ να συμμαχούν με το Μαρόκο, την Αλγερία και την Τυνησία, τη Ρωσία με τον Νίγηρα, το Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο, ενώ η Γαλλία που ιστορικά ηγήθηκε της προσπάθειας αυτής έχει απομακρυνθεί από την περιοχή. Έτσι, δεν υφίσταται ένας κοινός σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των αιτιών που ευνοούν την τρομοκρατική δράση στην περιοχή, όπως είναι το λαθρεμπόριο όπλων, η μη φύλαξη των συνόρων και η φτώχεια (Ayoub, 2025). Συνεπώς, η προσπάθεια δημιουργίας διεθνούς συνασπισμού για την καταπολέμηση του ΙΚ στην Αφρική υπονομεύεται από τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς των μεγάλων δυνάμεων.
Εκτός από τις στρατιωτικές επεμβάσεις, οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν οικονομικές κυρώσεις ως μέτρα για τον περιορισμό του ΙΚ. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ τα τελευταία δύο χρόνια επέβαλε κυρώσεις σε άτομα που χρηματοδοτούσαν το ΙΚ μέσω κρυπτονομισμάτων και offshore εταιρειών στις Μαλδίβες, όπως και στον αρχηγό του IS Somalia, Abdiweli Mohammed Yusuf, ασκώντας έτσι μεγάλη οικονομική πίεση (Winter & Zelin, 2024). Επιπλέον, η κυβέρνηση της Νιγηρίας επέβαλε σημαντικούς περιορισμούς στις τραπεζικές συναλλαγές μέσω κρυπτονομισμάτων, βασικό τρόπο χρηματοδότησης του ΙΚ. Οι πλατφόρμες, πλέον, είναι υποχρεωμένες να ζητούν πληροφορίες από τους χρήστες που εμπλέκονται στις παραπάνω συναλλαγές, ενώ με δικαστική απόφαση η κυβέρνηση της Νιγηρίας πάγωσε τα περιουσιακά στοιχεία 1146 ύποπτων λογαριασμών που συνδέονται με μη εξουσιοδοτημένες συναλλαγές συναλλάγματος, ξέπλυμα χρήματος και χρηματοδότηση της τρομοκρατίας (Rouselle, 2025).
Συνοψίζοντας, το ΙΚ έχει αυξήσει σημαντικά τη δύναμή του στην Αφρική, εκμεταλλευόμενο τις τοπικές συνθήκες όπως η ακραία φτώχεια, τα κενά ασφαλείας και οι ασταθείς κυβερνήσεις. Με όπλο του την προπαγάνδα έχει καταφέρει να στρατολογήσει έναν μεγάλο αριθμό ξένων μαχητών τόσο εντός όσο και εκτός του πεδίου δράσης του, καλλιεργώντας μια αίσθηση κοινότητας, γεγονός που το καθιστά ελκυστικό. Παρόλο που δεν κατέχει τα εδάφη της περιόδου 2014-17, προσπαθεί να αναδειχθεί σε κυβερνητική δύναμη, εφαρμόζοντας τη Σαρία στις περιοχές που ελέγχει και αντλεί έσοδα από παράνομες δραστηριότητες, εκμεταλλευόμενο παράλληλα και τις νέες τεχνολογίες, όπως τα κρυπτονομίσματα. Το αποτέλεσμα της δράσης του είναι η τρομοκράτηση των Αφρικανών Χριστιανών, η πολιτική αστάθεια και η δημιουργία προσφυγικών ροών, οι οποίες είναι πιθανό στο μέλλον να επηρεάσουν άμεσα την Ευρώπη. Η διεθνής κοινότητα δεν έχει παρουσιάσει μέχρι στιγμής ένα κοινό σχέδιο για την καταπολέμησή του, αφού οι δράσεις των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή φαίνεται πως επικεντρώνονται στην προάσπιση των γεωπολιτικών τους συμφερόντων και όχι στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Οι ειδικοί προειδοποιούν πως αν δεν διαμορφωθεί σύντομα ένα κοινό μέτωπο δράσης απέναντι στο ΙΚ, οι συνέπειες θα είναι ολέθριες.
ΠΗΓΕΣ:
- Al Hosani, H. (2024). Assessing ISIS’s Expansion and Decline in 2024. Trends Research and Advisory. Διαθέσιμο σε: https://trendsresearch.org/insight/assessing-isiss-expansion-and-decline-in-2024/
- Ayoub, A. (2025). How ISIS and al-Qaeda are expanding across North Africa – opinion. The Jerusalem Post. Διαθέσιμο σε: https://www.jpost.com/opinion/article-845816
- Bojang Jr, S. (2025). Defeated in Middle East, Islamic State is rising again in Africa. The Africa report. Διαθέσιμο σε: https://www.theafricareport.com/373293/defeated-in-middle-east-islamic-state-is-rising-again-in-africa/
- Congressional Research Service. (2024). The Islamic State: Background, Current Status, and U.S. Policy. Διαθέσιμο σε: https://www.congress.gov/crs-product/IF10328
- Gramer, R. (2024). Top counterterrorism official warns of ISIS’ rapid rise in Africa. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.com/news/2024/11/25/top-counterterrorism-official-warns-of-isiss-rapid-rise-in-africa-00191571
- Institute for Economics & Peace. Global Terrorism Index 2025: Measuring The Impact of Terrorism, Sydney, March 2025. Διαθέσιμο σε: https://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2025/03/Global-Terrorism-Index-2025.pdf
- Kola, P. (2024). Russians sent to Niger airbase occupied by US troops. BBC News. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-africa-68949809
- Ojewale, O. (2025). West Africa could soon have a jihadist state – here’s why. The Conversation. Διαθέσιμο σε: https://theconversation.com/west-africa-could-soon-have-a-jihadist-state-heres-why-244008
- Rouselle, A. (2025). Combating Islamic State Finance: West Africa and the Sahel. Global Network on Extremism & Technology. Διαθέσιμο σε: https://gnet-research.org/2025/02/18/combating-islamic-state-finance-west-africa-and-the-sahel/
- Schierer, M. (2024). A Snapshot Of The Islamic State’s Persecution Of African Christians: 698 Christians In The DRC, Mozambique, Nigeria, Cameroon, And Mali Killed In First Half Of 2024. Middle East Media Research Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.memri.org/jttm/snapshot-islamic-states-persecution-african-christians-698-christians-drc-mozambique-nigeria
- Sherman, S. (2025). ISIS comeback sparks global concern. Jewish News Syndicate. Διαθέσιμο σε: https://www.jns.org/global-concern-as-isis-makes-a-comeback/
- The North Africa Post (2024). UN counter-terrorism chief warns of ISIS’ surge in Africa, calls for global action. Διαθέσιμο σε: https://northafricapost.com/79367-un-counter-terrorism-chief-warns-of-isis-surge-in-africa-calls-for-global-action.html
- Zelin, A., & Winter I. (2024). One Year of the Islamic State Worldwide Activity Map. The Washington Institute for Near East Policy. Διαθέσιμο σε: https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/one-year-islamic-state-worldwide-activity-map
Πηγή εικόνας: Hein, R. (2015). ISIS and the principles of war. Brookings Institution. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/articles/isis-and-the-principles-of-war/